Οι όμορφες φούσκες, όμορφα σκάνε

 Εφημερίδα των Συντακτών, 12-13/9-2020

Τελικά, η πιθανότητα να φέρνω γρουσουζιά είναι ισχυρή. Γι’ αυτό συνιστώ προσοχή σ’ όποιον πιάσω στο στόμα μου. Είπα δυο-τρεις καλές κουβέντες (λέμε τώρα) για την Tesla, για την Appe, για τη Microsoft, για την Alphabet (Google) κι εδώ και δυο βδομάδες πάνε κατά διαόλου. Οι μετοχές τους πέφτουν του σκοτωμού. Βεβαίως, όταν έχεις καταγράψει άνοδο 500% σε ένα χρόνο (Tesla) το να χάσεις το ένα πέμπτο των κερδών σου δεν το λες και καταστροφή. Αντε, όμως, να το πεις αυτό στον ταλαντούχο κ. Μασκ που εδώ και μία εβδομάδα είναι με αντικαταθλιπτικά. Αντε να το πεις στον Μπέζος της Amazon, στον Ζούκερμπεργκ του Facebook. Εχθρός του καλού είναι το καλύτερο, εχθρός του πολύ είναι το περισσότερο κι εχθρότερος όλων είναι το απεριόριστο. Μ’ αυτόν τον ονειρο-εφιάλτη κοιμούνται και ξυπνούν οι κυνηγοί του πλούτου, που θεωρούν ότι όλη η υπόλοιπη ανθρωπότητα τους χρωστάει και τους οφείλει απεριόριστη μεγέθυνση.

Αν, για παράδειγμα, λείπει μία μόλις ρουπία για να φτιάξει ο Τζεφ Μπέζος το στρογγυλό του ρεκόρ των 200 δισ. δολαρίων προσωπική περιουσία, αν πρέπει να την πάρει από τον τελευταίο Ινδό «ανέγγιχτο», θα το κάνει. Οχι απαραίτητα από απανθρωπιά κι αναλγησία. Αλλά γιατί έτσι απαιτεί το ασανσέρ της λίστας Forbes. Αυτό το χρηματιστήριο κύρους, πρεστίζ, ανταγωνισμού ισχύος, συσσώρευσης κι επίδειξης πλούτου έχει τη δική του αυτόνομη ζωή, συχνά ανεξάρτητη ακόμη και από τις επιδόσεις των μετοχών, τα ντιλ, τις επενδύσεις, τις παραγωγικές και εμπορικές επιτυχίες.

Οι αναλυτές, οι τεχνοκράτες της οικονομίας και των αγορών, οι κεντροτραπεζίτες και οι υπουργοί Οικονομικών παρακολουθούν ως το πιο φυσιολογικό πράγμα στον κόσμο αυτό που γίνεται στο οκτάμηνο της παγκόσμιας πανδημίας και της βαθύτερης ύφεσης στην ιστορία του σύγχρονου καπιταλισμού, τουλάχιστον από τότε που αυτή μετριέται με μια στοιχειώδη αξιοπιστία. Το αμερικανικό Χρηματιστήριο -και σε πολύ μικρότερο βαθμό μερικά ακόμη μεγάλα χρηματιστήρια- γίνεται ξανά μια χοάνη συσσώρευσης πλούτου από όλο τον κόσμο. Η συνολική κεφαλαιοποίηση του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης, μαζί με τον τεχνολογικό δείκτη Nasdaq, έχει ξεπεράσει σε αξία τα 35 τρισ. δολάρια. Αυτό αντιστοιχεί σχεδόν στο 180% του αμερικανικού ΑΕΠ, ακόμη κι αν υπολογίσουμε την πτώση των μετοχών τις τελευταίες μέρες. Είναι επίσης το 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ, παρά την πρωτοφανή συρρίκνωσή του το πρώτο εξάμηνο του έτους λόγω της πανδημίας. Κι ένα τεράστιο τμήμα του, πάνω από 7 τρισ. δολάρια, συσσωρεύτηκε εκεί το τελευταίο εξάμηνο, στη διάρκεια της μεγάλης καραντίνας, του lockdown, των αναστολών εργασίας για σχεδόν 2 δισ. εργαζόμενους, των μαζικών απολύσεων, της τεράστιας απώλειας εισοδημάτων και μισθών.

Τυχαίο; Δεν νομίζω. Μπορεί ο μηχανισμός συσσώρευσης του πλούτου μέσω των χρηματιστηριακών αγορών να είναι πολύ πιο περίπλοκος από όσο εγώ, ο απλοϊκός και προχειρολόγος, προσπαθώ να τον παρουσιάσω, αλλά να μην έχετε καμιά αμφιβολία ότι ο απεριόριστος πλούτος του Μπέζος και του Μασκ (σ.σ. η συνεχής αναφορά στα ονόματα δεν είναι τυχαία, δοκιμάζω αν πράγματι μπορώ να τους φέρω γρουσουζιά) κινείται στα ίδια συγκοινωνούντα δοχεία με την απεριόριστη ένδεια του μέσου Σομαλού (σ.σ. για αντίστοιχους λόγους εδώ αποφεύγω τη χρήση ονόματος, ποτέ δεν ξέρεις…).

