Ο ιός, η αγορά και η αγέλη

29/2-2/3-2020

Οταν απειλείται μια ανθρώπινη ύπαρξη, συμπυκνώνεται στον σκληρό πυρήνα της: στον αγώνα της επιβίωσης. Δεν υπάρχει τίποτα παράδοξο ή ηθικά αξιολογήσιμο σ' αυτό. Είναι απλή και καθαρή ανθρώπινη φύση. Οχι πολύ διαφορετική στη χημεία της από τη φύση των περισσότερων έμβιων όντων, τουλάχιστον των ανώτερων θηλαστικών: όταν αντιλαμβανόμαστε τον κίνδυνο ή ό,τι θεωρούμε κίνδυνο -με τα μάτια, τ' αυτιά ή οποιοδήποτε άλλο όργανο- η πληροφορία φτάνει στην αμυγδαλή του εγκεφάλου, που επεξεργάζεται τα συναισθήματα. Ο εγκέφαλος απελευθερώνει γλουταμικό οξύ, που στέλνει ένα σήμα στη φαιά ουσία, το οποίο είτε μας ακινητοποιεί είτε μας κάνει να πεταχτούμε αλαφιασμένοι απ' τον φόβο. Ενα δεύτερο σήμα στέλνεται στον υποθάλαμο, ο οποίος ενεργοποιεί το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, το οποίο με τη σειρά του «ειδοποιεί» τα επινεφρίδια που απελευθερώνουν αδρεναλίνη στο αίμα. Αυτή κάνει την υπόλοιπη δουλειά. Αυξάνει τους καρδιακούς παλμούς και την πίεση του αίματος και γενικώς μας επιτρέπει να αντιμετωπίσουμε το «θηρίο», είτε πρόκειται για ελέφαντα 4 μέτρων και 7 τόνων είτε για τον Covid-19 των 0,25 «μικρών» (μm). Η «αντιμετώπιση» περιλαμβάνει και το να τρέξουμε απλώς μακριά του. Ακόμη και μέχρι το σουπερμάρκετ. Αυτά και δεν υπεισέρχομαι σε περισσότερες λεπτομέρειες, διότι θα φάω ξύλο από τους νευροεπιστήμονες.

Λοιδορούμε και χλευάζουμε όσους εξαφάνισαν χειρουργικές μάσκες και γάντια από τα φαρμακεία κι όσους επέδραμαν στα σουπερμάρκετ για αντισηπτικά ή μακαρόνια. Ομως, η αντίδρασή τους δεν είναι ανορθολογική. Εστω και υπερβολική, πηγάζει από την ανθρώπινη φύση. Εμπεριέχει τον αδιαπραγμάτευτο ορθολογισμό του φόβου και της επιβίωσης. Το μόνο ανορθολογικό που υπάρχει στην αντίδραση είναι ενδεχομένως η επιλογή των μέσων επιβίωσης. Η οποία σίγουρα εξαρτάται από μακαρόνια, ζάχαρη ή ρύζι, πιθανότατα δεν εξαρτάται από μάσκες και αντισηπτικά και σίγουρα -μα εντελώς σίγουρα!- δεν εξαρτάται από τιμές των μετοχών, των ομολόγων ή του χρυσού.

Αν υπάρχει κάτι αληθινά ανορθολογικό και εντελώς μυστικιστικό στον τρόπο που αντιδρά η παγκοσμιοποιημένη ανθρωπότητα στην επιδημία ή στην προοπτική της πανδημίας είναι η αγελαία συμπεριφορά των αγορών. Και ίσως το «αγελαία» τις κολακεύει, οι αγέλες έχουν τουλάχιστον εσωτερική οργάνωση, ιεραρχία, έναν σκοπό. Εδώ δεν πρόκειται για αγέλες. Κοπάδια πανικόβλητα είναι, που έχασαν και τον τσοπανάκο τους και το τσοπανόσκυλό τους. Ούτε ο Τραμπ τις σώζει.

Εκ πρώτης όψεως είναι διασκεδαστικό να παρακολουθείς τον τρόπο που αποσταθεροποιούνται οι ιερείς του νεοφιλελευθερισμού, οι πιστοί του «ορθολογισμού» και της «αποτελεσματικότητας» των αγορών. Μέχρι πριν από δέκα μέρες πορεύονταν μες στην αμεριμνησία, με τη βεβαιότητα ότι, παρά τα σκαμπανεβάσματά του, ο παγκόσμιος καπιταλισμός εξελίσσεται μέσα σε μια φούσκα κανονικότητας. Ακόμη κι αν κάτι αποκλίνει -αν η Κίνα χάσει κι άλλο ταχύτητα, αν η ευρωζώνη επιβραδυνθεί, αν η ρωσοτουρκική ένταση κλιμακωθεί- έχουμε την «καβάτζα» των κεντρικών τραπεζών (αυτό το ορατό χέρι της αγοράς που αντικαθιστά το αόρατο όταν κουλαίνεται), που θα κάνουν τα μαγικά τους: ακόμη μια μείωση στα επιτόκια, ακόμη λίγη ποσοτική χαλάρωση, κάμποσο χρήμα από το ελικόπτερο, αν χρειαστεί, βρε αδερφέ. Κι αν τα μαγικά των κεντροτραπεζιτών δεν φτάνουν, θα κινητοποιήσουμε τα υπερόπλα: θα πείσουμε τις κυβερνήσεις «μας» (το «μας» είναι κυριολεκτικό, όταν μιλούν οι «αποτελεσματικές αγορές» και οι «ορθολογικοί επενδυτές») να το ρίξουν έξω. Ας ξεχαστούν οι ισοσκελισμένοι προϋπολογισμοί και τα πλεονάσματα, με λίγο παραπάνω έλλειμμα και χρέος κανείς δεν πήγε χαμένος.

