Θα φάμε τη σκόνη τους

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 27-28/4/2024

Ο αττικός ουρανός της 24ης Απριλίου 2024. Τρώμε ήδη
 τη σκόνη τους...

Είναι απίθανο να σκεφτούμε την Ευρώπη χωρίς την Αφρική. Οπως είναι αδύνατο να τη σκεφτούμε χωρίς την Ασία, τουλάχιστον το δυτικό τμήμα της, αυτό που βρέχεται από τη Μεσόγειο και ορίζεται από τα Ουράλια. Η Ευρώπη ήταν πάντα εν μέρει και Αφρική. Οπωσδήποτε ήταν Βόρεια Αφρική. Επομένως, αυτό που πριν από τέσσερις δεκαετίες είχε πει ο Εκο, εν είδει μελλοντολόγου, ότι κάποτε η Ευρώπη θα γίνει Αφροευρώπη, είναι στην πραγματικότητα κάτι που γίνεται εδώ και μερικές χιλιάδες χρόνια. Και γίνεται με όλους τους δυνατούς τρόπους. Με τη γεωλογία, με τη βιολογία, με τις κλιματικές αλλαγές, ανθρωπογενείς και μη, με την ιστορία, με την οικονομία, με τις μετακινήσεις των πληθυσμών. 

Και το χρώμα της Αφροευρώπης του μέλλοντός μας δεν είναι απαραίτητα το ειδυλλιακό πορτοκαλί με το οποίο χρωμάτισαν τον ελλαδικό ουρανό οι ακτίνες του ηλιοβασιλέματος που έπεφταν πάνω στα κύματα αφρικανικής σκόνης καθώς αυτά ταξίδευαν προς Βορρά, για να φτάσουν ποιος ξέρει πόσο μακριά, στα χωράφια της Ουκρανίας ή ακόμη και στις ακτές της Σκανδιναβίας. Το χρώμα της Αφροευρώπης θα είναι κάτι ανάμεσα στο εβένινο μαύρο, το βαθύ σοκολατί και το μπεζ των Αράβων, που είναι ό,τι πιο κοντινό στο χρώμα της άμμου που ταξιδεύει από τη Σαχάρα στην Ευρώπη. 

Οι γεωλόγοι λένε ότι σε μερικά εκατομμύρια χρόνια η Αφρική θα γίνει ένα με την Ευρώπη και η Μεσόγειος θα εξαφανιστεί ή θα κατακερματιστεί σε μικρές λίμνες και ποτάμια. Αλλά πιθανότατα τότε δεν θα υπάρχει το ανθρώπινο είδος, οπότε δεν χρειάζεται να ανησυχούμε γι’ αυτό. 

Πριν ο χορός των ηπείρων τις φέρει στον θανάσιμο εναγκαλισμό, η Αφρική θα συνεχίσει να παίρνει την εκδίκησή της για όσα έχει υποστεί από την πολιτισμένη Δύση και δη την Ευρώπη. Θα τρώμε τη σκόνη τους με χίλιους δυο τρόπους. Τη σκόνη την κανονική, την αφρικανική, τη σκόνη της Σαχάρας, τα τρισεκατομμύρια κόκκους άμμου που ταξιδεύουν στην ατμόσφαιρα πριν πέσουν στο έδαφος, στις θάλασσες, στις λίμνες, στα ποτάμια, πριν διεισδύσουν στα ευαίσθητα ευρωπαϊκά πνευμόνια μας. Και τη σκόνη της μετανάστευσης, που φτάνει με τα κύματα της Μεσογείου στη Γαύδο, στη Λαμπεντούζα, στο Γιβραλτάρ, στην Πύλο, στη Μάλτα. Ανθρωπόσκονη ζωντανή, γεμάτη απελπισία και ελπίδα για επιβίωση. Και ανθρωπόσκονη νεκρή, σοροί χαμένες στον βυθό της θάλασσας, τροφή για τα ψάρια της, ή ξεβρασμένες στις ευρωπαϊκές ακτές, τροφή για τον υποκριτικό οίκτο και τις λευκές τύψεις μας. 

Η Σαχάρα έχει έκταση ελάχιστα μικρότερη από την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας. Αν βγάλει κανείς τη Ρωσία, για την οποία η ευρωπαϊκή ηγεσία ευχαρίστως θα ξανάγραφε τη γεωγραφία για να την εξαιρέσει από τη Γηραιά Ηπειρο, η Ευρώπη είναι μικρότερη από τη Σαχάρα. Κι αν περιοριστούμε στην Ε.Ε., που κουνάει απειλητικά το δάχτυλο σε όλο τον κόσμο, και στην Αφρική, για τις καραβιές μεταναστών που θέλει να εγκλωβίσει κάτω από τη Σαχάρα, έχει λιγότερη και από τη μισή έκταση της ερήμου που απλώνεται από τον Ατλαντικό μέχρι την Ερυθρά και από τη Μεσόγειο μέχρι την τροπική ζώνη. Μια χαρά βολεύεται η Ευρώπη από το γεγονός ότι η Σαχάρα λειτουργεί σαν το πρώτο τείχος θανάτου για τα εκατομμύρια Αφρικανών που αποτολμούν να τη διασχίσουν για να φτάσουν στη θάλασσα και τις ευρωπαϊκές ακτές της, προσπαθώντας να ξεφύγουν από τα δεινά που τους καταδίκασαν αιώνες ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας και διεθνούς νεοαποικιοκρατίας. Δουλέμποροι, κάψα και σκόνη κάνουν το πρώτο ξεσκαρτάρισμα στην ανθρωπόσκονη που κυλάει με επιμονή και απελπισία προς τη σκατόψυχη ήπειρο. Δείτε την ταινία «Io Kapitano» για μια ρεαλιστική απεικόνιση αυτού που ήδη ξέρουμε, αλλά προσποιούμαστε πως δεν ξέρουμε. 

