Καταργήστε τους κεντρικούς τραπεζίτες!

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 25-26/6/2022

 Με τον κίνδυνο να αποταχθώ από τις τάξεις των κατά τεκμήριο μαρξιστών, να προγραφώ από κεϊνσιανούς και νεοκεϊνσιανούς και να ταξινομηθώ στους μονεταριστές, μην πω και στους νεοφιλελεύθερους, προσφεύγω σε ένα σύνθημα που πρώτος εισηγητής του θεωρείται ο πατέρας του μονεταρισμού Μίλτον Φρίντμαν, αν και εγώ προτιμώ να θυμάμαι τον ευφυή τρόπο με τον οποίο το χρησιμοποιούσε η πρόσφατα και απρόσμενα αδικοχαμένη Ζέζα Ζήκου, στην επιφυλλίδα της στην «Καθημερινή», πριν από πολλά χρόνια. 

«End the Fed», έλεγε το 1994 ο Φρίντμαν -έχοντας ολοκληρώσει την αξιομίσητη και ολέθρια για τον κόσμο της εργασίας και τα φτωχά στρώματα συμβουλευτική του στους Ρίγκαν και Θάτσερ- και κανείς δεν ξέρει αν αυτός ο αφορισμός είχε κάποιο ψήγμα τύψεων για τον πόνο που είχαν προκαλέσει σχεδόν στον μισό πλανήτη οι πολιτικές που εισηγήθηκε ή ήταν κάποιου είδους τσαντίλα γιατί στράβωσε το θεωρητικό οικοδόμημα πολλών δεκαετιών. Τα στερνά τιμούν τα πρώτα, λέει η παροιμία, αν και στην περίπτωση του Φρίντμαν ουδόλως επιβεβαιώθηκε. 

Από την οπτική του είχε δίκιο ο Φρίντμαν, που καταλόγιζε στις κεντρικές τράπεζες την αποτυχία τους στον βασικό προορισμό που ο ίδιος και οι συνοδοιπόροι του επέβαλαν: τον έλεγχο του πληθωρισμού. Κι αν είχε δίκιο ο Φρίντμαν το 1994, με έναν πληθωρισμό που μετά βίας και βαριά ξεπερνούσε το 3%-4% τη δεκαετία του ’90 στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, τι να πούμε εμείς που πρέπει να ανεχτούμε έναν πληθωρισμό τριπλάσιο και άγνωστης διάρκειας και αντοχής στα νομισματικά τρικ των ανεξάρτητων και πολιτικά ανεξέλεγκτων κεντρικών τραπεζών που αντιδρούν με τον μόνο τρόπο που ξέρουν (και ο ίδιος ο Φρίντμαν τούς έμαθε): ανεβοκατεβάζουν το κόστος του χρήματος, δηλαδή τα επιτόκια, μετακυλίοντας όλη την ευθύνη και το ρίσκο των τιμών στους ανυποψίαστους καταναλωτές. 

Ανεξαρτήτως του τι έλεγε ο μακαρίτης Φρίντμαν πριν από τρεις δεκαετίες, εμείς, της χρηματοπιστωτικής κρίσης οι εκδρομείς, έχουμε πλέον επαρκή δεδομένα για να αντιληφθούμε την τεράστια απάτη -άμα τε και αποτυχία- των κεντρικών τραπεζιτών και των πολιτικών χορηγών που τους εμπιστεύτηκαν τις τύχες της παγκόσμιας οικονομίας την τελευταία δεκαετία. Ας κάνουμε μια μικρή ανακεφαλαίωση. 

Με το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-2008 στις ΗΠΑ και την ταχύτατη μετάδοσή της στην Ευρώπη, όπου εξελίχθηκε σε κρίση χρέους, οι κεντρικοί τραπεζίτες ξεβολεύτηκαν από τη ρουτίνα της νομισματικής ορθοδοξίας τους και από τη δογματική προσήλωση στο απαράβατο όριο πληθωρισμού 2%, που άγνωστο παραμένει ποια μεταφυσική επιφοίτηση το όρισε ως παγκόσμια φυσική σταθερά και ιδεατό μέγεθος εδώ και τέσσερις δεκαετίες. 

Οι σοφοί κεντρικοί τραπεζίτες, που αμήχανοι παρακολουθούσαν τη βουτιά των οικονομιών στην ύφεση -τόσο με τον πληθωρισμό να ξεφεύγει από το ιερό όριο όσο και με την πλήρη αντιστροφή του σε αποπληθωρισμό- είπαν το περίφημο «what ever it takes» (ο Ντράγκι το είπε, αλλά όλοι τους το ίδιο εννοούσαν και έκαναν) και αποφάσισαν να πνίξουν όλο τον κόσμο σε άφθονο, φθηνό χρήμα, αγοράζοντας τα σαπάκια του χρηματοπιστωτικού συστήματος και μηδενίζοντας ή κάνοντας και αρνητικά τα βασικά επιτόκια. 

Είπα «να πνίξουν όλο τον κόσμο»; Γράψτε λάθος. Απ’ αυτόν τον κόσμο εξαιρέστε τους εργαζόμενους. Η μισθωτή εργασία έμεινε, με ελάχιστες αποκλίσεις, στη διατίμηση σχεδόν όλη τη δεκαπενταετία της κρίσης, διότι οι πάνσοφοι ανεξάρτητοι κεντρικοί τραπεζίτες δεν ξέφυγαν ούτε λεπτό από την πεποίθησή τους ότι οι μισθοί φέρνουν πληθωρισμό και μια «αλόγιστη» αύξησή τους μπορεί να τον παραφούσκωνε. 

