Πολιτική ακρίβεια, πολιτικός μαυραγοριτισμός

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 28-29/5/2022

 Εμείς οι μεσήλικες είχαμε ξεχάσει και οι νεότεροι απλώς δεν γνωρίζουν τι δραματικές ανατροπές μπορεί να προκαλέσει στη ζωή μας ο υψηλός πληθωρισμός. Παρότι αυτό που αποκαλείται παγκόσμιος πληθωρισμός είναι μέγεθος μόνο λογιστικό, γιατί το χειροπιαστό αποτέλεσμα της αοράτου χειρός της αγοράς είναι μόνο ο ελληνικός, ο τουρκικός ή ο γερμανικός πληθωρισμός, είναι γεγονός ότι από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, δηλαδή όταν ο καρκινογόνος ήλιος μονεταρισμού-νεοφιλελευθερισμού εδραιώθηκε στο οικονομικό στερέωμα, ο πληθωρισμός κατολισθαίνει από τα επίπεδα του 10% και με εξαίρεση δύο στιγμιαία τινάγματα μετά την κρίση του 2008, σέρνεται περί τα επίπεδα του 3-4%. Αν μιλήσουμε αποκλειστικά για την Ευρώπη, όπου η προσήλωση στο ιερό τιμαριθμικό όριο 2% της ΕΚΤ έγινε μεταφυσική πίστη, η διακύμανση ήταν ακόμη χαμηλότερη. 

Είχαμε, λοιπόν, ξεχάσει ότι μια εκτίναξη του στατιστικού πληθωρισμού πάνω από το 10% και μια απογείωση της πραγματικής ακρίβειας πάνω από το 20% σημαίνουν ότι αρχίζεις να κόβεις τα πιο απλά: τις μετακινήσεις με το αυτοκίνητο, ένα καλοκαιρινό μπάνιο εντός Αττικής, τη συχνότητα επισκέψεων στο χωριό, αν έχεις, τη διάρκεια των διακοπών σου, το πόσα πράγματα βάζεις στο καλάθι του σουπερμάρκετ, ποιες μακροπρόθεσμες αγορές αναβάλλεις τόσο μακροπρόθεσμα που είναι σαν να τις ματαιώνεις διά παντός, μια και όπως έλεγε ο θείος Τζον Μέιναρντ, μακροπρόθεσμα όλοι θα είμαστε νεκροί. 

Τα καλά νέα αυτής της δραματικής ανατροπής είναι ότι ακόμη και οι αμελέστεροι και πιο αδιάφοροι στο ερώτημα «πόσο κάνει;» αναγκάζονται να γίνονται παρατηρητές τιμών και αυστηροί επιτηρητές της αγοράς. Τα κακά νέα, όπως με θράσος μάς προειδοποιούν οι χρυσοπληρωμένοι αναλυτές των μακρο-τάσεων και μεγα-τάσεων, οι ίδιοι που διαβεβαίωναν το φθινόπωρο ότι μέχρι Γενάρη θα είχαμε καθαρίσει με αυτή τη χαζή μικρο-διαταραχή, είναι ότι ο πληθωρισμός ήρθε για να μείνει. Πόσο, ρε παιδιά; Εναν χρόνο, δύο χρόνια; Σφίγγες οι Κάλχες της μακροοικονομίας, φέρτε τους κι άλλα σφάγια να οιωνοσκοπήσουν, οι οιωνοί (τα όρνια) που πετούν πάνω από τα κεφάλια μας ορέγονται και τη δική μας, ανθρώπινη σάρκα για να στείλουν κάποιο δυσερμήνευτο μήνυμα ελπίδας ή ζόφου. Τα ακόμη χειρότερα νέα είναι πως ο πληθωρισμός πιθανότατα θα μείνει πολύς και για πολύ, για δύο λόγους: πρώτον, γιατί κάποιοι βγάζουν τρελά λεφτά από την ύπαρξή του, γιατί στην κατά τα λοιπά «σοφή» αγορά υπάρχει ένας εγγενής μαυραγοριτισμός, μια μηχανική ατομικής κερδοσκοπίας από τη συλλογική δυστυχία που ουδείς διανοείται να αγγίξει. Δείτε την ξέφρενη κερδοφορία των ενεργειακών, μεταλλουργικών, ψηφιακών, μεταφορικών ή ναυτιλιακών εταιρειών, δείτε τα γενναιόδωρα μερίσματα που υπόσχονται στους μετόχους τους και θα καταλάβετε. Δεύτερον, ο υψηλός πληθωρισμός δεν έτυχε, πέτυχε. Είναι προϊόν πολιτικών επιλογών, πράξεων ή παραλείψεων, στις οποίες οι κυβερνήσεις και οι διακρατικοί θεσμοί του καπιταλιστικού μας σύμπαντος προέβησαν συνειδητά, είτε με επίγνωση είτε με άγνοια κινδύνου. Η ακρίβεια, όπως και ο κοσμοπολίτικος μαυραγοριτισμός που συμπεριλαμβάνει, είναι πολιτική. 

Τα πολιτικά και επιχειρηματικά λόμπι βολεύονται στην ιδέα ότι ο πληθωρισμός είναι περίπου φυσικό φαινόμενο. Ακόμη και στο σχήμα λόγου «τέλεια καταιγίδα» υπονοείται κάτι μεταφυσικό, θεόσταλτο, πολιτικά αναπότρεπτο. Και σ’ αυτή τη βολική μεταφυσική έρχεται και κουμπώνει η φιλοσοφική κοινοτοπία για το «αόρατο χέρι της αγοράς», που η κατάχρησή της αδικεί τον Ανταμ Σμιθ, ο οποίος προσέφυγε σε αυτή την αμήχανη συνεκδοχή για να δείξει απλώς ότι οι τελικές τιμές είναι η σύνθεση επιλογών και συμπεριφορών χιλιάδων ανθρώπων, αγοραστών και πωλητών, που συναντώνται στο συνονθύλευμα της αγοράς. «Είναι η ψυχολογία, ηλίθιε», ήταν με λίγα λόγια το υπόρρητο μήνυμα του Σκοτσέζου διανοητή για την ουδέποτε υπάρξασα οικονομία του «τέλειου ανταγωνισμού». 