Πάντως τα νέφη και τα ρεύματα της ανθρωπόσκονης θα συνεχίσουν να ταξιδεύουν από την υποσαχάρια Αφρική προς την Ευρώπη με την ίδια συχνότητα και πυκνότητα που θα μας επισκέπτονται τα νέφη της αφρικανικής σκόνης. Κίτρινα, πορτοκαλί ή γκρίζα. 

Η ηγεσία της Ε.Ε. πάσχει από βαριά ναρκισσιστική διαταραχή η οποία δεν της επιτρέπει να δει πως εδώ και δεκαετίες τρώει τη σκόνη όλων και μοιραία θα φάει και της Αφρικής. Χάνει όλα τα στοιχήματα που βάζει η ίδια με τους άλλους και με τον εαυτό της. Οχι μόνο δεν πρόκειται να γίνει η πιο ανταγωνιστική οικονομία του κόσμου, όπως αυτάρεσκα διακηρύσσει, αλλά πιθανότατα θα συρρικνωθεί σε μια περιφέρεια του καπιταλιστικού σύμπαντος, χάνοντας από συμμάχους, εχθρούς και πρώην υποτελείς. Εχει χάσει προ πολλού έναντι της αμερικανικής υπερδύναμης, στης οποίας την τυχοδιωκτική στρατηγική επεμβάσεων και αποσταθεροποίησης προσδέθηκε με προθυμία εδώ και 30 χρόνια, από την εποχή του πρώτου πολέμου στον Κόλπο. Εχει χάσει έναντι της Ασίας και δη της Κίνας, στο φτηνό εργατικό δυναμικό της οποίας είδε την ευκαιρία ενός κερδοφόρου βιομηχανικού αποικισμού, αλλά τώρα διαπιστώνει με τρόμο ότι έχει αποικιστεί η ίδια από τη μακρινή βιομηχανική αποικία της, ενώ στο μεταξύ έχει μετατρέψει την ίδια την Ευρώπη σε παραγωγική έρημο. Η ηγεσία της Ε.Ε. χάνει φυσικά και έναντι της Ρωσίας, όχι μόνο στην καθ' εαυτήν στρατιωτική αναμέτρηση στην Ουκρανία, αλλά και στη διεθνή γεωπολιτική και οικονομική επιρροή, καθώς μετέτρεψε σε συμμάχους του Πούτιν χώρες που καλύπτουν σχεδόν το ήμισυ του πλανήτη και του πληθυσμού του. Η Ευρώπη χάνει και έναντι του αραβικού και ισλαμικού κόσμου και δεν της έχει απομείνει ψήγμα ηθικού πλεονεκτήματος, όσο σέρνεται πίσω από την ισραηλινή στρατηγική γενοκτονίας στη Γάζα. 

Και τώρα, έρχεται η σειρά της Αφρικής. Η Ευρώπη θα φάει πιθανότατα κι αυτής, της πιο ταλαιπωρημένης και λεηλατημένης ηπείρου, τη σκόνη. Προς το παρόν, τρώμε την ανθρωπόσκονή της. Πάνω από 11 εκατομμύρια Αφρικανοί, οι Afropeans, ζουν ήδη στις χώρες της Ε.Ε. και θα αυξάνονται όσοι φράχτες κι αν υψωθούν, όσοι άνθρωποι κι αν πνιγούν στη Μεσόγειο. Αυτοί οι άνθρωποι είναι ένας ανοιχτός δίαυλος ανταλλαγής πόρων, τεχνογνωσίας, πλούτου, κουλτούρας. Αργά ή γρήγορα, η ήπειρος των 54 κρατών, του 1,4 δισ. κατοίκων, με τον πιο νεανικό πληθυσμό από κάθε περιοχή του πλανήτη, με τους πιο ανεκμετάλλευτους φυσικούς πόρους, θα πάρει το αίμα της πίσω. Οχι απαραίτητα με νέο αίμα, αλλά με τον ζήλο της νεοφώτιστης της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης. Με τις δικές της νέες δυνάμεις και όχι με τα υπολείμματα της αποικιακής λεηλασίας και φιλανθρωπίας. Αργά ή γρήγορα, οι έσχατοι έσονται πρώτοι. Και θα φάμε τη σκόνη τους. 

Αυτό ίσως είναι και κάποια μορφή ιστορικής δικαιοσύνης. Με δεδομένο ότι οι έσχατοι ήταν κάποτε πρώτοι και η Αφρική είναι η κοιτίδα του είδους μας. Η σκόνη της κυλάει στο DNA όλων μας. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Κλείνω τα μάτια

Μόνο για μια στιγμή, και η στιγμή περνά

Ολα μου τα όνειρα

Περνούν μπροστά από τα μάτια μου, με περιέργεια

Σκόνη στον άνεμο

Δεν είναι παρά σκόνη στον άνεμο

 

Το ίδιο, παλιό τραγούδι

Σταγόνα στον ωκεανό

Ο,τι κάνουμε

Συντρίβεται στο έδαφος, κι ας αρνούμαστε να το δούμε

Σκόνη στον άνεμο

Δεν είμαστε παρά σκόνη στον άνεμο

 

Μην περιμένεις

Τίποτα δεν κρατά για πάντα, εκτός απ' τη γη και τον ουρανό

Ξεγλιστράει 

Και όλα σου τα λεφτά δεν μπορούν ν' αγοράσουν ούτε λεπτό παραπάνω

 

