Μανιφέστο του αξιοπρεπούς καπιταλισμού

Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη. Δηλαδή, όχι μόνο την Ευρώπη. Και την Αμερική και την Ασία και την Αφρική και την Αυστραλία. Οσονούπω και την Ανταρκτική. Το φάντασμα της αγοράς. Όλες οι δυνάμεις της γερασμένης υφηλίου επιστρατεύουν τα πιο ευφάνταστα τεχνάσματα, τις πιο επιθετικές στρατηγικές, για να το εξοντώσουν. Αστοί και προλετάριοι. Βιομήχανοι και έμποροι. Πωλητές και αγοραστές. Παραγωγοί και καταναλωτές. Φιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες. Κρατιστές και αγορολάγνοι. Συκοφαντούν, λοιδορούν, εξουθενώνουν, υπονομεύουν, αποδομούν το πιο λαμπερό επίτευγμα του οικονομικού πολιτισμού αιώνων. Εκεί που έλειχον πτύουσιν. Και τούμπαλιν. Οι σιχαμένοι.

Κάπως έτσι θα μπορούσε να αρχίζει το μανιφέστο του παρεμβατισμού (που μπορεί να διαβαστεί και ως δραματικός επικήδειος της αγοράς, αλλά και ως μανιφέστο του αξιοπρεπούς καπιταλισμού, όπως θα διαπιστώσετε παρακάτω). Αποτελεί κατά τα φαινόμενα την έσχατη εκδοχή της σύγχυσης που διατρέχει τους τεχνοκράτες της πολιτικής οικονομίας. Ας κάνουμε μια ανασκόπηση όλων των τελευταίων επεισοδίων του έπους:

Ο Γερμανός πρόεδρος Χορστ Κέλερ (το ανέφερα και την προηγούμενη εβδομάδα, αλλά δεν βλάφτει να το θυμίσω), πρώην διευθυντής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και εκ των αρχιτεκτόνων της πειθαναγκαστικής φιλελευθεροποίησης της διεθνούς οικονομίας (ακόμα και στις χώρες που αγνοούσαν τι εστί αγορά), αποκαλεί την αγορά της τραπεζικής πίστης «τέρας». Δεκατέσσερις συνταξιούχοι «σοφοί» της Ευρώπης, ο Ντελόρ, ο Σαντέρ, ο Πέρσον, ο Σμιτ, ο Ντ’ Αλέμα κ.α. (ήτοι, οι εισηγητές και εκτελεστές των πολιτικών απελευθέρωσης των αγορών της τελευταίας εικοσαετίας, στη σοσιαλδημοκρατική κυρίως εκδοχή της), ομολογούν μέσα από το μανιφέστο που συνυπογράφουν ότι συνέβαλαν στην κατασκευή ενός Φρανκενστάιν. Και εισηγούνται ούτε λίγο ούτε πολύ την αποσυναρμολόγησή του και την ανακατασκευή του, με γερές δόσεις κρατικού παρεμβατισμού και ρύθμισης. Τελευταίος και καταϊδρωμένος ο πιο νεοφώτιστος νεοσυντηρητικός της υφηλίου Νικολά Σαρκοζί εισηγείται μείωση του ΦΠΑ των πετρελαιοειδών προϊόντων. Ανάλογη πανευρωπαϊκή μείωση του ΦΠΑ σε βασικά είδη διατροφής εισηγούνται ή ετοιμάζονται να εισηγηθούν πολλοί υπουργοί Οικονομίας ή και πρωθυπουργοί της Ε.Ε.