Αλλά ακόμη κι αυτός ο πιστός της ανθρώπινης ιδιοτέλειας που με μαγικό τρόπο κατατείνει σε δημόσιο, κοινωνικό συμφέρον, καταλάβαινε πως η ιδεατή οικονομική μηχανική του είναι αδύνατο να λειτουργήσει αν αφήνονταν ανεξέλεγκτα ο επιχειρηματικός μαυραγοριτισμός, τα καρτέλ, τα μονοπώλια. Κάποιο ορατό χέρι θα 'πρεπε να τα αποτρέψει. «Είναι η πολιτική, ηλίθιε», είναι ο τελικός οιωνός από τον μακρινό 18ο αιώνα του Ανταμ Σμιθ. 

Αλλά για να προσγειωθούμε στον δικό μας ζοφερό αιώνα και να τελειώνουμε με την απάτη του «φυσικού πληθωρισμού», ας κάνουμε μια μικρή ανακεφαλαίωση: 

Είναι πολιτική η επιλογή των κυβερνήσεων και των θεσμών της παγκόσμιας διακυβέρνησης να παραδώσουν σε κερδοσκοπικά χρηματιστήρια την εξουσία καθορισμού των διεθνών τιμών για κάθε αγαθό από το οποίο εξαρτάται η επιβίωση της ανθρωπότητας. Από τα μεταλλεύματα μέχρι το στάρι και από το νερό μέχρι τις εκπομπές ρύπων διοξειδίου.

Είναι πολιτική επιλογή της ηγεσίας της Ε.Ε. να επιβάλει την τιμολόγηση του ρεύματος από χρηματιστήρια ενέργειας, παραδίδοντας 500 εκατομμύρια Ευρωπαίους στο παιχνίδι μιας ανελέητης κερδοσκοπίας, που κρύβεται βολικά πίσω από την ουκρανική κρίση, αν και το χρηματιστηριακό ενεργειακό ράλι άρχισε πολλούς μήνες νωρίτερα. 

Είναι πολιτική επιλογή των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να αρνούνται την αναστολή των χρηματιστηρίων ρεύματος, ή του ολλανδικού χρηματιστηρίου αερίου, όπου γίνεται τρελό παιχνίδι και με το «καθαρό» νορβηγικό αέριο και με το «βρόμικο» ρωσικό. Είναι πολιτική επιλογή τους να ρισκάρουν μια παγκόσμια επισιτιστική κρίση, παίζοντας το παιχνίδι των κερδοσκόπων με την υποτιθέμενη εγκλωβισμένη ουκρανική παραγωγή. 

Ηταν πολιτική –και ταξική– επιλογή των κυβερνήσεων να αφήσουν απείραχτα για έναν χρόνο τα υπερκέρδη των ενεργειακών εταιρειών από τις τρελές ανατιμήσεις. Οπως είναι πολιτική επιλογή τους (επιλογή εκλογικής αυτοσυντήρησης) να τα φορολογήσουν έστω και περιορισμένα, καθυστερημένα και προσχηματικά για να αποφύγουν την κατακραυγή. Είναι πολιτική επιλογή της κυβέρνησης του Μωυσέως να μην κλείσει εδώ και τώρα το χρηματιστηριακό «μαγαζάκι» όπου παραγωγοί και προμηθευτές ρεύματος παίζουν τις κουμπάρες στις πλάτες των καταναλωτών. 

Είναι πολιτική επιλογή των κυβερνήσεων να αφήσουν ανεξέλεγκτο τον όπου γης και θαλάσσης εφοπλισμό να πενταπλασιάσει τους ναύλους μεταφοράς, να υπερασπίσει ως «εθνικό» συμφέρον την ελευθερία τους να κουβαλάνε ρωσικό, σαουδαραβικό ή ιρανικό πετρέλαιο σε πείσμα κάθε εμπάργκο, να παραγγέλνουν σωρηδόν νέα πλοία και να απολαμβάνουν αφορολόγητες σημαίες ευκαιρίας. 

Αφήνω στη φαντασία και τη γνώση σας ανοιχτό προς συμπλήρωση τον κατάλογο των αποφάσεων –πράξεων, παραλείψεων, αποσιωπήσεων, στραβών ματιών– που καθιστούν την ακρίβεια αυθεντικό προϊόν του πολιτικού μαυραγοριτισμού που κυβερνά τον κόσμο. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

…Η εποχή των μεγάλων ανακαλύψεων πέρασε για πάντα: όλοι οι δρόμοι οδηγούν στον «πληθωρισμό μισθών», ο Μόρι δεν μπορεί να κρύψει άλλο τις πραγματικές του διαθέσεις: οι μισθωτοί, ζητώντας το περιττό, αχαλίνωτοι καταναλωτές συμβόλων, με το μικρόβιο της ισότητας που τους πλήττει, είναι οι βασικοί υπεύθυνοι του πληθωρισμού. Οι ανάγκες που θέλουμε να ικανοποιήσουμε ξεπερνούν τις υπάρχουσες δυνατότητες ικανοποίησής τους και δημιουργούν την αναγκαιότητα προσφυγής στην καταναγκαστική αποταμίευση… Στη συνέχεια ο συγγραφέας βγάζει τα συμπεράσματα που αποτελούν λογικές συνέπειες όσων προαναφέραμε: «Για να μπορέσουμε να σταματήσουμε τις αυξήσεις τιμών στη διάρκεια των δύο δεκαετιών που έρχονται, κι αν θέλουμε να διαφυλάξουμε τον πολιτισμό και την κληρονομιά ολόκληρης της ανθρωπότητας, θα πρέπει να δεχτούμε δίχως δισταγμό και ταυτόχρονα δύο δρακόντεια μέτρα: την αισθητή αύξηση των φορολογικών επιβαρύνσεων και την αυταρχική συγκράτηση των αυξήσεων στους μισθούς στο πλαίσιο που καθορίζει η άνοδος της παραγωγικότητας». 