Αυτό το μικροσκοπικό πραγματάκι που λέγεται κορονοϊός Covid-19 έσκασε τη φούσκα της κανονικότητας, την ψευδαίσθηση ελεγχόμενης σταθερότητας που υποτίθεται ότι μετά το «μάθημα» του 2008 είχε συνδιαμορφώσει το κουαρτέτο «αγορές-επιχειρήσεις-κυβερνήσεις-κεντρικές τράπεζες». Μπούρδες! «Τρεις σπανοί Ισπανοί, εις πανί ισπανικό, εις πανικό ιππικό εζωγράφισαν». Λύκοι την πέσαν σε ζωοπανήγυρη και οι «αποτελεσματικές» αγορές εξαέρωσαν αξία τρισεκατομμυρίων δολαρίων σε ελάχιστες μέρες. Εντάξει, είναι πολλά τα λεφτά, Γιώργο, αλλά από το κραχ του 2008 και μετά, τα μεγαλύτερα χρηματιστήρια του καπιταλιστικού σύμπαντος έχουν τριπλασιαστεί, οι επιχειρήσεις έχουν μπαζώσει ένα σωρό κέρδη, οι τράπεζες έχουν ταϊστεί πλουσιοπάροχα με τρισεκατομμύρια ποσοτικής χαλάρωσης, ε, δεν μπορεί, θα έχουν όλοι κάνει το κουμάντο τους, σωστά; Λάθος! Ο,τι χαρίστηκε στις αγορές και στους πανικόβλητους συντελεστές τους, ό,τι τους αποδόθηκε για να υπηρετήσουν την κατά Μίλτον Φρίντμαν «αποκλειστική κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων: την κερδοφορία τους» θα αποδειχθούν πεταμένα λεφτά και χαμένος κόπος.

Για πολλοστή φορά, όλα τα γραφικά αξιώματα των αγορών -«αγόραζε στη φήμη, πούλα στην είδηση», «όταν δεις αίμα, αγόραζε, αγόραζε, αγόραζε…» και τα συναφή- πυροδοτούν απλώς έναν αγελαίο τρόμο. Ο οποίος όμως δεν έχει καμιά σχέση με την ανθρώπινη επιβίωση -οι μετοχές, τα ομόλογα, τα παράγωγα, τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης ούτε τρώγονται ούτε προστατεύουν από τον κορονοϊό- αλλά με την απληστία. Είναι ένας αγοραίος πανικός που λειτουργεί ως επιταχυντής και πολλαπλασιαστής της υγειονομικής κρίσης, ένας ολέθριος σύμμαχος του κορονοϊού Covid-19.

Αργά ή γρήγορα, το εμβόλιο και η θεραπεία του Covid-19 θα βρεθούν. Το άλλο, όμως, δεν είναι πια ίωση. Καρκίνος μεταστατικός κι εξαιρετικά επιθετικός είναι.


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Κι ακούγοντας τις φωνές της χαράς που ανέβαιναν πάνω απ’ την πόλη, ο Ριέ θυμήθηκε πως αυτή η χαρά δεν είναι ποτέ ανέφελη. Γιατί ο Ριέ γνώριζε κάτι που το αγνοούσε το χαρούμενο πλήθος, κι ας μπορεί κανείς να το βρει στα βιβλία, πως ο βάκιλος της πανούκλας δεν πεθαίνει ούτε χάνεται ποτέ, πως μπορεί να μείνει δεκάδες χρόνια ναρκωμένος στα έπιπλα και στα ρούχα, περιμένοντας υπομονετικά μέσα στα δωμάτια, τα υπόγεια, τα σεντούκια, τα μαντίλια, τα χαρτιά, και πως θα ’ρχόταν ίσως μια μέρα που η πανούκλα, για να βασανίσει ή για να διδάξει τους ανθρώπους, θα ξυπνούσε και πάλι τα ποντίκια της και θα τα ’στελνε να ψοφήσουν μέσα σε μια ευτυχισμένη πόλη.

Αλμπέρ Καμί, «Η πανούκλα»

Ο πλούτος και η κόπρος των εθνών

ΕφΣυν, 22-23/2/2020

 

Αποθησαύριση...

Ας το ρίξουμε στην «μπακαλική», έτσι, για να διαβάζουν οι φιλελέδες κι οι οικονομέτρες και να φρικάρουν.

Αν η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ ή η Credit Suisse -και ποιος τολμά να αμφισβητήσει την Credit Suisse;- μετρούν σωστά, ο παγκόσμιος πλούτος το 2019 εμετρήθη, εζυγίσθη και ευρέθη πλήσμιος, άφθονος και μπαμπάτσικος, άνω των 360 τρισ. δολαρίων. Αν τον διαιρέσουμε με τα 7,6 δισ. κατοίκων της Γης, αντιστοιχούν τουλάχιστον 47.000 δολάρια στον καθένα μας.
Ok, ας πούμε ότι αυτό σας φαίνεται υπερβολικό, διότι στον πλούτο περιλαμβάνονται κάθε λογής περιουσιακά στοιχεία, από βοσκοτόπια στην Ευρυτανία με 100 ευρώ το στρέμμα μέχρι διαμερίσματα στο Μανχάταν με 100.000 το τετραγωνικό. Και τι να τα κάνεις αν δεν μπορείς να τα ρευστοποιήσεις την ώρα που τα χρειάζεσαι - ούτε τα πουρνάρια τρώγονται, ούτε οι πορσελάνες.
Από τα 360 τρισ. δολάρια του πλούτου των εθνών, τα 120 τρισ. είναι ζεστό χρήμα κάθε εκδοχής -το M2 που μετρούν με θρησκευτικό μυστικισμό οι νομισματολόγοι-, που περιλαμβάνει από ταπεινά χάλκινα 1-5 σεντς, που σου πέφτουν απ’ την τσέπη και δεν καταδέχεσαι να τα μαζέψεις, μέχρι τις μετοχές, τα ομόλογα και κάθε άλλη οβιδιακή μεταμόρφωση του χρήματος, αληθινή και δουλεμένη ή επινοημένη και φαντασιακή, πλην όμως ανταλλάξιμη με ψωμί, τυρί, κρέας ή μαργαριτάρια «Σάουθ Σι» και ρολόγια «Πατέκ Φιλίπ». Με την ίδια, λοιπόν, μπακαλίστικη διαίρεση πάλι προκύπτουν πάνω από 15.000 δολάρια κατά κεφαλήν, μια μαγιά που δεν επιτρέπει σε κανένα ανθρώπινο πλάσμα να πεινάσει.