Σκόνη στον άνεμο

Δεν είμαστε παρά σκόνη στον άνεμο

Τα πάντα είναι σκόνη στον άνεμο

Σκόνη στον άνεμο 

Kansas, «Dust in the wind» (στίχοι και μουσική Kerry Livgren, άλμπουμ Point of Know Return, 1977)

Οι ωκεανοί είναι δικοί τους

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 21-22/4/2024

Πόσο απέχει το Mare Nostrum της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας για τη Μεσόγειο, τη μόνη πραγματικά γνώριμη θάλασσα κατά τους έξι αιώνες ακμής και παρακμής της, από το Our Ocean, που ήταν ο τίτλος του διεθνούς συνεδρίου που έγινε την προηγούμενη εβδομάδα στην Αθήνα, με διακηρυσσόμενο στόχο τη βιώσιμη διαχείριση των θαλασσών; Εντάξει, το Mare Nostrum και το Our Ocean απέχουν κατά τους 15 αιώνες που μεσολάβησαν και, κυρίως, κατά το γεγονός ότι η Μεσόγειος είναι μόλις το 0,7% της θαλάσσιας επιφάνειας της Γης, του Ωκεανού της, που καλώς στη γλώσσα της αγγλικής θαλασσο-αποοικιοκρατίας δεν έχει πληθυντικό, διότι στην πραγματικότητα ούτε η θάλασσα ούτε η απληστία όσων τη διαπλέουν και διαγκωνίζονται για τους πόρους της έχουν σύνορα. Μπορούμε, λοιπόν, απλά να πούμε ότι η απόσταση του ρωμαϊκού Mare Nostrum από το σύγχρονο Our Ocean συνίσταται στο ότι η απληστία των ιδιοκτητών της θάλασσας αυξήθηκε κατά 144 φορές μέσα σε περίπου 1.600 χρόνια. 

Στο μεταξύ η ιδιοκτησιακή αντίληψη για το ευρύτερο ενδιαίτημά μας επεκτάθηκε και στον ουρανό. Οι ουρανοί είναι δικοί μας, έλεγε ένα μάλλον χουντικής έμπνευσης διαφημιστικό σύνθημα της πολεμικής αεροπορίας, αν και στην πραγματικότητα οι ουρανοί, τουλάχιστον το μέρος τους που βρίσκεται στην τροπόσφαιρα και στη στρατόσφαιρα της Γης, ανήκουν ως επί το πλείστον στην αεροναυπηγική βιομηχανία που μοιράζει τα κερδοσκοπικά ενδιαφέροντά της μεταξύ πολέμου και αερομεταφορών αναψυχής ή εμπορίου. Οι εδαφικές, θαλάσσιες και ουράνιες επικράτειες (διαστημικές δεν έχουμε ακόμη, αλλά είναι ζήτημα χρόνου), παρά τις εθνικές κορόνες των κυρίαρχων κρατών και τις διενέξεις τους στα διεθνή δικαστήρια, κατά βάση είναι διάδρομοι διέλευσης του παγκοσμιοποιημένου πολέμου και του παγκοσμιοποιημένου εμπορίου.

Το Our Ocean είναι ένα διεθνές συνέδριο που γίνεται εδώ και μερικά χρόνια για τη διαχείριση των θαλασσών με όρους βιωσιμότητας. Τι σημαίνει αυτό; Οτι οι κατά τεκμήριον ιδιοκτήτες των θαλασσών, κράτη και κάθε μορφής χρήστες των διαδρομών και των πόρων τους, επιχειρούν μια αλλαγή στις τεχνολογίες της θάλασσας ώστε να αποτρέψουν έναν μη αναστρέψιμο κορεσμό στη ρύπανση, στην εξάντληση των πόρων και στον κατακερματισμό τους από υπερβολικές νομικές δεσμεύσεις και πολεμικές διενέξεις. Ποιοι είναι οι ανησυχούντες και διοργανωτές του συνεδρίου αυτού; Κατά βάση, είναι τα κράτη με ισχυρή ναυτιλία και κοιτάσματα υδρογονανθράκων, χερσαία ή θαλάσσια, ο διεθνής εφοπλισμός, υπό σημαίες κανονικές ή ευκαιρίας, οι πετρελαϊκές πολυεθνικές και, σε έναν βαθμό η ναυπηγοεπισκευαστική βιομηχανία που καλείται να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της λεγόμενης πράσινης μετάβασης. 

Είναι ειλικρινές το ενδιαφέρον τους για το μέλλον του/των Ωκεανού/ών; Βεβαίως, αλλά όχι με την οπτική των περιβαλλοντικών οργανώσεων που ζητούν, για παράδειγμα, να σταματήσουν οι εξορύξεις υδρογονανθράκων και οι σεισμικές έρευνες στην Ελληνική Τάφρο. Ούτε με την οπτική των επιστημόνων που μετρούν με ανησυχία την άνοδο της θερμοκρασίας των θαλασσών και την τήξη των πάγων. Ούτε με τα μάτια των βιολόγων που ζητούν να σταματήσει η υπεραλίευση. Ούτε φυσικά με τη σκοπιά των αναρχικών που τρόλαραν κάποτε τις ελληνοτουρκικές διαφορές με το σύνθημα «Το Αιγαίο ανήκει στα ψάρια του» -και στα κήτη του και στα μαλάκιά του και στα οστρακόδερμά του, σχεδόν όλα βρώσιμα και αναλώσιμα, για κακή τους τύχη-, πράγμα που κατ’ επέκταση ισχύει για όλα τα πελάγη, τις θάλασσες και τους ωκεανούς. 