Τις ίδιες ανοησίες άλλωστε για τον κίνδυνο ενός «πληθωρισμού μισθών» έλεγαν και πριν από λίγους μήνες, μόλις το περασμένο φθινόπωρο, όταν οι τιμές άρχισαν να ξεφεύγουν, αλλά οι ίδιοι διαβεβαίωναν ότι το φαινόμενο είναι παροδικό και μέχρι τα Χριστούγεννα θα έχει τελειώσει. (Το έλεγε κι ο Αδωνις, αλλά η δική του πεποίθηση είναι άλλης επιστήμης υπόθεση, όχι της οικονομικής). 

Οι κεντρικοί τραπεζίτες, λοιπόν, επί μια δωδεκαετία, με τις ποσοτικές χαλαρώσεις και τα μηδενικά επιτόκια, έπνιγαν στο φθηνό χρήμα όχι τον κόσμο, αλλά τις μεγάλες επιχειρήσεις και τις τράπεζες. Η γενναιόδωρη ρευστότητα που παρείχαν στις επιχειρήσεις είχε ένα καταλυτικό αποτέλεσμα. Να μειώσει δραστικά το κόστος του κεφαλαίου και να αυξήσει θεαματικά τα περιθώρια κέρδους των επιχειρήσεων. 

Αντίθετα απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς, η πανδημία και ο τεράστιος κλονισμός στην παγκόσμια αλυσίδα παραγωγής και εφοδιασμού δεν ανέκοψαν την τάση μείωσης του κόστους κεφαλαίου και αύξησης των περιθωρίων κέρδους, αλλά την απογείωσαν. Οχι για όλους. Κυρίως για τις μεγάλες πολυεθνικές της ψηφιακής οικονομίας, του εμπορίου, των μεταφορών, της εκμετάλλευσης πρώτων υλών, της ενέργειας. 

Η γενναιοδωρία των κεντρικών τραπεζιτών έκανε ακόμη φθηνότερες τις επενδύσεις σε κερδοφόρες δραστηριότητες, την αναδιάταξη δυνάμεων και την υπερσυγκέντρωση των κεφαλαίων, μέσα από έναν πυρετό εξαγορών και συγχωνεύσεων. Αυτή η διαδικασία θα έχει, φυσικά, και αρκετά θύματα (χρεοκοπίες, λουκέτα, θανάτους εμποράκων), αλλά η δημιουργική καταστροφή ήταν ανέκαθεν ο τρόπος που αναπαράγεται το οικονομικό μας σύστημα.

Φθηνό χρήμα, άφθονη ρευστότητα, χαμηλό κόστος κεφαλαίου, τεράστια αύξηση των περιθωρίων κέρδους. Αυτή είναι η προσφορά των κεντρικών τραπεζιτών στον επιχειρηματικό τομέα. Και ποιο είναι το αποτέλεσμά της; Η εκτόξευση της κερδοφορίας των επιχειρηματικών ομίλων στα ουράνια. Δείτε τα αποτελέσματα που ανακοινώνουν με περηφάνια και θράσος, τα ετήσια, τα τρίμηνα, τα εξάμηνα. 50%, 100%, 200%, 1.000% αύξηση κερδών, χορός δισεκατομμυρίων, οργασμός μερισμάτων. 

Και από πού έρχονται αυτά τα κέρδη, έπειτα από δύο χρόνια πανδημίας; Από τις τρελές ανατιμήσεις που έφερε σε πρώτες ύλες, υπηρεσίες και τελικά αγαθά η κερδοσκοπική επένδυση του τζάμπα χρήματος που πρόσφεραν οι κεντρικοί τραπεζίτες στους μεγάλους ομίλους και στις τράπεζες. Από την εξοργιστική και ανεμπόδιστη κερδοσκοπία στα χρηματιστήρια εμπορευμάτων και αξιών. 

Διαβάστε στο ίδιο φύλλο της εφημερίδας το κείμενο του Μπάμπη Μιχάλη για τους «Μαυραγορίτες του 21ου αιώνα» για το αποκαλυπτικό εύρημα του αμερικανικού Economic Policy Institute: το 53,9% της ανόδου των τιμών την τελευταία διετία ήταν αποτέλεσμα της μεγάλης ανόδου των κερδών, έναντι μόλις 7,9% που συνέβαλαν οι αυξήσεις των μισθών. Είναι το αντίθετο από αυτό που υποτίθεται πως συνέβαινε τα προηγούμενα 40 χρόνια, μόνο που αυτές τις δεκαετίες δεν είχαμε πληθωρισμό 10%, σωστά; 

Αυτό ακριβώς είναι το αποτέλεσμα της πολιτικής των κεντρικών τραπεζιτών. Προκάλεσαν έναν θηριώδη πληθωρισμό κερδών που αδυνατούν να ελέγξουν. Κι αυτό αποτελεί ξεγύμνωμα της μακρόχρονης πολιτικής και θεωρητικής απάτης τους και απόλυτο φιάσκο τους. Εχουν γίνει ο σκληρός πυρήνας του προβλήματος, κι όχι η λύση του. Επομένως: Καταργήστε τους κεντρικούς τραπεζίτες, πριν μας καταργήσουν αυτοί. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Κάθε σύστημα που δίνει τόση δύναμη και τόση διακριτική ευχέρεια σε ελάχιστους ανθρώπους, έτσι ώστε λάθη ηθελημένα ή αθέλητα να μπορούν να έχουν τόσο μεγάλες επιπτώσεις, είναι ένα κακό σύστημα. Είναι ένα κακό σύστημα για ανθρώπους που πιστεύουν στην ελευθερία, ακριβώς επειδή δίνει σε ελάχιστους ανθρώπους τέτοια δύναμη χωρίς κανέναν αποτελεσματικό έλεγχο από την πολιτεία - αυτό είναι το κύριο επιχείρημα απέναντι στην ανεξάρτητη Κεντρική Τράπεζα... Για να παραφράσουμε τον Κλεμανσό, το χρήμα είναι πάρα πολύ σοβαρό θέμα για να το αφήσουμε στους κεντρικούς τραπεζίτες. 