Η πλάκα -ή η τραγωδία- είναι πως ο ακατάπαυστα μετρούμενος πλούτος των εθνών έχει αυξηθεί ιλιγγιωδώς από το 2010 κατά 160 τρισ. δολάρια, παρά την καταστροφική κρίση, τα χρόνια ύφεσης, στασιμότητας και αργής ανάκαμψης. Ολη η κλάψα για τον πλούτο που εξαερώθηκε, για τη δεκαετία της ύφεσης στο όνομα της οποίας από τη μια πλευρά οι κυβερνήσεις επέβαλαν συντριπτική λιτότητα κι απ’ την άλλη οι κεντρικές τράπεζες έριξαν χρήμα από το ελικόπτερο -τουλάχιστον 20 τρισ. δολάρια με τα γενναιόδωρα QE τους- αποδεικνύει απλώς ότι η μηχανή της απληστίας δούλεψε ακατάπαυστα. Δούλεψε στο φουλ παρά την κρίση, ή λόγω ακριβώς αυτής, μετατρέποντάς την σε ένα μεγάλο, πλανητικό πλιάτσικο: έναν μηχανισμό μεταφοράς πλούτου από τους πολλούς και φτωχότερους στους πλουσιότερους και ελαχιστότατους.

Πρόσφατα τεκμήρια, για να μη μας λένε κι άσχετους: στο αμερικανικό χρηματιστήριο, τη ρουφήχτρα του παγκόσμιου πλούτου που από το κραχ του 2008 έχει τριπλασιάσει την κεφαλαιοποίησή του, το πλουσιότερο 1% των νοικοκυριών κατέχουν μετοχές αξίας 21 τρισ. δολαρίων, ήτοι το 56%, όταν το 90% έχει μετοχές 4,6 τρισ., ήτοι μόλις το 12%. Αυτό συμβαίνει στο πλουσιότερο έθνος του πλανήτη, που ενώ αντιστοιχεί μόλις στο 4,3% του παγκόσμιου πληθυσμού, διαθέτει το 30% του παγκόσμιου πλούτου, όταν η Κίνα και η Ινδία, με το 36% του πληθυσμού, περιορίζονται μόλις στο 21% του πλούτου.

Επομένως, η κοινοτοπία περί χαμένης δεκαετίας, ακόμη και με νεοφιλελεύθερους όρους, είναι ατελής και παραπλανητική, αν δεν συμπληρωθεί από το ερώτημα «χαμένη για ποιον, καρδιά μου;». Το οποίο απαντάται με ακόμη ένα ενδεικτικό απολογιστικό στοιχείο που αποδεικνύει ότι το μόνο που παράγει σε αφθονία ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός είναι η ακραία ανισότητα: από τη δεκαετία του ’80 οπότε άρχισε να επελαύνει ο νεοφιλελευθερισμός, το πλουσιότερο 1% αύξησε το μερίδιό του στον παγκόσμιο πλούτο από το 16% στο 21%, ενώ το φτωχότερο 50% ανέβηκε κι αυτό από 6% στο 9%, κυρίως χάρη στην «εισβολή» της Κίνας στην παγκόσμια σκηνή. Αυτή η τάση δεν φαίνεται να είναι προς θάνατον, σωστά; Τσίμπησαν κάτι οι πάνω, τσίμπησαν κι οι κάτω, κατά το «κοντά στον βασιλικό ποτίστηκε κι η γλάστρα». Ομως το στοιχείο είναι παραπλανητικό, διότι στις δυο πλουσιότερες περιοχές του πλανήτη, ΗΠΑ και (δυτική) Ευρώπη, συνέβη το ακριβώς αντίστροφο: στην Ευρώπη το μερίδιο του πλουσιότερου 1% ανέβηκε από το 10% στο 12% και το μερίδιο του φτωχότερου 50% έπεσε από το 24% στο 22%. Αλλά στις ΗΠΑ η κιμαδομηχανή το τερμάτισε: το πλουσιότερο 1% υπερδιπλασίασε το μερίδιό στο συνολικό εθνικό εισόδημα, στο 22%, ενώ το φτωχότερο έπεσε από το 21% στο 13% (Word Inequality Report 2018).

Σ’ αυτά τα στοιχεία υπάρχει η σπορά της προσεχούς κρίσης: η ανισότητα αναδεικνύεται μητέρα όλων των κρίσεων - για να ανησυχούν κι οι οργανισμοί της αναλγησίας, ΔΝΤ και ΟΟΣΑ, κάτι θα ξέρουν. Οπότε καταλήγουμε ξανά στο παμπάλαιο πρόβλημα της αναδιανομής για το οποίο προειδοποιούσε ήδη από τις αρχές του 17ου αιώνα ο Φράνσις Μπέικον, φιλόσοφος και σύμβουλος του βασιλιά Ιακώβου, που εξομοίωνε το χρήμα με την κοπριά: αν δεν σκορπιστεί, είναι ανώφελο.
Φευ, όμως, ακόμη και η κόπρος των εθνών, ακατάπαυστα παραγόμενη από ζώα κι ανθρώπους (500 εκατ. τόνοι τον χρόνο η ζωική, 300 εκατ. η ανθρώπινη -46 κιλά, παρακαλώ, το κατά κεφαλήν προϊόν του πεπτικού μας σωλήνα-, πλούσιες σε άζωτο και φωσφόρο για τις καλλιέργειες), έχει καταστεί συνιστώσα του πλούτου τους. Αρα υπαγμένη στον κανόνα της ανισότητας. Η Ασία, με τον μισό πληθυσμό της Γης, είναι καταδικασμένη να χρησιμοποιεί τετραπλάσια χημικά λιπάσματα από ζωικά, λόγω ελλιπούς πρόσβασης σε ποιοτικό οργανικό λίπασμα, ό,τι πιο βολικό για τις πολυεθνικές της διατροφής.

