Τα χρονικά των τοίχων

 27-28/3/2021

Τα παρατηρώ εδώ και τουλάχιστον οκτώ χρόνια. Κι έχω μείνει με την απορία για το τι είναι και τι δηλώνουν. Είναι γραμμένα σε όλη την Αθήνα, στις γειτονιές και στο κέντρο, σε τοίχους, μάντρες, πλατείες και σχολεία. Τα βλέπεις γραμμένα χαμηλά ή ψηλά, αλλά πάντα τραβάνε το βλέμμα, χωρίς να το απορροφούν. Είναι τέσσερις χαρακτήρες όλοι κι όλοι, γραμμένοι συνήθως με μαύρη μπογιά, σπανιότερα με κόκκινη. «ΥΟ13!», «ΥΟ14!» «ΥΟ15»…

Δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη αισθητική, ταυτότητα, γραφικό χαρακτήρα, αλλά μοιάζουν κάπως με υπογραφή. Κι επειδή από χρόνο σε χρόνο αλλάζουν οι αριθμητικοί χαρακτήρες, υπέθεσα ότι κάποιος έφηβος στα 13 του χρόνια ή το 2013, οπότε νομίζω ότι πρωτοεμφανίστηκαν αυτές οι παράξενες υπογραφές, έπιασε στα χέρια του ένα σπρέι μπογιάς κι άρχισε να μετράει στους τοίχους την ηλικία του ή τη διαδοχή των ετών.
Κανείς δεν ασχολήθηκε μ’ αυτή την παράξενη αφήγηση των ερασιτεχνικών γκράφιτι που γέμισαν την Αθήνα και κάθε χρόνο αυξάνονταν, αλλάζοντας μόνο το τελευταίο αριθμητικό στοιχείο. Δεν είχαν την τύχη του διάσημου «βασανίζομαι» ούτε του «λάθως», που ενέπνευσαν ιστορίες και σενάρια και τελικά έγιναν, ανεξάρτητα από τις προθέσεις του/των δημιουργών τους, «κωδικοί» της συλλογικής μας κρίσης. Και στον φωτεινό παντογνώστη, το διαδίκτυο, δεν βρίσκω καμιά αναφορά που να αποκρυπτογραφεί τις μυστηριώδεις επιγραφές/υπογραφές. Πράγμα που μου δίνει την ελευθερία/αυθαιρεσία να συμπληρώσω/υποκαταστήσω με φαντασία την πραγματικότητα. Αν πάντως κάποιος ξέρει/υποθέτει κάτι καλύτερο, ευπρόσδεκτη η πληροφορία/ερμηνεία του.

Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι το «ΥΟ…» είναι τα αρχικά γράμματα των λέξεων «year of…» (η χρονιά τού…», αν και υπάρχει το ενδεχόμενο το «Ο» να μη είναι το γράμμα, αλλά το αριθμητικό «0» (μηδέν). Οπότε ο μυστηριώδης γκραφιτάς απλώς μετρά τις χρονιές παραλείποντας το «2»: η χρονιά του 2013, του 2014, του 2015 κ.ο.κ. Η άλλη εκδοχή είναι να μετρά την ηλικία του. Και η τρίτη να είναι ένας/μία γεννημένος/η το 2000, οπότε μετρά και τα δύο. Κι επειδή από το 2013 που πρωτοεμφανίστηκαν κάθε χρόνο ανανεώνονταν σταθερά μέχρι και το 2019 -«ΥΟ19!»-, ήταν αδύνατο να μην παρατηρήσω ότι το για το 2020 δεν υπήρξε καμιά υπογραφή/επιγραφή/διακήρυξη της αποφράδος χρονιάς, ένα «ΥΟ20!».

Δύο τινά μπορεί να συμβαίνουν: Ή ο νεαρός (υποθέτω) επίδοξος γκραφιτάς βαρέθηκε να φυλλομετρά τη χαμένη μνημονιακή δεκαετία, τη μια κατεστραμμένη χρονιά μετά την άλλη, με την προσδοκία ότι κάθε καινούργια θα ήταν λιγότερο χαμένη από την προηγούμενη. Ή θεώρησε το 2020 της πανδημίας τόσο χαμένο για τον ίδιο και τη γενιά του που αποφάσισε ότι δεν του αξίζει ούτε καν ένα ελάχιστο ίχνος σ’ αυτό το αυτοσχέδιο χρονικό τοίχου. Ακόμη μια χαμένη χρονιά, για μια γενιά που μετρά κιόλας μια πλήρη χαμένη δεκαετία (δωδεκαετία πλέον, αν μετρήσουμε από το 2010), διεκδικώντας για την ίδια τη ρετσινιά της χαμένης γενιάς.

