Τα φθαρμένα προϊόντα (22/9/2007)

Στον κ. Γιάννη Λούλη οφείλουμε τουλάχιστον την εισαγωγή ενός εύστοχου νεολογισμού στο πολιτικό μας λεξιλόγιο. Πριν από χρόνια είχε χαρακτηρίσει τη Νέα Δημοκρατία «φθαρμένο προϊόν». Το είχε πει σε μια περίοδο που οι «Βένετοι» του κομματικού μας συστήματος έβλεπαν ακόμη την εξουσία με τα κιάλια. Το ενδιαφέρον της παρατήρησης του κ. Λούλη δεν έγκειται τόσο στο επίθετο «φθαρμένο» όσο στο ουσιαστικό «προϊόν». Τότε, προ οκταετίας περίπου, οι «Βένετοι» έβγαζαν αφρούς, σήμερα μάλλον θα πρέπει να ευγνωμονούν τον κ. Λούλη (ο Κ. Καραμανλής σίγουρα) γιατί η επισήμανσή του έγινε το εφαλτήριο μιας σταδιακής ανακαίνισης του προϊόντος που το έφερε στην εξουσία. Οι αφροί έχουν δώσει τη θέση τους στα χαμόγελα της ευδαιμονίας.

Σήμερα θεωρείται προφανές (και κανενός ο «πολιτικός πολιτισμός» δεν θίγεται απ’ αυτό) ότι τα κόμματα είναι προϊόντα και το κομματικό σύστημα τίποτε περισσότερο από ένα εργαστήριο μάρκετινγκ που απευθύνεται σε μιαν όλο και πιο κουρασμένη αγορά ψήφων και ψηφοφόρων.

Θα ήταν ενδιαφέρον να εξηγήσει ο κ. Λούλης την τεχνολογία ανακύκλωσης που μετέτρεψε μέσα σε τέσσερα περίπου χρόνια το «φθαρμένο προϊόν» σε ισχυρό brand name, με δύο συναπτές εκλογικές νίκες και με άγριες διαθέσεις μακρόχρονης ηγεμονίας. Και θα ήταν χρήσιμο να δώσει τα φώτα του και στα υπόλοιπα «κουφάρια» της μεταπολίτευσης που σπαράσσονται από κρίσεις υπαρξιακής αβεβαιότητας. Είτε γιατί δεν ξέρουν να διαχειριστούν τις μικρές νίκες τους. Είτε γιατί αδυνατούν να συμφιλιωθούν με τις ήττες τους. Με ποιους να παν και ποιους ν’ αφήσουν…

Αλλά το θέμα μας δεν είναι ο κ. Λούλης. Τη δουλειά του κάνει ο άνθρωπος και δικαίως μπορεί να προσβλέπει σε μιαν αναβάθμισή του στον στενό πυρήνα της εξουσίας ή σε μιαν άνοδο του «κασέ» του στην ελεύθερη αγορά φθαρμένων προϊόντων. Αυτό αφορά το σύνολο των κομμάτων που έχουν πιαστεί στην παγίδα του πολιτικού μάρκετινγκ. Αφορά ακόμη και την Αριστερά, που -παρά τις φιλότιμες προσπάθειές της να εμφανιστεί ως κινηματική- οφείλει πολλά στο μάρκετινγκ της τηλεοπτικής δημοκρατίας. Παρά την απέχθειά της στον καναπέ, κέρδισε πολλούς ψηφοφόρους που την απήλαυσαν ως τηλεοπτικό θέαμα από καναπέως. Και φυσικά, χρειάστηκε να προσαρμόσει την προγραμματική της πραμάτεια, το δικό της «ριζοσπαστικό» μάρκετινγκ στους όρους του τηλεοπτικού στούντιο. Η πολιτική -δυστυχώς και για την Αριστερά- έχει πάψει να είναι υπόθεση μαζών, τάξεων και στρωμάτων. Είναι υπόθεση πλήθους. Πλήθους κατακερματισμένου σε εκατομμύρια καθιστικά, σαλόνια και home cinemas.