Η ανησυχία του συνασπισμού ναυτιλιακών κρατών, εφοπλισμού και ενεργειακών εταιρειών είναι ότι πολεμικές, διπλωματικές, περιβαλλοντικές, ενεργειακές και άλλες κρίσεις μπορεί να προκαλούν όλο και συχνότερα διαταραχές στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα, που το μεγαλύτερο μέρος της εξακολουθεί και εξυπηρετείται διά θαλάσσης. Πάνω από το 80% κάθε μορφής αγαθών και πρώτων υλών, 11 δισεκατομμύρια τόνοι κάθε χρόνο, διακινούνται με τα τεράστια τάνκερ, πλοία ξηρού φορτίου και κοντέινερ μέσω των θαλάσσιων αρτηριών, από ωκεανό σε ωκεανό και από τη μια ήπειρο στην άλλη. Η «ελευθερία των θαλασσών» που, παρά τις ιδιοκτησιακές διακηρύξεις των αυτοκρατοριών και των κρατών, αποτέλεσε το εφαλτήριο κάθε εποχής παγκοσμιοποίησης, με αποκορύφωμα τη σημερινή καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, που δεν έχει αφήσει ανέγγιχτη σπιθαμή στεριάς και θάλασσας. Αλλά όσο πιο πλατιά και γενναιόδωρη είναι αυτή η «ελευθερία» για το πλοίο, το πεδίο τού υπεράνω εθνικών ανταγωνισμών πλωτού καπιταλισμού, τόσο πιο συχνά διαταράσσεται από απρόσμενες ή εντελώς προβλέψιμες και αναπόφευκτες κρίσεις. 

Από το έμφραγμα στους σταθμούς των εμπορευματοκιβωτίων στα μεγαλύτερα λιμάνια του κόσμου μετά την πανδημία και το παγκόσμιο λοκντάουν μέχρι το μπλόκο στην Ερυθρά Θάλασσα, στο Σουέζ ή στον Παναμά, λόγω πολέμου ή κλιματικών διαταραχών και ξηρασίας, τα περιστατικά πυκνώνουν. Και μπορεί για τους πλοιοκτήτες αυτά τα εμφράγματα να μεταφράζονται πρόσκαιρα σε υψηλότερη κερδοφορία χάρη στην εκτόξευση των ναύλων, αλλά ταυτόχρονα γίνονται η βάση μόνιμης ανασφάλειας και ρευστότητας, αλλά και πηγή τριβών μεταξύ του εφοπλισμού και των πελατών του, που σχεδόν ποτέ δεν βρίσκονται στην ίδια πλευρά της ιστορίας, της γεωπολιτικής και της γεωοικονομίας, της περιβαλλοντικής διαχείρισης. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας είναι το πιο χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα για την ακροβασία του εφοπλισμού σε δυο βάρκες. 

Επομένως, ειδικά ο πανταχού παρών ελληνικός εφοπλισμός, που υπήρξε συνδιαμορφωτής της μεταπολεμικής «απελευθέρωσης» των θαλασσών, με δεξαμενόπλοια που εξυπηρετούσαν «και τον αστυφύλαξ και τον χωροφύλαξ», σπάζοντας το ένα εμπάργκο και τηρώντας απαρέγκλιτα ένα άλλο, τροφοδοτώντας ταυτόχρονα εχθρούς και συμμάχους και φτιάχνοντας υπεράκτια ναυτιλιακά προτεκτοράτα βολικά για όλους, αυτοί οι καραβοκυραίοι και καπεταναίοι του θαλάσσιου ιμπεριαλισμού έχουν κάθε λόγο να ψάξουν τους νέους όρους για να διαφυλαχθεί η «ελευθερία των θαλασσών». Μπορούν να γίνουν όσο πράσινοι, όσο ειρηνοποιοί, όσο πατριώτες και όσο διεθνιστές χρειάζεται ώστε οι ωκεανοί να μείνουν δικοί τους. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Η ελληνική ναυτιλία συνετέλεσε, αφενός, στην αποτροπή της μετατροπής θαλάσσιων περασμάτων σε μοχλούς αποαποικιοποίησης, σε εργαλεία των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων και της οικονομικής ανεξαρτησίας του Τρίτου Κόσμου, και αφετέρου, στη δημιουργία νεοαποικιακών μορφών συσσώρευσης φυλετικά παραγόμενης υπεραξίας, εκτός του ελέγχου και της δικαιοδοσίας των εθνών-κρατών. Πλέοντας στα θαλάσσια βήματα του αποικιακού προκατόχου του, το τάνκερ παρήγαγε νέες νομικές και οικονομικές δομές απεδαφικοποίησης της υπεραξίας και μετατροπής της σε ιδιωτική ιδιοκτησία. Αυτό συντελέστηκε μέσα από ένα νέο «τριγωνικό εμπόριο» που συνέδεσε υπεράκτιες εταιρείες, πλοία με σημαίες ευκαιρίας (open registry) και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, αρχικά της Βρετανίας και μετέπειτα των ΗΠΑ.