Μilton Friedman, «Πρέπει να υπάρχει μια ανεξάρτητη νομισματική αρχή;» (1962, από τη συλλογική έκδοση «Αναζητώντας ένα νομισματικό Σύνταγμα») 

Η ευφυΐα είναι υπερεκτιμημένη και βρώσιμη

Η Εφημερίδα των Συντακτών 18-19/6/2022

 Ενώ τους περισσότερους εξ ημών η ακρίβεια μάς χτυπάει κάτω σαν χταπόδι, οι απλήρωτοι λογαριασμοί μάς έχουν τυλίξει σαν χταπόδι και οι τιμές των καυσίμων μάς ρουφάνε σαν χταπόδι, άνοιξε η γνωστή συζήτηση για το αν πρέπει ή όχι να τρώμε χταπόδια. Εντάξει, οι άνθρωποι πρέπει να έχουν πολύ ελεύθερο χρόνο στη ζωή τους και να έχουν λύσει τα περισσότερα βιοτικά και υπαρξιακά προβλήματά τους, δεν εξηγείται τόσο πολλή και τόσο παθιασμένη ενασχόληση στο Διαδίκτυο, στα σόσιαλ, στα μέσα, αλλά δεν θα γίνω εγώ λογοκριτής σκέψης και ηθικών διλημμάτων. Μπορεί κανείς λοιπόν να επιλέξει να μην τρώει χταπόδι, ένα από τα τουλάχιστον 1,5 εκατομμύρια είδη ζώων του πλανήτη που έχουν καταγράψει οι βιολόγοι, με ισχυρότατη την πιθανότητα να μας διαφεύγουν άλλα τόσα, χωρίς να υπολογίζουμε τα αρκετά εκατομμύρια που έχουν εξαφανιστεί προ και ερήμην ανθρωπότητας, όχι απαραίτητα επειδή τα έτρωγε κάποιο άλλο είδος υποτιμώντας την ευφυΐα τους. 

Από το 1,5 εκατομμύριο καταγεγραμμένα είδη είναι ζήτημα αν οι άνθρωποι, ακόμα και στις πιο εξωφρενικές και ακραίες γαστρονομικές κουλτούρες, τρώνε περισσότερα από μία με δύο χιλιάδες. Κι αν περιοριστούμε στα μάκρο της γαστρονομίας και της επιβίωσης του 99% των 7,5 δισ. ανθρώπων, θα διαπιστώσουμε ότι αυτή βασίζεται σε περίπου 350 εκατ. τόνους κρέατος τον χρόνο (93% χοιρινό, πουλερικά, μοσχάρι, 5% αρνοκάτσικα, 2% όλα τα υπόλοιπα) και 23 εκατ. τόνους θαλασσινών, από τους οποίους μόλις 370.000 τόνοι είναι χταπόδια, στην πλειονότητά τους καταναλωμένα στην Κίνα και στη λοιπή Ασία. 

Κινδυνεύουν τα χταπόδια να εξαφανιστούν από την υπεραλίευση; Το αγνοώ, αλλά αν υπάρχει τέτοιο θέμα ας πούμε ότι κοντρολάρεται με μερικές απαγορεύσεις, όπως υποτίθεται ότι συμβαίνει με όλο το αλιευτικό απόθεμα των ωκεανών. Αν και προβλέπω ότι λίαν προσεχώς τα περισσότερα βρώσιμα είδη στεριάς και θάλασσας θα γίνουν απολύτως προστατευόμενα από την ανθρώπινη υπερκατανάλωση. Οχι λόγω οικολογικής ευαισθησίας και φιλοσοφικού αναστοχασμού. Αλλά λόγω ακρίβειας και φτώχειας. Για δισεκατομμύρια αδηφάγους του είδους μας η επιβίωση συμπυκνώνεται στα στοιχειώδη: στο στάρι, στο ψωμί, στο ρύζι, στο λάδι. Μετά βίας θα περισσεύει χρήμα για ένα πιτόγυρο. Πόσο μάλλον για ένα πλοκάμι χταπόδι στα κάρβουνα, 13 ευρώ η μερίς, τουλάχιστον. 

