Δεν υπάρχει κράτος, μαντάμ

Η Εφημερίδα των Συντακτών 26-27/8/2023

Στην πασίγνωστη διασκευή του τραγουδιού της Εντίθ Πιαφ, «Padam», από τους Μουζουράκη-Αμπατζή σε «Μαντάμ», παρότι δεν είναι παρά μια πληθωρική και αστεία ερωτική εξομολόγηση ενός κεραυνοβολημένου αρσενικού για το θηλυκό αντικείμενο του πόθου του, υπάρχει η κλασική πλέον κατακλείδα που μοιάζει παντελώς άσχετη με τους υπόλοιπους στίχους: «Δεν υπάρχει κράτος, μαντάμ!». 

Το υπονοούμενο πίσω από τη φράση είναι πως υπάρχει μια κατάχρηση της επίκλησης του κράτους διά πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν, την αρωγή του οποίου οι νεοέλληνες είναι ικανοί να ζητήσουν ακόμη και σε περιστατικά ερωτικής κεραυνοπληξίας. Εντάξει, υπήρχε πράγματι η μακρά παράδοση πελατειακού κράτους στη χώρα, στο πλαίσιο της οποίας οι πολιτευτές υπόσχονταν ακόμη και γαμπρούς και προίκες στα φτωχά κορίτσια της επαρχίας, αλλά μέχρι εκεί. Περίπτωση επιστράτευσης του κράτους προς ενίσχυση ερωτικής κατάκτησης δεν έχει αναφερθεί. 

Ζητάμε πολλά από το κράτος, άραγε; Θέλουμε το κράτος παραδουλεύτρα, προξενήτρα, προσωπικό μασέρ, κηπουρό, χρηματοδότη, σωματοφύλακα; Προφανώς υπάρχουν κάποιοι που έχουν αυτήν ακριβώς την αντίληψη και απαίτηση από το κράτος και τους λειτουργούς του, όπως επίσης υπάρχουν ολόκληρες τάξεις και κοινωνικά στρώματα που θεωρούν τον κρατικό μηχανισμό ιδιοκτησία τους. Τα τελευταία εβδομήντα με ογδόντα χρόνια το ελληνικό κράτος, με όλους τους μετασχηματισμούς του, με τις πράξεις και τις παραλείψεις του, σε γενικές γραμμές είναι αφοσιωμένο στις ίδιες κοινωνικές ομάδες που έχουν καθορίσει το κοινωνικο-οικονομικό μοντέλο, τη γεωπολιτική θέση και το σύστημα διακυβέρνησης της χώρας, με τους γνωστούς θριάμβους και ολέθρους. 

Ομως, έστω κι έτσι, έστω κι αν γνωρίζουμε ότι το κράτος σε γενικές γραμμές μεροληπτεί υπέρ των ισχυρότερων και πλουσιότερων, υπάρχει μια ελάχιστη απαίτηση από όλους να ανταποκρίνεται στα βασικά. Αυτή είναι η συνθήκη σχεδόν από τα προϊστορικά χρόνια, από τότε που υπάρχουν οργανωμένες κοινωνίες. Οπως μας έχει ξεκαθαρίσει ο Χομπς (αλλά, για να είμαστε δίκαιοι πολύ πριν απ’ αυτόν και ο Αριστοτέλης), ο μεγάλος Λεβιάθαν του κράτους είναι ο θνητός θεός που αναλαμβάνει την ειρήνη και τη διαφέντεψή μας κατ’ εξουσιοδότηση κι «έχει στη διάθεσή του τόση εξουσία και δύναμη, ώστε επισείοντάς τες να μπορεί να κατευθύνει τη βούληση όλων προς τους σκοπούς της εσωτερικής ειρήνης και της αμοιβαίας αρωγής έναντι των εξωτερικών εχθρών».

Αυτή την ελάχιστη συνθήκη, έτσι όπως στρογγυλά τη διατύπωσε πριν από σχεδόν τέσσερις αιώνες ο Χομπς, και η οποία ισχύει ακόμη και στα πιο ολοκληρωτικά καθεστώτα, διατύπωναν με τον τρόπο τους οι δίκαια αγανακτισμένοι πολίτες που έβλεπαν τα σπίτια τους να καίγονται στον Εβρο ή στην Πάρνηθα και κόβονταν στον αφιλόξενο τηλεοπτικό αέρα κάθε φορά που περιέγραφαν την απουσία ή την ανικανότητα του κράτους να τους προστατέψει από τη φωτιά. Κι αυτή την ελάχιστη απαίτηση την έχουν όλοι, ανεξάρτητα από ιδεολογική στάση και διάθεση έναντι του κράτους: από τους ακραιφνείς κρατιστές μέχρι τους άσπονδους αντικρατιστές και αντιεξουσιαστές. Ακόμη και οι φανατικοί νεοφιλελεύθεροι, που αντιμετωπίζουν τις πιο δαπανηρές εκδοχές του κράτους και των μηχανισμών του ως περιττή και αντιπαραγωγική πολυτέλεια και οραματίζονται τη δραστική συρρίκνωσή τους υπέρ της αγοράς και του ιδιωτικού τομέα, έχουν την ελάχιστη απαίτηση το κράτος να τους προστατεύει από ακραίες απειλές. 

Ζητάμε πολλά από το κράτος; Ζητάμε πολλά από τους πολιτικούς διαχειριστές του που δεν τους λείπει ούτε η ισχυρή εξουσιοδότηση (λέγε με #41εκατό), ούτε το πλήθος των επιτελών (150.000 μόνιμοι ένστολοι, 1 ανά 100 κατοίκους!), ούτε οι πόροι (60 δισ. ευρώ τον χρόνο ζεστά, κοχλαστά φορολογικά έσοδα) να τα φέρουν βόλτα στα βασικά; Να αποτρέψουν μια σχεδόν δημόσια σχεδιασμένη δολοφονική επίθεση. Να προστατέψουν δάση, σπίτια, περιουσίες, στρατιωτικές εγκαταστάσεις από μια προδιαγεγραμμένη επέλαση της φωτιάς. Να εξασφαλίσουν ότι το δημόσιο σύστημα υγείας δεν θα καταρρεύσει στην επόμενη πανδημία. Ζητάμε πολλά από το κράτος; Μήπως πίσω από αυτές τις υπερβολικές απαιτήσεις κρύβουμε τη βολική άρνηση να αναλάβουμε τις ατομικές ευθύνες μας, όπως μηρυκάζει για όλες τις τραγωδίες και τους ολέθρους που διαχειρίστηκε, προκάλεσε ή δεν απέτρεψε εδώ και τέσσερα χρόνια ο καταληψίας του Μαξίμου και οι ψηλές, κοντές ή μέτριες ρεπλίκες του; 

Κι αν η συλλογική ευθύνη του κράτους μπροστά σε ακραίους και «απρόβλεπτους» κινδύνους (κλιματική κρίση, πανδημίες, ακρίβεια) συρρικνώνεται «αντικειμενικά» υπέρ της ατομικής ευθύνης, αν ο πανίσχυρος Λεβιάθαν και ο ανίσχυρος μεμονωμένος πολίτης μοιράζονται περίπου εξίσου τη συλλογική ευθύνη αποτροπής τους, τότε ποιος ο λόγος να μας κοστίζει τόσο ακριβά το πολυσχιδές και πολυάνθρωπο κράτος; Αν το κράτος και οι πολιτικοί διαχειριστές του μπορούν να επωμιστούν μόνο το ήμισυ της ευθύνης και να αποτρέψουν μόνο τις μισές δυνητικές καταστροφές, γιατί να μη συμφωνήσουμε να του αποδίδουμε τα μισά φορολογικά έσοδα και με τα άλλα μισά στην τσέπη να κάνει ο καθείς ό,τι μπορεί για να ανταποκριθεί στην ατομική ευθύνη και αυτοπροστασία του; Πού είναι μερικοί γνήσιοι φιλελεύθεροι εκ του λαού του Κυριάκου και του #41εκατό να προτείνουν εδώ και τώρα μείωση της φορολογίας και των κρατικών εσόδων στο μισό, ή και στο 30% ή στο 10%, σε όσο ποσοστό τέλος πάντων αναλογεί στην (αν)αποτελεσματικότητα ενός αποτυχημένου κράτους; Βάζουμε μεν νταβά στο κεφάλι μας, αλλά να πληρώνουμε το νταβατζιλίκι με όρους απόδοσης. (Νομίζω ότι θα είχα διαπρέψει ως νεοφιλελεύθερος, αλλά τώρα είναι αργά ν’ αλλάξω χούι). 

ΚΙΜΠΙ

kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Με το σούρουπο άρχισαν να φτάνουν οι εργαζόμενοι: υπάλληλοι καταστημάτων, εργάτες και εργάτριες από τις βιομηχανίες γύρω στην Αθήνα και τον Πειραιά. Η πλατεία Συντάγματος γέμισε κι οι φωνές, σαν άγρια καταιγίδα, τάραζαν το πλήθος κύμα στο κύμα. Ο τόνος έγινε πιο τραχύς: «Μητσοτάκη κάθαρμα». Η αστυνομία του ναυάρχου Τούμπα, του νέου αποστάτη υπουργού Δημοσίας Τάξεως, προσπαθούσε να αναχαιτίσει το πλήθος σχηματίζοντας αλυσίδα με τα χέρια. Υστερα ήρθαν, φαίνεται, άλλες διαταγές, κι άρχισε η επίθεση με τα κλομπς για να διαλυθούμε. Τότε ανέβηκαν ώς τον ουρανό οι κατάρες κι οι βρισιές.