Πολ Μπουργκές, «Φταίνε οι μισθοί για τον πληθωρισμό;» (1978)

Ευρώπη, μόνη, αυτοκτονεί

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 21-22/5/2022

Μπορεί να με θεωρήσετε συνωμοσιολόγο, φαντασιόπληκτο, λαϊκιστή, κρυφοπουτινιστή ή απλώς απλοϊκό, αλλά όσο περνάει ο καιρός εδραιώνεται η πεποίθησή μου ότι στόχος αυτής της αιματηρής διένεξης στην καρδιά της Γηραιάς Ηπείρου, με ολοφάνερο υποβολέα και υποδαυλιστή τις ΗΠΑ, δεν είναι η εξουθένωση της Ρωσίας τώρα και η αποδυνάμωση της Κίνας αργότερα, αλλά η Ευρώπη. Ούτε ο Πούτιν, ούτε οι Ρώσοι ολιγάρχες, ούτε το ρωσικό ενεργειακό μονοπώλιο, ούτε οι πρώτες ύλες που κρύβει η αχανής ρωσική αυτοκρατορία, ούτε η στρατιωτική και πυρηνική της ισχύς, ούτε οι συμμαχίες της και ο γεωπολιτικός ρόλος της. 

Πρωταρχικός στόχος της αμερικανικής υπερδύναμης είναι να αποδυναμώσει μέχρι διάλυσης το 70χρονο διακρατικό μόρφωμα που λέγεται Ευρωπαϊκή Ενωση. Να εξουθενώσει οικονομικά την πιο ανοικτή, διεθνοποιημένη και επιδραστική αγορά του κόσμου, που είναι ταυτόχρονα και η πιο εξαρτημένη από όλο τον υπόλοιπο κόσμο. Να εξασθενίσει το νόμισμά της, να ενισχύσει τις αντιφάσεις και τις αντιθέσεις της, να αντιστρέψει τους εσωτερικούς συσχετισμούς ισχύος της, να αποσταθεροποιήσει τις ήδη ασταθείς διαδικασίες ολοκλήρωσης και ενοποίησής της, να εξουθενώσει τους ισχυρότερους πόλους της. Πρωτίστως την ηγεμονεύουσα στην Ε.Ε. εδώ και πολλές δεκαετίες, Γερμανία. 

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ευρωπαϊστής ή αντιευρωπαϊστής, φιλορώσος ή ρωσόφοβος, αμερικανόφιλος ή φανατικός αντιαμερικανός για να είναι καχύποπτος απέναντι στο τελευταίο «πρότζεκτ» του θείου Σαμ στην Ευρώπη. Στο οποίο η ευρωπαϊκή ηγεσία σύρεται πιο πειθήνια και αυτοκαταστροφικά από ποτέ. Σε όποιον βαθμό κι αν αισθανόμαστε «Ευρωπαίοι», έστω κι αν αυτά που μας ενώνουν είναι πιο οδυνηρά απ’ αυτά που μας χωρίζουν (μακρινές μνήμες πολέμων, εθνικισμοί, ανταγωνισμοί, επεμβάσεις, ανισότητες), δικαιούμαστε να είμαστε βαθύτατα καχύποπτοι απέναντι σ’ αυτό που συμβαίνει με επίκεντρο την Ουκρανία. Σε βαθμό που να αναρωτηθούμε μήπως, σε αντίθεση με τις δημόσιες φιλοφρονήσεις αμοιβαίου μίσους και απέχθειας που ανταλλάσσουν, Μπάιντεν και Πούτιν, ή οι στενοί επιτελείς και υποβολείς τους, συνεννοούνται καλύτερα και για περισσότερα από όσα νομίζουμε. Ως συνδαιτυμόνες σε ένα μεγάλο γεωπολιτικό τσιμπούσι, με μενού όχι μόνο την Ουκρανία, αλλά όλη την Ευρώπη. 

Η ευρωπαϊκή ενοποίηση ήταν εξ αρχής ένα αμερικανικό πρότζεκτ. Το Σχέδιο Μάρσαλ ήταν ο χρηματοδοτικός πρόλογος της ΕΚΑΧ, το Σχέδιο Σούμαν για την Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα δεν ήταν παρά μια πιο «γαλλική» εκδοχή του αμερικανικού μοντέλου ομοσπονδιακής διαχείρισης της μεταπολεμικής Ευρώπης, με πυρήνα τη Γαλλία και τη Δυτική Γερμανία και με πρώτο καθήκον την περιχαράκωση της ΕΣΣΔ και του μπλοκ των σοσιαλιστικών χωρών. Η αποστολή εξετελέσθη επιτυχώς μεν, αλλά δεν πέρασαν απαρατήρητες οι ενοχλητικές για την αμερικανική υπερδύναμη τάσεις αυτονόμησης του ευρωπαϊκού πρότζεκτ, με πιο χαρακτηριστική την προσεκτική γερμανική «οστπολιτίκ» (ανατολική πολιτική), από το 1970 και εντεύθεν, που έσπαγε κάπως τον πάγο του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και κυρίως ζέσταινε τους Δυτικογερμανούς -και τις επιχειρήσεις τους- με ρωσικό αέριο. Από τότε κρατάει αυτή η κολόνια, που σήμερα έχει ξεθυμάνει και αναδίδει μόνο δυσώδες μεθάνιο. 