Αλλά το θέμα μου είναι άλλο. Σεβαστές οι επιλογές των βίγκαν, άλλο τόσο σεβαστές των βετζετέριαν, σεβαστές ακόμα και των ασκητών που αρνούνται να τραφούν με οτιδήποτε έμβιο και περιορίζονται σε ό,τι βρώσιμο πέφτει νεκρό στη γη. Από πότε, όμως, η ευφυΐα έγινε κριτήριο διαχωρισμού των ειδών σε βρώσιμα και μη; Οκέι, το χταπόδι είναι ένα αξιοθαύμαστο ασπόνδυλο, έχει τρεις καρδιές, έναν ή δυο ή εννιά εγκεφάλους, οι γνώμες διίστανται για το περίπλοκο αυτόνομο νευρικό σύστημά του, κι έχει αξιοθαύμαστες δεξιότητες μέσα στο νερό, αλλάζει χρώμα, μέγεθος, σχήμα, κρύβεται, καμουφλάρεται, μπορεί να έχει μήκος ένα μέτρο και βάρος δύο κιλά, αλλά να περάσει από μια σχισμή πλάτους μόλις δύο εκατοστών. Ωραία όλα αυτά, αλλά γιατί αυτές οι εξαιρετικές ενδείξεις ευφυΐας των χταποδιών, αποκτημένες στο πέρασμα εκατομμυρίων ετών, τους δίνουν περισσότερα δικαιώματα από τις κατσαρίδες, που δεν τις τρώμε, ή από τα κοτόπουλα που τα τρώμε αφειδώς, προφανώς θεωρώντας ότι η α-νοησία τους (εξ ου και κουτορνίθια) τα καθιστά άξια της τύχης τους; Τι είδους ηθικό σύστημα είναι αυτό που κατατάσσει τα είδη στην ταξική πυραμίδα της (ανθρώπινης) βρώσης με βάση την τεκμαιρόμενη (σχεδόν ανθρώπινη) ευφυΐα τους, βάζοντας στην κορυφή τον σκύλο ή το χταπόδι και στον πάτο τις αναλώσιμες γαρίδες και μαρίδες; Γιατί να στήσουμε ένα κίνημα διάσωσης του ευφυούς χταποδιού κι όχι ένα για την επιβίωση της ανοϊκής αμοιβάδας ή του συστηματικά κυνηγημένου για δεκαετίες με εκατομμύρια τόνους DTT κώνωπος του ανωφελούς; 

Στην επιλεκτική ευαισθησία για το ευφυές χταπόδι αντανακλάται ο βαθύτατος ναρκισσισμός του είδους μας. Εχοντας προ πολλού περάσει το όριο της λεηλασίας της φύσης, που για χιλιάδες χρόνια ήταν ο μόνος όρος ύπαρξής μας, αρχίσαμε να επαναξιολογούμε μεν τη φύση, αλλά με υπερβολικό ανθρωπομορφισμό, με αποκλειστικά ανθρώπινο μέτρο. Ακόμη και ως άθεοι ή θρησκευτικά αδιάφοροι, έχουμε ενστερνιστεί τόσο βαθιά το θεολογικό αρχέτυπο της ανωτερότητας του είδους ως κατασκευασμένου «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» κάποιου θεού, ώστε αξιολογούμε κι όλα τα υπόλοιπα είδη με βάση τον βαθμό ομοίωσής τους προς εμάς και τη θεόπνευστη ευφυΐα μας. 

Αλλά η ευφυΐα είναι υπερεκτιμημένη. Τη μετράμε με δείκτες IQ, την ταξινομούμε σε είδη, την καθιστούμε απόλυτο μέτρο του κόσμου, της κοινωνίας, της ιεράρχησής της σε «αρίστους», «μετρίους», «στάσιμους», «ανεξεταστέους», σε ηγέτες και ηγούμενους, επιτελείς και υποτελείς, επιτυχημένους και αποτυχημένους, την επιβραβεύουμε με θαυμασμό, επιφυλάσσοντας μόνο συμπάθεια, συγκατάβαση και φιλανθρωπία σε όσους δεν τη διαθέτουν σε επαρκή επίπεδα. Ωστόσο η ανθρώπινη ευφυΐα -γιατί γι’ αυτήν μόνο μιλάμε, στα υπόλοιπα έμβια όντα η μόνη ευφυΐα είναι ένα περίπλοκο σύστημα διαρκώς εξελισσόμενων ενστίκτων- είναι πηγή δημιουργίας, αλλά και καταστροφής, ευτυχίας, αλλά και δυστυχίας. 

Για να μην πάμε πολύ μακριά από το εδώ και τώρα, ας δούμε τη συγκυρία. Μας κυβερνούν οι κατά τεκμήριο ευφυέστεροι άνθρωποι. Οι ευφυέστεροι του είδους βρίσκονται επικεφαλής κυβερνήσεων, κεντρικών τραπεζών, οικονομικών οργανισμών, δεξαμενών σκέψης, τεράστιων στρατών, πολυεθνικών επιχειρήσεων. Οι ευφυέστεροι του κόσμου διαχειρίζονται πόρους τρισεκατομμυρίων, διαθέτουν περιουσίες δεκάδων δισεκατομμυρίων, ελέγχουν τους βασικούς πόρους παραγωγής, τις ροές του χρήματος, των εμπορευμάτων, των υπηρεσιών. Ρυθμίζουν τις ισορροπίες ισχύος, τις διεθνείς σχέσεις, από τις αποφάσεις τους εξαρτώνται η ειρήνη και οι πόλεμοι, οι συγκρούσεις και οι ανακωχές, η ζωή και ο θάνατος χιλιάδων ανυποψίαστων ή παραπλανημένων ανθρώπων. Στα χέρια των κατά τεκμήριο ευφυέστερων και επιτυχέστερων ανθρώπων βρίσκονται οι κωδικοί της εκκίνησης μιας πυρηνικής σύγκρουσης που, ακόμη κι αν δεν εξαλείψει το ανθρώπινο είδος, θα το γυρίσει αρκετούς αιώνες πίσω. 

Η εύθραυστη ισορροπία του κόσμου μας, το γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται ξανά στη δίνη μιας νέας κρίσης, της τρίτης μόνο στην τελευταία δεκαπενταετία, το ενδεχόμενο η καπιταλιστική ευφορία ανάκαμψης και πράσινης μετάβασης να πνιγεί σε ένα ολέθριο μείγμα πληθωρισμού, λιμών, κοινωνικών κρίσεων και πολεμικών συγκρούσεων άγνωστης διάρκειας, είναι ατόφια προϊόντα της ευφυΐας των ευφυέστερων ανθρώπων που μας κυβερνούν. 