 

Στρατή Τσίρκα, «Η χαμένη άνοιξη» 

Οι απρόσωποι ιδιοκτήτες του πλούτου των εθνών

 

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 19-20/8/2023

Το 2022 γίναμε φτωχότεροι. Ετσι λέει η UBS, μία από τις τράπεζες που κυβερνούν τον κόσμο, και δεν έχουμε λόγο να μην την πιστέψουμε. Θα έχετε δει ήδη την είδηση. Στην έκθεση που δίνει κάθε χρόνο (από το 2008) στη δημοσιότητα για τον παγκόσμιο πλούτο μέτρησε μια μείωσή του κατά περίπου 12 τρισεκατομμύρια δολάρια, όπως και μια συρρίκνωση των εκατομμυριούχων κατά 3,5 εκατομμύρια άτομα. Εχουμε μόλις 54 εκατομμύρια εκατομμυριούχους στον πλανήτη των 8 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, παρότι ο πλούτος των 455 τρισεκατομμυρίων δολαρίων που διαθέτουν σε μετρητά και άλλα περιουσιακά στοιχεία οι ενήλικες του κόσμου αντιστοιχεί στο διόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 85.000 δολαρίων κατά κεφαλή. Μπορεί να μη μας κάνει πλούσιους, αλλά οπωσδήποτε δεν επιτρέπει να πεινάσουμε ή να στερηθούμε τα βασικά. 

Η ονομαστική αξία όμως των περιουσιακών στοιχείων που διαθέτουμε είναι ένα εντελώς παραπλανητικό μέτρο του πραγματικού πλούτου και της εξοργιστικά άνισης κατανομής του. Αίφνης, από την πυραμίδα του παγκόσμιου πλούτου, που κατά βάση είναι μια πυραμίδα φτώχειας και εξαθλίωσης, μαθαίνουμε ότι πάνω από το 50% του ενήλικου πληθυσμού του πλανήτη βολεύεται με περιουσία κάτω των 10.000 δολαρίων. Κι αυτό δεν μας λέει απολύτως τίποτα για το τι εισόδημα έχουν κάθε χρόνο αυτοί οι άνθρωποι, τι μπαίνει κάθε μέρα στο ψυγείο τους -αν έχουν- και στο στομάχι τους. Και τα πράγματα μπορεί να είναι ακόμη χειρότερα για το υπόλοιπο 35% της πυραμίδας που, θεωρητικά, έχουν περιουσία από 10.000-100.000 δολάρια, αλλά αυτή συντίθεται από περιουσιακά στοιχεία δεσμευμένα σε τράπεζες, τοκογλύφους, κράτη, και σε κάθε περίπτωση δεν μπορούν να τους ταΐσουν. 

Ο παραπλανητικός χαρακτήρας μέτρησης του πλούτου άλλωστε προβάλλεται και από ένα άλλο, αντίστροφο στοιχείο. Στο πλουσιότερο 1,1% του πλανήτη με περιουσία άνω του 1 εκατ. δολαρίων, σύμφωνα με τη UBS, περιλαμβάνονται και 79.000 Ελληνίδες/ες. Αξιοπρεπής επίδοση για μια χώρα που, μετά μια δεκαετία μνημονιακής τιμωρίας και τεράστιας αναδιανομής του πλούτου υπέρ των πάνω (και των έξω), διαθέτει μέσο κατά κεφαλή πλούτο 105.000 δολάρια, περίπου τον μισό από τον μέσο ευρωπαϊκό πλούτο. Πεδίον δόξης λαμπρό για την εποχή Μητσοτάκη που έχει την ευκαιρία να τον διπλασιάσει την προσεχή δεκαετία. Αλλά αν πράγματι έχουμε 79.000 εκατομμυριούχους, γιατί μόλις 25.000 δηλώνουν ακίνητη περιουσία άνω του 1 εκατ.; Γιατί μόλις 15.000 δηλώνουν εισόδημα άνω των 100.000 ευρώ τον χρόνο; Κάτι δεν κολλάει, σωστά; Και δεν είναι μόνο η φοροαποφυγή-φοροδιαφυγή. 

Το μυστικό είναι πως η ταύτιση του πραγματικού πλούτου με τη δηλούμενη ιδιοκτησία είναι καθαρή πλάνη, αν όχι και απάτη. Και το ίδιο παραπλανητικό είναι να μετράς τον πραγματικό παγκόσμιο πλούτο ως άθροισμα προσωπικών περιουσιών 8 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που προσπαθούν να κρύψουν ό,τι μπορούν από τις φορολογικές αρχές. Θα ήταν πολύ χρησιμότερο οι περίπλοκες πυραμίδες του πλούτου που εκπονούν επενδυτικές τράπεζες και διεθνείς οργανισμοί να αποτυπώσουν το εξής απλό: τι μέρος του παγκόσμιου πλούτου των 450 τρισ. δολαρίων είναι ανώνυμο και απρόσωπο, ανήκει δηλαδή σε επιχειρήσεις που διασπείρουν τα περιουσιακά στοιχεία τους σε εκατομμύρια νομικές οντότητες που θεωρητικά διαχειρίζονται περιουσιακά στοιχεία των μετόχων τους; 

Η πλουσιότερη πολυεθνική του πλανήτη με περιουσία σχεδόν 3 δισ. δολαρίων, η Apple, ανήκει κατά ένα σχετικά μικρό ποσοστό σε άλλες πολυεθνικές (Vanguard, Berkshire, Black Rock κ.ά.). Αυτοί που τη διοικούν και διαχειρίζονται τον πλούτο της (Λέβινσον, Κουκ, Γουίλιαμς) είναι ζήτημα αν διαθέτουν πάνω από το 1% των μετοχών της και το μεγαλύτερο μέρος των μετοχών της είναι διασπαρμένο σε εκατομμύρια τυπικά ιδιοκτήτες της που απλώς περιμένουν το μέρισμα της κερδοφορίας της στο τέλος κάθε χρήσης. Σε τελική ανάλυση η συνολική περιουσία της πλουσιότερης οντότητας του πλανήτη μοιάζει να μην ανήκει σε κανέναν. 

Και το ίδιο μπορεί να πει κανείς για την τρίτη πλουσιότερη εταιρεία του πλανήτη με περιουσία πάνω από 2 τρισ. δολάρια, την πετρελαϊκή Aramco, που ανήκει σε ποσοστό πάνω από 90% στη σαουδαραβική κυβέρνηση. Μήπως η τεράστια περιουσία της ανήκει στα 32 εκατομμύρια κατοίκων της Σαουδικής Αραβίας; Ούτε οι ίδιοι το πιστεύουν, έστω κι αν διαθέτουν ένα από τα υψηλότερα κατά κεφαλήν ΑΕΠ στον κόσμο. Και εδώ ο τεράστιος πλούτος που συσσωρεύει το αυταρχικό βασίλειο πουλώντας πετρέλαιο σε όλο τον κόσμο χάνεται στην ανωνυμία της κρατικής οντότητας και της πολυάριθμης βασιλικής αυλής των χιλιάδων πριγκίπων και αξιωματούχων. 

Στη μικροκλίμακα της ανακάμπτουσας μητσοτάκειας Ελλάδας το φαινόμενο του ορφανού ή ανώνυμου πλούτου αποτυπώνεται σε έναν βαθμό στις επιδόσεις των εισηγμένων επιχειρήσεων. Μετά το ρεκόρ κερδοφορίας του 2022, πάνε για νέο ρεκόρ φέτος. Το Χρηματιστήριο ανακτά κάτι από την ξεχασμένη εδώ και είκοσι χρόνια ακμή του, η κεφαλαιοποίηση των εισηγμένων επιχειρήσεων έχει ξεπεράσει τα 80 δισ. ευρώ και οι διοικήσεις τους ετοιμάζονται να μοιράσουν φέτος μερίσματα σχεδόν 3 δισ. ευρώ. Κάποια από αυτά μπορεί να εμφανιστούν και ως ατομικός πλούτος ή φορολογητέο εισόδημα, αλλά τα περισσότερα θα χαθούν μέσα σε κινήσεις επανεπένδυσης ή επαναγοράς μετοχών, δηλαδή θα πάψουν να είναι προσωπική περιουσία. 

Το συμπέρασμα είναι ότι είτε μιλάμε για τον κρατικό καπιταλισμό της Σαουδικής Αραβίας, της Ρωσίας ή της Κίνας, είτε για τον καπιταλισμό της «δημοκρατίας των μετόχων», ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος του πλούτου των εθνών, των περιουσιακών στοιχείων που τον συνθέτουν, έχει (πολύ βολικά για την κορυφή της πυραμίδας) χάσει τους πραγματικούς ιδιοκτήτες του. Είναι ορφανός, ανώνυμος και απρόσωπος. Πλούτος και ιδιοκτησία -αν μιλάμε για το νομικό κέλυφός της-έχουν πάρει ένα είδος διαζυγίου στον μετα-καπιταλισμό των τυπικά «φτωχών» διαχειριστών της τεράστιας επιχειρηματικής περιουσίας. 