Νικόλας Κοσματόπουλος, «Το λευκό στο βαθύ γαλάζιο: θαλάσσιες αποικιακότητες και ελληνόκτητος εφοπλισμός» (από την έκδοση «Ελληνικές Αποικιακότητες», Ιδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ – Decolonize Hellas) 

Με ποιο «βαθύ κράτος» τα βάζει ο Κυριάκος

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 13-14/4/2024

Δεν ξέρω αν το κράτος μετριέται σε βάθος, σε ύψος, σε μήκος ή σε πλάτος, ώστε να υπάρχει ένα βαθύ και ένα ρηχό κράτος, ένα ψηλό κι ένα κοντό, ένα μακρύ κι ένα βραχύ, ένα πλατύ κι ένα στενό, με πιθανά ενδιάμεσα μεγέθη, αλλά ακόμη και ο θεωρητικά αμύητος μέσος πολίτης αντιλαμβάνεται πως όταν μιλάμε για «βαθύ κράτος» εννοούμε κάτι σκοτεινό, σκιώδες, ίσως εντελώς αόρατο, διαρκές, ισχυρό, συνωμοτικό, συντηρητικό, ενδεχομένως και επικίνδυνο, που υπερβαίνει σε επιδραστικότητα τις δημόσιες, ορατές διαδικασίες διακυβέρνησης. Εννοούμε έναν μηχανισμό διαχείρισης, ένα σύνολο ανθρώπων και ομάδων ισχύος που επηρεάζουν διαχρονικά τη στρατηγική διακυβέρνησης μιας χώρας, ανεξάρτητα από τη βούληση των πολιτών όπως εκφράζεται στις εκλογές, αλλά ανεξάρτητα και από τα προγράμματα των κυβερνήσεων που εναλλάσσονται στην πολιτική εξουσία. 

Τι έχει στο μυαλό του ο Κυριάκος Μητσοτάκης, διακηρύσσοντας ξανά και ξανά ότι στόχος του αυτήν την τετραετία είναι να τα βάλει με το βαθύ κράτος; Είναι πιθανό, κατά τις σπουδές του στο Κολάμπια, να του έπεσε στα χέρια το θεωρούμενο κλασικό βιβλίο των Wise και Ross «Το αόρατο κράτος», το οποίο περιέγραφε κυρίως την υπεράνω πολιτικού ελέγχου εξουσία της CIA και όλων των μυστικών και στρατιωτικών υπηρεσιών των ΗΠΑ που καθόριζαν την εξωτερική πολιτική, τη διπλωματία, τις διεθνείς σχέσεις, ανεβοκατέβαζαν κυβερνήσεις άλλων χωρών, προκαλούσαν πολέμους, εμφυλίους, πραξικοπήματα, ακόμα και εν αγνοία της κυβέρνησης, του Κογκρέσου και της Γερουσίας. 

Δεν ξέρω τι έχει συγκρατήσει από αυτό και από άλλα διαβάσματά του. Πάντως, αν άκουγε τους νεοφιλελεύθερους δημοσιολόγους που τον χειροκροτούν ως μεγάλο μεταρρυθμιστή της δημόσιας διοίκησης, θα έπρεπε να πιστεύει ότι «βαθύ κράτος» στην Ελλάδα δεν υπάρχει. «Η Ελλάδα δεν έχει “βαθύ” κράτος. “Βαθύ κράτος” έχουν μόνον οι σοβαρές χώρες. Στην Ελλάδα υπάρχει κομματικό κράτος. Το “βαθύ” κράτος αποτελεί τη βάση του κράτους, τον κλειστό πυρήνα του, που διαιωνίζει λειτουργίες, νοοτροπίες και συμπεριφορές. Το “βαθύ” κράτος έχει συνέχεια που την εξασφαλίζουν ελίτ και μηχανισμοί, οι οποίοι έχουν συγκροτηθεί για την υπεράσπιση των συμφερόντων του. Στην Ελλάδα ποτέ δεν είχαμε τέτοιες ελίτ και ποτέ δεν είχαμε μια κρατική οντότητα με ίδια συμφέροντα. Το κράτος το λεηλατούσαν τα κόμματα, τα οποία είχαν με αυτό μια ιδιοκτησιακή σχέση». Αυτά έγραφε, για παράδειγμα, πριν από έναν χρόνο ο αφοσιωμένος νεοφιλελεύθερος Σ. Μουμτζής («Καθημερινή», 23/3/2023). Και πολλοί της ίδιας πολιτικο-ιδεολογικής πατίνας έχουν διακηρύξει την ίδια πεποίθηση, εκφράζοντας απογοήτευση για το ότι τελικά δεν διαθέτουμε το πλεονέκτημα ενός βαθέος κράτους, που να εξασφαλίζει την προσήλωσή του στα ίδια ταξικά και γεωπολιτικά συμφέροντα που υπηρετούνται σε όλη τη μεταπολεμική ιστορία της χώρας, ανεξαρτήτως πολιτικού κύκλου και κυβερνητικών εναλλαγών. 

Αν διαφωνεί, λοιπόν, ο Μεγάλος Χατμάνος του Μαξίμου με τους υποβολείς του για το τι είναι και τι δεν είναι βαθύ κράτος, θα πρέπει να μας εξηγήσει ποιο ακριβώς βαθύ κράτος έχει στο μυαλό του κι υπόσχεται να καταπολεμήσει. Μια αδρή ιδέα για την αντίληψή του μάς έχει δώσει με τα πεπραγμένα του παλιότερα ως υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης και τα τελευταία πέντε χρόνια ως πρωθυπουργός.