Και πέρα από τα σχήματα (λόγου) και τα δημοσιογραφικά προσχήματα, μία χαμένη χρονιά, και δύο με την τρέχουσα, για μια χαμένη γενιά εξελίσσεται σε επικίνδυνη κυριολεξία για τους εφήβους και τους νέους που υποβάλλονται σε πολύμηνο εγκλεισμό. Που έχουν χάσει ήδη δύο εκπαιδευτικές χρονιές μακριά από σχολικές τάξεις και αμφιθέατρα, που τους επιβάλλεται η τηλεκπαίδευση ως επαρκές υποκατάστατο της ζωντανής και αμφίδρομης διδασκαλίας, που η μοναδική αίσθηση κρατικής μέριμνας που αποκτούν είναι οι απαγορεύσεις και οι περιορισμοί μετακίνησης. Που η μόνη υλική επαφή τους με κρατική δομή είναι η αστυνομική επιτήρηση και βία, που η εμπειρία διακυβέρνησης που τους παρέχεται είναι οι τηλεοπτικές εξαγγελίες υπουργών και οι τεχνοπολιτικές τηλεδιαλέξεις του Σκέρτσου με τα ακατάληπτα γραφήματα, που εκπαιδεύονται στην επιβίωση με τα 534 του επιδόματος αναστολής, τα 550 μισθού για πλήρη απασχόληση, τα 350 για μερική και τα 399 για ανεργία, που μαθαίνουν ότι είτε θα εξαντληθούν μέχρι τα 35 χρόνια τους στο κυνήγι των τίτλων σπουδών είτε θα περιοριστούν στα προσόντα ανειδίκευτου αποφοίτου Λυκείου – έτσι κι αλλιώς μέχρι να γεράσουν θα χρειαστεί να αλλάξουν πολλές δεξιότητες, πολλά επαγγέλματα, πολλούς χώρους, πολλές χώρες. Που αγνοούν τι σημαίνει σωματείο, συλλογική διαπραγμάτευση, κοινωνική τάξη, συναδελφική αλληλεγγύη, που δυσφορούν με την έννοια του εργαζόμενου και προτιμούν την ιδιότητα του συνεργάτη, που αγνοούν την παγκόσμια αλυσίδα παραγωγής, εφοδιασμού και υπηρεσιών και αρκούνται σε όσα πρέπει να διεκπεραιώνουν οι ίδιοι στο 10ωρο μπροστά στην οθόνη των PC τους, που δεν έχουν ιστορική μνήμη και συλλογική ταυτότητα, αλλά αλγοριθμικό διαβατήριο και ψηφιακά μεταδεδομένα, που δεν είναι πολίτες, αλλά πελάτες.

Βεβαίως, η σημασία πάντα φωλιάζει στ’ ανύποπτα, κι όσα εμείς -με την αλαζονεία της μεταπολεμικής γραμμικής προόδου ή της μεταπολιτευτικής έντασης- δεν βλέπουμε στα παιδιά και στα εγγόνια μας ίσως είναι ο υπόκωφος βρασμός μιας γενιάς που θα μας εκπλήξει εκρηκτικά. Χωρίς καν υπογραφή και ετικέτα - γενιά Χ, Υ, Ζ ή ΥΟ21. Μπορεί να της αρκεί ένα Υ0. Εχει, άλλωστε, αμφιβολία κανείς πως ο κόσμος μας χρειάζεται μια επανεκκίνηση;

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

ματαιότης ματαιοτήτων, εἶπεν ὁ Ἐκκλησιαστής,
ματαιοτήτων, τὰ πάντα ματαιότης.
τις περισσεία τῷ ἀνθρώπῳ
ἐν παντὶ μόχθῳ αὐτοῦ, ᾧ μοχθεῖ ὑπὸ τὸν ἥλιον;
γενεὰ πορεύεται καὶ γενεὰ ἔρχεται,
καὶ ἡ γῆ εἰς τὸν αἰῶνα ἕστηκεν.
καὶ ἀνατέλλει ὁ ἥλιος καὶ δύει ὁ ἥλιος
καὶ εἰς τὸν τόπον αὐτοῦ ἕλκει·

