Μαύρος πρόεδρος στις ΗΠΑ; Η αρχική μου παρόρμηση ήταν να αντιδράσω ως εξής: Χέστηκε η φοράδα στ’ αλώνι, η Φατμέ στο Γενί Τζαμί κι ο Ομπάμα στον Λευκό Οίκο. Έπειτα με κατέκλυσαν ρεύματα ψυχραιμίας και δεύτερες σκέψεις. Εντάξει, οι ΗΠΑ είναι το πιο σπάταλο και αλαζονικό έθνος στον κόσμο. Οκέι, η αμερικανική ευημερία βασίζεται στη λεηλασία του παγκόσμιου πλούτου. Σύμφωνοι, η πολιτική εξουσία στη Μέκκα του καπιταλισμού δεν τολμά να βήξει αν δεν έχει την έγκριση των ιεράκων της Wall Street, το πράσινο φως των «τριών αδελφών» της αυτοκινητοβιομηχανίας και την ανοχή (τουλάχιστον) του χρηματοπιστωτικού Μολώχ. Και πράγματι, ο βίαιος ηγεμονισμός της υπερδύναμης -που έφτασε στο αποκορύφωμά του με τον προσχηματικό «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας»- είναι κατά κάποιον τρόπο η πολιτική έκφραση των ισολογισμών των εταιρειών του στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος, και όχι μόνον. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς φανατικός μαρξιστής ή ασυγκράτητος ακτιβιστής της Αριστεράς για να αντιληφθεί το καταθλιπτικό βάρος της οικονομικής ισχύος στην πολιτική. Ιδιαίτερα σε ένα κομματικό σύστημα ερμητικά κλειστό σαν αυτό των ΗΠΑ, διαμορφωμένο σαν ιδιωτικές λέσχες της αριστοκρατίας του χρήματος. Δύο αιώνες πριν, ο τρίτος Αμερικανός πρόεδρος Τόμας Τζέφερσον αποκαλούσε απειλή για το αμερικανικό έθνος την αυξανόμενη ισχύ των τραπεζών. Και μόλις πριν από πενήντα χρόνια ο Ρεπουμπλικανός Ντουάιτ Αϊζενχάουερ διατύπωνε την ίδια ακριβώς κατηγορία για το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα που είχε αποκτήσει θηριώδεις διαστάσεις στον Β΄ Παγκόσμιο και στον Ψυχρό Πόλεμο που τον ακολούθησε. Η αλήθεια, όταν επαναλαμβάνεται ρητορικά, γίνεται φορτική κοινοτοπία.
Σ’ αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο που διαμορφώνει η σχέση οικονομίας και πολιτικής στις ΗΠΑ, οι αποχρώσεις είναι που κάνουν τη διαφορά. Και δεν είναι λεπτές αποχρώσεις. Έχουν έντονα χρώματα, με πρώτο το μαύρο. Σκεφτείτε περισσότερο και πιο έντονα τη φράση: «Πρώτος μαύρος πρόεδρος στις ΗΠΑ». Και συμπληρώστε επίσης τη γνωστή ιστορική διαπίστωση: στην Αμερική σκοτώνουν προέδρους, από Λίνκολν μέχρι Κένεντι. Έχει κυκλοφορήσει και το σχετικό ανέκδοτο: Ο Ομπάμα χτυπάει την πόρτα του παραδείσου. «Ποιος είσαι εσύ;», ρωτάει ο Άγιος Πέτρος. «Ο νέος Αμερικανός πρόεδρος». «Και πότε εκλέχτηκες;». «Πριν από είκοσι λεπτά…». Ευτυχώς, έχουν ήδη περάσει τα είκοσι κρίσιμα λεπτά του ανεκδότου, κι άλλα πέντε 24ωρα, και δεν έχει συμβεί τίποτα. Είναι ένας μικρός άθλος για ένα έθνος που οικοδόμησε την ευημερία του πάνω στον ρατσιστικό κυνισμό και στη φυλετική προκατάληψη, θλιβερά ζωντανή μέχρι τις μέρες μας. Και σ’ αυτό έγκειται ο ισχυρότατος συμβολισμός μιας εκλογής που κατά τα λοιπά έχει όλα τα συμβατικά και εξωτικά χαρακτηριστικά μιας αμερικανικής εκλογικής διαδικασίας: χρήμα, διαπλοκή, εξαγορές, συμβιβασμούς και ομηρίες.