Υποθέτουμε πως βαθύ κράτος ήταν οι 595 καθαρίστριες του υπουργείου Οικονομικών που έσπευσε να απολύσει το 2013, αλλά κατάφεραν να επιστρέψουν στις δουλειές τους ύστερα από επίμονο αγώνα τους, αποδεικνύοντας την κρατική ισχύ τους. Βαθύ κράτος, κατά Μητσοτάκη, είναι οι αγκιστρωμένοι στη μονιμότητα δημόσιοι υπάλληλοι, που δεν επιτρέπουν να μετατρέψουμε όλες τις κρατικές υπηρεσίες σε ψηφιακά καταστήματα σελφ σέρβις. Προφανέστατα βαθύ κράτος είναι οι συνδικαλιστές που επιμένουν να ανθίστανται στις ιδιωτικοποιήσεις, οι φοιτητές και οι εκπαιδευτικοί που δεν θέλουν ιδιωτικά πανεπιστήμια κι ετοιμάζονται να ακυρώσουν δικαστικά τον πρόσφατο νόμο. Φυσικά και οι πολίτες και οι συλλογικότητες που αντιδρούν στη σπορά ανεμογεννητριών ή φωτοβολταϊκών σε όποια βουνοκορφή, όποιο βιότοπο, όποια περιοχή NATURA έχει σωθεί από τις φωτιές. 

Βαθύ κράτος είναι οι απεργοί και οι διαδηλωτές που παρακωλύουν τις συγκοινωνίες, οι κάτοικοι των γειτονιών που προσπαθούν να σώσουν τις πλατείες τους και τις ελάχιστες γωνιές πρασίνου από τον κατασκευαστικό ολετήρα. Φυσικά βαθύ κράτος είναι οι δημόσιοι λειτουργοί που προσπαθούν να κάνουν καλά τη δουλειά τους και αρνούνται να προσυπογράψουν αντισυνταγματικές υπουργικές αποφάσεις, όπως και οι δικαστές που ακυρώνουν αντισυνταγματικούς νόμους και, σχετικά σπάνια είναι η αλήθεια, δικαιώνουν εργαζόμενους και πολίτες που έχουν αδικηθεί από την εργοδοτική ή κρατική αυθαιρεσία. Κι είναι ακόμη οι φορολογούμενοι και φοροτεχνικοί που δυσφορούν με την έσχατη «μεταρρύθμιση» που τους καθιστά υπαλλήλους αόρατων πια φορολογικών υπηρεσιών. Οι ηλικιωμένοι στα απομακρυσμένα και έρημα χωριά που δυσκολεύονται να γίνουν ψηφιακά ξεφτέρια κι επιμένουν στον ταχυδρόμο τους, στο τραπεζικό κατάστημα, σε μια ελάχιστη φυσική παρουσία του κράτους στον τόπο τους. Γενικώς, θαρρούμε πως αν απαριθμήσουμε όλους τους θυλάκους βαθέος κράτους που έχει στο μυαλό του ο πρωθυπουργός θα πρέπει να περιμένουμε την εξουδετέρωση περίπου της μισής ελληνικής κοινωνίας. 

Κι αφού υποθέσαμε τι είναι βαθύ κράτος κατά Μητσοτάκη, ας δούμε και τι δεν είναι. Προφανώς δεν είναι η ΕΥΠ και οι μηχανισμοί παρακολούθησης πολιτών και πολιτικών αντιπάλων, δεν είναι οι προμηθευτές και εργολάβοι του Δημοσίου που μονοπωλούν έργα και προμήθειες μέσω απευθείας αναθέσεων και καλά στημένων διαγωνισμών, δεν είναι οι περίπου 40 μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι που παίρνουν το 80% των δανείων του Ταμείου Ανάκαμψης, δεν είναι οι τράπεζες μέσω των οποίων ρέει όλο το δημόσιο και ιδιωτικό χρήμα, δεν είναι οι Αμερικανοί και Ευρωπαίοι προμηθευτές εξοπλισμών που δεν υπηρετούν πραγματικές αμυντικές ανάγκες, αλλά φουσκώνουν το χρέος, δεν είναι τα νομικά γραφεία που ετοιμάζουν τα κυβερνητικά νομοσχέδια. Φυσικά και δεν είναι η αστυνομία της καταστολής («Το κράτος είστε εσείς», τους είχε πει ο πατήρ Μητσοτάκης, αλλά δεν είχε βάλει μπροστά το επίθετο «βαθύ»), επ’ ουδενί δεν είναι η διορισμένη από την κυβέρνηση δικαστική ηγεσία, ούτε η πολιτικά φυτεμένη στρατιωτική ηγεσία, ούτε ο νεποτισμός που επιτάσσει πολιτική και κυβερνητική καριέρα σε κάθε μέλος των οικογενειών Μητσοτάκη, Καραμανλή, Κεφαλογιάννη, Σκρέκα, ούτε οι κληρονομούμενες από γενιά σε γενιά βουλευτικές έδρες, ούτε η μεγάλη επετηρίδα της εξουσίας που τροφοδοτεί και ανακυκλώνει τα ίδια πρόσωπα, τη μια φορά σε υπουργική θέση, την επόμενη σε ΔΕΚΟ, την τρίτη σε θέση CEO ιδιωτικού ομίλου (σταθερού προμηθευτή του Δημοσίου), και ύστερα αντιστρόφως. 

Τελικά, το βαθύ κράτος που θέλει να πολεμήσει ο Μητσοτάκης είμαστε εγώ, εσείς, εμείς. Γιατί αν εννοούσε κάτι άλλο, θα έπρεπε να πολεμήσει τον εαυτό του. Γιατί αυτό που καταλαβαίνουμε εμείς ως βαθύ κράτος, ή τουλάχιστον ένα σημαντικό μέρος του, είναι αυτός. Αλλά πώς θα τα βάλει με τον εαυτό του; 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

«Το κράτος είμαι εγώ». 