Το επόμενο μεγάλο καθήκον που ανέθεσαν οι Αμερικανοί «επενδυτές» στην ατελή Ευρωπαϊκή Ενωση ήταν η διαχείριση της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ και όλου του μπλοκ της Ανατολικής Ευρώπης, που έγινε η δεξαμενή της μεγάλης διεύρυνσης αλλά και της επίσης μεγάλης αποσύνθεσης-ανασύνθεσης της πολιτικής γεωγραφίας της ηπείρου. Η ευρωπαϊκή ηγεσία έκανε την τεράστια βρομοδουλειά της ενσωμάτωσης ενός συνονθυλεύματος κοινωνιών και χωρών, χρηματοδοτώντας εμμέσως ή αμέσως από πολεμικές, αιματηρές επεμβάσεις και εμφυλίους (Γιουγκοσλαβία) μέχρι βελούδινα διαζύγια (Τσεχοσλοβακία). 

Η διεύρυνση της Ε.Ε. από μια άποψη ήταν και ένα αδάπανο outsourcing των Αμερικανών για τη μεγαλύτερη διεύρυνση, ουσιαστικά τον διπλασιασμό του ΝΑΤΟ μέσα σε μόλις 20 χρόνια. Και πάλι, ωστόσο, η νατοποίηση της Ευρώπης δεν άφηνε απόλυτα ικανοποιημένους τους Αμερικανούς εμπνευστές της, μια και αν εξαιρέσει κανείς τον υπερβάλλοντα, αντιρωσικό και φιλοαμερικανικό ζήλο των νεοφώτιστων της Ανατολικής Ευρώπης, η λεγόμενη «παλιά Ευρώπη» έδειχνε τις ίδιες ενοχλητικές διαθέσεις αυτονόμησης, τις ίδιες «εμμονές» στην οστπολιτίκ της απέναντι στη Ρωσία, με κορυφαία στιγμή τον περίφημο αγωγό Nord Stream 2, πρότζεκτ 11 ετών και 11 δισεκατομμυρίων, που ματαιώθηκε την «κατάλληλη στιγμή». 

Οι Αμερικανοί νονοί, την κατάλληλη στιγμή, μετά από μια πανδημία που ταρακούνησε την πιο παγκοσμιοποιημένη οικονομία και αγορά του πλανήτη, που έβαλε σε δοκιμασία τις εμπορικές διασυνδέσεις και τα δίκτυα παραγωγής της, απαιτούν από το βαφτιστήρι τους να κάνει τη μεγαλύτερη βρομοδουλειά στην ιστορία της. Να εγκαταλείψει διά παντός την ενοχλητική οστπολιτίκ της, να κόψει κάθε δεσμό με τη ρωσική υπερδύναμη, να την περικλείσει πίσω από ένα εχθρικό τείχος, να εγκαταλείψει λεπτές ισορροπίες επτά δεκαετιών, να ρισκάρει την παραγωγική και οικονομική αυτοκαταστροφή της, να διακινδυνεύσει ακόμη κι έναν διεθνή πόλεμο στα ματωμένα χώματά της. 

Ασφαλείς πίσω από τον ωκεανό τους, οι Αμερικανοί νονοί της ενωμένης Ευρώπης ωθούν τη γερμανική ηγεσία και την επιχειρηματική ελίτ της να σπάσουν και τα τελευταία μεταπολεμικά ταμπού, να ξαναστρατιωτικοποιήσουν τη χώρα και την οικονομία τους και να παρασύρουν σε αυτό όλους τους δορυφόρους τους, ακόμη και τους πιο επιφυλακτικούς και μέχρι τώρα στρατιωτικά ουδέτερους. 

Ας υποθέσει και ας ελπίσει κανείς ότι η μετατροπή της Ευρώπης σε πυριτιδαποθήκη ανάλογη με αυτό που ήταν τις παραμονές των δύο παγκόσμιων πολέμων δεν θα οδηγήσει στις ίδιες τερατογενέσεις, με τους ίδιους πρωταγωνιστές. Αυτό, ωστόσο, δεν αποτρέπει την υπόλοιπη, πολεμικών διαστάσεων ζημιά που γίνεται στην Ευρώπη. Η οικονομία ξαναγίνεται το επίκεντρο ακόμη μιας μακρόχρονης κρίσης. Είναι η πρώτη που φλερτάρει ανοικτά με τον στασιμοπληθωρισμό, ενδεχομένως και με ύφεση. Κινδυνεύει από πλεονασματική οικονομική ζώνη να πνιγεί σε πλημμυρίδα εμπορικών ελλειμμάτων. Πάει ολοταχώς για ακόμη μια χαμένη δεκαετία. Το κοινό νόμισμά της τρώει ξύλο και από το «φιλικό» δολάριο και από το «εχθρικό» ρούβλι.

Η Ευρώπη είναι ήδη το πρώτο μεγάλο θύμα της ρωσικής εισβολής και του πολέμου στην Ουκρανία. Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν ήταν και ο βασικός στόχος του. Οχι τόσο από τον ίδιο τον εισβολέα, όσο από τον υπερατλαντικό υποβολέα. Οι επιλογές της ηγεσίας της εξελίσσονται σε αυθεντικές πράξεις αυτοχειρίας. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Η Ευρώπη κατάφερε να επιζήσει από πολύ χειρότερες απόπειρες ομογενοποίησης της ηπείρου. Ολες είχαν κοινό χαρακτηριστικό την αλαζονεία, ενώ καμιά δεν έμελλε να στεφθεί με διαρκή επιτυχία. Τα προγνωστικά δεν μπορούν να είναι ευνοϊκά ούτε για τη μη βίαιη εκδοχή ενός τέτοιου εγχειρήματος. Ολες οι αυτοκρατορίες της Ιστορίας ήκμασαν μόνο για έναν ορισμένο χρόνο ημιζωής, προτού καταρρεύσουν εξαιτίας της υπερδιεύρυνσης και των εσωτερικών τους αντιφάσεων.