Και μπορεί οι δημοσκόποι -ως απαραίτητη συνιστώσα του τηλεοπτικού κομματικού μας συστήματος- να επαίρονται ότι σε γενικές γραμμές διέβλεψαν έγκαιρα τις τελικές επιλογές του εκλογικού σώματος, αλλά μάλλον θα πρέπει προηγουμένως να μας αποδείξουν πειστικά ότι δεν τις υπέβαλαν κιόλας. Γιατί ο ψηφοφόρος δεν «αγοράζει» πια χωρίς μια ασφαλή πρόβλεψη για την αντοχή, τις επιδόσεις, τις ενδεχόμενες υπεραξίες ή τις αντενδείξεις του «προϊόντος» που επιλέγει. Όπως και σε κάθε άλλη αγορά προϊόντων και υπηρεσιών, προτιμά εκείνα με το μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς, αδιαφορώντας αν έτσι ενθαρρύνει άθελά του τη δημιουργία μονοπωλίων. Πολύ περισσότερο όταν μιλάμε για μια πολιτική αγορά που έχει μονοπωλιακή συγκρότηση εδώ και 27 χρόνια, χωρίς ν’ αφήνει περιθώριο επιβίωσης σε κανένα άλλο προϊόν απ’ όσα έχουν εμφανιστεί στο εγχώριο πολιτικό στερέωμα: από τη ΔΗΑΝΑ του Κωστή Στεφανόπουλου μέχρι το ΔΗΚΚΙ του Τσοβόλα, από το Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα του Αρσένη μέχρι την Αναγέννηση του Παπαθεμελή και από την Άνοιξη του Σαμαρά μέχρι το ΚΕΠ του Αβραμόπουλου, όλοι οι διάττοντες αστέρες κονιορτοποιήθηκαν στην πρώτη τους επαφή με τη δικομματική πολιτική ατμόσφαιρα. Όπως το έλεγε και ο μακαρίτης Αβέρωφ -με όρους βουκολικής ποίησης και όχι market engineering- «όποιος είν’ έξω απ’ το μαντρί τον τρώει ο λύκος».

Στην πραγματικότητα και τα δύο ισχυρά μπραντ νέιμ της εγχώριας μονοπωλιακής πολιτικής αγοράς παραμένουν δύο φθαρμένα προϊόντα. Οφείλουν την κυριαρχία τους -κατά τους εναλλακτικούς πολιτικούς κύκλους- στο γεγονός και μόνο ότι, όπως και η φύση, έτσι και η αγορά και η πολιτική απεχθάνονται τα κενά.
Η μεν Ν.Δ. αποτελεί την τελευταία εκδοχή ενός σχηματισμού που εδώ και μισό αιώνα κινείται μεταξύ αντικοινοβουλευτικής εκτροπής και πολιτικού φιλελευθερισμού, εκφράζοντας σε παραλλαγές ένα τσαλακωμένο όραμα εξευρωπαϊσμού της ελληνικής κοινωνίας. Το δε ΠΑΣΟΚ, αν και προκάλεσε πραγματικό σοκ στο πολιτικό σύστημα μετά το 1974, ως το πιο καινοτόμο του προϊόν, συνέκλινε τελικά με όλη την πολιτική «παλιατζούρα» στο μόνο νοητό κέντρο του κομματικού μας σύμπαντος: τις σχέσεις πελατείας, την ώσμωση κράτους-κόμματος με τέτοιο τρόπο και σε τέτοιο βαθμό που να είναι αδύνατη η ύπαρξη του ενός χωρίς το άλλο. Γι’ αυτό και η μόνη «μεταρρύθμιση» που πραγματικά εννοούν τα κόμματα εξουσίας κάθε φορά που το ένα διαδέχεται το άλλο είναι η «επανίδρυση», η «ανασυγκρότηση» ή απλώς η άλωση του κράτους.

Η στρέβλωση, λοιπόν, της ελληνικής πολιτικής αγοράς δεν είναι απλώς μονοπωλιακή, είναι κρατικο-μονοπωλιακή. Και έχει εξελιχθεί σε πραγματική υπαρξιακή κρίση και για τους δύο πόλους του πολιτικού μονοπωλίου ακριβώς την περίοδο που, μ’ έναν θεαματικό συγχρονισμό βούτηξαν στα νάματα της αγοράς, μετατρέποντάς την σε κυρίαρχη ιδεολογική τους προμετωπίδα. Απ’ τη μια σφιχτός, ερωτικός εναγκαλισμός με το κράτος, απ’ την άλλη ρητορική φλυαρία για αποκρατικοποίηση της οικονομίας. Αμ δεν γίνονται και τα δυο, πουλάκια μου. Εξ ου και ο τραγέλαφος που επακολούθησε: κόμματα που αλληλοκαταγγέλλονται για τις σχέσεις τους με τους νταβατζήδες της πολιτικής εξουσίας, πολιτικοί που αλληλοξεμπροστιάζονται για την ένοχη διαπλοκή τους με την οικονομική ελίτ, ηγέτες ή επίδοξοι ηγέτες που ομολογούν το πόσο ευάλωτοι είναι στη χειραγώγηση από οικονομικά συμφέροντα. Μια ομορφιά ατέλειωτη.