Μπορούμε να είμαστε περήφανοι ως είδος για τις αιγυπτιακές πυραμίδες, τις βραχογραφίες του Λασκό ή τη Sagrada Familia της Βαρκελώνης και την ευφυΐα που απαίτησε η κατασκευή τους. Αλλά το στοιχειώδες ένστικτο της συλλογικής επιβίωσής μας κανονικά δεν επιτρέπει ανοχή στην καταστροφική ευφυΐα π.χ. των κεντροτραπεζιτών που προσπαθούν να ρίξουν τον πληθωρισμό με ακριβότερο χρήμα. Σαν εμπρηστές που σπεύδουν να σβήσουν με ντεπόζιτα βενζίνης την πυρκαγιά που οι ίδιοι έβαλαν. 

Η ευφυΐα είναι υπερεκτιμημένη. Οι ευφυείς που μας καταστρέφουν, ωστόσο, είναι βρώσιμοι. Αν πρόκειται να σωθούμε από την ευφυΐα τους, ευχαρίστως να αντικαταστήσω με μερικούς από δαύτους την απόλαυση ενός ευφυούς χταποδιού στα κάρβουνα. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ  

Το έξυπνο πουλί από τη μύτη πιάνεται. 

Παροιμία

2035

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 10-13/6/2022

Το 2035 θα είμαι… Οχι, δεν θα σας πω πόσο ακριβώς θα είμαι, αλλά, αν ζω, θα είμαι αρκετά μεγάλος για να υποβληθώ σε υποχρεωτική επανεξέταση ικανότητας οδήγησης. Ορθό και λογικό, ούτε εγώ έχω όρεξη να πάρω στον λαιμό μου κανένα ανυποψίαστο διαβάτη. Το 2035, το αυτοκίνητό μου, που σήμερα είναι σχεδόν είκοσι ετών και έφηβο δεν το λες στην κλίμακα των αυτοκινητοβιομηχανιών, θα θεωρείται υπερήλικο –αν όχι και κλινικά νεκρό– στο γηροκομείο της αυτοκίνησης. Αν μέχρι τότε έχει γλιτώσει τον τεχνικό θάνατο, ένα διαλυτικό τρακάρισμα ή κάποιο πρόγραμμα υποχρεωτικής απόσυρσης θα πέσει πάνω στο ορόσημο του τέλους των οχημάτων εσωτερικής καύσης.

Μέχρι το 2035, πρέπει να έχω φροντίσει να αντικαταστήσω το μνημείο αυτοκινητικής αρχαιολογίας, με το οποίο κυκλοφορώ, με ένα σύγχρονο, καθαρό, ηλεκτρικό αυτοκίνητο. Θεωρητικά, το μεσήλικο Ford Modeo μου (λίγη γκρίζα διαφήμιση μπας και αρπάξουμε καμιά χορηγία), που αναμενόμενα το τελευταίο διάστημα επισκέπτεται όλο και συχνότερα συνεργεία και φαναρτζίδικα, θα μπορεί να κυκλοφορεί μέχρι το 2050, καίγοντας ρυπογόνο βενζίνη, με άγνωστη μέχρι τότε διακύμανση τιμής. Μέχρι τότε, το κόστος συντήρησής του θα έχει εξελιχθεί σε ακριβό χόμπι. Το 2050, θα είμαι… Οχι, ούτε εγώ θέλω να ξέρω πόσο θα είμαι, αν θα είμαι.

Με τα μέχρι στιγμής εισοδηματικά δεδομένα, η πιθανότητα να αποκτήσω ένα νέο, καθαρό αυτοκίνητο μέχρι το 2035 είναι μικρότερη του 10%. Είτε ως εργαζόμενος μέχρι τελικής πτώσεως και εξαντλήσεως αντοχών και ορίων ηλικίας είτε ως συνταξιούχος, πιθανότατα θα συνεχίσω «να καταναλώνω περισσότερα απ’ όσα παράγω», άρα η ροπή αποταμίευσης θα βαίνει φθίνουσα ή και υπό το μηδέν. Με εξαίρεση το ενδεχόμενο να κερδίσω ένα λαχείο ή τζόκερ –που δεν παίρνω–, να τύχω μιας γενναιόδωρης κρατικής επιδότησης –κατάχλομο– ή να παίξω σε διαγωνισμό ριάλιτι hunger games (να δείτε που θα γίνει το τηλεοπτικό τρεντ της επισιτιστικής κρίσης) με έπαθλο ένα Tesla –που αποκλείεται–, θα συνεχίσω να οδηγώ τη βαριά τετράτροχη γκρανκάσα μου, συγκεντρώνοντας τα επικριτικά βλέμματα των ηλεκτροκίνητων οδηγών για τη σιχαμένη αντιπεριβαλλοντική και αντικοινωνική συμπεριφορά μου, συμπυκνωμένη στις άφθονες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. 