Ενώ οι φτωχοδιάβολοι του κόσμου προσπαθούν απεγνωσμένα να κρατήσουν την ιδιοκτησία του υποθηκευμένου και εκτεθειμένου σε κατασχέσεις πλούτου τους, στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας συμβαίνει το εντελώς αντίστροφο. Οι πραγματικά πλούσιοι όλο και περισσότερο απαλλάσσονται από το νομικό κοστούμι της κυριότητας. Η ιδιοκτησία έχει γίνει σχεδόν περιττή. Και φορολογικά ασύμφορη. Αναγκαία είναι πια η απεριόριστη πρόσβαση σε κάθε αγαθό και υπηρεσία που ανήκει σε μια απρόσωπη νομική οντότητα, αλλά μπορείς να τα απολαμβάνεις χωρίς κανένα φορολογικό άγχος. Γιατί να φορτωθείς το πλειοψηφικό πακέτο μιας επιχείρησης, όταν μπορείς να την ελέγχεις διαχέοντας τα άγχη της ιδιοκτησίας σε εκατομμύρια μικρομετόχους;

Αυτό ίσως είναι μια χρήσιμη παρατήρηση σε όσους θεωρούν ριζοσπαστική και αποτελεσματική την υψηλή φορολόγηση της προσωπικής περιουσίας των υπερπλουσίων. Ισως πολύ χρησιμότερο θα ήταν να προτείνουν ένα άγριο φορολογικό κλάδεμα της εταιρικής περιουσίας, που κάθε χρόνο εκτοξεύεται όλο και πλησιέστερα στη στρατόσφαιρα. Οχι ότι θα τους ακούσει κανείς, αλλά για να μη δουλευόμαστε μεταξύ μας.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Αν ρίξουμε μια ματιά στην ιστορία των αρχαίων χρόνων, θα δούμε ότι όλες οι ελληνικές δημοκρατίες επέτρεπαν, επιβράβευαν την κλοπή. Η Σπάρτη και η Λακεδαίμων την ευνοούσαν ανοιχτά. Πολλοί άλλοι λαοί τη θεωρούσαν αρετή για τον πολεμιστή. Είναι βέβαιο ότι η κλοπή δυναμώνει το κουράγιο, εκτρέφει τη δύναμη, την επιδεξιότητα, τη λεπτότητα, όλες με λίγα λόγια τις αρετές που είναι χρήσιμες σ’ ένα δημοκρατικό σύστημα σαν το δικό μας. Αφήστε κατά μέρος τη μεροληψία και απαντήστε μου: πρέπει η κλοπή, της οποίας αποτέλεσμα είναι η κανονικότερη κατανομή του πλούτου, να χαρακτηριστεί σαν αδίκημα στις μέρες μας, κάτω από μια κυβέρνηση που, όπως η δική μας, έχει σαν στόχο την ισότητα; Η απάντηση, προφανώς, είναι όχι: η κλοπή επιτείνει την ισότητα και το κυριότερο, παρακινεί στην καλύτερη προστασία της ιδιοκτησίας. Υπήρξε ένας λαός που τιμωρούσε όχι τον κλέφτη, αλλ’ αυτόν που αφηνόταν να γίνει θύμα της κλοπής, με σκοπό να τον διδάξει να φροντίζει την περιουσία του.

Μαρκησίου ντε Σαντ, «Γάλλοι, ακόμη μια προσπάθεια για να γίνετε δημοκράτες»  

Οι παραλίες ανήκουν στους «παραλίες»

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 5-6/8/2023

Και μια παραλία για τη Λία.

Στην ελληνική slang «παραλίας» είναι ο αραχτός, ο χύμα, αυτός που τα γράφει όλα ξέρετε πού. Προφανώς είναι μια μεταφορά ξεκάθαρα καλοκαιρινή. Οταν πας στην παραλία, συνήθως πας για να αράξεις, είτε κατευθείαν πάνω στην άμμο την ξανθή, αν δεν καίει απ’ τον καυτό ήλιο, είτε πάνω σε μια πετσέτα, μια ψάθα, μια πτυσσόμενη καρέκλα ή ξαπλώστρα, είτε στο τραπεζάκι παραθαλάσσιου καφέ ή εστιατορίου, γύρω από έναν παγωμένο φραπέ ή φρέντο, ένα τσίπουρο, μια παγωμένη μπίρα. «Να σ’ αγναντεύω θάλασσα, να μη χορταίνω…» που έλεγε κι ο ποιητής. Ο παραλίας είναι ο τύπος μιας παρωχημένης και μάλλον αθώας εποχής στην οποία η σχέση με τη θάλασσα του καλοκαιριού ήταν σχεδόν γυμνή, αδιαμεσολάβητη και προφανώς δωρεάν. Η εποχή του «παραλία» είχε όλα κι όλα ένα μαγιό, μια πετσέτα, άντε και λίγο αντηλιακό, είχε λίγο ποδαρόδρομο, είχε παρέα και σαματά, και το πολύ ένα τάλιρο στην τσέπη. Τάλιρο δραχμών, όχι ευρώ, για μια πορτοκαλάδα ή ένα παγωτό. Είχε πάνω απ’ όλα παιδική ηλικία, μούλιασμα στη θάλασσα με τις ώρες, μέχρι που φαφάτιαζαν τα δάχτυλα και μελάνιαζαν τα χείλη, είχε εφηβεία κι ερωτικούς ανταγωνισμούς, είχε και νεανική ανεμελιά, είχε και οικογενειακή χαλαρότητα με λίγα φρούτα, άντε και κανένα κεφτεδάκι με ψωμί και ντομάτα. Πάντως δεν είχε κουβάλημα της μισής οικοσκευής στη θάλασσα. Κάποτε σχεδόν όλοι ήμαστε «παραλίες» στις παραλίες.

Παραδόξως, αυτή η ανάμνηση των παραλιών ολόγυμνων από οικιστικές καταλήψεις, κατασκευαστικά τέρατα πάνω στο χειμέριο και στο θερινό κύμα και προσωρινές αποικίες ομπρελών και ξαπλωστρών διασώζεται στις καλοκαιρινές διαφημίσεις. Παρατηρήστε τις: είτε διαφημίζουν αντηλιακό, είτε μπίρες και παγωμένα αναψυκτικά, οι πρωταγωνιστές τους δεν τοποθετούνται σε κατακλυσμένες από κόσμο, καρέκλες, ξαπλώστρες και μπιτσόμπαρα αμμουδιές, αλλά σε σχεδόν ερημικές, «ιδιωτικές» παραλίες, χωρίς ίχνος υλικού πολιτισμού στο κινηματογραφικό κάδρο. Παραδόξως, ακόμη και το εμπόριο του καλοκαιριού επενδύει εν μέρει στους «παραλίες» που κρύβουμε μέσα μας, όχι στους μεταλλαγμένους παραθεριστές που τη βρίσκουν σε οργανωμένες πλαζ με συνωστισμό μετρό και λεωφορείου σε ώρα αιχμής. Η πρωταρχική φαντασίωση του καλοκαιριού δεν έχει ξαπλώστρα και μπιτ. Εχει άμμο, θάλασσα και μια ωραία παχιά σκιά δέντρου.

Πότε ακριβώς μεταλλάχθηκε ο «παραλίας» που έχουμε μέσα μας, αυτός ο μακρινός απόγονος του ευγενούς αγρίου του Ρουσό που ονειρευόταν τις καλοκαιρινές διακοπές περίπου ως απόδραση από τον πολιτισμό ή καταφυγή σε οτιδήποτε παρά θίν’ αλός θύμιζε λιγότερο την παραγωγική κόλαση του υπόλοιπου χρόνου; Προφανώς όταν ο πόλεμος της ιδιοκτησίας μεταφέρθηκε από τις πόλεις στα παραθεριστικά καταφύγια, τα παραθαλάσσια και τα νησιωτικά. Τις δεκαετίες του 1960 και 1970 ακόμη και οι προλετάριοι και μικροαστοί της Αθήνας και των άλλων μεγαλουπόλεων, μαζί με τον αγώνα για ένα «δικό τους σπίτι», έβαλαν στο σχέδιο της ζωής τους κι ένα οικόπεδο «παραθαλάσσιο, εφαπτόμενο της ασφάλτου, φως, νερό, τηλέφωνο», ή και χωρίς τίποτα από όλα αυτά που διαφήμιζαν οι καταληψίες της γης, από την Κινέτα και τους Αγίους Θεοδώρους μέχρι τη Μύκονο ή την Αντίπαρο. Φυσικά, όσοι τυχόν είχαν ιδιοκτησίες στους τότε έρημους, άνυδρους αλλά πανέμορφους τόπους καταγωγής τους, είχαν ένα ισχυρό πλεονέκτημα. Το οικόπεδο έγινε σπίτι, στην αρχή παράπηγμα, αργότερα «βιλίτσα», το ίδιο έγινε και με τα διπλανά οικόπεδα κι έτσι, μέσα σε λίγες δεκαετίες, ξεπήδησαν ολόκληροι παραθεριστικοί οικισμοί που ζωντάνευαν για 2-3 μήνες τα σχεδόν έρημα τον υπόλοιπο χρόνο νησιά και παραθαλάσσια χωριά.