Hans Magnus Enzensberger, «Γλυκό τέρας Βρυξέλλες» 

Η μεταφυσική του κέρδους

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 14-15/5/2022

Εχουμε φτάσει σε σημείο καμπής για τον οικονομικό πολιτισμό μας. Διακυβεύονται αξίες και σταθερές αιώνων. Πρέπει να αποφασίσουμε: Το κέρδος είναι καλό πράγμα και αξίζει να το υπερασπίσουμε ως υπέρτατο υπαρξιακό κίνητρο της παραγωγικής μας δραστηριότητας ή το αντίθετο; Το κέρδος είναι η δίκαιη επιβράβευση της επιχειρηματικότητας και οι διεκδικητές του πρέπει να υπερηφανεύονται γι’ αυτό ή αντιθέτως είναι προϊόν μιας ανήθικης, σκοτεινής και αντικοινωνικής συμπεριφοράς και πρέπει να το κρύβουν κάτω από το χαλί, στα ψιλά γράμματα των ισολογισμών ή σε μια τροπική οφσόρ στον Ειρηνικό; Μήπως υπάρχει κάποιο όριο ηθικής, πολιτικής και κοινωνικής ανοχής του κέρδους και πρέπει απλώς να το βάλουμε κι αυτό στη διατίμηση; 

Οι αποσαφηνίσεις είναι απαραίτητες καθώς φαίνεται ότι με τη μεγαλοθυμία και την πυγμή του Μωυσέως η Ελλάδα θα γίνει πιθανότατα η πρώτη πραγματικά κομμουνιστική κοινωνία στην ιστορία της ανθρωπότητας, αφού προτίθεται να φορολογήσει με το ιλιγγιώδες 90% τα υπερκέρδη των ηλεκτροπαραγωγών, άρα να προβεί στη σχεδόν ολοσχερή απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών, υποχρεώνοντας τα αποκαΐδια της ουτοπίας να σκίσουν τις επαναστατικές περγαμηνές τους. Να τα απαλλοτριώσει, εφόσον βέβαια μετρηθούν, ζυγιστούν και ευρεθούν επαρκή. Διότι ακούμε ακόμη στ’ αυτιά μας την αγωνιώδη ανάσα του Αδώνιδος και τελικώς τον ανακουφιστικό αναστεναγμό του πριν κραυγάσει στεντορείως «Να, είδατε, δεν υπάρχουν υπερκέρδη!». 

Μισό, δεν έχουμε καταλάβει, θέτε ή δεν θέτε να υπάρχουν υπερκέρδη στην ενέργεια; Θέτε ή δεν θέτε να αποδώσει το ενεργειακό καζίνο, όπως έχει γίνει σε πολλές καθωσπρέπει μη κομμουνιστικές, εντελώς καπιταλιστικές χώρες της Ε.Ε, κατιτίς από τα δισεκατομμύρια που ενθυλάκωσε από την απογείωση των τιμών στο ρεύμα, στο αέριο, στο πετρέλαιο, ακόμη και στον αέρα τον κοπανιστό (αιολικά) και στον τζάμπα ήλιο (φωτοβολταϊκά); Διότι, έτσι όπως εξελίσσεται το πράγμα, αν πάρουμε τοις μετρητοίς και τις αγωνιώδεις προσπάθειες των καλών συναδέλφων του σχετικού ρεπορτάζ να μας πείσουν πόσο έξω έχει πέσει ακόμη και στους ισχνούς υπολογισμούς της η ΡΑΕ και πόσο μέσα έχουν μπει οι καημένες οι εταιρείες για να δώσουν εκπτώσεις στους πελάτες τους, τη βλέπω τη δουλειά: θα κάνουμε έρανο υπέρ παρόχων και, αντί φορολόγησης των υπερκερδών τους, μάλλον θα φορολογηθούμε εμείς για την κάλυψη των υπερ-ζημιών τους. Τι νομίζετε, εκκλησία κλέβουμε με όσα πληρώνουμε στους λογαριασμούς ρεύματος. 

Σ’ αυτή την ιλαροτραγωδία που εκτυλίσσεται εδώ και μήνες για το αν υπάρχουν ή όχι υπερ-κέρδη (ή υπερ-έσοδα, όπως κατ’ ευφημισμόν βαφτίζεται η απροσδιόριστης πηγής υπεραξία που καταλήγει στα ταμεία των ενεργειακών εταιρειών), αποκαλύπτεται η μυστικιστική, μεταφυσική και τελικά σχιζοειδής σχέση των επιχειρήσεων με το κέρδος. Αν και το κέρδος είναι το απόλυτο κίνητρο της επιχειρηματικότητας, η λογιστική και δημόσια αποτύπωσή του, η κοινωνικοποίησή του τελικά περνάει από άλλα φίλτρα. 

Οταν οι επιχειρηματικοί κολοσσοί απευθύνονται στις αγορές, στους επενδυτές, στους παίκτες των χρηματιστηρίων, στις τράπεζες, στα επενδυτικά κεφάλαια, στους μετόχους, τότε το κέρδος είναι μια αυταξία προς προβολή, επίδειξη, συχνά και προς τεχνητή μεγέθυνση, δηλαδή παραφούσκωμα. Εκεί και τότε υλοποιείται η οξυδερκής παρατήρηση του Ανταμ Σμιθ ότι για τους πλουσίους η κυριότερη ψυχολογική λειτουργία του πλούτου έγκειται στην επίδειξή του. Λειτουργικά κέρδη, οργανικά κέρδη, κέρδη EBITDA, p/e, μηνιαία, τριμηνιαία, ετήσια, όσα μυστικιστικά και δυσανάγνωστα ονόματα κι αν τους δώσουμε, τα κέρδη πρέπει να προβάλλονται, να γαργαλάνε προσδοκίες υπεραποδόσεων, ανόδου των μετοχών και δελεαστικών μερισμάτων σε επενδυτές και μετόχους. Ο κανόνας είναι πως το κέρδος φέρνει κέρδος, κι εδώ δεν χρειάζεται καμιά πρόθεση «υπέρ» ή «υπό», δεν υπάρχει διατίμηση και όριο, τα κέρδη μπορούν να αυξάνονται 10%, 100%, 1000%, 10.000%, απεριόριστα. 