Τελικά, ούτε την κόπρο δεν δικαιούμαστε να ελέγξουμε, τ’ ακούς, Ηρακλή; Αλλά τι να ακούσεις. Και σένα σου την έφερε ο Αυγείας. Σκατά.




ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Πάνω από όλα, πρέπει να εφαρμοστεί καλή πολιτική, ώστε τα αποθέματα και τα χρήματα σε ένα κράτος να μη συγκεντρωθούν σε λίγα χέρια. Γιατί διαφορετικά, ένα κράτος μπορεί να έχει τεράστιο πλούτο, αλλά παρ' όλα αυτά να λιμοκτονήσει: και τα χρήματα είναι σαν την κοπριά, δεν είναι ωφέλιμη παρά μόνο αν διασκορπιστεί. Αυτό γίνεται κυρίως με την καταστολή ή, τουλάχιστον, με τη διατήρηση ενός στενού ελέγχου πάνω στις ληστρικές συναλλαγές της τοκογλυφίας, στη μονοπώληση, στα μεγάλα βοσκοτόπια και στα παρόμοια.

Φράνσις Μπέικον, «Δοκίμια: XV. Για τις ανταρσίες και τις ταραχές» (Essays, XV, Od Seditions and Troubles, 1625)

Ο πταρμός της Ανατολής

 ΕφΣυν, 15-16/02/2020

Οσοι τυχόν είχαν διαβάσει σ’ αυτήν εδώ τη στήλη τον περασμένο Οκτώβριο τη «Μυρωδιά της φτώχειας» («Εφ.Συν.» 26-27/10/2019), θα μυρίζονται ήδη πόσο χάρηκα όταν ο Κορεάτης Μπονγκ Τζουν-χο ανέβηκε στη σκηνή των Οσκαρ και ποζάρισε ολογέλαστος, με τα 5-6 χρυσά αγαλματάκια αγκαλιά. Χάρηκα σαν να είχα πάρει εγώ το Οσκαρ, που απλώς ένα Σαββατόβραδο μπήκα στη σκοτεινή αίθουσα και βγήκα με την πεποίθηση πως είχα δει κάτι σπουδαίο. Κι εδώ που τα λέμε, η αγορά των βραβείων θα 'πρεπε να επινοήσει έναν τρόπο να βραβεύει το κοινό, τουλάχιστον στις περιπτώσεις που βλέπει έγκαιρα αυτό που δεν βλέπουν οι ακαδημίες και οι κριτικοί, μετατρέποντας ένα αουτσάιντερ σε ξεκάθαρο φαβορί. Σπάνιο, αλλά συμβαίνει.

Τέσπα, το θέμα δεν είναι τα Οσκαρ, αλλά οι χίλιοι δυο τρόποι με τους οποίους η Ανατολή στέλνει στη Δύση το μήνυμα πως έρχεται η ώρα της δύσης της. H ανατολή της Ανατολής και η δύση της Δύσης είναι μια συνάρτηση που στην Ουάσινγκτον ή στις Βρυξέλλες μπορεί να αντιμετωπίζεται περίπου ως συντέλεια του κόσμου, ενώ μπορεί να είναι απλώς μια καμπή του ιστορικού κύκλου, μια φυσιολογική μετάθεση του ιστορικού κέντρου βάρους που κάποια στιγμή ξέφυγε από τη Μεσόγειο, μετατοπίστηκε στη δυτική ακτή του Ατλαντικού και τώρα είναι η ώρα να μετατοπιστεί στη δυτική ακτή του Ειρηνικού - έχει και η Ανατολή τη δική της άγρια και χρυσή Δύση.

Η ιδέα λοιπόν που κάποτε διατύπωνε ο Εκο, ότι η Ευρώπη θα γίνει Αφροευρώπη, μια μελλοντολογία και πάλι ευρωκεντρική, αφού βάζει στο επίκεντρο την κλειστή μας θάλασσα, τη Μεσόγειο, πρέπει ριζικά να αναθεωρηθεί. Το πολύ που ελπίζει η Ευρώπη είναι να επιβιώσει ως Ευρασία και η Αμερική ως Αμερασία (αν και η ισχυρή συνιστώσα σ' αυτές τις συνθέσεις είναι η Ασία και θα 'πρεπε να προηγείται, αλλά δεν μου προκύπτει εύηχο).

Και παρομοίως πρέπει να αναθεωρηθούν όλα τα σχετικά κλισέ για την κατανομή της γεωπολιτικής και γεωοικονομικής ισχύος, όπως το διαβόητο «φταρνίζεται η Ουάσινγκτον και αρρωσταίνει ο πλανήτης». Ως γνωστόν εδώ και δύο μήνες ο πλανήτης ζει υπό τον φόβο του πταρμού της Ανατολής, φταρνίστηκε η Κίνα -κι αυτό έγινε μια εφιαλτική κυριολεξία με τον κορονοϊό- και υποτίθεται ότι θα έπρεπε να έχει ήδη νοσήσει η υφήλιος. Πλην όμως όχι, διότι το εργοστάσιο του κόσμου έχει ευγένεια και τρόπους σχεδόν δυτικούς. Φορά τη μάσκα του, καλύπτει με τις παλάμες μύτη και στόμα, προφυλάσσει όπως μπορεί τον πλανήτη από τα ιοβόλα σταγονίδιά του.