Γιατί, παρ’ όλα αυτά, διατηρούν την ηγεμονία τους; (Και τη διατηρούν, πέρα πάσης αμφιβολίας. Βγαίνουν με απλές εκδορές κάθε φορά που δέχονται ένα τσουνάμι αμφισβήτησης. Αν αποδραματοποιήσει κανείς όλα όσα συντελούνται στο ΠΑΣΟΚ, μπορεί να σταθεί με ψυχραιμία στο δεδομένο ότι το 38% είναι ένα τεράστιο ποσοστό, επαρκές εφαλτήριο για την κυβερνητική εξουσία. Ότι το 41,8% του τωρινού θριάμβου της Ν.Δ. είναι μια μόλις μονάδα κάτω από την ήττα της το 2000. Όλα είναι ζήτημα μιας μαθηματικής σχέσης που στο πλαίσιο του πολιτικού μάρκετινγκ μπορεί να πάρει τη διάσταση μιας νίκης ή μιας συντριβής). Διατηρούν την ηγεμονία τους χάρη σε μια ιδιότυπη, τερατώδη κοινωνική συμμαχία που διαπερνά κάθετα την κοινωνική πυραμίδα. Δεν είναι μια συμμαχία ανάμεσα σε όμορες τάξεις, αλλά ένας συνωστισμός τροφίμων του Πρυτανείου, μια συνάντηση των πιο παρασιτικών ομάδων της ελληνικής κοινωνίας που έχουν ενστερνιστεί τον ηθικό κώδικα του «άρπαξε να φας και κλέψε να ’χεις». Και πολύ φοβούμαι ότι στη δεύτερη ήττα του ΠΑΣΟΚ δεν υπάρχει η αποδοκιμασία αυτού του ηθικού κώδικα που κυριάρχησε τη δεκαετία του «εκσυγχρονισμού». Αλλά η πεποίθηση ότι ο ίδιος ηθικός κώδικας εξυπηρετείται αποτελεσματικότερα από τον συντηρητικό πόλο εξουσίας. Γι’ αυτό και οι «νταβατζήδες» ανασυγκροτούνται βιαστικά πέριξ του γαλάζιου πόλου, γι’ αυτό κι επιχειρούν να προκαταλάβουν τις εξελίξεις στον πράσινο πόλο με όρους μάρκετινγκ, στάιλινγκ, δεξιοτήτων, χαρισμάτων και συσκευασίας. Η πολιτική έχει εκτοπιστεί. Για την ιδεολογία ούτε λόγος.

Το πιθανότερο είναι ότι θα ζήσουμε για αρκετά χρόνια καταναλώνοντας εναλλάξ και σε διαφορετικές δόσεις τα φθαρμένα προϊόντα που μονοπωλούν την πολιτική μας αγορά. Της Αριστεράς το σήμα είναι αξιοπρόσεκτο, ελπιδοφόρο, αλλά ακόμη ασθενές για να προκαλέσει μια ηθικοπολιτική επανάσταση που θα σπάσει αυτό το ιδιότυπο καρτέλ. Ίσως η έκπληξη προέλθει όχι από την ανακύκλωση προσώπων και διασπάσεις (οσονούπω, στρατηγέ μου…) σχημάτων που πράγματι έχουν κλείσει προ πολλού τον βιοϊστορικό τους κύκλο (να και κάτι χρήσιμο που έχει πει ο κ. Αβραμόπουλος), αλλά από δυνάμεις που δεν έχουν βγει καν στο προσκήνιο. Από σιωπηλές μειοψηφίες (σήμερα) που δεν φιλοδοξούν να αρπάξουν τ’ αποφάγια του πολιτικού μονοπωλίου, αλλά να το οδηγήσουν σε πραγματική κατάρρευση. Η πολιτική μας αγορά έχει πολλές μαύρες τρύπες που μοιραία θα καλυφθούν. Από το αστικό πολιτικό κέντρο μέχρι την αριστερή σοσιαλδημοκρατία, και από την πράσινη πολιτική μέχρι τη χειραφετημένη αριστερά.