Ο καπιταλισμός οφείλει στον Γκορμπατσόφ -εκτός από τη διαφήμιση της πίτσας Hut (δεν ξέρω αν η καριέρα του προχώρησε και σ’ άλλα προϊόντα) και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ- την καθιέρωση του πιο ανθεκτικού ιδεολογήματος της τελευταίας εικοσαετίας. Η «γκλάζνοστ» του πρώην Σοβιετικού ηγέτη δεν κατάφερε να εξυγιάνει το αυταρχικό, στρατιωτικο-γραφειοκρατικό μόρφωμα του σοβιετικού «κομμουνισμού», πέτυχε όμως, μεταλλαγμένη σε ποικίλους θεσμούς και μηχανισμούς, να εξιλεώσει το αντίπαλο δέος. Η διαφάνεια έχει μετατραπεί σε φιλοσοφική λίθο του οικονομικού και πολιτικού μας πολιτισμού. Έγινε η Διεθνής της αστικής νομιμοφροσύνης.
Ο ηθικός κώδικας της διαφάνειας είναι απλός. Υπονοεί -αν δεν το λέει και ευθέως- ότι το πρόβλημα δεν είναι αν πέφτεις θύμα κλοπής, αλλά αν γνωρίζεις λεπτομερώς ποιος είναι ο κλέφτης, ποιοι οι συνεργοί του, ποιοι οι ηθικοί αυτουργοί της πράξης του, ποια ακριβώς εργαλεία χρησιμοποίησε για να παραβιάσει το σπίτι σου και να σου αφαιρέσει περιουσιακό στοιχείο. Το αν θα σου επιστραφούν τα κλοπιμαία, αν θα αποκατασταθεί η περιουσιακή σου ζημία, είναι αδιάφορο (και συνήθως δεν γίνεται). Το περί δικαίου αίσθημά σου οφείλει να ικανοποιηθεί όταν μάθεις το πλήρες βιογραφικό του κλέφτη, τις πιο γκρίζες πτυχές της προσωπικής του ζωής, τα γούστα και τα βίτσια του, το γενεαλογικό δένδρο του, όλα τα τυχόν αμαρτήματα των προγόνων, απογόνων και συγγενών του, όλες τις παρεμπίπτουσες παρασπονδίες της πεθεράς του, του μπατζανάκη του και του κουμπάρου του. Και φυσικά, την απόλυτη δικαίωση οφείλεις να τη νιώθεις όταν τον δεις να μπαίνει φυλακή. Εκεί κλείνει ο κύκλος της δικαίωσης. Το δικαστικό εδώλιο και οι χειροπέδες έχουν γίνει σήματα κατατεθέντα της διαφάνειας.
Έτσι, η διαφάνεια μεταφέρει τη δημόσια ζωή -ιδιαίτερα το τμήμα της που έχει μετρήσιμη οικονομική διάσταση- στα αστυνομικά και ανακριτικά γραφεία, στις δικαστικές αίθουσες, στα τηλεοπτικά στούντιο και (σε ορισμένες περιπτώσεις) στα κελιά των φυλακών. Πόσες φορές το έχετε δει το έργο την τελευταία δεκαετία; Δεκάδες, για να μην πω εκατοντάδες. Παχυλοί φάκελοι με προανακριτικό υλικό χιλιάδων σελίδων βρίσκονται στοιβαγμένοι στα εισαγγελικά γραφεία, στα μέλαθρα των ανεξάρτητων αρχών. Πορίσματα εμπειρογνωμόνων και πραγματογνωμόνων, δεκάδες ώρες ακροάσεων σε επιτροπές της