Είναι μια στάση ευθύνης που περιλαμβάνει όλες τις σινικές αγωνίες για την περιφρούρηση όχι απλώς της παγκόσμιας υγείας, αλλά της παγκοσμιοποίησης από την οποία τρέφεται η ανερχόμενη ασιατική ακμή, αυτό το υβρίδιο νεοφιλελευθερισμού, φεουδαρχικού συγκεντρωτισμού και πολιτικού αυταρχισμού, το οποίο η Δύση αντιμετωπίζει με αλαζονεία και καχυποψία, πλην όμως κάνει δουλειά.

Εχει πλάκα να παρακολουθείς τα εγχώρια κανάλια να βγάζουν στον αέρα Ελληνες που δουλεύουν ή σπουδάζουν στις κινεζικές μητροπόλεις, με την ελπίδα να τους αποσπάσουν δραματικές αφηγήσεις για τη βία της καραντίνας, το χάος, τον πανικό, την απανθρωπιά, αλλά αντ' αυτού να εισπράττουν ψύχραιμες περιγραφές μιας κρατικής δομής που δουλεύει με όσα μέσα διαθέτει και μιας κοινωνίας που κατανοεί και συνεργάζεται.

ΟΚ, δεν πρόκειται να λατρέψει κανείς το αυταρχικό κινεζικό καθεστώς που διασύρει την έννοια του κομμουνισμού και αποθεώνει την αγορά και τον ατομικό πλούτο - εν ολίγοις κοπιάρει τη Δύση στα χειρότερά της. Αλλά, αν μη τι άλλο, οφείλουμε ν' αναγνωρίσουμε το τακτ με το οποίο η Ανατολή αναρριχάται προς τον επόμενο κύκλο ακμής της, χωρίς να αφήσει τη Δύση να συντριβεί στον πάτο της παρακμής της.



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 
 
Δεν υπάρχει βαθύτερη αντίθεση ανάμεσα στον θάνατο από πείνα και στον ηρωικό θάνατο. Οικονομικά η ζωή απειλείται, εξευτελίζεται, ταπεινώνεται από την πείνα υπό την ευρεία έννοια. Τέτοια είναι και η αδυναμία πλήρους ανάπτυξης των δυνάμεων, η στενότητα του ζωτικού χώρου, το σκοτάδι, η πίεση, όχι μόνο ο άμεσος κίνδυνος. Ολόκληροι λαοί έχουν χάσει τη φυλετική ένταση λόγω της διαβρωτικής πενιχρότητας του βιοτικού επιπέδου. Εδώ πεθαίνεις από κάτι, όχι για κάτι. Η πολιτική θυσιάζει ανθρώπους για έναν στόχο. Πέφτουν για μια ιδέα. Η οικονομία τούς αφήνει απλώς να καταστραφούν.

Οσβαλντ Σπένγκλερ, «Η παρακμή της Δύσης»

Στρατηγικοί καλοπληρωτές

ΕΦΣΥΝ 8-9/02/2020

Εκμαυλισμός εξ απαλών ονύχων, με φαγώσιμα ευρώ. Τα παιδιά έχουν μέλλον ως στρατηγικοί καλοπληρωτές...

Το δίλημμά μου είναι με ποια παροιμία ν’ αρχίσω: Το «καινούργιο κοσκινάκι μου και πού να σε κρεμάσω» ή το «εκεί που μας χρωστάγανε μας πήραν και το βόδι»; Και οι δυο ταιριάζουν στο θέμα για το οποίο έπεσε τ’ ανάθεμα -αυτή την εβδομάδα- στον Αδωνι, αν και δεν είναι ούτε ο πρώτος ούτε ο μόνος διδάξας κυνισμό και κοτσανολογία για την προστασία της πρώτης κατοικίας. Για λόγους μεθοδολογικούς αρχίζω από τη δεύτερη παροιμία.

Ποιοι μας χρωστάγανε και εξακολουθούν να μας χρωστάνε; Πρωτίστως οι πολιτικές ηγεσίες που διαβουκολούν τη χώρα εδώ και δεκαετίες, αλλά ειδικά εκείνες οι οποίες, την περίοδο διακυβέρνησης της χώρας από την τρόικα -δηλαδή από το 2010 και εντεύθεν- δεν έκαναν το στοιχειώδες: να εφαρμόσουν το Σύνταγμα, την Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη και άλλα θεμελιώδη νομοθετήματα, τα οποία κατάντησαν ν’ αξίζουν λιγότερο κι απ’ το χαρτί που σκουπίζονται (και μη ρωτήσετε πού).

«Η κατοικία του καθενός είναι άσυλο…», άρθρο 9 του Συντάγματος, «Η απόκτηση κατοικίας από αυτούς που τη στερούνται ή που στεγάζονται ανεπαρκώς αποτελεί αντικείμενο ειδικής φροντίδας του Κράτους», άρθρο 21 του Συντάγματος, «Καθένας έχει δικαίωμα σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίσει στον ίδιο και στην οικογένεια του υγεία και ευημερία, και ειδικότερα τροφή, ρουχισμό, κατοικία, ιατρική περίθαλψη», άρθρο 25 της Οικουμενικής Διακήρυξης, «Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής, της κατοικίας του…», Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, «Τα Κράτη-Μέλη αναλαμβάνουν υποχρέωση κοινωνικής προστασίας της οικογένειας και της κατοικίας αυτής», Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης… Να συνεχίσω; Περιττό, αυτά τα γκουγκλίζει οποιοσδήποτε και «τσακ!», εμφανίζονται και μας βγάζουν τη γλώσσα, σαρκάζουν τις διακηρύξεις πως δεν υπάρχει πουθενά στην Ευρώπη «απόλυτη προστασία της πρώτης κατοικίας». Ακόμη κι αν ίσχυε (που δεν...), το γεγονός ότι 27 χώρες της Ε.Ε. παραβιάζουν συλλογικά τα Συντάγματά τους, τις διεθνείς και ευρωπαϊκές δεσμεύσεις τους, νομιμοποιεί τη στρατηγική εγκληματικότητά τους; Διότι περί αυτής πρόκειται.