Στην εγχώρια αγορά, όπου φυσικά τα πράγματα είναι πιο γραφικά και φολκλορικά, εμπορικοί σύλλογοι και επιμελητήρια προτείνουν μείωση του ΦΠΑ σε είδη διατροφής, με παράλληλη τήρηση «συμβολαίου τιμής» για αποφυγή νέων αυξήσεων «μέχρι να ηρεμήσει η αγορά» (τι έχει αυτή η αγορά; Ας της δώσουμε αντικαταθλιπτικά. Ή λίθιο). Ο αρμόδιος υπουργός κ. Φώλιας επέβαλε μία ακόμα διατίμηση, στο λάδι αυτήν τη φορά, για να μας διασώσει από τις απρόβλεπτες παρενέργειες της υπόθεσης ηλιέλαιο (ήτοι: φάε λάδι κι έλα βράδυ, φάε ηλιέλαιο κι άντε για ευχέλαιο). Ο κ. Φώλιας, λοιπόν, εξήγγειλε προχθές άλλα 10 μέτρα (συν 41 του Απριλίου, σύνολο 51. Να τα κατοστίσουμε, βοήθειά μας). Ανασύρονται από τις αράχνες και οι χαροξεχασμένες συμφωνίες κυρίων -οι ίδιες που σχεδόν ποινικοποίηθηκαν ως καμουφλαρισμένα καρτέλ-, αλλά οι «κύριοι» τελικώς φτύνουν τον υπουργό, δεν θέλουν συμφωνίες. Όλος ο νεοφιλελεύθερος οίστρος της φαιογάλαζης διακυβέρνησης εξατμίστηκε σε λίγους μήνες και εκτρέπεται σε μια μανία υπερ-ρύθμισης. Η αόρατος χειρ της αγοράς έμεινε μετέωρη, αγκυλωμένη, και η μακρά χειρ του κράτους αναλαμβάνει να σώσει την κατάσταση.

Υπάρχουν τέσσερις άκρως ενδιαφέρουσες ομολογίες σ’ όλη αυτή την πανικόβλητη φιλολογία για το τέρας που ξέφυγε από τον έλεγχο του θηριοδαμαστή.

Ομολογία πρώτη. Όλοι οι τεχνοκράτες της απορύθμισης- αυτορρύθμισης ομολογούν τώρα ότι το «σχέδιο αγορά» απέτυχε παταγωδώς. «Η αγορά αποδείχθηκε ανίκανη να αυτορρυθμιστεί», γράφουν -χωρίς να ερυθριούν- οι 14 «σοφοί» στο μανιφέστο τους. Ο ανταγωνισμός, στον οποίο εθίστηκαν μαζικά δισεκατομμύρια ανθρώπων σ’ όλο τον πλανήτη, από τους κουστουμάτους νεογιάπηδες της Νέας Υόρκης μέχρι τους πάμπτωχους αγρότες της Γκάνας, δεν έφερε ούτε χαμηλές τιμές, ούτε υψηλότερα εισοδήματα, ούτε δικαιότερη κατανομή του πλούτου. Το αντίθετο. Η πρώτη κρίση τιμών της απελευθερωμένης και παγκοσμιοποιημένης οικονομίας φέρνει χώρες, τάξεις και στρώματα στο κατώφλι της πτώχευσης.

Ομολογία δεύτερη. Ο πληθωρισμός εκρήγνυται και πάλι, 4,6% αυτό τον μήνα, ποιος ξέρει πού θα πάει τον Ιούνιο και τα χειρότερα έπονται (όσο κι αν προσπαθεί ο κ. Αλογοσκούφης να τον αποκαλεί «διεθνή πληθωρισμό», δεν παύει να τροφοδοτείται από «εθνικά» κέρδη και να πληρώνεται με «εθνικό» εισόδημα). Αν πάρουμε τοις μετρητοίς όλα όσα λέγονται από τα επισημότερα χείλη για τσουνάμι αισχροκέρδειας, τότε έχουμε την πρώτη μετά πολλές δεκαετίες ομολογία πως έχουμε πληθωρισμό κερδών και ουχί μισθών, όπως για χρόνια μας πείθουν εν χορώ υπουργοί Οικονομίας, επιχειρηματικές ενώσεις και κεντρικοί τραπεζίτες. Τα επιχειρηματικά κέρδη, λοιπόν, τρέφουν τον πληθωρισμό, το λένε, το εννοούν, το υπονοούν και ακόμη δεν έχουν σκίσει τα πτυχία τους, δεν έχουν υποβάλει τις παραιτήσεις τους, δεν έχουν ζητήσει μια συγγνώμη για το γεγονός ότι εδώ και χρόνια, χάρη σ’ αυτή τη λαθροχειρία, η εργασία είναι το μοναδικό εμπόρευμα που υποβάλλεται σε διατίμηση.