Παλαιά Διαθήκη, Εκκλησιαστής, 1:2-5

Μαθήματα ληστρικής πατριδογνωσίας

ΕφΣυν, 24-25/3/2021

Και άγριοι και τρυφεροί τύποι, ε: (Leon Noel, "Ελληνες άτακτοι", 1826)

Μικρό επετειακό. Αν το απλυταριό (έτσι ακριβώς) που συγκρότησε κυρίως τον στρατό της Επανάστασης, μαζί με τους παστρικούς και καλοταϊσμένους Φιλικούς συνωμότες, τους πλούσιους καραβοκυραίους, τους δυσφορούντες προεστούς και επισκόπους που διαγκωνίζονταν για την ηγεσία της, καταδίκαζαν πριν από 200 χρόνια τη βία απ’ όπου κι αν προέρχεται, αυτήν την ώρα δεν θα πετάγανε F16 πάνω απ’ τα κεφάλια μας, η Γιάννα δεν θα το ’παιζε Νεομπουμπουλίνα και το συγκρότημα του στιχοπλόκου των Εξάψεων δεν θα οραματιζόταν τον Κούλη ως Μιαούλη.

Γενικώς, θα ήμασταν κάπου αλλού, κάποιοι άλλοι, κάπως αλλιώς. Υποθετική Ιστορία δεν υπάρχει, αλλά και με τη μόνη υπαρκτή και συντελεσμένη καλά δεν τα πάμε ακόμη και σήμερα, που η επιστήμη ανοίγει παράθυρα ακόμη και 10 δισεκατομμύρια χρόνια πίσω στο παρελθόν, όμως η ιδεοληψία και η ταξική μεροληψία νικητών και κυριάρχων μπορεί να εξαφανίζουν γεγονότα που έγιναν μόλις χθες.
Ως εκ τούτου, για λόγους επετειακούς και μόνο οφείλω να θυμίσω μερικές ποταπές, μιαρές και ποινικά κολάσιμες πράξεις με τις οποίες ξεκίνησε στον Μοριά αυτό που στη συνέχεια ντύθηκε με λάβαρα και φλογερές διακηρύξεις και πήρε την υπόσταση μιας οργανωμένης εξέγερσης και τελικά επανάστασης. Η οποία δεν ξέρουμε πώς θα είχε εξελιχθεί αν ο Σολιώτης κι ο Κορδής δεν την έπεφταν στις 14 Μαρτίου 1821 -με το παλιό- στο Αγρίδι της Αχαΐας σε μια ομάδα γυφτοχαρατσήδων-φοροεισπρακτόρων για να τους κλέψουν φορολογικά έσοδα και γράμματα.

 Ή αν ο Πετιώτης κι ο Χονδρογιάννης, δυο μέρες μετά, δεν λήστευαν στη Λυκούρια έναν Τουρκαλβανό φοροεισπράκτορα κι έναν Ελληνα σαράφη (τραπεζίτη, ντε), αρπάζοντας χρήματα και χρεόγραφα, που είναι ασαφές αν προορίζονταν για το επαναστατικό ταμείο ή για την τσέπη τη δική τους, ή των Ελλήνων οφειλετών του τραπεζίτη που πέτυχαν έτσι μια μικρή, προεπαναστατική σεισάχθεια.
Για μέρες, βδομάδες, μήνες και χρόνια πριν από τις 25/3/1821, πολύ πριν η Επανάσταση φιλοτεχνηθεί με Αγιες Λαύρες και τα συναφή στη φαντασία των ζωγράφων στα τέλη του 19ου αιώνα -που οι άνθρωποι έκαναν φιλότιμα και κατά παραγγελία ό,τι θέλησαν να κάνουν και οι γραφίστες του Βημαγκαζίνο του 21ου αιώνα-, ο Μοριάς ταραζόταν από διάσπαρτες πράξεις βίας και τρομοκρατίας εις βάρος του οθωμανικού κράτους, πράξεις ληστείας και αρπαγής εις βάρος φοροεισπρακτόρων, τραπεζιτών, σαράφηδων και τοκογλύφων.