Το εγχώριο κύμα εποικισμού των παραλιών συναντήθηκε στη συνέχεια με το τσουνάμι της διεθνούς τουριστικής βιομηχανίας που ήθελε να πουλήσει στους στερημένους από ήλιο και θάλασσα «βόρειους» ολίγη μεσογειακή χαλαρότητα. Από τη Μαγιόρκα μέχρι τη Σικελία, από τις Αιολίδες Νήσους μέχρι το Κουσάντασι, από την Κυανή Ακτή μέχρι το Μαρόκο και το Τούνεζι, ένα σχεδόν ομοιόμορφο παραθεριστικό μοντέλο άλλαξε δραματικά το οικιστικό και φυσικό τοπίο. Η νησιωτική Ελλάδα, με τα μικρά κυρίως νησιά και τις εκατοντάδες άγνωστες και «μυστικές» παραλίες, δέχθηκε ίσως το μεγαλύτερο κύμα αυτής της τουριστικής «επίθεσης», που έφτασε μέχρι την άκρη του κύματος. Ο πόλεμος της ιδιοκτησίας έγινε πια υπόθεση πολλών δισεκατομμυρίων, από τα οποία εξαρτώνται ένα σημαντικό μέρος του ΑΕΠ της χώρας και εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας, αν και το ίδιο προσωρινές όσο και οι φαραωνικές πτυσσόμενες και αποσυρόμενες καταλήψεις στις παραλίες. Πηγαίνετε στις ίδιες παραλίες τον χειμώνα και θα απορήσετε πώς από τον πόλεμο του θέρους έχει απομείνει μόνο ερημιά και μερικές παρατημένες τσιμεντένιες βάσεις.
Αυτό που εύστοχα έχει ονομαστεί «μυκονοποίηση» της παραθαλάσσιας Ελλάδας, με πολλές διαβαθμίσεις και μερικές ακόμη σχετικά αμόλυντες περιοχές, είναι το αποτέλεσμα της συνάντησης τριών ρευμάτων απληστίας: α) της μεγάλης απληστίας της διεθνούς τουριστικής βιομηχανίας που θέλει να πουλήσει σε 40 εκατομμύρια τουρίστες τον χρόνο ένα προϊόν που ενδεχομένως φτάνει μόνο για 20. Β) της μικρομεσαίας απληστίας της εγχώριας τουριστικής αρπαχτής (από τους ερμπιενμπήδες μέχρι τους ξαπλωστρομάχους) και γ) της μαζικής μικροαπληστίας εκατομμυρίων παραθεριστών που διψούν για «αποκλειστικότητες», πρόθυμοι να πληρώσουν γι’ αυτές και ανίκανοι πια να μοιράζονται με άλλους δημόσια αγαθά, δημόσιους χώρους και κατ’ εξοχήν συλλογικές απολαύσεις.

Ισως αυτό το τελευταίο είναι το χειρότερο σύμπτωμα της «μυκονοποίησης». Η ανάπτυξη μιας τουριστικής νεύρωσης που ωθεί τον παραθεριστή να συνωστίζεται στην Ψαρού και στις εκατοντάδες καρικατούρες της και να πληρώνει 100 ευρώ για μια ξαπλώστρα στην πρώτη σειρά έως 30 στην τελευταία (η ταρίφα πέφτει σε άλλα «μυκονοποιημένα» νησιά), αποδεχόμενος ότι ακόμη και σε μια παραλία οφείλει να διαγκωνίζεται για τη θέση του στην ταξική πυραμίδα και να αποδέχεται τα αποτελέσματα του διαγκωνισμού.
Αυτή η γελοία προσομοίωση της ταξικής ιεραρχίας στις οργανωμένες πλαζ ή τις κατειλημμένες από τις μαφίες της ομπρέλας παραλίες, που συνθλίβει την απόλαυση της θάλασσας σε μια επίδειξη ακριβοπληρωμένων προνομίων, καθιστά τους «παραλίες», όσους και όσο έχουν απομείνει τέτοιοι, αδιαμφισβήτητους θριαμβευτές του καλοκαιριού. Οι παραλίες ανήκουν στους «παραλίες» (όπως η Ελλάδα στους Ελληνες, θυμάστε;) Γιατί, τι άλλο από θάλασσα, αμμουδιά, λίγη σκιά και καλή παρέα είναι το καλοκαίρι; (Σε μας τους μεσόκοπους επιτρέψτε να προσθέσουμε και μια πτυσσόμενη καρέκλα, έτσι; Εχουμε και τις ισχιαλγίες μας.)


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Ασε τον παλιόκοσμο να σκούζει
σε πλαζ, εστιατόρια, πανσιόν
Εμείς με σλίπινγκ μπαγκ και με καρπούζι
θα κάνουμε τον γύρο τον νησιών

Γυμνοί θα κολυμπάμε στ' ακρογιάλια
Τον ήλιο θ' αντικρίζουμε ανφάς
Θα σ' έχω σαν κινέζικη βεντάλια
και στο γραφείο δεν θα ξαναπάς

Βαγγέλη Γερμανού, «Κρουαζιέρα» (1982)

Το Μαξίμου φλέγεται

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 29-30/7/2023

Κάθε μέρα –για την ακρίβεια κάθε νύχτα, μετά τη δουλειά στην εφημερίδα– διασχίζω τον πολυτελέστερο, ίσως και δροσερότερο λόγω Εθνικού Κήπου, και καλύτερα φρουρούμενο δρόμο της Αθήνας, την Ηρώδου Αττικού. Εκεί όπου εδρεύουν οι κορυφαίοι θεσμοί του κράτους, κυβέρνηση και προεδρία, και διαμένουν μερικοί από τους πλουσιότερους κατοίκους της χώρας, όταν δεν βρίσκονται στις εναλλακτικές πολυτελείς κατοικίες τους στα νότια, δίπλα στη θάλασσα, ή στα Βόρεια, ανάμεσα σε πυκνά πεύκα. Αστυνομικές κλούβες, περιπολικά, ομάδες ΔΙΑΣ με τις μηχανές τους, αυτοκίνητα παρκαρισμένα δεξιά κι αριστερά, εκεί και στη Βασιλέως Γεωργίου. Στους δρόμους που φιλοξενούν –υποτίθεται– τον σκληρό δίσκο του κράτους και της διακυβέρνησης δεν ισχύουν οι συνήθεις απαγορεύσεις στάθμευσης. 

Μια και συνηθίσαμε στην ιδέα ότι οι φωτιές στα δάση σβήνουν όταν έχουν πια κάψει ό,τι καίγεται, πως οι άγριες πυρκαγιές της κλιματικής κρίσης και της κρατικής παραλυσίας (ή αναλγησίας) μπορούν να περάσουν ανεμπόδιστα από τα περιαστικά δάση και άλση και από τις περιφερειακές καλλιεργητικές εκτάσεις στις ίδιες τις πόλεις, στις βιομηχανικές περιοχές, στις συνοικίες, στις φυτεμένες αλέες των αστικών δρόμων, στους κήπους των σπιτιών και στους φυτεμένους ακάλυπτους των πολυκατοικιών, αλλά παρ’ όλα αυτά οι πολιτικοί διαχειριστές του κρατικού μηχανισμού λένε ότι κάνουν ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατό κι όλα τα άλλα είναι θέλημα θεού ή κλιματικής κρίσης, αναρωτιέμαι τι θα γινόταν αν μια φωτιά έφτανε στην καρδιά της Αθήνας και πολιορκούσε το Μαξίμου, 

Εντάξει, το Μαξίμου δεν έχει και ιδιαίτερο πράσινο, όπως το πυκνόφυτο Προεδρικό, δυο νεραντζιές όλες κι όλες για να σταλίζουν από κάτω τους οι πολιτικοί ρεπόρτερ που μεταδίδουν ζωντανά τα non papers του επιτελικού κράτους. Αλλά απέναντι είναι ο Κήπος, με τα αιωνόβια δέντρα και την πυκνή τεχνητή βλάστηση και δεν ξέρει κανείς, αν γίνει το κακό, αν και εκεί οι μεν πυροσβεστικές δυνάμεις θεωρήσουν δύσβατη την περιοχή, τα δε εναέρια μέσα εκτιμήσουν ως επικίνδυνες τις ρίψεις θαλασσινού νερού στην καρδιά της Αθήνας. Η αλήθεια είναι ότι και τα πυροσβεστικά οχήματα θα δυσκολευτούν να φτάσουν στις νεραντζιές του Μαξίμου, με τα διπλοπαρκαρισμένα οχήματα της αστυνομικής προστασίας, φανερής και κρυφής. Κι έπειτα, υπάρχει σχέδιο έκτακτης ανάγκης για διαφυγή των ενοίκων του Μαξίμου σε περίπτωση πυρκαγιάς; Προσγειώνεται ελικόπτερο στην ταράτσα του Μαξίμου; 

Εντάξει, ας παραδεχτώ ότι όλο αυτό είναι μια δημοσιογραφική υπερβολή, όχι, ούτε ο Εθνικός Κήπος, ούτε η Ηρώδου Αττικου, ούτε οι νεραντζιές του Μαξίμου κινδυνεύουν να γίνουν παρανάλωμα από μια άγρια αστική πυρκαγιά, παρότι η ιστορία έχει καταγράψει παραδείγματα ηγετών που έβρισκαν διασκεδαστικό και αισθητικά ενδιαφέρον να βλέπουν τις πόλεις να καίγονται, ενδεχομένως μαζί με τους κατοίκους τους. Αλλά, αν μια κυριολεκτική πυρκαγιά στο Μαξίμου είναι απίθανη, είναι αδύνατο να μην παρατηρήσει κανείς ότι το κυβερνητικό μέγαρο είναι ζωσμένο από μεταφορικές φλόγες και ότι τα σχέδια της κυβέρνησης για μια ήσυχη, αδιατάρακτη και θριαμβική δεύτερη θητεία τσουρουφλίζονται. Και ανά πάσα στιγμή μπορούν να γίνουν στάχτη, να πυρποληθούν από απρόβλεπτα γεγονότα, ή και εντελώς προβλέψιμες πλην καλά κρυμμένες εξελίξεις. 