Αλλά όταν το κέρδος πρέπει να εμφανιστεί ενώπιον της κοινωνίας, μπροστά στον μισθωτό της επιχείρησης που ζητάει αύξηση για τη σκληρή δουλειά του, μπροστά στον καταναλωτή που απορεί για την αύξηση της τιμής του προϊόντος ή της υπηρεσίας που του παρέχει η επιχείρηση, μπροστά στον προμηθευτή που ζητάει την εξόφλησή του για πρώτες ύλες και υλικά, στην τράπεζα, που ζητάει τα δόση των δανείων που παρέχει και, κυρίως, μπροστά στη φορολογική Αρχή, δηλαδή στο κράτος που καλείται να παίξει στοιχειωδώς τον ρόλο του ως μέγα αναδιανεμητή του πλούτου, τότε μυστηριωδώς το κέρδος εξαφανίζεται. Συρρικνώνεται ψοφοδεές και ασήμαντο στο μικρότερο δυνατό μέγεθος. Πετά από πάνω του κάθε τι περιττό και επιβαρυντικό –τόκους, φόρους, αποσβέσεις, έξοδα, αμοιβές διοίκησης, απαλλαγές, αναβαλλόμενες φορολογίες– κρύβεται σε περίεργους κωδικούς, σε ακατάληπτους ισολογισμούς, σε βολικές νομοθετικές ρυθμίσεις, ταξιδεύει σε θυγατρικές του εξωτερικού, διακτινίζεται σε υπεράκτιους τραπεζικούς λογαριασμούς, αλλάζει φορολογική πατρίδα, κυνηγώντας τον χαμηλότερο ή μηδενικό συντελεστή. Ιδεωδώς, το κέρδος, η κινητήρια δύναμη του καπιταλισμού, το κατά τεκμήριο κίνητρο οικονομικής «προόδου», μεταμορφώνεται σε μια ξεγυρισμένη ζημιά, μια μαύρη τρύπα την οποία το κράτος –άρα οι φορολογούμενοι– συχνά οφείλουν να καλύψουν σε χρήμα ή σε είδος. Γιατί τι θα γενούμε αν καταρρεύσουν τα επιχειρηματικά βάθρα της κοινωνίας; 

Αποφασίστε, φίλοι μου, γιατί έχουμε ζαλιστεί: Είναι καλό καγαθό πράγμα το κέρδος ή είναι έγκλημα καθοσιώσεως; Θα το διατυμπανίζετε ή θα το εξαφανίζετε; Θα αποδίδετε το ελάχιστο που σας αναλογεί στα φορολογικά έσοδα του κράτους ή θα συνεχιστεί επ’ άπειρον ο αναγκαστικός «έρανος» των υποτελών προς τους επιτελείς, των κάτω προς τους πάνω, των φτωχών προς τους πλούσιους; Μάλλον το δεύτερο, ε; 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Πιττακός Υρραδίου Λέσβιος έφη· παρακαταθήκας απόδος. Ανέχου υπό των πλησίον μικρά ελαττούμενος. Τον φίλον κακώς μη λέγε, μηδ᾽ ευ τον εχθρόν· ασυλλόγιστον γαρ το τοιούτον. Δεινόν συνιδείν το μέλλον, ασφαλές το γενόμενον. Πιστόν γη, άπιστον θάλασσα. Απληστον κέρδος. Κτήσαι αίδια· ευσέβειαν, παιδείαν, σωφροσύνην, φρόνησιν, αλήθειαν, πίστιν, εμπειρίαν, επιδεξιότητα, εταιρείαν, επιμέλειαν, οικονομίαν, τέχνην.

Δημητρίου Φαληρέως, «Των Επτά Σοφών Αποφθέγματα» 

Ιστορίες του κ. Κ

 Εφημερίδα των Συντακτών (στήλη ΑΝΩ ΚΑΤΩ), 10/5/2022

Ο κ. Κ αυτού του πονήματος δεν είναι ο Κόινερ του Μπρεχτ, το διαλεκτικό alter ego του κορυφαίου δραματουργού. Ο κ. Κ της δικής μου ιστορίας είναι ένας ευαίσθητος γείτονας που, ενώ διανύει τη δέκατη δεκαετία της ζωής του, δίνει αγώνα με την παράξενη διαλεκτική της μνήμης, που καίει τα πρόσφατα και συντηρεί τα απώτατα. Ανθρωπος που μόλις μετά τα 90 άρχισε να παραπονείται πως δυσκολεύεται στο αγαπημένο του διάβασμα, κυρίως της Ιστορίας, προχθές ανέσυρε κάτι όχι από τα βιβλία, αλλά από τη βαθιά παιδική μνήμη: καλοκαίρι του 1943, μετά το αιματηρό πογκρόμ των Ιταλών στον Αλμυρό, λίγο πριν η ξεχασμένη στη Θεσσαλία ιταλική μεραρχία του Πινερόλο παραδοθεί στους αντάρτες, τα γυναικόπαιδα αναζητούσαν καταφύγιο στα χωράφια για να γλιτώσουν από σφαγή. Η μητέρα του κ. Κ πήρε τον ίδιο, τα δυο αδέλφια του και το πολύτιμο για την επιβίωση άλογό τους για να κρυφτούν σ’ ένα αυτοσχέδιο κατάλυμα στους αγρούς. Ομως, ένα ιταλικό αεροπλάνο περιπολούσε πάνω από τους κάμπους και πολυβολούσε ό,τι κινούνταν. Στο άκουσμα της μηχανής του, η μάνα του κ. Κ άρπαξε τ’ άλογο και τα παιδιά κι έτρεξαν να κρυφτούν κάτω από ένα δασύφυλλο δέντρο. Εριξε τα τρία παιδιά καταγής κι έπεσε πάνω τους, να τα προστατέψει με το σώμα της. Το αεροπλάνο απομακρύνθηκε, κι όταν ένιωσαν κάπως ασφαλείς συνέχισαν τον δρόμο για τον αγρό, που έγινε για κάμποσο καιρό το σχετικά ασφαλές ενδιαίτημά τους. Ο κ. Κ θυμήθηκε ότι μια σχεδόν πανομοιότυπη σκηνή είδε σε κάποια από τις πάμπολλες ευρωπαϊκές ταινίες που διασώζουν τη μνήμη της φασιστικής θηριωδίας. Γιατί εκατομμύρια μητέρες εκείνα τα ζοφερά χρόνια έσωζαν τα παιδιά τους με τα ίδια τα σώματά τους. Αλλες τα κατάφερναν κι άλλες όχι.
Αυτό το θραύσμα παιδικής μνήμης ανέσυρε ο κ. Κ προχθές, Ημέρα της Μητέρας, μ’ έναν ανεπαίσθητο λυγμό στη φωνή, αλλά χωρίς δάκρυ γιατί η ξηροφθαλμία της ηλικίας τα έχει στερέψει γρηγορότερα από τη μνήμη. 