Μπορεί, πράγματι, οι πλουσιότεροι του πλανήτη να αγοράζουν ηλεκτρικά αυτοκίνητα, μπορεί όντως η πανδημία να ενισχύει την εξάρτησή μας από τις παγκόσμιες διαδικτυακές εταιρείες, αλλά αυτό ελάχιστα δικαιολογεί τη χρηματιστηριακή φούσκα του τεχνολογικού δείκτη, πίσω από την οποία είναι βέβαιο ότι τεράστια κερδοσκοπικά κεφάλαια από κάθε γωνιά του πλανήτη κάνουν ξανά παιχνίδι με τα call options, τα στοιχήματα αγοράς ή πώλησης μετοχών σε συγκεκριμένες τιμές κι άλλα περίπλοκα κερδοσκοπικά προϊόντα. Πόσες φορές το έχουμε ξαναδεί το έργο; Πόσες φορές το έχουν δει οι υποτιθέμενοι θεματοφύλακες των κεφαλαιαγορών; Τι έχουν διδαχτεί κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες, που από το 2008 έχουν μπουκώσει με τρισεκατομμύρια δολάρια ή ευρώ τους πολυεθνικούς κολοσσούς για να τα μπαζώνουν ή να τα παίζουν στα χρηματιστήρια; Πόσοι Κουτσολιούτσοι ασύλληπτοι, ανέλεγκτοι, αποθεωμένοι από τους παπαγάλους των αγορών μεσουρανούν εδώ και τώρα στη Νέα Υόρκη, στη Φρανκφούρτη, στο Τόκιο και στη Σανγκάη σερφάροντας θριαμβευτικά πάνω στα κύματα των μετοχών; Πόσοι απολαμβάνουν τις τεράστιες, όμορφες φούσκες τους μέχρι να ξανασκάσουν στα μούτρα μας (κατά κανόνα όχι στα δικά τους, εκτός αν επιλεγούν ως Κουτσολιούτσοι και αποδιοπομπαίοι τράγοι βάρδιας);

Ετσι δουλεύει η μηχανή και κανείς δεν τολμάει να την πειράξει, παρά τα στραπάτσα της τελευταίας εικοσαετίας. 

Το χειρότερο που μπορεί να συμβεί στο πολύ εγγύς μέλλον -κι εννοώ μέχρι τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές- είναι μια τριπλή καταστροφή: Πρώτα, ένα εκκωφαντικό σκάσιμο της τελευταίας χρηματιστηριακής φούσκας στις ΗΠΑ, με ισχυρή μεταδοτικότητα σε όλο τον κόσμο, χειρότερη κι από αυτή του κορονοϊού. Δεύτερον, μια θεαματική διάψευση των προσδοκιών για ανακουφιστική ανάκαμψη των οικονομιών το δεύτερο τρίμηνο -μέχρι στιγμής οι καταμετρητές του κόσμου μάς νανουρίζουν ότι όλα θα πάνε καλύτερα από τούδε και στο εξής. Το τρίτο και φαρμακερό θα είναι να διαψευστεί η ρεαλιστική εκτίμηση ήττας του Τραμπ-«όλα τα κάναμε τέλεια» και να μας εύρει ο ντουβρουτζάς μιας επανεκλογής του. Αυτό θα ήταν η τέλεια φούσκα, η τέλεια καταιγίδα, η τέλεια καταστροφή. Ο Τραμπ είναι ο μεγάλος τροφοδότης της αμερικανικής φούσκας, ο Τραμπ είναι επίσης αυτός που μπορεί να προκαλέσει το καταστρεπτικό σκάσιμό της. Και ο Τραμπ είναι αυτός που μπορεί να μετατρέψει την πανδημία του Covid- 19 σε υγειονομικό ολοκαύτωμα. Και η επαναλαμβανόμενη χρήση του ονόματος του Τραμπ γίνεται με την κρυφή ελπίδα να πιάσει το ξόρκι της γρουσουζιάς...


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Τα τελευταία 40 χρόνια, τα οργανωμένα θεσμικά πλαίσια αυτής της αντίστασης στην εξαχρειωτική αποστολή του κεφαλαίου έχουν συντριβεί, αφήνοντας πίσω τους ένα αλλόκοτο μείγμα παλιών και νέων θεσμών, οι οποίοι δυσκολεύονται να αρθρώσουν μια συγκροτημένη ένσταση ή ένα συνεκτικό εναλλακτικό πρόγραμμα. Πρόκειται για μια κατάσταση που προμηνύει συμφορές τόσο για το κεφάλαιο όσο και για τον λαό. Οδηγεί σε μια πολιτική του τύπου «μετά από μένα το χάος», στην οποία οι πλούσιοι φαντασιώνονται ότι μπορούν να αποπλεύσουν ασφαλείς, με τις πάνοπλες και γεμάτες προμήθειες κιβωτούς τους, αφήνοντας εμάς τους υπόλοιπους να τα βγάλουμε πέρα με τον κατακλυσμό. Ωστόσο, οι πλούσιοι δεν θα μπορέσουν ποτέ να επιπλεύσουν σε έναν κόσμο φτιαγμένο από το κεφάλαιο, διότι πλέον στην κυριολεξία δεν υπάρχει κρυψώνα γι’ αυτούς.

Ντέιβιντ Χάρβεϊ, «Το αίνιγμα του κεφαλαίου και οι κρίσεις του καπιταλισμού»