Πάμε παρακάτω. Ποιοι άλλοι μάς χρωστάγανε; Οι τράπεζες, δεν θέλει και ρώτημα, που έχουν κοστίσει τρεις ανακεφαλαιοποιήσεις 68 δισ. ευρώ, από τα οποία 45,5 δισ. –κατά τις μετριοπαθείς εκτιμήσεις των δανειστών- είναι ζεστό, κοχλαστό δημόσιο χρήμα, φορτωμένο στο κρατικό χρέος. Τώρα μας ζητάνε και το βόδι. Ητοι: και να απαλλαγούν από τα σάπια δάνεια που πριν από μια δεκαετία μάς κυνηγούσαν να πάρουμε, και να εγγυηθούμε με κρατικό χρήμα ότι η ανάποδη σεισάχθεια (σεισάχθεια υπέρ δανειστών, πού ακούστηκε, θα τρίζουν τα κόκαλα του Σόλωνα) θα γίνει χωρίς ρίσκο, και να προικοδοτήσουμε με κάπου 150.000 ακίνητα προς πλειστηριασμό τους καλούς ανθρώπους που παίρνουν τα σάπια δάνεια - από φιλανθρωπία, φυσικά!

Και επιστρέφουμε στην πρώτη παροιμία, το «καινούργιο κοσκινάκι μου». Το επιχείρημα που αρέσει πολύ στους τραπεζίτες, τους δανειστές και τα πολιτικά στελέχη τα τελευταία χρόνια είναι πως τάχα μια αυστηρή απαγόρευση των πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας ενθαρρύνει και επιβραβεύει τους στρατηγικούς κακοπληρωτές και δεν βοηθάει τους εκ φύσεως μπαταχτσήδες Νεοέλληνες να αποκτήσουν κουλτούρα πληρωμών. Αυτοί οι καθωσπρέπει νεολογισμοί, αμάσητοι και κακομεταφρασμένοι από τις ιερές μνημονιακές βέδες, παρουσιάζουν τελικά την απελευθέρωση των πλειστηριασμών περίπου ως πράξη ύψιστης κοινωνικής δικαιοσύνης. Οχι γιατί δεν υπάρχουν πράγματι πλούσιοι απατεώνες που κρύφτηκαν στο μέγα πλήθος των νεόπτωχων των μνημονίων. Αλλά γιατί κοινή οικονομική λογική λέει ότι, όταν έχει εξανεμιστεί το 30% του ΑΕΠ και το 40% του μέσου οικογενειακού εισοδήματος, τότε είναι φυσικό από το σύνολο των 169 δισ. κάθε κατηγορίας δανείων να μην εξυπηρετείται το 42%. Με τι διάολο θα ξοφλούσαν τα δάνεια; Με λίβρες από τη σάρκα τους, αγαπητέ μου Σάιλοκ;

Κι εξάλλου -γιατί έχει αρχίσει και ξερνάει πίκρα η καραμελίτσα των «στρατηγικών κακοπληρωτών»- πόσοι στο διάολο είναι δαύτοι; Από τις 126.000 αποφάσεις που έχουν εκδοθεί βάσει του νόμου Κατσέλη 55.000, περίπου το 40%, είναι απορριπτικές. Αν υποθέσουμε ότι αυτό είναι μια σχετικά αντικειμενική κρίση, σημαίνει ότι ακόμη και η τυφλή και βραδύκαυστη και μεροληπτική Δικαιοσύνη αντιλαμβάνεται ότι η μεγάλη πλειονότητα απλώς αδυνατεί να πληρώσει. Πλην όμως, οι τράπεζες εξακολουθούν και αντιστρέφουν την εικόνα, παρουσιάζοντας το σύνολο των δανειοληπτών σαν όχλο κουτοπόνηρων μπαταχτσήδων, απρόθυμων να πληρώσουν έστω ένα απειροελάχιστο του δανείου τους. Μια εντελώς πρόσφατη μελέτη (βλέπε παρακάτω) που εξέτασε το προφίλ πάνω από 24.000 Ελλήνων δανειοληπτών, καταρρίπτει τον μύθο των στρατηγικών κακοπληρωτών, διαπιστώνοντας ότι το 80% εξυπηρετεί τα ενυπόθηκα δάνειά του, παρά την ασφάλεια που πρόσφερε το μορατόριουμ πλειστηριασμών.
Περιττό να πω ότι στα λίγα ΜΜΕ που παρουσιάστηκε η έρευνα, το βασικό της εύρημα αντιστράφηκε πλήρως. Λογικό, αφού ο τίτλος «έσκαγε» δίπλα στο μπάνερ με τη διαφήμιση τράπεζας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Μπορούμε να ξεχωρίσουμε τέσσερα είδη στρατηγικής συμπεριφοράς. Οι δανειστές διεκδικούν τον τίτλο των στρατηγικών παραβατών, η εγχώρια πολιτική ελίτ επάξια ανακηρύσσεται στρατηγικός απατεώνας, οι τράπεζες είναι οι κατ’ εξοχήν στρατηγικοί κακοπληρωτές. Κι εμείς, τα υποζύγια δημόσιου και ιδιωτικού χρέους, ανακηρυσσόμαστε δικαίως στρατηγικοί καλοπληρωτές. Ή απλώς στρατηγικοί μαλάκες.