Λουδοβίκος 14ος, ο επονομαζόμενος βασιλιάς «Ηλιος» (1638-1715) 

Η μαρκίζα του ΥΠΟΙΚ

Η Εφημερίδα των Συντακτών 6-7/4/2024

 Κάθε μέρα, μεσημέρι, κατεβαίνω στο Μετρό Σύνταγμα. Βγαίνω στη μεγάλη πλατεία, που εξελίσσεται σε κάτι σαν Μοναστηράκι της δεκαετίας του 1980. Τη διασχίζω και φτάνοντας στο φανάρι της Φιλελλήνων το μάτι μου πέφτει κάθε φορά στο πολυώροφο κτίριο που περικλείεται από Ερμού, Φιλελλήνων, Μητροπόλεως και Νίκης. Στον 6ο όροφό του, πάνω στην πρόσοψή από γυαλί κι αλουμίνιο, υπάρχει η επιγραφή: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ - ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ.  

Καθώς διανύω ήδη την 7η δεκαετία της ζωής μου, προσπαθώ να θυμηθώ πότε ήταν η τελευταία φορά που αυτό το υπουργείο είχε αυτή τη σύνθεση και αυτή την επωνυμία. Μάλλον ήταν λίγο πριν από το πρώτο Μνημόνιο επί κυβέρνησης ΓΑΠ. Εναν χρόνο μετά, με το πρώτο Μνημόνιο, αποσπάστηκε από αυτό η ναυτιλία και έγινε υπουργείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας που η σύστασή του δεν πήρε ούτε ΦΕΚ, παρότι της τρόικας της φάνηκε πολύ καλή ιδέα και οι εγχώριοι μεγα-μεταρρυθμιστές τη χειροκρότησαν με ενθουσιασμό. Εξι μήνες αργότερα η μεταρρύθμιση έμπασε νερά και το υπουργείο ξανάγινε Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας. Και έναν χρόνο μετά, επί Σαμαρά και δεύτερου Μνημονίου, έγινε ακόμη μία μεγα-συγχώνευση και το υπερυπουργείο έγινε Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων. Η πινακίδα δεν άλλαξε, άλλωστε δεν θα χώραγε όλη αυτή η ονομασία, εκτός αν έπιανε και δεύτερο όροφο, τον 7ο ή τον 5ο. 

Βέβαια ενιαίο υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, πριν από την τωρινή χρυσή εποχή Χατζηδάκη, θυμάμαι πολύ παλιότερα, κατά το 2002, επί Σημίτη. Το κράτησε κι ο Καραμανλής έτσι μέχρι τις παραμονές της χρεοκοπίας. 

Οχι ότι έχει και τόση σημασία, εκεί στη Νίκης συστεγάζονταν πάντα τα δύο βασικά υπουργεία που διασώθηκαν από τις αλλεπάλληλες μεταρρυθμίσεις και αυτο-μεταρρυθμίσεις, το Οικονομικών και το Οικονομίας, κάποτε, στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης με τη φορεσιά του υπουργείου Συντονισμού (άγνωστο ποιος και τι συντόνιζε), εσχάτως ως Ανάπτυξης και Επενδύσεων, στον 6ο όροφο το ένα, στους από κάτω τα υπόλοιπα, λίγα σκαλοπάτια θα χώριζαν τον έναν υπουργό από τον άλλο, όποτε ήταν διακριτοί. Αλλά ούτε ο ένας ούτε ο άλλος σήκωσαν προφανώς το βλέμμα να δουν τι γράφει η μαρκίζα του μαγαζιού, από τότε που κάποιος φιλόδοξος υπουργός, μάλλον ο Χρυσοχοΐδης, ίσως η διάδοχός του Διαμαντοπούλου, αλλά μπορεί και ο επόμενος, ο Στουρνάρας, πίστεψε ότι το κραταιό ενιαίο υπουργείο θα μακροημερεύσει ώστε να αξίζει μια αλλαγή στην επιγραφή του. 

Δεν ξέρω αν το πιστεύει αυτή τη φορά ο άρχων των ηνωμένων (ξανά) υπουργικών καταστημάτων, ο υπερυπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης. Μέχρι στιγμής πάντως η επιγραφή μένει εκεί, κολλημένη στο 2010. Υποθέτω ότι αν ένας τουρίστας θέλει να βρει το υπουργείο με τη σημερινή ονομασία του, ως αξιοθέατο της άλλοτε ένδοξης μνημονιανής εποχής που είχε καταστήσει την Ελλάδα ομφαλό της παγκόσμιας κρίσης, θα μπερδευτεί αν το gps τον οδηγήσει μεν στο σωστό κτίριο, μεταξύ Νίκης και Φιλελλήνων, αλλά δει στην πρόσοψή του μια επωνυμία που δεν υπάρχει εδώ και 14 χρόνια. 

Σε μερικά χρόνια ίσως αυτό δεν θα έχει καμιά σημασία, αν υλοποιηθεί η φιλοδοξία αυτής της κυβέρνησης να μεταφερθεί στην υπουργούπολη του Υμηττού και το ψευδεπίγραφο κτίριο του Συντάγματος να γίνει πεντάστερο ξενοδοχείο. 

Η αξιοπιστία όλων των υποτιθέμενων μεταρρυθμίσεων του ισχυρότερου υπουργείου του κράτους τα τελευταία πολλά χρόνια είναι ευθέως ανάλογη της αξιοπιστίας της μαρκίζας του. Το μόνο που μένει πραγματικά σταθερό είναι το κρατικό θησαυροφυλάκιο, το ταμείο όπου εισρέουν οι φόροι και τα λοιπά έσοδα, είτε από το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας είτε από τους ευρωπαϊκούς πόρους, δάνεια και επιδοτήσεις. Αλλά κι αυτά φόροι είναι. Δεν υπάρχει κρατικός πόρος, είτε μιλάμε για την Ελλάδα είτε για τη διακρατική οντότητα των 27 της Ε.Ε., που να μην προέρχεται άμεσα ή έμμεσα από τις τσέπες των φορολογουμένων πολιτών. 