Bουλής, εκατοντάδες ώρες τηλεοπτικής φλυαρίας, δεκάδες χιλιάδες λέξεις με «αποκλειστικές πληροφορίες» απλωμένες στις σελίδες των εφημερίδων, εκπληρώνουν φανατικά τις υποσχέσεις ότι «θα χυθεί άπλετο φως». Όχι μόνο άπλετο. Εκτυφλωτικό. Τόσο ώστε να μη βλέπει κανείς τίποτα. Πληθωρική γνώση για τον μέσο πολίτη που έχει εμβολιαστεί μέχρι νοσηρής εξάρτησης στις αξίες της διαφάνειας και της κάθαρσης. Και; Ποιο ακριβώς είναι το αποτέλεσμα; Ποιο είναι το κοινωνικό αντίκρισμα των διάφανων τοίχων της εξουσίας, πέρα από το πολύ υψηλό τους κόστος; Η αποκάλυψη του παραδικαστικού κυκλώματος έκανε δικαιότερη και ταχύτερη τη Θέμιδα; Το σκάνδαλο των υποκλοπών έκανε ασφαλέστερες τις επικοινωνίες μας; Η υπόθεση των ομολόγων απάλλαξε τα ασφαλιστικά ταμεία από τις «βουτιές» του κράτους στα αποθεματικά τους; Οι «κουμπάροι» της γαλακτοβιομηχανίας έριξαν τις τιμές του γάλακτος; Οι κρατικοί αξιωματούχοι εγκατέλειψαν το σπορ της μίζας; Οι δημόσιοι λειτουργοί απαλλάχτηκαν από τον πειρασμό της συναλλαγής; Και οι πολίτες του πελατειακού κράτους έπαψαν να προτείνουν το γρηγορόσημο και κάθε είδους ρουσφετόσημο για να ικανοποιήσουν με ταχύτητα και ασφάλεια το μικρό, μεσαίο και μεγάλο συμφέρον τους;
Ρητορικά τα ερωτήματα, καθώς μέχρι να τελεσιδικήσουν οι υποθέσεις (όσες τουλάχιστον φέρουν τον τιμητικό τίτλο «σκάνδαλα» και φτάσουν στο ακροατήριο), τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας θα έχουν αντικαταστήσει το ευαγγέλιο της διαφάνειας με τον ηθικό κώδικα της αφάνειας: αφού η λεπτομερής γνώση κάθε γκρίζας απόχρωσης του δημόσιου βίου δεν παράγει την πολυπόθητη νέα ηθική απέναντι στο δημόσιο χρήμα και το «συλλογικό συμφέρον» (για όσους έχουν την ψευδαίσθηση ότι αυτό υπάρχει), μήπως είναι καλύτερα να μην ξέρουμε; Αφού το πολιτικό προσωπικό αποδεικνύεται εκ φύσεως επιρρεπές στη μίζα και τη συναλλαγή, μήπως πρέπει να υιοθετήσουμε τον αμοραλισμό της ανοχής και την κουλτούρα της συνενοχής; Έτσι κι αλλιώς, η πολλή διαφάνεια για τα «χαρτζιλικάκια» των καθ’ έξιν μιζαδόρων έχει ρίξει στην απόλυτη αφάνεια τη μεγάλη ληστεία που συντελείται καθημερινά, μπροστά στα μάτια μας, με τρόπους θεμιτούς και θεσμικά ακλόνητους. Τη ληστεία του κράτους που νομιμοποιείται να μας παίρνει δέκα και να μας επιστρέφει πέντε (και αν), και τη ληστρικά άδικη αναδιανομή του πλούτου υπέρ ολίγων και ημετέρων.