Οι πλατείες της αυτοκρατορίας

Εφημερίδα των Συντακτών 8-9/5/2022

Το καλύτερο με το Πάσχα και την Πρωτομαγιά και τα όμορφα, ηλιόλουστα τετραήμερα που προέκυψαν ήταν που ξαναγέμισαν οι πλατείες. Γέμισαν οι πλατείες των χωριών, των κωμοπόλεων, των πόλεων. Μετά δυο χρόνια αγχωτικών, διακεκομμένων, κλεφτών και αποσπασματικών λόγω πανδημίας και περιορισμών επαφών, ξανασυναντήθηκαν στις πλατείες σε απαρτία γενιές, παρέες, ομάδες, συντοπίτες, ξενομερίτες, περαστικοί. Λιάστηκαν, χάζεψαν, κουτσομπόλεψαν, κουβέντιασαν, συζήτησαν, γέλασαν, διαπληκτίστηκαν γύρω από κούπες καφέ ή ποτήρια τσίπουρου, ουίσκι, κρασιού ή μπίρας. Ο νεκρός, χαμένος χρόνος της πανδημίας, που γέμισε με θάνατο, αγωνία και ανατροπές τις ζωές μας, έδωσε άφθονη ύλη γι’ αυτή τη χαλαρή, αυθόρμητη, ανεπιτήδευτη άσκηση δημοκρατίας μετά μουσικής. 

Δεν είναι σαφές αν το κυρίαρχο «τρεντ» στις πλατείες της ελληνικής περιφέρειας ήταν η ρήτρα αναπροσαρμογής, ο πόλεμος στην Ουκρανία ή η οικογενειακή τραγωδία της Πάτρας. Υποθέτω ότι η ημερήσια διάταξη είναι συνάρτηση ηλικίας, ώρας, διάθεσης, τσέπης, ποσότητας αλκοόλ και βαθμού έκθεσης στην τοξικότητα των συστημικών (και κυριακούλειων) ΜΜΕ. Εχω όμως την αίσθηση ότι αυτές οι σύντομες επανασυγκολλήσεις, αυτές οι μεταξύ ποτού και καφέ ζυμώσεις στις πλατείες της φυσικής, σωματικής, οπτικής και ακουστικής δημοκρατίας αποτέλεσαν σημείο καμπής για το παγωμένο και σαστισμένο από τα αλλεπάλληλα σοκ της τελευταίας διετίας κοινωνικό σώμα. Καμιά δημοσκόπηση δεν μπορεί να καταγράψει αυτήν την καμπή, καμιά κοινωνική μηχανική δεν μπορεί να τη μεταστρέψει, καμιά ψυχολογική τεχνική δεν μπορεί να αποτυπώσει με ακρίβεια την ετυμηγορία της. Το καλό με τη δημοκρατία της πλατείας είναι ότι παρά την εκτυφλωτική διαφάνειά της κρατάει έναν μυστικό, σχεδόν συνωμοτικό χαρακτήρα που συχνά αιφνιδιάζει τα συστήματα εξουσίας. Μετά την απομάκρυνση εκ της πλατείας, όλα είναι πιθανά. Η ζύμωση της πλατείας εξελίσσεται σε μια δημοκρατία τσέπης και ατομικής σκέψης που καταλήγει σε ψήφο, συμπεριφορά, επιλογές ζωής, κοινωνική στάση. 

Ισως γι’ αυτό οι επίδοξοι αυτοκράτορες του κόσμου πριν απ’ όλα βάζουν στο μάτι τις πλατείες του. Τις πλατείες κάθε εκδοχής. Τις φυσικές, τις στρωμένες με πλάκες, στολισμένες με φυτεμένα παρτέρια και σπαρμένες με παγκάκια, καρέκλες και τραπεζάκια. Και τις εικονικές. Τα fora του διαδικτύου και τις ψηφιακές πλατείες της δημόσιας έκθεσης, ζύμωσης και συναλλαγής. Αυτές που αναπόφευκτα έχουν γίνει υποκατάστατο των φυσικών, σωματικών κοινωνικών σχέσεων, σαν πλατείες 24ωρης λειτουργίας, δημοκρατίες συνεχούς πυράς. Οπως οι κατακτητές των προηγούμενων αιώνων επισφράγιζαν τις νίκες τους με τη στρατιωτική κατάληψη των πλατειών στις μεγαλουπόλεις, επισφραγίζοντας συμβολικά όχι την κατάληψη του χώρου, αλλά του κοινωνικού σώματος που του δίνει υπόσταση και ζωή, έτσι κι οι καταληψίες του ψηφιακού σύμπαντός μας θέλουν να αποκτήσουν τον πλήρη έλεγχο της ψηφιακής κοινωνικότητάς μας. Θέλουν να αποκτήσουν λαούς και δημοκρατίες ιδιωτικής χρήσεως. 