Αυτό το θησαυροφυλάκιο λοιπόν, που μοιράζεται στεγαστικά μεταξύ Καραγιώργη Σερβίας, 50 μέτρα παρακάτω από το κτίριο με την παραπλανητική μαρκίζα, και Πανεπιστημίου, όπου εδρεύει το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, στην πραγματικότητα είναι το μόνο που έχει επιβιώσει κάθε μεταρρύθμισης και απορρύθμισης. Γιατί καμιά κυβέρνηση δεν θέλει να κάνει πειράματα με τη διαχείριση του χρήματος, αυτό είναι που δίνει υπόσταση στην εξουσία της, μ’ αυτό κάνει παιχνίδι (τάχα) αναδιανομής του πλούτου μέσω του προϋπολογισμού και μοιράζει χρήμα στην εκάστοτε εκλογική πελατεία της και έργα ή προμήθειες στους επιχειρηματικούς χορηγούς της. 

Στην Καραγιώργη Σερβίας 10 πάντως η μαρκίζα μένει σταθερή, «Υπουργείο Οικονομικών» γράφει στην είσοδο, έστω κι αν η καρδιά του κρατικού θησαυροφυλακίου έχει θεωρητικώς ακρωτηριαστεί από τον κορμό του από τότε που έγινε η ανεξάρτητη ΑΑΔΕ, με την έδρα της στον ίδιο αριθμό, μεσοτοιχία με το υπουργείο από το οποίο ανεξαρτητοποιήθηκε κατ’ απαίτηση της τρόικας το 2017. «ΑΑΔΕ» γράφει η διπλανή μαρκίζα του ανεξαρτητοποιημένου υποκαταστήματος του κρατικού θησαυροφυλακίου με τα δεκάδες παραρτήματα σε όλη την Αθήνα και όλη τη χώρα, αν και η μόνη πραγματική ανεξαρτητοποίηση που έχει συντελεστεί στον αενάως αυτομεταρρυθμιζόμενο φορολογικό μηχανισμό είναι από τους φορολογούμενους πολίτες. Δοκιμάστε να πάτε σε μια Εφορία, προσπαθήστε να διατυπώσετε μια απλούστατη γραφειοκρατική απορία που προκύπτει από τις ακατάπαυστες αλλαγές στη φορολογική νομοθεσία. Εφορία δεν θα βρείτε και η απορία σας θα κρέμεται για εβδομάδες και μήνες. Το μεγάλο φορολογικό σουπερμάρκετ έχει γίνει ψηφιακό σελφ σέρβις. Φραγή εισερχομένων πελατών, απελπισία εξερχομένων εφοριακών. Η έσχατη μεταρρύθμιση της φορολογικής καρδιάς του κράτους, υποτίθεται στο όνομα της αποτροπής της εξαγοράς και της συναλλαγής των εφοριακών, μετατρέπει τον φορολογούμενο σε υπάλληλο μιας κρατικής υπηρεσίας που οδηγείται μαθηματικά σε ιδιωτικοποίηση, ιδιαίτερα του ελεγκτικού έργου της. Και καταλαβαίνουμε όλοι πόσο αδέκαστος και αδιάβλητος θα είναι ο φορολογικός έλεγχος που θα κάνουν οι ιδιωτικές ελεγκτικές εταιρείες. 

Οι ψευδείς μαρκίζες των μεταρρυθμίσεων του κράτους και των υπουργείων που του συνιστούν, αν το καλοσκεφτείτε, λένε την αλήθεια. Δεν έχει καμιά σημασία πώς λέγεται το υπουργείο Οικονομικών και πότε συντίθεται ή αποσυντίθεται με το Οικονομίας, το Ανάπτυξης, το Ναυτιλίας, το Υποδομών, των Δικτύων και όλα τα υπουργεία του κόσμου. Σημασία έχει να μαζεύει τα λεφτά, όλο και περισσότερα λεφτά, η μόνη σταθερά του είναι ότι με κρύο και με καύσωνα, με ανάπτυξη και με ύφεση, με μνημόνια ή χωρίς αυτά, με πληθωρισμό ή αποπληθωρισμό, τα φορολογικά έσοδα αυξάνονται, τα φορολογικά υποζύγια πολλαπλασιάζονται, τα λεφτά κάνουν τις γυροβολιές τους και, ω του θαύματος, καταλήγουν στις ίδιες τσέπες, στους ίδιους ισολογισμούς του επιχειρηματικού καρτέλ που πανηγυρίζει την κερδοφορία και τα μερίσματά του.

Βεβαίως, πάλι θα αλλάξει κάποια στιγμή η επωνυμία του μαγαζιού, η ακρίβεια είναι σταθερά το νο1 πρόβλημα, ο κόσμος δυσφορεί, ο Κυριάκος πιέζεται, όλο και κάποιον «δομικό ανασχηματισμό» θα σκαρφιστεί, και τι θα γίνει πάλι μ’ αυτή τη χαροξεχασμένη μαρκίζα στο υπερυπουργείο; Εχω φτηνή, λιτή και διαρκή λύση: Υπουργείο Πάρτα Ολα. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Σημειώστε, εξάλλου, ότι δεν είναι πιο ανήθικο να ληστεύει κανείς απευθείας τους πολίτες από το να εισαγάγει έμμεσους φόρους στην τιμή των αγαθών που δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς αυτά. 

Αλμπέρ Καμί, «Καλιγούλας»