**

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Τα αποτελέσματά μας δείχνουν σημαντική ετερογένεια στις στρατηγικές αποφάσεις μεταξύ των ιδιοκτητών κατοικίας. Επικεντρωνόμαστε σε ένα δείγμα δανειοληπτών δανείων με την επιλογή να ενεργήσουν στρατηγικά ή όχι, εξαιρώντας δανειολήπτες που δεν μπορούν να αντέξουν τα στεγαστικά τους δάνεια (μη στρατηγικοί κακοπληρωτές). Μεταξύ των ενυπόθηκων δανειστών με τη δυνατότητα να πληρώσουν, μόνο το 22% γίνονται εκ προθέσεως κακοπληρωτές, ενώ σχεδόν τέσσερις στους πέντε δανειολήπτες συνεχίζουν να εξυπηρετούν τις υποθήκες τους, παρ’ όλο που το μορατόριουμ πλειστηριασμών μειώνει τον κίνδυνο χάσουν τις κατοικίες τους. Αυτά τα αποτελέσματα συμφωνούν με τα ευρήματα των Guiso et al.(2013) και Bhutta et al. (2017), οι οποίοι τονίζουν τον ρόλο που έχουν οι μη χρηματικοί παράγοντες -όπως το στίγμα, η ηθική και οι προσωπικές προκαταλήψεις- στη στρατηγική συμπεριφορά.

Nikolaos Artavanis and Ioannis Spyridopoulos, «Collateral Enforcement and Strategic Behavior: Evidence From a Foreclosure Moratorium in Greece» (1/2/2020)

Μικρόκοσμος, μακρόκοσμος

 ΕφΣυν, 1-2/2/20202

Εικαστικά οι ιοί είναι συμπαθεστατοι,...

Κι εκεί που νιώθεις γερός και αυτοκυρίαρχος εισβάλλει σιωπηρά στη μάζα σου των 80 κιλών- ύψος 1,77, η μέση παίζει ανάλογα τι έχεις ρίξει στον πεπτικό σου σωλήνα- το αόρατο πλασματάκι διαμέτρου το πολύ 0,25 μικρά (μm), δηλαδή ένα τετράκις εκατομμυριοστό του μέτρου, και στήνει κανονικό ρωμαϊκό όργιο στο σώμα σου, σεξ, ντραγκς και τα παρελκόμενα. Κάνει κατάληψη στα κύτταρά σου, σε χρησιμοποιεί κυριολεκτικά ως σκεύος αναπαραγωγής και ηδονής, σαν μήτρα, σαν ταΐστρα και ποτίστρα, πολλαπλασιάζεται ασύστολα εντός σου. Ενας μόνο αόρατος άποικος φτιάχνει μια αποικία τρισεκατομμυρίων απογόνων που απολαμβάνουν τον σύντομο κύκλο ζωής τους, όσο εσύ βήχεις, φταρνίζεσαι, σέρνεσαι, καίγεσαι, κοντανασαίνεις, κόβεσαι, πονάς, ζαλίζεσαι, ξερνάς, λιποθυμάς στη λεκάνη της τουαλέτας, σπανιότερα και πεθαίνεις.

Εδώ επιβεβαιώνεται το αξίωμα ότι τελικά το μέγεθος δεν μετράει κι ερμηνεύστε το όπως θέλετε. Εμένα το πιθανότερο είναι μια γρίπη που με τσάκισε, συντρίβοντας και την επηρμένη μου πεποίθηση ότι σπάνια αρρωσταίνω κι έχω ένα γαμάτο ανοσοποιητικό- πάρ’ τα άρρωστε, λοιπόν. Μια βδομάδα έρπω. Κι αισθάνομαι ένα είδος οικειότητας με τον καινούργιο πρωταγωνιστή του μικρόκοσμου από τον οποίο προερχόμαστε και αποτελούμαστε, τον φίλο μας 2019-nCoV, άλλως κορωναϊό Γουχάν, που απειλεί τον ατάραχο μακρόκοσμό μας.

«Μεγάλη αναταραχή, θαυμάσια κατάσταση», θα έλεγε ενδεχομένως ο Μάο, αν η επιδημία δεν αφορούσε κυρίως τη χώρα του κι αυτή τη φορά, όπως το 2009 η γρίπη των χοίρων ή ο SARS το 2002, αλλά πώς αλλιώς θα μπορούσε να συμβεί αφού μιλάμε για τη χώρα με το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού; Διότι στην πραγματικότητα, ο μικρόκοσμος των ιών και οι επιθέσεις του στον μακρόκοσμο των ανθρώπων δεν είναι κυρίως θέμα ιατρικής και βιοχημείας, αλλά κοινωνικής μηχανικής. Επειτα από μερικές χιλιετίες και αρκετές επιδημίες που έχουν αφανίσει σεβαστό ποσοστό της ανθρωπότητας αυτό το στοιχειώδες μάθημα θα έπρεπε να έχει αφομοιωθεί. Το κατάλαβαν και οι Αθηναίοι του 5ου π.Χ. αιώνα και οι Λονδρέζοι του 17ου μ.Χ. αιώνα, που κάπως την πάλεψαν με την πανούκλα, αγνοώντας πλήρως τον βάκιλο του Γερσίν.

Το καταλαβαίνει, αν κι ανάποδα, η αμερικανική ηγεσία που βλέπει μια ευκαιρία, έναν βιολογικό χορηγό στον οικονομικό πόλεμο με την Κίνα. Το είπε ορθά, κοφτά και κυνικά ο Αμερικανός υπουργός Εμπορίου Ρος: συμπάσχουμε με τα θύματα, αλλά η επιδημία είναι μια ευκαιρία να το ξανασκεφτούν οι εταιρείες να επαναφέρουν τις θέσεις εργασίας στη Βόρεια Αμερική. Ο θάνατός σου, η ζωή μου και η επιδημία σου, η ανάκαμψή μου. Τόσο απλά.