Δεν ξέρω πού σταματάει η πολιτική αφέλεια και πού ξεκινάει η υποκρισία στην ευκολία με την οποία οι ηγετικοί θεσμοί της Ε.Ε., μαζί και ο μόνος αιρετός, το Ευρωκοινοβούλιο, σχεδιάζουν το μέλλον μιας ολόκληρης ηπείρου με έναν περιβαλλοντικό βολονταρισμό και έναν οικολογικό φουτουρισμό που αγνοεί επιδεικτικά την επιδεινούμενη πραγματικότητα των ανθρώπων. Φυσικά και πρέπει να απαγορευτούν το 2035 τα οχήματα με κινητήρες εσωτερικής καύσης, φυσικά και πρέπει η αυτοκίνηση και οι μεταφορές να αποδεσμευτούν από την ομηρία του άνθρακα, της βενζίνης, του πετρελαίου, του αερίου. Φυσικά και κάθε Ευρωπαίος πολίτης θα ήθελε να έχει ένα ηλεκτροκίνητο αυτοκίνητο ή μηχανή με μηδενικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, ιδανικά με αυτόματη πλοήγηση και με συστήματα παθητικής ασφάλειας που εκμηδενίζουν τα ατυχήματα. Αλλά πόσοι από τα 500 εκατ. Ευρωπαίων πολιτών έχουν τη δυνατότητα να κάνουν το οικολογικό άλμα τώρα ή μέσα στην επόμενη δεκαετία; Και πόσο συμβατές με αυτό το άλμα είναι όλες οι άλλες επιλογές της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ηγεσίας, που οδηγούν τις οικονομίες σε έναν ανελέητο ανταγωνισμό για την εξασφάλιση πετρελαίου, αερίου, πρώτων υλών, οδηγώντας τις τιμές τους σε αυτοκαταστροφικά ύψη; 

Δεν είναι ρητορικά ερωτήματα. Είναι αυτά που βλέπουν και προβλέπουν οι ίδιοι που μας καλούν για ένα αποφασιστικό άλμα στο μέλλον. Ο πόλεμος στην Ουκρανία εξελίσσεται σε γεωπολιτική σύγκρουση άγνωστης διάρκειας και έκτασης. Η ενεργειακή κρίση μπορεί να κρατήσει πολλά χρόνια, χωρίς να αποκλείεται να γίνει ο βασικός παράγοντας μιας νέας μεγάλης ύφεσης. Η δριμεία επιστροφή του πληθωρισμού δεν έχει τη σύντομη ημερομηνία λήξης που μας υπόσχονταν. Η εποχή του φθηνού χρήματος τελείωσε. Τα εισοδήματα μειώνονται δραματικά από την ακρίβεια. Οι όποιες αυξήσεις στους μισθούς ασθμαίνουν πίσω από τις πολύ ταχύτερες και υψηλότερες ανατιμήσεις. Εκατομμύρια άνθρωποι ξαναπέφτουν στο κατώφλι της φτώχειας και κάτω από αυτό. Νέα βουνά κρατικού και ιδιωτικού χρέους στοχοποιούνται από τις αγορές και τα κερδοσκοπικά κεφάλαια, τα ίδια που έξυσαν την τίγρη της προηγούμενης κρίσης.

 Αρα, ποιος και πώς θα χρηματοδοτήσει τη φιλόδοξη μετάβαση στη λευκή, ηλεκτρική, χωρίς ρύπους εποχή; Ή, για να το πω κυνικά, ποιος και πώς θα μου πληρώσει την αντικατάσταση της ασημόχρυσης, καταγρατζουνισμένης φαλκονέρας μου; 

Μέχρι το 2035, οπότε θα απαγορευτεί η πώληση ρυπογόνων αυτοκινήτων και στις αντιπροσωπείες θα μοστράρονται μόνο ηλεκτρικά οχήματα με φουτουριστική σχεδίαση και τεράστιες μπαταρίες, που η παραγωγή τους θα έχει προκαλέσει βαριές περιβαλλοντικές πληγές κάπου μακριά από την καθαρή Ευρώπη, εδώ, στην πραγματικά Γηραιά Ηπειρο θα συγκρούονται οι τεκτονικές πλάκες του διεθνούς κεφαλαίου, παράδοξα διχοτομημένου ανάμεσα στα ορυκτά καύσιμα και τις πράσινες τεχνολογίες, αλλά όλο και συχνότερα σε μια οξύμωρη ώσμωση και στα δύο. Σε σημείο που να αναρωτιόμαστε ποιος δουλεύει ποιον. Πάνω σε αυτή τη σύγκρουση, η ευρωπαϊκή ελίτ ή το συνονθύλευμα που συνθέτει την πολιτική και οικονομική ηγεσία της Ε.Ε. μοιάζει να βιάζεται να πάει μπροστά, αδιαφορώντας για το πόσους και σε ποια κατάσταση αφήνει πίσω. Καλεί τον πολίτη, που δυσκολεύεται να πληρώσει τον λογαριασμό ρεύματος, να αντικαταστήσει το ρυπαρό όχημά του με ένα πανάκριβο ηλεκτρικό (ναι, ναι ξέρω, θα φτηνύνει κάποτε κι αυτό, αλλά θυμηθείτε πόσες δεκαετίες αυτοκινητοκρατίας πέρασαν μέχρι να γίνουμε κι εμείς κοινωνία οδηγών), ως απόδειξη της περιβαλλοντικής επαγρύπνησής τους. Αλλά, με τις σημερινές συνθήκες, η γραμμή καθαρότητας που χαράσσει η ευρωπαϊκή ελίτ είναι μια γραμμή αποκλεισμού της τεράστιας κοινωνικής πλειονότητας από ένα μέλλον που αφορά μόνο όσους έχουν τις καβάντζες τους. Ετσι, μεταξύ άλλων, ρισκάρει να μεταστρέψει εκατομμύρια ανθρώπους ακόμη και σε αρνητές της κλιματικής αλλαγής και τον αγώνα για την αποτροπή της σε μια «συνωμοσία των πλουσίων». 

Τελικά, το να εμπιστευτεί κανείς σε νεοφιλελεύθερους ιδεοληπτικούς και σε φαιοπράσινους μαναντζαρέους την πράσινη μετάβαση είναι σαν να βάζει ένα νήπιο να οδηγήσει εξατάχυτη Ferrari. 