Το «Κλέφτες», για κάνα αιώνα πριν γίνουν πυρήνας του επαναστατικού στρατού, ήταν μια επικίνδυνη κυριολεξία για Τούρκους, Αρβανίτες, Βαλκάνιους κι Ελλαδίτες. Χωνέψτε το κι αντέξτε το, δεν είναι οι πράξεις αυτές καθεαυτές που ακροβατούν στο σκοινί της νομιμότητας, αλλά το ιστορικό πλαίσιό τους που είτε τους φορά το επαναστατικό φωτοστέφανο ή τις καταδικάζει ως αποτρόπαια εγκλήματα. Ακόμα και στις επαναστάσεις, μεγαλείο και αθλιότητα συνυπάρχουν παράδοξα.

Αλλά σ’ όλες, αν το καλοπροσέξετε, μερικές σκληρές ληστείες (τραπεζών, εφοριών, πλουσίων, αλλά και ανυποψίαστων χωρικών) του κοινού ποινικού δικαίου είναι οι πρώτες πράξεις αναδιανομής πλούτου, προοικονομούν την επανάσταση, πριν αυτή νικήσει, γίνει καθεστώς και δώσει τη θέση της στις νόμιμες ληστείες των κάτω από τους πάνω, των πολλών από τους ελάχιστους.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Χάθηκε η επανάστασή μας

και δεν ήρθε η νεκρανάστασή μας

όπως γράφει η ιστορία

 στα μαθητικά βιβλία.

Μπρος λοιπόν ολιγαρχία/

βάλε αγέρα στα πανιά

για μια νέα τυραννία

των αστών την κοινωνία.

Ζώσαμε οι ραγιάδες τ’ άρματά μας

θέλοντας να ζήσουν τα παιδιά μας

σε μια νέα κοινωνία

με ψωμί κι ελευθερία.

 Μα την ανεξαρτησία

που κερδήθηκε σκληρά

μας την πήρε η ολιγαρχία

με απάτη και με βία.

Μήτσος Ευθυμιάδης, «Προστάτες» (1975)

Καλώς ήρθατε στον 20ό αιώνα

ΕφΣυν, 12-15/3/2021

Ο Ρίκι, που ήθελε να γίνει αφεντικό του, παραλίγο να γίνει αφεντικό της ανήλικης κόρης του. Οι Κεν Λόουτς και Πολ Λάβερτι, στο "Δυστυχώς απουσιάζατε", έκαναν το 2019 την πιο εύστοχη εισαγωγή στην "επιστροφή στον 20ο αιώνα".

Τι να σκεφτόταν, άραγε, ο 30χρονος αίλουρος της Νέας Σμύρνης*, που με ταχύτητα τσιτάχ και δύναμη τζάγκουαρ έριξε τον συνομήλικό του αστυνομικό από τη μηχανή, πριν τον παραδώσει στην ορδή του Λιντς; Ποιαν εκδοχή κοινωνικής σύγκρουσης, ποια καρικατούρα πάλης των τάξεων είχε –αν είχε– στο μυαλό του, εκτός απ’ αυτήν της τάξης των παλαιστών – κλέφτες κι αστυνόμοι έξω απ’ το γήπεδο, χανούμια και γαύροι μέσα σ’ αυτό, γιούργια στη Φιλαδέλφεια, «κάτω τα χέρια από την Αγια-Σοφιά, ρε, εδώ θα χτίσει η Ενωση την εκκλησιά της, θέ’τε δε θέ’τε»; Να ’χε ακούσει, άραγε, το παραμικρό, από την ήσυχη αποθήκη του Ασπρόπυργου όπου δούλευε, για τους συναδέλφους του 10.000 χιλιόμετρα μακριά, στην Αλαμπάμα των ΗΠΑ που πασκίζουν να στήσουν συνδικάτο στις αποθήκες της Amazon, έχοντας απέναντί τους μια τεράστια αστυνομία σκέψης, εκφοβισμού και άοπλης (κυρίως) καταστολής; Νιώθει να τον ενώνει κάτι με τους 1,4 εκατομμύρια εργαζόμενους της πολυεθνικής σε όλο τον κόσμο, που οι αποθήκες της χωράνε δέκα χιλιάδες «Αγια-Σοφιές», εκατοντάδες χιλιάδες πειθαρχικούς υπαλλήλους, δισεκατομμύρια προϊόντα, αλλά δεν χωράνε ένα σωματείο;