Στην πρώτη θητεία του Κυριάκου το απρόβλεπτο του έκανε καλό. Εξι μήνες και κάτι με φανφάρες περί δυναμικής επανεκκίνησης της οικονομίας, μεταρρυθμίσεις, επιτελικό κράτος, κι ύστερα ήρθε το θεόσταλτο δώρο του Covid και της πανδημίας και ακολούθησε μια πλήρης τριετία έκτακτης ανάγκης, με τη θεσμική παρέκκλιση και εκτροπή ως μοναδική κανονικότητα και το χρήμα να ρέει άφθονο, κυρίως προς τους πάνω, αλλά και σε έναν εκλογικά αποδοτικό βαθμό και προς τους κάτω. Το χρέος φούσκωσε επικίνδυνα, αλλά χάρη στα επιδόματα και το κρατικό χρήμα που απογείωσε την επιχειρηματική κερδοφορία αρκετών κλάδων φούσκωσε και το ΑΕΠ και ξαφνικά η Ελλάδα έγινε το success story της Ευρώπης, οι αγορές αγάπησαν Κυριάκο και πλήθος επενδυτικών κεφαλαίων είδαν εδώ ευκαιρίες για μεγάλες αρπαχτές. Και, ως γνωστόν, τίποτε δεν κατάφερε να ραγίσει μέχρι και τον Ιούνιο την αστραφτερή βιτρίνα του Μαξίμου, ούτε καν οι υποκλοπές, η καταστροφή στην Εύβοια, οι 37.000 νεκροί της πανδημίας, τα Τέμπη, η Πύλος, ο διεθνής διασυρμός για την κατάσταση της ελευθεροτυπίας στη χώρα. 

Αλλά το απρόβλεπτο, ή το προβλέψιμο που είναι ερμητικά κρυμμένο σε μια χύτρα ταχύτητας, δεν είναι πάντα αποδοτικό. Μπορεί να εξελιχθεί και εντελώς καταστροφικά. Το ότι ο Κυριάκος τη σκαπουλάρισε από την καταστροφή στην Εύβοια το 2021, δεν σημαίνει ότι θα το πετύχει και με την καταστροφή στη Ρόδο του 50% Ν.Δ. Στη Ρόδο της τουριστικής μονοκαλλιέργειας είναι πολλά τα λεφτά που θα χαθούν από το ενδεχόμενο μιας μακροχρόνιας παρακμής της. Επίσης, η προσδοκία ότι ο τουρισμός θα φέρει έσοδα πάνω από το 2019 και θα προσθέσει τουλάχιστον μια ατόφια πρόσθετη μονάδα ανάπτυξης στο ΑΕΠ φέτος πιθανότατα θα διαψευστεί. Η περιβαλλοντική υποβάθμιση της χώρας από τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης και από την αποκάλυψη της τρομακτικής έλλειψης υποδομών και μηχανισμών για την αντιμετώπισή τους αλλάζει ριζικά τον τρόπο που αξιολογούν την Ελλάδα οι ανυπόμονες και κυκλοθυμικές αγορές. Το κόστος των καταστροφών από τις πυρκαγιές και της αποκατάστασής τους είναι ένας νέος, απρόβλεπτος δημοσιονομικός συντελεστής που μετριέται ήδη στα κομπιουτεράκια των οίκων αξιολόγησης. Οι μεγάλες επιχειρήσεις, μες στην καλή χαρά, ανακοινώνουν θηριώδεις αυξήσεις στην κερδοφορία τους, ξεκάθαρο προϊόν της πληθωριστικής έκρηξης και των γενναιόδωρων κρατικών επενδύσεων και συγχρηματοδοτήσεων, αλλά δεν δίνουν την παραμικρή ένδειξη ότι αυτά τα κέρδη θα διαχυθούν έστω κατά ένα μέρος τους στην οικονομία και εμμέσως στην κοινωνία ή έστω στον περιούσιο λαό του Κυριάκου. 

Σε τελική ανάλυση διαμορφώνεται το εξής παράδοξο: τα στοιχεία της οικονομικής συγκυρίας που το επιτελείο Μητσοτάκη θεωρούσε, και δικαίως, μέχρι και τις δεύτερες εκλογές απαράμιλλα πλεονεκτήματά του και καλλιεργούσαν την προσδοκία ενός μικρού οικονομικού «θαύματος» από το οποίο όλοι είχαν κάτι να λαμβάνουν, τώρα μετατρέπονται σε εύφλεκτη βιομάζα, έτοιμη να γίνει παρανάλωμα στην πρώτη παραμικρή σπίθα. Το Μαξίμου εν τέλει πράγματι φλέγεται. Πρώτα, στην καμένη γη που αφήνει πίσω της η φωτιά της Ρόδου, της Νέας Αγχιάλου, της Κέρκυρας. Κι έπειτα, στην αγωνία να μετατραπεί ο ανέμελος οικονομικός περίπατος σε αναστενάρικο χορό σε αναμμένα κάρβουνα.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Φύλακες αγρυπνείτε. Η πόλη είναι ανοχύρωτη. Η πόλη είναι γεμάτη ξεραμένα δέντρα και ξεραμένους ανθρώπους. Η πόλη καίγεται. 

Μαξ Φρις, «Ο Μπίντερμαν και οι εμπρηστές» 

Σκληρή πέτρινη εποχή

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 22-23/7/2023

Ας όψεται ο Λε Κορμπιζιέ. Εδωσε πολλή σημασία στο εκτυφλωτικό λευκό, στις αρμονικές γραμμές των κτισμάτων, στα χρώματα της ευπρέπειας, του ευ ζην και του ανθρώπινου μέτρου, που συμπυκνώνονταν, όπως έλεγε, στους πυκνοχτισμένους κυκλαδίτικους οικισμούς, και μάλλον υποτίμησε το μακρόχρονο, μνημειακό, σκληρό και επίπονο ανθρώπινο έργο που εκτυλισσόταν έξω από αυτές, στις άνυδρες, κατάξερες, σχεδόν μονόχρωμες, καφετί πλαγιές των λόφων που έπρεπε να γίνουν το απαιτητικό και διόλου γενναιόδωρο ενδιαίτημα των νησιωτικών κοινωνιών. Ας όψεται ο Λε Κορμπιζιέ, κι όλοι οι φανατικοί οπαδοί του ελληνικού φωτός, που λάτρεψαν κάθε τι λευκό και μαρμάρινο για την ιδιότητά τους να αντανακλούν το φως, αλλά υποτίμησαν τις ταπεινές κατασκευές από ανεπεξέργαστη πέτρα που ρουφάνε όλο το φως και την κάψα του ήλιου κι αρνούνται πεισματικά να ξεκολλήσουν από το τοπίο. 

Μια σύντομη απόδραση στην Κύθνο, κι ένα προσεκτικό ξαναδιάβασμα του θαυμάσιου ρεπορτάζ της Μικέλας Χαρτουλάρη στην «Εφ.Συν.» (8-9/7/2023) για την απειλή του πέτρινου πολιτισμού της νησιωτικής Ελλάδα από τη «μυκονοποίησή» της έγιναν αφορμή για να δω με άλλο μάτι τις ξερολιθιές. Δεν υπάρχει κάτι εντελώς μοναδικό στις ξερολιθιές των Κυκλάδων. Από την Παλαιολιθική Εποχή και την πρώτη Γεωργική Επανάσταση η πέτρα ήταν το πρώτο εμπόδιο, αλλά και μέσο, για να εξασφαλίσει ο προϊστορικός άνθρωπος την πρόσβαση σε εύφορο χώμα. Η αφαίρεση της πέτρας από το χώμα όπου την εκτόξευσαν, σε κάθε σχήμα, σύνθεση και μέγεθος, οι τρομερές δυνάμεις της Γης ήταν η πρώτη ανθρώπινη ενέργεια μετασχηματισμού της φύσης. Και κατά κάποιον τρόπο ζούμε στην ίδια Λίθινη Εποχή που εγκαινιάστηκε πριν από περίπου 10.000-15.000 χρόνια. 

Οι σύντομες διαδρομές στη μικρή Κύθνο αποκαλύπτουν ότι επί πολλούς αιώνες οι κάτοικοί της, υπό οποιοδήποτε καθεστώς κατοχής ή αυτονομίας, δεν σταμάτησαν να χτίζουν ξερολιθιές, από την άκρη της θάλασσας μέχρι την κορυφή της Πέτρας (πώς αλλιώς θα ονομαζόταν;), του ψηλότερου (μόλις 336 μέτρων) βουνού του νησιού. Δεκάδες, μάλλον εκατοντάδες χιλιόμετρα ξερολιθιές χωρίζουν τις επικλινείς πλαγιές σε πεζούλες, αναβαθμίδες ή αιμασιές, όπως τις λέγαν οι ντόπιοι, φτιάχνοντας μικρές λωρίδες αξιοποιήσιμης γης, όπου το νερό της βροχής μπορούσε να συγκρατηθεί, το χώμα να καλλιεργηθεί, τα ζώα να βοσκήσουν ή να σταλίσουν σε μικρά κτίσματα φτιαγμένα από την ίδια πέτρα, η γη να οριοθετηθεί σε ιδιοκτησίες ή απλές χρησικτησίες, οι άνθρωποι και τα ζώα να κυκλοφορήσουν μέσα από διαδρόμους, καλντερίμια και μονοπάτια που έφταναν μέχρι τα χωριά. 