Δεν είμαι χρήστης του twitter, έχω ξεχάσει τα στοιχεία πρόσβασης ενός λογαριασμού που απέτυχα προ ετών να υπηρετήσω με στοιχειώδη συνέπεια. Και με το fb η σχέση μου είναι υποτυπώδης και ασταθής. Αλλά για εκατοντάδες εκατομμύρια και τελικώς μερικά δισεκατομμύρια ανθρώπους τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Τα σόσιαλ μίντια είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας και της κοινωνικότητάς τους. Είναι η πλατεία τους, η αγορά του δήμου, το παγκάκι που ψιλοκουβεντιάζουν, το τραπεζάκι γύρω απ’ το οποίο πίνουν τον καφέ τους σιωπώντας, μιλώντας, συμφωνώντας ή διαφωνώντας επί παντός επιστητού. Ορθά ο κατακτητής Ιλον Μασκ υποστηρίζει ότι το twitter των 300 εκατομμυρίων χρηστών «είναι η ψηφιακή πλατεία της πόλης όπου συζητιούνται ζητήματα ζωτικής σημασίας για το μέλλον της ανθρωπότητας». Και τι είναι τα 44 δισ. δολάρια που θα του κοστίσει η αγορά του twitter μπροστά στο να αποκτήσεις έναν λαό 300 εκατ. ακολούθων, πιστών ή πολιτών; Ξαφνικά γίνεσαι όχι απλά ένας Πούτιν, επικεφαλής της ρωσικής αυτοκρατορίας, ένας Μπάιντεν, πρόεδρος της αμερικανικής αυτοκρατορίας. Γίνεσαι αποκλειστικός ιδιοκτήτης της. Συνομιλείς μόνο με τον θεό, αν τυχόν πιστεύεις σ’ αυτόν, και τον λαό. Χωρίς διαμεσολάβηση, χωρίς πολιτικούς εκπροσώπους και εμπορικούς αντιπροσώπους. Χωρίς σχοινοτενείς ρητορικές. Μόνο με σύντομα μηνύματα 280 χαρακτήρων. Με ερωτήματα και δημοψηφίσματα της στιγμής. «Συμφωνείτε να φτιάξουμε μια αμεσοδημοκρατική κοινότητα στον Αρη;». «Ναι» 1,2 εκατ. «Οχι», 200.000, «Λευκό» 100.000. «Ποιο γράμμα του twitter να καταργήσουμε;» 

Και όσο τα ερωτήματα ισορροπούν μεταξύ μελλοντολογικής φαντασιοπληξίας και χρηματιστηριακής κερδοσκοπίας του πλουσιότερου ανθρώπου στον πλανήτη, ας πούμε ότι είναι μικρό το κακό. Αλλά τι θα γίνει αν και όταν οι ανησυχίες του αυτοκράτορα ξεφύγουν από τον τζόγο και τον φουτουρισμό; Τι θα γίνει τη φορά που ο Μασκ ρωτήσει τον λαό του: «Συμφωνείτε να ρίξουμε πυρηνικά στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας;». Ή «τι θα λέγατε για μια κατάληψη στην πλατεία Τιεν Αν Μεν στο Πεκίνο;». Γιατί όλες οι πλατείες του κόσμου έχουν τη γοητεία και την ιστορία τους, όλες οι χώρες έχουν τον πλούτο τους, όλοι οι λαοί έχουν τις περιζήτητες δεξιότητες που αναζητά το ευφυές άυλο κεφάλαιο για να εξασφαλίσει την επ’ άπειρον αναπαραγωγή του. 

Ο ευφάνταστος –ή απλώς φαντασιόπληκτος;–Μασκ προοικονομεί την επόμενη κατάκτηση του έξυπνου χρήματος, μετά την απαλλοτρίωση της γης, των φυσικών πόρων της, των δημόσιων αγαθών, των υποδομών, των δικτύων, του κράτους, του πολιτικού συστήματος. Την κατάληψη της «πλατείας», της ίδιας της κοινωνίας, της κοινότητας, των όρων με τους οποίους επικοινωνεί, ζυμώνεται, διαφωνεί, συμφωνεί, αποφασίζει. Την απαλλοτρίωση του «λαού» και τη μετατροπή της δημοκρατικής εσωτερικής ζωής του σε πηγή πλούτου. 

Το καλό, βεβαίως, με τις πλατείες, φυσικές και εικονικές, είναι ότι συχνά μετατρέπονται σε σκηνή της Ιστορίας. Το καλό με τους θαμώνες τους είναι ότι ενίοτε αφήνουν τους καφέδες και τα τσίπουρα και το ρίχνουν στη φωνή, στη διαμαρτυρία, στην εξέγερση. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Η πλατεία ήταν γεμάτη, με το νόημα που ’χει κάτι απ’ τις φωτιές

Στις γωνίες και τους δρόμους από συντρόφους οικοδόμους, φοιτητές

Κι εσύ έφεγγες στη μέση όλου του κόσμου,

κι ήσουν, φως μου, κατακόκκινη νιφάδα σε γιορτή

Σε γιορτή που δεν ξανάδα στη ζωή μου τη σκυφτή.

……………………

Η πλατεία είναι γεμάτη κι απ’ το πρόσωπό σου κάτι έχει σωθεί

στον αγώνα του συντρόφου, στην αγωνία αυτού του τόπου για ζωή

στα παιδιά και τους εργάτες, στους πολίτες, στους οπλίτες,

στα πλακάτ και τη σκανδάλη που χτυπά

Η συγκέντρωση ανάβει κι όλα είναι συνειδητά.

Διονύση Σαββόπουλου, «Στη συγκέντρωση της ΕΦΕΕ» (1975)