Ρητορικά και προσχηματικά τα ερωτήματα, αλλά οι απαντήσεις τους είναι ολοζώντανες, εφιαλτικές και τις βιώνουμε πιεστικά στη μοναδική συνθήκη που διαμόρφωσε για δισεκατομμύρια ανθρώπους το πρώτο αληθινά παγκόσμιο γεγονός της Ιστορίας. Η πανδημία της Covid-19 έφερε σχεδόν ομοιόμορφα και περίπου ταυτόχρονα σε όλον τον κόσμο πρωτοφανείς περιορισμούς στα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα και τεράστιες ανατροπές στις συνθήκες εργασίας, κατανάλωσης και κοινωνικότητας. Αν και ο φόβος της αρρώστιας και του θανάτου συσπείρωσε τους υπηκόους κάτω από την προστατευτική σκιά του Λεβιάθαν, οι αποτυχίες των κυβερνήσεων να ελέγξουν την πανδημία και τις καθολικές παρενέργειές της έχουν θολώσει τα όρια ανάμεσα στους προσωρινούς περιορισμούς δικαιωμάτων που θεωρούνται αναγκαίο κακό και σε αυτούς που προδίδουν στρατηγική εγκαθίδρυσης καθεστώτων ψηφιακής και αστυνομικής επιτήρησης. Η καχυποψία για το τι είναι προσωρινό και τι μόνιμο έχει βάλει τις κοινωνίες σε χύτρες ταχύτητας στα πρόθυρα έκρηξης. Το πού, πότε σκάει κάθε μια σε σκηνικά κοινωνικής σύγκρουσης ή τυφλής βίας είναι υπόθεση περίπλοκων διεργασιών που δεν υπόκεινται σε πρόγνωση.

Αυτό όμως που όχι απλώς μπορούμε να το προγνώσουμε, αλλά εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας, είναι ότι η «πρωτοπορία» της παγκόσμιας οικονομικής ολιγαρχίας, άλλοτε με την απροκάλυπτη στήριξη των κυβερνήσεων, άλλοτε με την ανοχή τους, σπανιότερα με την αντίθεσή τους, βρήκε στην πανδημία την ιδεώδη ευκαιρία να σαρώσει κεκτημένα ενός ή και δύο αιώνων. Ο καλπασμός του 21ου αιώνα εξελίσσεται σε μια βίαιη επιστροφή στις αρχές του 20ού αιώνα, ενδεχομένως και στα μέσα του 19ου, στα πρώτα σκιρτήματα του ολιγάριθμου τότε προλεταριάτου απέναντι στα σοκ του βιομηχανικού καπιταλισμού.

Καλώς ήρθατε στον 20ό αιώνα! Ξεχάστε τη μεταπολεμική συναίνεση, ξεχάστε το πνεύμα της Φιλαδέλφειας και της κοινωνικής διαπραγμάτευσης. Το κοντέρ του καπιταλισμού μηδενίζει τα πάντα: Τι θα πει εργαζόμενος και τι θα πει σχέση εργασίας; Οι πλατφόρμες δεν χρειάζονται εργαζόμενους, αλλά συνεργάτες και εταίρους. Τι θα πει οκτάωρο και νόμιμος εργάσιμος χρόνος; Η τηλεργασία απελευθερώνει τον εργάτη απ’ το χρονόμετρο. Τι θα πει χώρος εργασίας και συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας; Ο έξυπνος εργαζόμενος μπορεί να γίνει κρίκος της αλυσίδας παραγωγής ακόμη και σε ένα ερημονήσι ή μια απομονωμένη βουνοκορφή. Τι θα πει σύμβαση εργασίας; Ο συνεργάτης χρειάζεται μόνο ένα συμφωνητικό παράδοσης έργου. Τι θα πει συλλογική σύμβαση; Οι ελεύθεροι παραγωγοί έχουν την ευελιξία να ρυθμίσουν ατομικά τους όρους απασχόλησής τους. Τι θα πει κατώτατος και βασικός μισθός; Οι πιονιέροι της ψηφιακής εποποιίας έχουν δικαίωμα να διαμορφώσουν ελεύθερα το πακέτο της αμοιβής τους. Τι θα πει συνδικάτο, σωματείο, σύλλογος, ομοσπονδία; Ο καπιταλισμός της πλατφόρμας απελευθερώνει τους εργαζόμενους από τα βαρίδια της θορυβώδους συλλογικότητας, της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας, από τα ίδια τα δεσμά της τάξης τους.