Η τεχνική φαίνεται απλή, πέτρα επί πέτρας, χωρίς κανένα συνδετικό υλικό, εκτός από την ίδια τη βαρύτητα και τη γεωμετρία του ανθρώπινου βλέμματος. Ανά λίγα μέτρα κεντημένης ξερολιθιάς, μεγάλες τριγωνικές πλάκες πράσινου σχιστόλιθου -στήματα τις λένε στην Κύθνο, παναγιές στην Τήνο και αλλού- σπάνε τη μονοτονία της συνεχούς τοιχοδομής, που όχι μόνο δεν έχει την παραμικρή πρόθεση να ξεχωρίσει από το τοπίο, αλλά γίνεται κομμάτι της φύσης του. Κάθε ξερολιθιά είναι πλήρης βιότοπος εντόμων και μικρών ερπετών που βρίσκουν καταφύγιο στα κενά ανάμεσα στις πέτρες της. 

Θαυμάζουμε τους Παρθενώνες, τις πυραμίδες των Αιγυπτίων ή των Ινκας, το Ταζ Μαχάλ για την αρχιτεκτονική τους, και δικαίως από πολλές απόψεις, αν και ξεχνούμε ότι, εκτός από αριστουργήματα υψηλής αισθητικής, τέχνης και τεχνικής, είναι και μνημεία ματαιοδοξίας των εμπνευστών τους και σκληρότητας των εκτελεστών τους. Στις ταπεινές ξερολιθιές των Κυκλάδων, της Μάνης, της Κροατίας, της Ιρλανδίας, στις ξερολιθιές όλου του κόσμου της Λίθινης Εποχής, όμως, αποτυπώνεται πολύ πιο ρεαλιστικά η μακρόχρονη ανθρώπινη περιπέτεια και η ικανότητα του είδους, των απλών και κατά κανόνα αγράμματων αγροτών και κτηνοτρόφων να κάνουν την ανάγκη τέχνη, χωρίς κανείς να τους έχει διδάξει αισθητική, μέτρο, αρχιτεκτονική. Μόνοι τους δάσκαλοι ήταν η ίδια η πέτρα και ο αμείλικτος χρόνος.

Σχεδόν κανείς δεν φτιάχνει πια ξερολιθιές. Κανείς δεν χρειάζεται τα κάποτε καρπερά κριθαροχώραφα της Κύθνου, ο επισιτισμός μας -κυριολεκτικά και μεταφορικά- εξαρτάται πια από τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο και τις παγκόσμιες αγορές. Η γλυπτική του κυκλαδίτικου τοπίου θα αφεθεί στον χρόνο και στον τουριστικό ολετήρα, οι ξερολιθιές, οι χειροποίητες ρυτίδες της γης, όπως τις έβλεπε ο Σεφέρης, θα χαθούν μαζί με τους αγρότες, αυτοδίδακτους κι αλληλοδίδακτους τεχνίτες τους. 

Θα μείνει ίσως μια αμυδρή ανάμνησή τους, διασωσμένη στα μικρά μνημεία ματαιοδοξίας του νησιωτικού real estate. Εκεί κυριαρχούν τερατουργήματα της λεγόμενης «μυκονοποίησης», αλλά αραιά και πού διακρίνει κανείς φιλότιμες προσπάθειες αρχιτεκτόνων να κρύψουν την επιδειξιμανία των πλούσιων πελατών τους σε κατασκευές θηριώδεις μεν, αλλά όχι κραυγαλέες. Σπίτια από την ίδια σχιστολιθική πέτρα, τοιχοδομές που μιμούνται επίμονα τις ξερολιθιές, οικοδομές που κρύβουν την πολυτέλειά τους, σχεδόν χάνονται στο φαιοπράσινο χρώμα του βράχου στον οποίο είναι φυτεμένες και τα θεμέλιά τους τα γλείφει το κύμα της θάλασσας. Ο πλούτος οικειοποιείται και απαλλοτριώνει έξυπνα την αισθητική της πενίας. Δεν μπορώ να πω ότι αυτό δεν μου γεννά αισθήματα ταξικού φθόνου. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Ετούτο το τοπίο είναι σκληρό σαν τη σιωπή,

σφίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα του λιθάρια,

σφίγγει στο φως τις ορφανές ελιές του και τα αμπέλια του,

σφίγγει τα δόντια. Δεν υπάρχει νερό. Μονάχα φως

Γιάννη Ρίτσου, «Ρωμιοσύνη» 

Τι άλλο εκτός από απληστία υπάρχει στον πληθωρισμό;

 Η Εφημερίδα των Συντακτών 15-16/7/2023

Η κατά Ιερώνυμο Μπος "Απληστία" δεν αφορούσε κυρίως τον πληθωρισμό...

Ενα φάντασμα πλανιέται πάνω από τον πλανήτη. Το φάντασμα του πληθωρισμού της απληστίας ή greedflation. Ολες οι υγιείς δυνάμεις του κόσμου ενώθηκαν σε μια ιερή συμμαχία για να εξοντώσουν αυτό το φάντασμα. Ο Πάουελ και η Λαγκάρντ, η Γέλεν και ο Ντόναχιου, ο Στουρνάρας και ο Μητσοτάκης. 

Ας σταματήσω εδώ την ιεροσυλία εις βάρος του Κομμουνιστικού Μανιφέστου. Η αλήθεια είναι, βεβαίως, ότι οι συγγραφείς του είχαν άφθονο χιούμορ κι είναι πολύ πιθανό να μην είχαν την παραμικρή αντίρρηση σε μια σατιρική παραλλαγή του για να τρολάρουν το «τρεντ» των ημερών. Το greedflation, τον επονομαζόμενο πληθωρισμό της απληστίας. Κι αυτό γιατί η πραγματική έκπληξη δεν είναι το γεγονός ότι ανακαλύφθηκε έστω και καθυστερημένα ο ενοχικός δεσμός εταιρικών κερδών και ανατιμήσεων, κερδοσκοπίας και πληθωρισμού, αλλά το ποιοι κάνουν την καθυστερημένη ανακάλυψη. Οι κεντρικοί τραπεζίτες, οι άνθρωποι που, αφοσιωμένοι εδώ και δεκαετίες στο μονεταριστικό δόγμα της νομισματικής Πίστεως, είχαν σχεδόν πείσει ακόμη και μας ότι για τον πληθωρισμό δεν φταίει η απληστία των επιχειρήσεων, αλλά η απληστία ημών, των κοινών θνητών, για υπερβολική κατανάλωση που ανεβάζει τις τιμές των αγαθών και υπηρεσιών. Και οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις (κεντροδεξιές, ακροκεντρώες, κεντροαριστερές, σχεδόν αδιάφορο με τα δεδομένα των τελευταίων δεκαετιών), οι οποίες τοις κείνων (των κεντρικών τραπεζιτών) ρήμασι πειθόμενες, φρόντιζαν να καταστείλουν τις απαιτήσεις των μισθωτών για «υπερβολικές» αυξήσεις στις αμοιβές τους. 

Οι Μαρξ και Ενγκελς, λοιπόν, υποθέτω ότι δεν θα είχαν καμιά αντίρρηση να χρησιμοποιηθεί σαρκαστικά το Μανιφέστο τους για να τρολάρουν τα αντι-μανιφέστα της διεθνούς πολιτικής ελίτ ενάντια στο greedflation και την απληστία των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων. Αν πάρουμε τοις μετρητοίς τα πύρινα κηρύγματά τους, το επόμενο επεισόδιο του σίριαλ ίσως επιφυλάσσει όχι απλώς συστάσεις να μαζέψουν όσο μπορούν τα περιθώρια κέρδους τους, αλλά αποφάσεις για δραστική αύξηση της φορολογίας των κερδών, διατιμήσεις και πλαφόν στις τιμές των αγαθών και υπηρεσιών τους, ακόμη και δήμευση των εταιρικών κερδών ή την κανονική κρατικοποίηση των επιχειρήσεων. 

Αλλά, επειδή τίποτα από αυτά δεν πρόκειται να συμβεί και είτε οι κεντρικές τράπεζες είτε οι κυβερνήσεις θα περιοριστούν σε εκκλήσεις αυτοσυγκράτησης προς τις ηγεσίες των επιχειρήσεων, άντε και σε μερικές «συμφωνίες κυρίων» για προσφορές και εκπτώσεις, όπως καλή ώρα έγινε με το καλάθι του νοικοκυριού ή με τα πακέτα «γενναιοδωρίας» των ακτοπλοϊκών εταιρειών, ας ασχοληθούμε λίγο με αυτή καθεαυτή την ηλιθιότητα περί πληθωρισμού της απληστίας, που πιπίλισε ως καραμέλα ακόμη και ο Μητσοτάκης. 