Το εγχώριο πολιτικό σύστημα επένδυσε πολλά την τελευταία πενταετία στην κουλτούρα της διαφάνειας. Τα δύο κόμματα εξουσίας -με προεξάρχον το κυβερνών- αλληλοεκτέθηκαν ανεπανόρθωτα ως οι κατ’ εξοχήν παραγωγοί διαφθοράς και διεφθαρμένων. Ομολόγησαν με πολλούς τρόπους ότι οι μόνοι τρόποι για να συγκρατηθούν οι επιρρεπείς δημόσιοι λειτουργοί -εκλεκτά κομματικά τους στελέχη- από το να βάλουν χέρι στο δημόσιο ταμείο, είναι είτε να φορέσουν χειροπέδες (πράγμα σπάνιο) είτε να απόσχουν από την εξουσία. Έφτιαξαν ένα πολυπλόκαμο θεσμικό πλαίσιο ελέγχου της εξουσίας, ελέγχου των ελεγκτών και επανελέγχου των ελεγκτών των ελεγκτών. Τρία αλλεπάλληλα στρώματα κράτους, με το ένα να αστυνομεύει το άλλο. Κρατική διοίκηση, ανεξάρτητες αρχές, υπηρεσίες εσωτερικών υποθέσεων. Αν όλος αυτός ο θεσμικός κυκεώνας λειτουργούσε πραγματικά, αν η ρητορική και η νομοθεσία της διαφάνειας εφαρμοζόταν κυριολεκτικά, λογικά θα είχαμε μια κατάσταση πλήρους ακυβερνησίας. Ο μόνος αλάνθαστος τρόπος για να μην κάνεις λάθος είναι να μην κάνεις τίποτε. Ο κρατικός Λεβιάθαν θα περιερχόταν σε μια κατάσταση νεκροφάνειας, με λανθάνουσα αναπνοή, ακαμψία. Ένας άταφος νεκρός. Τι είχαμε, τι χάσαμε, θα μου πείτε. Σωστό κι αυτό.
Εν μέρει έχει ήδη συμβεί. Η γαλάζια τετραετία βαίνει προς ολοκλήρωση μ’ έναν απολογισμό ακατάσχετης φλυαρίας περί κάθαρσης και διαφάνειας, καταιγιστικών «αποκαλύψεων» για σκάνδαλα του παρελθόντος και του παρόντος και σχεδόν μηδενικής πολιτικής παραγωγής. Η διαφάνεια βαίνει πλέον προς την πλήρη αυτοαναίρεσή της, εκφυλισμένη στο επίπεδο ενός υποκριτικού ιδεολογήματος, ενός πολιτικού τεχνάσματος που δεν άλλαξε ούτε κατά κεραία τις σχέσεις διαπλοκής οικονομικής και πολιτικής εξουσίας. Δεν κατάφερε ούτε καν την αναδιανομή της πίτας, φέρνοντας νέους παίκτες στο οικονομικό προσκήνιο. Δεν έχει αποδώσει, έστω, ένα πειστικό αποτέλεσμα στο πεδίο των μεταρρυθμίσεων και των «απελευθερωμένων» αγορών. Ούτε το πλοίο της γραμμής για να πάμε ήσυχοι στις διακοπές μας δεν εξασφάλισε. Δεν δημιούργησε, έστω, μια στοιχειώδη κοινωνική κινητικότητα στον περίφημο μεσαίο χώρο, στον οποίο επένδυσε αφειδώς. Το εκλογικό υπόστρωμα της φιλελεύθερης διακυβέρνησης παρέμεινε αυτό που πάντα ήταν, ένας χυλός ακινησίας, κρύος και άνοστος, εξαρτημένος από τις εναλλαγές κρατικής γενναιοδωρίας και τσιγκουνιάς. Παραληρήματα «αυτοκριτικής» για το ότι εκτός από τις «μεγάλες πολιτικές πρέπει να ασχοληθούμε και με την καθημερινότητα» (είπε ο μεγάλος Χατμάνος), δεν διορθώνουν την κατάσταση. Δηλαδή, τι άλλο αφορούν οι «μεγάλες πολιτικές» εκτός από την καθημερινότητα; Τη μετά θάνατον (και κατά συνθήκη αιωνία) ζωή;
Και το απόλυτο γαλάζιο επίτευγμα: Σχεδόν το μισό της κυβερνητικής θητείας έχει εξελιχθεί σε περίοδο προεκλογικής αναμονής, με το κρατικό σκάφος σε κατάσταση νεκροφάνειας, ασάλευτο, χωρίς ανάσα, μέσα στο γυάλινο φέρετρό του, περιμένοντας σαν τη Χιονάτη και πάλι τον πρίγκιπα της διαφάνειας για να ξυπνήσει.
ΚΙΜΠΙ
No comments:
Post a Comment