Καλωσορίσατε στον 20ό αιώνα, καλώς ήρθατε και στον 19ο. Ευτυχισμένο το 1848, το 1871, ευτυχισμένο και το 1886 και το 1905 και το 1917, το 1936, το 1944, ευτυχισμένο και το 1973, φτου κι απ’ την αρχή ο «αγών διά το οκτάωρον», για τον μισθό, για την εκπροσώπηση, για δημοκρατία, για ελευθερία από την αστυνομική και την ψηφιακή επιτήρηση, τόσο ίδια όλα αλλά και τόσο πιο δύσκολα στην εποχή που οι αλγόριθμοι μπορούν να ασκήσουν περισσότερη βία από όλα τα αστυνομικά κλομπ, τα χημικά και τις κρότου-λάμψης του κόσμου, να διαλύσουν μια διαδήλωση πριν καν οι διαδηλωτές ξεμυτίσουν απ’ τα σπίτια τους. Το παράδοξο είναι ότι οι ίδιοι αλγόριθμοι μπορούν και να την οργανώσουν.

* Οταν γράφηκε αυτό το κείμενο και δημοσιεύτηκε στην έντυπη "Εφημερίδα των Συντακτών" δεν είχε γίνει γνωστή η είδηση ότι ο δικηγόρος του συλληφθέντα για τα γεγονότα στη Νέα Σμύρνη διαβεβαιώνει ότι θα φέρει αποδείξεις ότι ο 30χρονος δεν ήταν καν εκεί. Οπότε, την εισαγωγή του κειμένου εκλάβετέ την ως μυθοπλαστικό πρόσχημα.   



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

«Παραγγελιά», και περιμέναν καθισμένοι, και τα ηχεία το αναγγείλαν
κι όλα τα όργανα συλλάβαν το σκοπό για το χορό του Δημοσθένη.
Καθώς ανέβαινε, η πίστα ήταν γεμάτη, ακούστηκε να ουρλιάζει:
«Παραγγελιά!» γιατί το είδε το κακό με δρασκελιές να πλησιάζει.

Η πίστα άδειασε, μονάχα δυο αστυνόμοι, χορεύαν, γυρνώντας του την πλάτη.
Τότε τους έσπρωξε ο μικρός με μια στριγκλιά, «Δικό μου το κομμάτι!»
Τον ρίξαν κάτω σε γυαλιά κομματιασμένα, ξεφώνιζε όπως τον εσέρναν.
Σαν ένα φιλμ ιλιγγιώδες η ζωή τους, του Νίκου έκαψε τα φρένα.

Εξω απ’ την τρέλα δεν είχε κάτι να πιαστεί, γιατί του το ’χαν διαλύσει.
Κατρακυλάει στον προβολέα των σκοταδιών του, στην φρικαλέα ατραξιόν του
με τόση βία που είναι αδύνατον να πω, τι έγινε εκεί κάτου.
Το δράμα όλο συντελέστηκε θαρρώ, στον χώρο του αοράτου.

Διονύση Σαββόπουλου, «Μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο»

Φου μπου ορ νοτ φου μπου;

ΕφΣυν 6-7/3/2021

Αργησα να αποκτήσω φέισμπουκ. Κι ακόμη και τώρα δεν είμαι πολύ σίγουρος ότι καταλαβαίνω πώς δουλεύει. Η σχέση μου παραμένει πλαδαρή. Για ίνσταγκραμ ούτε λόγος και με το τουίτερ, που πολλοί εξαίρουν την ευελιξία του, η σχέση μου τέλειωσε περίπου όπως άρχισε, προ δεκαετίας. (Διαπίστωσα εσχάτως ότι ο λογαριασμός μένει ενεργός και ανακτήσιμος, κι ας είχα ξεχάσει τους κωδικούς. Οι περσόνες μας στα σόσιαλ μίντια δεν πεθαίνουν ποτέ, εκτός αν το αποφασίσουν οι ιδιοκτήτες τους. Το ενδεχόμενο κάποιος να ανακτήσει τον λογαριασμό μου μετά τον θάνατό μου και να με αναστήσει εκεί, με ανατριχιάζει αλλά και με εξιτάρει. Τα σόσιαλ αναδεικνύονται σε πρώτο πεδίο επαλήθευσης της μετά θάνατο ζωής).