Αλήθεια, υπάρχει οτιδήποτε άλλο εκτός από απληστία στον πληθωρισμό; Πώς ακριβώς προκαλούνται οι ανατιμήσεις, πώς διαμορφώνονται οι τελικές τιμές των αγαθών; Υπάρχει τιμή χωρίς κέρδος; Και υπάρχει κέρδος χωρίς έναν μικρό, μεσαίο ή μεγάλο βαθμό απληστίας; Τι ακριβώς μας λένε οι επιχειρήσεις όταν με περηφάνια ανακοινώνουν τα τριμηνιαία, εξαμηνιαία ή ετήσια αποτελέσματά τους; Τι ακριβώς επιβραβεύουν οι αγορές μετοχών, τα χρηματιστήρια, όταν απογειώνουν τη μετοχή μιας επιχείρησης της οποίας εκτοξεύονται τα κέρδη και τα έσοδά της, εκτός από την απληστία των ιδιοκτητών της; 

Ας δούμε ένα αρκετά πρόσφατο παράδειγμα. Οταν μετά τα λοκντάουν της πανδημίας επανεκκίνησε πλήρως η οικονομική δραστηριότητα και άρχισε να λειτουργεί στο φουλ η εφοδιαστική αλυσίδα, ξαφνικά συνέβη το μεγάλο φρακάρισμα στις διεθνείς εμπορευματικές μεταφορές. Εκατομμύρια τόνοι εμπορευμάτων περίμεναν στα λιμάνια της Ανατολής και της Δύσης για να φορτωθούν στα καράβια, εκατοντάδες χιλιάδες κοντέινερ σωρεύονταν για μέρες και εβδομάδες στους σταθμούς μεταφόρτωσης, προκαλώντας ταυτόχρονα τρομακτική έλλειψη εμπορευματοκιβωτίων. Μέσα σε λίγες εβδομάδες οι ναύλοι μεταφοράς στα δεξαμενόπλοια ή στα φορτηγά πλοία έφτασαν ακόμη και στον δεκαπλασιασμό τους, ενώ ακόμη και οι τιμές ενοικίασης ή αγοράς των κοντέινερ πενταπλασιάστηκαν. Σχεδόν τίποτα δεν είχε αλλάξει δραματικά στα κόστη μεταφοράς, με εξαίρεση μια άνοδο του πετρελαίου, και πολύ περισσότερο στα κόστη παραγωγής των κοντέινερ. Αλλαξε όμως η διάθεση των εφοπλιστών, που αποφάσισαν να πατήσουν στον κάλο την παγκόσμια ζήτηση για αγαθά. Κι επειδή κοντά στον βασιλικό ποτίζεται κι η γλάστρα, έσπευσαν και οι κοντεϊνεράδες να ζητάνε τη μάνα τους και τον πατέρα τους για τα 30 έως 90 κυβικά μέτρα ζήτησης εγκλωβισμένα στα χαλύβδινα κουτιά που διανύουν χιλιάδες μίλια θάλασσας και αντίστοιχα χιλιόμετρα στεριάς. Ο πληθωρισμός των ναύλων και των κοντέινερ στα μέσα του 2021, που ήταν και αρχή της πληθωριστικής έκρηξης, δεν είχε καμιά άλλη αιτία εκτός από την απληστία των θαλάσσιων και χερσαίων μεταφορέων της πείνας και της επιθυμίας μας. 

Το σκηνικό αυτό, άλλωστε, επαναλήφθηκε από τότε σε όλο το ντόμινο εκρηκτικών ανατιμήσεων σε όλο το φάσμα της παγκόσμιας παραγωγής και διανομής αγαθών. Στις τεράστιες αυξήσεις στις πρώτες ύλες που οι τιμές τους διαμορφώνονται χρηματιστηριακά, από το στάρι και το καλαμπόκι μέχρι τα σπάνια μέταλλα που είναι απαραίτητα για τα μικροτσίπ, τις πράσινες τεχνολογίες και τις έξυπνες συσκευές, δεν αποτυπώνεται τίποτε άλλο από την απληστία των κερδοσκοπικών κεφαλαίων που παίζουν αγοράζοντας και πουλώντας συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης αυτών των αγαθών, κατά κανόνα χωρίς να έχουν την παραμικρή σχέση με την παραγωγή και εξόρυξή τους. Κι έπειτα, στη μακρά πορεία του σταριού από την Ουκρανία ή τον Καναδά μέχρι την Ελλάδα, τους αλευρόμυλους, τη βιομηχανία ψωμιού ή ζυμαρικών, τον φούρνο της γειτονιάς ή το ράφι του σουπερμάρκετ ως τελικό προϊόν, προστίθενται πάμπολλες μικρές ή μεγαλύτερες δόσεις απληστίας από όλους τους κρίκους της αλυσίδας, έστω κι αν τίποτε δεν έχει αλλάξει δραματικά στους όρους παραγωγής ή στις ισορροπίες προσφοράς και ζήτησης. Σύμφωνα μάλιστα με τα διαθέσιμα στοιχεία, ενώ έχουμε μειώσει κατά 20% την κατανάλωση ψωμιού, η τιμή του έχει αυξηθεί πάνω από 20%. Αυτό δεν το λες και λειτουργία του θεμελιώδους κανόνα της αγοράς, σωστά; Πράγμα που σημαίνει πως με κάθε μπουκιά ψωμιού καταναλώνουμε και μια σεβαστή δόση απληστίας όλων όσοι έχουν προσθέσει μπόλικο αέρα (μαγιά ή προζύμι, αδιάφορο) στο πραγματικό κόστος παραγωγής του. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Το «Greedflation» είναι μια ανόητη ιδέα! Ο πληθωρισμός είναι αποτέλεσμα λαθών της οικονομικής πολιτικής και του πολέμου, όχι της εταιρικής φιλαργυρίας. 

The Economist 

«Εποχή Τσίπρα»: 15 σουβενίρ μιας τρομερής δεκαπενταετίας

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 7-8/7/2023

Εν μέρει στις 21 Μαΐου, αλλά περισσότερο στις 25 Ιουνίου όλοι μίλησαν για έναν ιστορικό κύκλο που κλείνει. Και ο Μητσοτάκης μίλησε για ιστορικό κύκλο, και ο Τσίπρας χρησιμοποίησε μια ανάλογη διατύπωση, και του Βαρουφάκη ο «θρήνος της Αριστεράς» παρέπεμπε σε κύκλο που έκλεισε. Και σε άλλες 50 αποχρώσεις του μαύρου ή του γκρι θα βρει κάποιος αντίστοιχα ανοιγο-κλεισίματα κύκλων σε όλες τις θριαμβικές ή θρηνητικές αποτιμήσεις των εκλογικών αποτελεσμάτων από πολιτικούς εκπροσώπους και αυτόκλητους ή κατ’ επάγγελμα δημοσιολόγους.

Και δίπλα στους ιστορικούς κύκλους εδώ και δέκα μέρες προστέθηκε -διά στόματος Αλέξη Τσίπρα- κι άλλη μία πιθανή μονάδα μέτρησης της Ιστορίας, τα κύματα. «Παραμερίζω για να περάσει το νέο κύμα», είπε, με έναν πολιτικό νεολογισμό που δανείζεται κάτι από τη μουσική ή τον κινηματογράφο. Φυσικά, υπάρχει και μια τρίτη μονάδα μέτρησης της Ιστορίας, πιο κλισέ και οικεία, η «εποχή», της οποίας επίσης με ευκολία κηρύσσεται το τέλος ή η αρχή.

Βεβαίως, η Ιστορία δεν κινείται ούτε σε κύκλους ούτε κατά κύματα ούτε εντελώς γραμμικά, σαν μια ανηφόρα που η άμαξα της ανθρωπότητας άλλοτε τη διατρέχει με ταχύτητα, άλλοτε κολλάει και ακινητοποιείται σε ένα τέλμα της κι άλλοτε παλινδρομεί χάνοντας χιλιόμετρα «προόδου». Η Ιστορία συγκροτείται από γεγονότα και δεδομένα που ξεπερνούν την ατομική αίσθηση και εμπειρία των συντελεστών της, πρωταγωνιστών και κομπάρσων. Μόνο εκ των υστέρων και έξω από αυτήν μπορούμε να αντιληφθούμε τα πραγματικά «σχήματά» της. Κι αν αποδεχθούμε ότι η Ιστορία έχει νόημα ως πορεία του είδους μας προς την ελευθερία και τη χειραφέτηση από κάθε είδους καταναγκασμό, το μόνο σχήμα που φαίνεται μέχρι στιγμής να την αποδίδει ρεαλιστικά είναι η σπείρα (η κατά μαρξισμό σπειροειδής εξέλιξη της Ιστορίας).