Η τρίτη ομολογία αφορά την ηθική του οικονομικού μας πολιτισμού. Σχεδόν κοντεύω να πιστέψω την γκρίνια της επιχειρηματικής ηγεσίας περί δαιμονοποίησης του κέρδους. Παραμένει, βεβαίως, αναπάντητο το ερώτημα που διατύπωσα, ο βλαξ, το περασμένο Σάββατο, ποιο μέρος του κέρδους είναι αισχρό και ποιο ιερό από το συνολικό μέγεθος «αισχροκέρδεια». Αλλά, μέχρι οι αμήχανοι τεχνοκράτες της οικονομίας να καθορίσουν τα όρια μεταξύ επιτρεπτού και ανεπίτρεπτου κέρδους, ας μας περιγράψουν επίσης ποιος είναι ο ηθικός κώδικας της επιχειρηματικότητας. Διότι, ακούγονται τουλάχιστον αφελείς, αν όχι και γελοίες, οι θρηνωδίες των 14 «σοφών» της Ευρώπης για την «απώλεια κάθε ηθικής στον κόσμο των επιχειρήσεων». Ο μωσαϊκός νόμος της αγοράς, αν έχω καταλάβει καλά, θεωρεί την παραίτηση από το κέρδος -ή από μέρος του- θανάσιμο αμάρτημα. Αν μια επιχείρηση που μπορούσε να εμφανίσει στους ισολογισμούς της αύξηση κερδών 50% καταληφθεί αίφνης από τύψεις συνείδησης και περιορίσει τα κέρδη της στο 30% ή το 20%, θα δει τη μετοχή της να καταβαραθρώνεται και να χάνει σε ώρες ή μέρες τη μισή χρηματιστηριακή της αξία. Η αγορά τιμωρεί σκληρά τις ηθικές αναστολές. Και, εν πάση περιπτώσει, κάποιος πρέπει να θυμίσει σε όσους θρηνούν τη χαμένη ηθική του καπιταλισμού ότι καμιά ομαδική ή ατομική ψυχοθεραπεία δεν έχει καταφέρει μέχρι τώρα να απαλλάξει την επιχειρηματικότητα από την τυραννία του ποσοστού κέρδους.

Η τέταρτη ενδιαφέρουσα ομολογία είναι πως η ανάπτυξη, η μανιέρα του οικονομικού μας πολιτισμού που υποτίθεται ότι θα επέφερε ομοιόμορφα οφέλη και κέρδη σε χώρες, περιφέρειες, τάξεις και στρώματα, λειτουργεί τελικά ακριβώς αντίθετα. Η αδιάλειπτη οικονομική μεγέθυνση όχι μόνο εξελίχθηκε σε μηχανισμό διεύρυνσης των ανισοτήτων, αλλά οδηγεί στην εξαθλίωση ολόκληρους πληθυσμούς και στρώματα. Η πιο νοσηρή ένδειξη αυτής της μεγέθυνσης είναι η χρηματοπιστωτική φούσκα που αποτιμάται ήδη στο δεκαπενταπλάσιο του παγκόσμιου Ακαθάριστου Προϊόντος και αποτελεί τον πιο βάναυσο μηχανισμό ανακατανομής του πλούτου εις βάρος των δισεκατομμυρίων.
Ως εκ τούτου, είναι απορίας άξιο πώς ακριβώς φαντάζονται οι 14 Ευρωπαίοι «σοφοί» (ανάμεσα στους οποίους δύο πρώην Πρόεδροι της Κομισιόν, επτά πρώην πρωθυπουργοί και δύο πρώην υπουργοί Οικονομίας) τον «αξιοπρεπή καπιταλισμό με αποτελεσματική δημόσια παρέμβαση», τον οποίο επικαλούνται. Έναν καπιταλισμό με ολίγη από κέρδη, διπλή μερίδα ηθικής και μπόλικο κόκκινο πιπέρι; Ωραία. Έναν με διπλή πίτα, παρακαλώ.