Αν η σχέση μας με τα κοινωνικά δίκτυα είναι πλέον ένας αναπόδραστος δείκτης κοινωνικότητας, πρέπει να αποδεχτώ ότι είμαι ακοινώνητος, παρά τους 1.000 κάτι φεϊσμπουκικούς φίλους που έχω αποδεχτεί, απλώς γιατί «κοζί φαν τούτι». Στην ουσία παραμένω ψηφιακά ημιαναλφάβητος. Και προφανώς θα παραμείνω τα επόμενα –πολλά ελπίζω– χρόνια της ζωής μου, καθώς η ψηφιακή εξέλιξη τρέχει με ρυθμούς που είναι αδύνατο να προλάβουμε οι μέσης και κάτι ηλικίας άνθρωποι. Αν σήμερα είμαστε ημιαναλφάβητοι, σε μια δεκαετία θα είμαστε εντελώς αγράμματοι. Η ψηφιακή τεχνολογία προσφέρει στην ανθρωπότητα την ευκαιρία μιας εκπληκτικής απλούστευσης της παραγωγικής και κοινωνικής ζωής. Αλλά ο μονοπωλιακός έλεγχός της πριμοδοτεί έναν πληθωρισμό εφαρμογών με όλο και μικρότερο κύκλο ζωής που αντί για εκδημοκρατισμό της τεχνολογίας φέρνει συνεχείς αποκλεισμούς απ’ αυτήν.

Αν το φου μπου αποτελεί το πιο οικουμενικό πεδίο ψηφιακής κοινωνικότητας –και ποιος μπορεί να ισχυριστεί το αντίθετο με 3 δισ. σταθερά ενεργούς χρήστες;– θα πρέπει να αναρωτηθούμε πόση και για πόσο ακόμη ισχύ θα εξακολουθούμε να του δίνουμε. Η λογοκρισία των αναρτήσεων για την υπόθεση Κουφοντίνα, για την οποία η παγκόσμια «μηχανή» ψέλλισε ένα τυπικό «ε, γίνονται και λάθη», είναι μόνο ο αφρός μιας διεργασίας πιο πολύπλοκης από το κατέβασμα μιας «ανεπιθύμητης» ανάρτησης ή το κλείσιμο ενός λογαριασμού. Υποθέτω ότι ακόμα κι αν οι υπόλοιπες λέξεις αυτού του κειμένου είναι μόνο ύβρεις και προσβολές εις βάρος του facebook και του Zuckerberg (τα γράφω αγγλικά, κύριε Διευθυντά, για να τα πιάσουν οι αλγόριθμοι της ψηφιακής ρουφιανιάς) τίποτε δεν θα πάθει ο λογαριασμός μου. Κανείς δεν θα μπει στον κόπο να τον λογοκρίνει, γιατί χέστηκαν για τα 10-20 λάικ και τα 2-3 σχόλια που θα μαζέψει. Αν όμως έβλεπαν στην ανάρτηση μερικές χιλιάδες αντιδράσεις, το πράγμα θα άλλαζε.

Ο πραγματικός μηχανισμός λογοκρισίας του φατσοβιβλίου κι όλων των σόσιαλ μίντια δεν είναι όσα κόβουν, αλλά όσα αφήνουν. Είναι η εξουσία τους να αναπλάθουν κατά βούληση όχι μόνο τη συλλογική, αλλά και την ατομική πραγματικότητα ενός εκάστου. «Δεν είσαι αυτός που νομίζεις, είσαι αυτός που σου λέω στο προφίλ σου».

Τη δύναμη υπερ-κράτους που έχουν αποκτήσει τα παγκόσμια ψηφιακά μονοπώλια την επιδεικνύουν όχι μόνο με τη θρασεία αξίωση να μην πληρώνουν φορολογία, αλλά και με την αλαζονική επιβολή «κανόνων και πολιτικών δημοσίευσης», τη θέσπιση νόμων Ι.Χ. πάνω από τους ψηφισμένους νόμους. Την ισχύ πλανητικής υπερδύναμης την επέδειξε η Facebook εκβιάζοντας την αυστραλέζικη κυβέρνηση και κοινωνία με τη διακοπή φιλοξενίας ειδησεογραφικού περιεχομένου, αν δεν άλλαζε η νομοθεσία για την αμοιβή των παρόχων τους («Εφ.Συν.», 24/2/2021). Ο συμβιβασμός με τον οποίο έληξε η αναμέτρηση κατέστησε την πολυεθνική συν-νομοθέτη. Ανεξάρτητα από «συγγνώμες» και υποσχέσεις, το φατσοβιβλίο τσαλάκωσε μια κρατική κυριαρχία. Κι είναι προφανές ότι θα το ξανακάνει.