Εξάλλου, οι κύκλοι και τα κύματα είναι σχήματα δανεικά από άλλη επιστήμη (σύμφωνα με ορισμένους, ψευδοεπιστήμη), την οικονομία. Υπάρχουν οι επιχειρηματικοί και οικονομικοί κύκλοι, με τις εναλλαγές ανόδου - κάμψης - κρίσης, υπάρχουν τα μακρά κύματα και οι «εποχές» του Κοντράτιεφ, όμως όλα αυτά μπορεί να γίνονται ενδιαφέρουσες απεικονίσεις και διαγράμματα για την ιστορική εξέλιξη του καπιταλισμού, αλλά δεν κουμπώνουν και τόσο με τη νέα οικονομική πραγματικότητα στην οποία οι κρίσεις είναι η κανονικότητα και η άνοδος η εξαίρεση. Πείτε μου, για παράδειγμα, σε ποιον οικονομικό κύκλο ή μεγάκυκλο, σε ποιο μακρύ κύμα εντάσσεται αυτό που συνέβη στην Ελλάδα από το 2008 μέχρι σήμερα; Και πώς ακριβώς μπορούμε να ονομάσουμε αυτή τη φοβερή δεκαπενταετία; Ποιο είναι το σχήμα της, το πρόσωπό της, ο τίτλος της;

Από πολλές απόψεις αυτή η δεκαπενταετία ήταν «εποχή Τσίπρα». Δεν ήταν εποχή Καραμανλή, ούτε εποχή Παπανδρέου, ούτε Σαμαρά. Κι αν τυχόν υπάρξει «εποχή Μητσοτάκη», αυτή θα μετρήσει από φέτος και πέρα. Αλλά «εποχή Τσίπρα» σίγουρα υπήρξε, ανεξάρτητα από τις προθέσεις και τους σχεδιασμούς του ίδιου. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της, το υλικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό περιεχόμενό της;

Ας ανοίξουμε το σεντούκι της τρομερής δεκαπενταετίας για να δούμε ποια είναι τα πιο χαρακτηριστικά σουβενίρ της:
1. Η εκκωφαντική αμφισβήτηση της επίπλαστης κοινωνικής ηρεμίας και οικονομικής ευημερίας από μια νέα γενιά μεγάλου θυμού και αγρίων διαθέσεων που έφερε τον Δεκέμβριο του 2008 το σύστημα εξουσίας σε απόλυτη αμηχανία, αποκαλύπτοντας πόσο εύθραυστο και ευάλωτο είναι.
2. Η παντελής αδυναμία του πολιτικού συστήματος και των κομμάτων του κραταιού δικομματισμού της Μεταπολίτευσης να αποτρέψουν τη δημοσιονομική κρίση ή να διαπραγματευτούν έστω μια μετριοπαθή διαχείρισή της με τους Ευρωπαίους εταίρους και τις αγορές.
3. Η απώλεια κάθε ίχνους εμπιστοσύνης των ηγεμόνων της Ε.Ε. και της οικονομικής διακυβέρνησης της ευρωζώνης (Βρυξέλλες, Φρανκφούρτη, Βερολίνο) στο εγχώριο πολιτικό σύστημα και στην ελληνική επιχειρηματική ελίτ. Και το μεν και η δε αντιμετωπίστηκαν από τους εταίρους ως ανυπόληπτες οντότητες που έπρεπε να υποβληθούν σε τιμωρητική «αγωγή». Αυτό παρέσυρε και τις πολιτικές φαμίλιες και τα οικονομικά τζάκια της Μεταπολίτευσης.
4. Η κατάρρευση της οικονομικής και παραγωγικής βάσης της χώρας, η διάλυση παραδοσιακών επιχειρηματικών πυλώνων και η μαζική μεταβίβαση όποιας επιχειρηματικής περιουσίας δεν ρευστοποιήθηκε σε άλλα χέρια, κυρίως ξένα κεφάλαια. Η ραγδαία υποβάθμιση της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, η συγκεντροποίηση και η ριζική αναμόρφωση της επιχειρηματικής ανθρωπογεωγραφίας.
5. Η συντριβή της εργατικής τάξης και όλων των εργαζόμενων στρωμάτων με τον πρωτοφανή μηχανισμό «εσωτερικής υποτίμησης» που επέβαλαν οι δανειστές και επιτηρητές της χώρας. Η ραγδαία φτωχοποίηση και η μαζική απαλλοτρίωση περιουσιακών στοιχείων ευρύτατων κοινωνικών στρωμάτων, κυρίως στο όνομα της διάσωσης των τραπεζών.
6. Η τεράστια αναδιανομή πλούτου από τους κάτω προς τους πάνω και κυρίως τους έξω (ξένο κεφάλαιο) που συντελέστηκε στη δεκαπενταετία αυτή. Το αποτέλεσμά της είναι ακόμη βαθύτερη κοινωνική πόλωση κι ένας διχασμός της κοινωνίας σε ικανοποιημένους και μη, με σαφές πολιτικό αποτύπωμα στην ηγεμονία Μητσοτάκη.
7. Ο πρωτοφανής διασυρμός του κοινοβουλευτισμού και του συστήματος διακυβέρνησης από τους δανειστές που μετέτρεψαν χώρα της Ε.Ε. σε προτεκτοράτο κυβερνώμενο μέσω μνημονίων και εκθέσεων συντεταγμένων από τεχνοκράτες στις Βρυξέλλες, στη Φρανκφούρτη ή στην Ουάσινγκτον.
8. Η ριζική αμφισβήτηση του europroject από την πλειονότητα της ελληνικής κοινωνίας, που κατέστησε την Ελλάδα, έστω και στιγμιαία, υπερδύναμη της κρίσης, ικανή να οδηγήσει σε αποσύνθεση το πείραμα της νομισματικής ένωσης. Η αποκάλυψη ότι πίσω από την κρούστα δημοκρατίας, συναίνεσης και συνδιαλλαγής της Ε.Ε. υπάρχει κυρίως, βία, εκβιασμός, ψεύδος, σκληρότητα, κυνισμός και γερμανική ηγεμονία.
9. Η ριζοσπαστικοποίηση τεράστιων τμημάτων της κοινωνίας, που βγήκαν εκτός σχεδίου και σε πρωτοφανείς αριθμούς στο προσκήνιο της διαμαρτυρίας και της πολιτικής, με κορυφαίες στιγμές τον Ιούνιο του 2011 (αγανακτισμένοι) και τον Ιούλιο του 2015 (δημοψήφισμα).
10. Η αποσύνθεση του μεταπολιτευτικού κομματικού συστήματος, με κεντρικό στοιχείο την κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ, που αποδέσμευσε πολιτικά εκατομμύρια πολίτες και τους κινητοποίησε σε αναζήτηση νέας πολιτικής στέγης.
11. Η τρομακτική απουσία ιδεολογικών φίλτρων και αντιστάσεων που επέτρεψε, με την κραυγαλέα χορηγία θυλάκων της πολιτικής και επιχειρηματικής ελίτ, ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας να γοητευτεί από τους νεοναζί της Χρυσής Αυγής.
12. Το τολμηρό βήμα δεκάδων μικρών ή μεγαλύτερων ομάδων των ριζοσπαστικής Αριστεράς να βγουν από τη βολή της διαμαρτυρίας και της (ολίγον εξωκοινοβουλευτικής, ολίγον ενδοκοινοβουλευτικής) αντιπολίτευσης και να διεκδικήσουν ρόλο στην κεντρική πολιτική, με κάποιας μορφής πρόγραμμα.
13. Η τεράστια ώθηση -στα όρια του εξαναγκασμού- που έδωσε η αποδεσμευμένη από τον πρώην δικομματισμό κοινωνία στον ΣΥΡΙΖΑ να διατυπώσει πρόταση διακυβέρνησης, έστω και στην εκδοχή γονατογραφήματος. Η εξαιρετική ικανότητα του Αλέξη Τσίπρα να ενσαρκώσει αυτή τη «λαϊκή» απαίτηση σχεδόν αδιαμεσολάβητα, και παρά την έλλειψη επαρκούς και συνεκτικού κομματικού μηχανισμού.
14. Το παράθυρο ευκαιρίας που άνοιξε στην Ελλάδα και την Ευρώπη για τη διαμόρφωση και προβολή ενός εναλλακτικού αριστερόστροφου σχεδίου διαχείρισης της κρίσης. Αλλά και το βίαιο, ερμητικό κλείσιμο αυτού του παραθύρου μέσα από τις αυταπάτες που κατέρρευσαν, τις ψευδαισθήσεις που εξαερώθηκαν, τις επιθέσεις έχθρας και φιλίας που εξαπολύθηκαν, τις οδυνηρές ήττες και τους ολέθριους πολιτικούς, ταξικούς και γεωπολιτικούς συμβιβασμούς που εδραίωσαν στην πλειονότητα της κοινωνίας την ψευδοπίστη ότι «Δεν Υπάρχει Εναλλακτική Λύση» (ΤΙΝΑ).
15. Οποιος είναι έξω από το μαντρί τον τρώει ο λύκος, αλλά και μέσα στο μαντρί κάλλιστα μπορούν να τον φάνε τ’ άλλα πρόβατα, που η εκμαυλιστική αγωγή της εξουσίας τούς έχει προσφέρει τα αναγκαία κανιβαλικά ένστικτα.

ΥΓ.: Το παρόν κείμενο είχε γραφεί εν θερμώ για την «Εφ.Συν.» του προηγούμενου Σαββατοκύριακου, αλλά κρατήθηκε λόγω έλλειψης χώρου. Ελάχιστα πράγματα πρόσθεσα στην εν ψυχρώ δεύτερη ανάγνωσή του.

ΚΙΜΠΙ
Kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία
πώς η ιστορία γίνεται σιωπή
τι με κοιτάζεις Ρόζα μουδιασμένο
συγχώρα με που δεν καταλαβαίνω
τι λένε τα κομπιούτερς κι οι αριθμοί

Αλκη Αλκαίου, «Ρόζα»