Το κακό είναι ότι αυτός ο κυνισμός έχει καταλάβει όλους τους φορείς της θεσμικής παγκοσμιοποίησης. Εξ ου και ο ανεκδιήγητος Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, που θα έπρεπε να κρατά τα προσχήματα της αμεροληψίας, κήρυξε μεν παγκόσμιο συναγερμό, αλλά ταυτόχρονα σχεδόν διέταξε την απρόσκοπτη συνέχεια του παγκόσμιου εμπορίου. Ανθρώπων και εμπορευμάτων. Και ιών.

Ενδεχομένως έχει δίκιο. Ο φόβος της επιδημίας θα μπορούσε να προκαλέσει πολύ μεγαλύτερη ζημιά από την ίδια την επιδημία. Ο κοροναϊός δεν είναι τίποτα μπροστά στην καταστρεπτικότητα του μικρόβιου της απληστίας και της ανθρώπινης βλακείας. Λέει για παράδειγμα η Moody’s: «Μια πανδημία του κορoναϊού θα μπορούσε να αποδεχτεί ο χειρότερος “μαύρος κύκνος” στην ιστορία των αγορών, με επιπτώσεις πολύ σοβαρότερες από αυτές που βιώσαμε στη Μεγάλη Υφεση του 2008-2009» Α, ναι; Και γιατί; «Γιατί σε αντίθεση με την κατάρρευση των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ, κανείς δεν είχε προβλέψει την έλευση μιας δυνητικά καταστροφικής πανδημίας». Τσιμπήστε με, χαστουκίστε με, ρίξτε μου ένα ποτήρι παγωμένο νερό, δεν το ακούω, δεν το διαβάζω αυτό, παρενέργεια της γρίπης θα ’ναι. Οι τύποι που μέχρι το παραπέντε της παγκόσμιας κρίσης βαθμολογούσαν με άριστα τις τράπεζες που κατέρρευσαν και τα παράγωγα που έσκασαν, μιλούν για πανδημία που δεν έχει προβλεφθεί.

Τους πληρώνουν για να τα γράφουν αυτά; Εννοείται πως τους πληρώνουν, αλλά έχουν το πλεονέκτημα ότι επενδύουν στην κοντή μνήμη των ανθρώπων, η οποία αγνοεί τη μακρά μνήμη των κυττάρων τους. Οι επιδημίες είναι συνδημιουργοί του είδους μας, αυτή είναι μια αδιαμφισβήτητη επιβεβαίωση της θεωρίας της δημιουργικής καταστροφής. Εχουν καταστήσει το γενετικό μας υλικό πιο ανθεκτικό στην πολιορκία ιών, βακίλων και μικροβίων και κληροδοτούν τις γενιές του μέλλοντος με άμυνες που θα ήταν αδιανόητες για τους προγόνους μας. Γιατί αν δεν νοσήσουμε, δεν θα ανοσοποιηθούμε. Οι επιδημίες, ακόμη κι αυτές που αφάνισαν κατά εκατομμύρια τους πληθυσμούς, έφτιαξαν την ιατρική, τη βιολογία, τη γενετική, τη φαρμακευτική, τα συστήματα υγείας, δημιούργησαν απροσδόκητους δεσμούς ανάμεσα στις θετικές και τις ανθρωπιστικές επιστήμες, συνέδεσαν το μικροσκόπιο με τη στατιστική, το στηθοσκόπιο με την κοινωνιολογία, το φάρμακο με την πολιτική. Ο απεχθής μικρόκοσμος των ιών μετέτρεψε την ασθένεια από ατομική σε κοινωνική υπόθεση. Με όλους τους θετικούς και όλους τους αρνητικούς τρόπους.

Απ’ αυτή την άποψη δικαίως αναρωτιόταν η Γουλφ, καθηλωμένη από την αρρώστια για μεγάλο διάστημα ανάμεσα στην «Κυρία Ντάλαγουεϊ» και στο «Μέχρι τον φάρο», γιατί δεν έχουν αφιερωθεί «μυθιστορήματα στη γρίπη, επικά ποιήματα στον τυφοειδή πυρετό, ωδές στην πνευμονία, λυρικοί στίχοι στον πονόδοντο...». Αν ζούσε λίγο παραπάνω ίσως αναθεωρούσε, διαβάζοντας την «Πανούκλα» του Καμί...




ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Οταν όμως είμαστε υγιείς οι αγαθοί σκοποί πρέπει να επιδιώκονται αδιάλειπτα και οι προσπάθειες να ανανεώνονται – να επικοινωνούμε, να εκπολιτίζουμε, να μοιραζόμαστε, να καλλιεργούμε την έρημο, να εκπαιδεύουμε τους ιθαγενείς, να εργαζόμαστε από κοινού τη μέρα, και τη νύχτα να ψυχαγωγούμεθα. Οταν αρρωσταίνουμε αυτή η φιλοδοξία παύει. Γυρεύουμε αμέσως το κρεβάτι μας ή βουλιάζουμε σ’ ένα κάθισμα μέσα σε μαξιλάρια, ανασηκώνουμε τα πόδια δύο τρία εκατοστά πάνω σ’ άλλο μαξιλάρι και παύουμε να ’μαστε στρατιώτες στη στρατιά των ορθίων. Γινόμαστε λιποτάκτες. Εκείνοι πορεύονται στη μάχη. Εμείς πλέουμε, κατεβαίνοντας μαζί με τα κούτσουρα το ρεύμα του ποταμού. Στροβιλιζόμαστε μαζί με τα πεθαμένα φύλλα στο γρασίδι, ανεύθυνοι και ουδέτεροι και ικανοί, ίσως για πρώτη φορά εδώ και χρόνια, να κοιτάξουμε γύρω μας, να κοιτάξουμε πάνω μας -να κοιτάξουμε- φέρ’ ειπείν- τον ουρανό...

Βιρτζίνια Γουλφ, «Πώς είναι να είσαι άρρωστος»