Το 2035 μάλλον δεν θα έχω αυτοκίνητο. Αλλά, αν ζω, αν δεν έχω Αλτσχάιμερ ή γεροντική άνοια, θα σιχαίνομαι ακόμη περισσότερο το ολέθριο μείγμα απληστίας και υποκρισίας που συγκροτεί τον οικονομικό μας πολιτισμό.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Ακριβό μου διθέσιο

καλό μου αμάξι

Που περνάς απ’ τ’ απαίσιο

ξυστά

Κινητήρα και πλαίσιο

σ’ τα ’χω πειράξει

για να τη βγεις πιο μπροστά

Τη στιγμή που σ’ αγόραζα

για να τριπάρω

το κενό μου εξαγόραζα

δειλά

Την καρδούλα που χώρισα

ίσως να πάρω

σ’ άλλη ζωή πιο καλά

Μη με πας απ’ το σπίτι

τ’ ακούς, στο Θεό να με πας

Μυρωδιά καταλύτη

εσύ μοναχά μ’ αγαπάς

Α, ρε, χρόνε αλήτη

π’ ανθρώπους κι αγάπες σκορπάς

Μη με φέρνετε σπίτι

τ’ ακούς, κάπου αλλού να με πας

Λίνα Νικολακοπούλου, «Ακριβό μου διθέσιο» (από το άλμπουμ «Σαν ηφαίστειο που ξυπνά», σε μουσική Νίκου Αντύπα, 1997)

Εμείς και οι υπεραξίες της καραμανλικής σιωπής

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 4-5/6/2022

ΕΠΕΙΔΗ αυτή η εφημερίδα που μου κάνει την τιμή να με φιλοξενεί και της κάνω την τιμή να της παρέχω αφειδώς το πολυτιμότερο και δυστυχώς όλο και ανεπαρκέστερο αγαθό που διαθέτω, τον χρόνο, είναι εξαιρετικά εκτεθειμένη στην ελευθερία και την ανεξαρτησία της,

ΕΠΕΙΔΗ το μότο αυτής της εφημερίδας, από τότε που μερικές δεκάδες ανθρώπων έκαναν την αποκοτιά να τη στήσουν, «μοναδικοί εργοδότες οι αναγνώστες μας», είναι μια επικίνδυνη κυριολεξία επιβίωσης σε ένα ανελέητο περιβάλλον παρακμής του Τύπου, εκμαυλισμού και πολέμου από συστήματα εξουσίας, 

ΕΠΕΙΔΗ «οι μοναδικοί εργοδότες» μάς κρίνουν καθημερινά αποφασίζοντας να δώσουν ή να μη δώσουν 1,5 ευρώ (2 ή 3,90 το σαββατοκύριακο) για να μας αγοράσουν, αν και είναι εύκολο με μια χρονοκαθυστέρηση να βρουν την πραμάτεια μας τζάμπα στην ιστοσελίδα μας,

ΕΠΕΙΔΗ «οι μοναδικοί εργοδότες μας» είναι κανονικοί άνθρωποι που ψωνίζουν στο σούπερ μάρκετ, βάζουν βενζίνη, πληρώνουν ρεύμα και αέριο, αγοράζουν μηχανές ή αυτοκίνητα, κάποιοι ίσως και σπίτια, αποταμιεύουν και δανείζονται, και επομένως είναι πιθανοί πελάτες της διαφημιστικής πιάτσας και των εντολέων της, δηλαδή των διαφημιζόμενων επιχειρήσεων,

ΕΠΕΙΔΗ αυτή η πιάτσα, όμως, λειτουργεί με φίλτρα που κάμπτουν εξόφθαλμα, αν δεν καταργούν πλήρως, τους νόμους της αγοράς και της βαρύτητας, επιβραβεύοντας με διαφήμιση κυρίως τη μονοφωνία, τον παπαγαλισμό και το γλείψιμο ή τη σιωπή, τον εξωραϊσμό και την αυτολογοκρισία,

ΕΠΕΙΔΗ ο πολλαπλώς ευεργετούμενος παπαγαλισμός των ΜΜΕ κάνει το άσπρο μαύρο, τον ζόφο φως, την κόλαση παράδεισο, την αλήθεια ψέμα, την απαισιοδοξία αισιοδοξία, κι όταν είναι αδύνατο να κρύψει το πρόβλημα πετάει την μπάλα στην εξέδρα της διεθνούς κρίσης, 

ΕΠΕΙΔΗ ο ασφυκτικά ελεγχόμενος εσμός της καταιγιστικής πληροφόρησης, αντι-πληροφόρησης, από-πληροφόρησης καθιστά τον σαστισμένο αναγνώστη, ακροατή, τηλεθεατή έρμαιο άλλοτε της μονοδιάστατης προπαγάνδας κι άλλοτε ενός ανερμήνευτου χάους, 

ΕΠΕΙΔΗ η εύκολη διέξοδος από το χάος είναι τα στερεότυπα, τα κουτάκια κι οι απλοϊκές ταξινομήσεις στις οποίες συχνά παρασύρονται και αρκετοί από τους «μοναδικούς εργοδότες μας», 

ΕΠΕΙΔΗ η τελευταία, πολλαπλή κρίση –γεωπολιτική, πολεμική, οικονομική, ενεργειακή, πληθωριστική, επισιτιστική, πολιτική και αυθεντικά ευρωπαϊκή– έχει αναδείξει ένα πανευρωπαϊκό πολιτικό και ενημερωτικό μονοπώλιο που φλερτάρει ανοιχτά με τον μιλιταρισμό, 

ΕΠΕΙΔΗ οι λιγοστές εναλλακτικές σε αυτό το μονοπώλιο δαιμονοποιούνται με βολικά κλισέ και μετατρέπονται σε ανεπιθύμητο ενημερωτικό «περιθώριο»,