Η αυταπάτη που επικρατούσε πριν από τρεις δεκαετίες ότι το Διαδίκτυο θα παραμείνει ένας χώρος «φυσικής αναρχίας» έχει πλέον διαλυθεί. Η ταχύτητα με την οποία μονοπωλείται είναι τρομακτική. Οι κυβερνήσεις που άφησαν το πράγμα να εξελιχθεί με όρους απορρύθμισης, τώρα το βρίσκουν μπροστά τους. Προσπαθούν πανικόβλητες να ρυθμίσουν τα περιφερειακά. Λίγο τα φέικ νιους, λίγο τα φορολογικά. Μπαλώματα άνευ ουσίας μπροστά στην ωμή δύναμη που κατέχουν τα σόσιαλ μίντια.

Ποια είναι η πραγματική πηγή αυτής της δύναμης; Οι χρήστες τους. Η παγκόσμια εξουσία του φου μπου είναι τα 2 δισ. καθημερινά ενεργοί χρήστες του. Είναι τα 350 εκατ. φωτογραφίες που ανεβαίνουν κάθε μέρα. Είναι τα δισεκατομμύρια λάικ και σχόλια κάτω από τις αναρτήσεις. Είναι τα 30 λεπτά που κατά μέσο όρο αφιερώνει κάθε χρήστης. Και είναι, φυσικά, τα 30 δολάρια έσοδα που εξασφαλίζει η «μηχανή» κάθε χρόνο από κάθε χρήστη.
Με λίγα λόγια, η δύναμη των σόσιαλ είναι τα ανυποψίαστα ή υποψιασμένα πελατάκια τους, που αν κάτι τους ενοχλεί έχουν τη δύναμη να το δείξουν. Εχουν το δικαίωμα της αποσύνδεσης. Αν, λοιπόν, τα κλείναμε όλα, για μία μέρα, μία εβδομάδα, ένα μήνα, τι θα έκαναν τα σόσιαλ; Πόσο θα άντεχαν; Ελάχιστα.

Αλλά το πραγματικό ερώτημα δεν είναι πόσο αντέχει το φου μπου χωρίς εμάς, αλλά εμείς χωρίς αυτό. Πόσο αντέχουμε να υπηρετήσουμε έναν ψηφιακό λουδιτισμό – να, κάτι σαν τον Τσιάρα ας πούμε, που αντέχει χωρίς κινητό; Πόσες μέρες αντέχουμε χωρίς τα λάικ, χωρίς τον ναρκισσισμό της δημοφιλίας, χωρίς την εκτίμηση του εικονικού πλήθους που μας θυμίζει απλώς ότι υπάρχουμε; Πόσο αντέχουμε μακριά από την ομηρία του Ζούκερμπεργκ;


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Εκείνο που μπορεί να υπάρξει τελείως ελεύθερο από την εμπορευματική μορφή δεν είναι ούτε η γη ούτε το κεφάλαιο, αλλά η πληροφορία. Ολες οι άλλες μορφές ιδιοκτησίας έχουν χαρακτήρα αποκλειστικό. Η κατοχή τους από έναν αποκλείει εξ ορισμού την κατοχή τους από κάποιον άλλο. Η ταξική σχέση μπορεί να αμβλυνθεί, αλλά δεν μπορεί να καταργηθεί. Στην ανάπτυξη των ανυσματικών μέσων παραγωγής και διανομής, η ανυσματοκρατική τάξη βλέπει το τελειότερο μέσο για να εμπορευματοποιήσει τον πλανήτη εμπορευματοποιώντας την πληροφορία. Ομως, η τάξη των χάκερ μπορεί, εκμεταλλευόμενη την ίδια ιστορική ευκαιρία, να συνειδητοποιήσει ότι έχει στα χέρια της τα μέσα για να αποεμπορευματοποιήσει την πληροφορία. Η πληροφορία είναι ένα δώρο που μπορεί να μοιραστεί χωρίς να λιγοστέψει τίποτε άλλο εκτός από την σπάνιν της.

Wark McKenzie, «Ενα μανιφέστο των χάκερ»