ΕΠΕΙΔΗ αυτή η εφημερίδα είναι επίτιμο μέλος αυτού του «περιθωρίου» και πληρώνει ακριβά ότι προσπαθεί κάνει μια διαφορετική ανάγνωση της συγκεχυμένης πραγματικότητας, ανάγνωση που οφείλει να ενοχλεί το Μαξίμου, τον Μητσοτάκη, την εξουσία, το πολιτικό σύστημα, τους θυλάκους διασπάθισης του δημοσίου χρήματος, την κρατικοδίαιτη επιχειρηματικότητα, τις αθέμιτες πρακτικές εις βάρος των καταναλωτών, την εκμετάλλευση των εργαζόμενων, την υποκρισία της ευρωπαϊκής ηγεσίας,

ΕΠΕΙΔΗ με υπερβολική ευκολία στο «περιθώριο» που υπηρετεί η «Εφ.Συν.» μπαίνουν ενίοτε ετικέτες τύπου «πουτινάκια», «ρωσόφιλοι», «τσιπράκια», «συριζούληδες», «ομπρελοποιοί», «αντιΑΠΕδες», «λιγνιτόδουλοι», «#metooδες», «προσφυγόπληκτοι», «ΛΟΑΤΚΙδες», «δικαιωματιστές», «πασιφιστές», «πολεμοκάπηλοι», «κρατιστές», «αριστεριστές», «κισινγκερικοί», εσχάτως δε και «καραμανλικοί»,

ΕΠΕΙΔΗ κάθε ρήγμα στο προπαγανδιστικό, ενημερωτικό και πολιτικό μονοπώλιο, κάθε διαφοροποίηση από το δόγμα «αμοιβαίας καταστροφής» που κυριαρχεί στο ευρωπαϊκό στερέωμα είναι ευπρόσδεκτη, και δεν αγαπήσαμε ξαφνικά τον Ντράγκι, τον Μακρόν ή τον Σολτς που τηλεφωνιούνται με τον Πούτιν,

ΕΠΕΙΔΗ δεν θα αγαπούσαμε ξαφνικά ούτε τη σιδηρά Μέρκελ, αν αποφάσιζε να παρέμβει δημόσια υπέρ μιας πρωτοβουλίας κατάπαυσης πυρός στην Ουκρανία και διάσωσης της πενηντάχρονης «οστπολιτίκ», αλλά θα αντιλαμβανόμασταν τον ρεαλισμό της,

ΕΠΕΙΔΗ ξέρουμε ότι η 35μηνη σιωπή του Καραμανλή στην τωρινή του κοινοβουλευτική θητεία κόστισε στους φορολογούμενους περίπου 170.000 ευρώ, όπερ σημαίνει ότι η προ ημερών ομιλία του τιμάται περίπου 50 ευρώ η λέξη,

ΕΠΕΙΔΗ προφανώς και δεν ξεχνάμε ότι η πρωθυπουργική θητεία του, εκτός από την ατυχήσασα απόπειρα σύγκρουσης με τους «νταβαντζήδες» της εξουσίας, έριξε τα θεμέλια της κρίσης χρέους που ακολούθησε,

ΕΠΕΙΔΗ δεν ξεχνάμε τι είναι ο καθένας, δεν έχουμε αυταπάτες για κανέναν, αλλά αγωνιούμε διαρκώς να βρισκόμαστε «στη σωστή πλευρά της ιστορίας», πριν γίνουμε κι εμείς κι όλη η Ευρώπη «ιστορία», με τον ζοφερό τρόπο που έγινε δυο φορές τον 20ο αιώνα, 

ΓΙ’ ΑΥΤΟ λοιπόν δεν γίναμε «καραμανλάκια», δεν μας γοήτευσε αίφνης ο «μεγάλος σιωπηλός» με τις 3.400 λέξεις της ομιλίας του και τις κορώνες για τη νέα απολυταρχία του πλούτου ή τις μπηχτές για τον ρόλο των ΗΠΑ. Χαραμάδες κοινής λογικής αναζητούμε, ρωγμές στη φαιοπράσινη ευρω-υστερία και στον θίασο που κυβερνά αναδεικνύουμε. 

ΥΓ. Απορία: Η αποθέωση του πατριωτικού κιτς, στη γραβάτα με τα σημαιάκια, ήταν αυτοσαρκασμός ή καθησυχαστικό μήνυμα στο ακροατήριο που χτύπησε κάρτα στο ιβέντ χωρίς να ακούσει λέξη;

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Δεν ήταν ασύνηθες σε καιρό πολέμου η πληροφόρηση σε έναν βαθμό να είναι ελεγχόμενη, το φαινόμενο όμως απροσχημάτιστης προπαγάνδας και διασποράς fake news είναι ανησυχητικό. Αν σ’ αυτό προστεθούν τα ήδη εξαπλούμενα φαινόμενα του ανεξέλεγκτου λαϊκισμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο αυθαίρετος αποκλεισμός της αντίθετης άποψης, η υπερσυσσώρευση ισχύος στην ενημέρωση σε λίγα ιδιωτικά χέρια, η κατάσταση επιδεινώνεται κατά πολύ. Μπορεί όλα αυτά να μην επηρεάζουν άμεσα την έκβαση του πολέμου, πρέπει όμως να προβληματίζουν σοβαρά για το είδος και την ποιότητα της δημόσιας ζωής που εκκολάπτεται στο όχι τόσο μακρινό μέλλον.

Κώστας Καραμανλής, «Ελλάδα και Ευρώπη στη δίνη μεγάλων αλλαγών» (Ομιλία στην εκδήλωση της Πανελλαδικής Οργάνωσης Γυναικών «Παναθηναϊκή», 1/6/2022)