Για να καταλάβουμε καλύτερα το βάθος της κοινωνικής μεταστροφής, ίσως πρέπει να θυμηθούμε την ιστορία του σχετικά νεαρού έθνους του Νέου Κόσμου. Πριν από δεκαεπτά χρόνια, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν -στην περιοχή όπου εκτείνεται το μεγαλύτερο χρηματοοικονομικό κέντρο του κόσμου, η Wall Street- ένα μεγάλο νεκροταφείο Αφρικανών σκλάβων. Ανάμεσά τους ήταν λείψανα ανδρών, γυναικών, παιδιών, που χρησιμοποιήθηκαν αφειδώς σαν φθηνή πρώτη ύλη για να οικοδομήσουν το ξύλινο τείχος, από το οποίο πήρε τ’ όνομά της η Wall (ένα ξεχασμένο «τείχος του αίσχους»), για να αποψιλώσουν το Μανχάταν από την πυκνή βλάστηση, για να κτίσουν τα κτίρια-σύμβολα του αστικού αμερικανικού Βορρά που αργότερα πρωτοστάτησε στην κατάργηση της δουλείας. Επί τρεις αιώνες και πλέον, περίπου 40.000 πλοία μετέφεραν στον Νέο Κόσμο τουλάχιστον 80 άτομα τη μέρα, βίαια αποσπασμένα από τη μαύρη τους πατρίδα. Ακόμη κι όταν απαγορεύτηκε η εισαγωγή σκλάβων, οι δουλοκτήτες του συντηρητικού Νότου αλλά και του κατά συνθήκην φιλελεύθερου Βορρά το ’ριξαν στην «παραγωγή» φθηνών δούλων, δημιουργώντας κοινόβια αναπαραγωγής με έναν επιβήτορα και δεκάδες σκλάβες προορισμένες να γεννούν παιδιά για άμισθη εργασία. Η εκκλησία προσέφερε αφειδώς απαλλαγή από ενοχές σε όσους διατηρούσαν ψήγματα ανθρωπιάς, προσφέροντας επιχειρήματα για την ενδιάμεση, μεταξύ ανθρώπου και ζώου, κατάσταση στην οποία βρίσκονταν οι σκλάβοι. Είναι λίγο-πολύ γνωστά αυτά, μεγαλώσαμε με την «Καλύβα του μπάρμπα Θωμά», αλλά έχουν δημιουργήσει και μερικές κολοσσιαίες παρεξηγήσεις. Όπως ότι η δουλεία ήταν μια στρέβλωση που αφορούσε τον αγροτικό Νότο και όχι τον αστικό Βορρά. Και ότι τελικά ο καπιταλισμός προσγειώθηκε στον Νέο Κόσμο ως απελευθερωτική δύναμη και για τους ίδιους τους Αφρικανούς δούλους. Αλλά ισχύει το αντίθετο. Ο αμερικανικός καπιταλισμός θεμελιώθηκε στο δουλεμπόριο. Αυτό το δυναμικό οικονομικό σύστημα, που άφησε άφωνο και αμήχανο ακόμη και τον κομμουνιστή Μαγιακόφσκι και που φαντασίωσε τον αναρχικό Κάφκα για τον ριζοσπαστισμό του και τα εντυπωσιακά του επιτεύγματα, έχει τη δουλεία στο DNA του. Και όχι μόνο γιατί χωρίς βαμβάκι και καπνό δεν θα υπήρχαν η κλωστοϋφαντουργία και η καπνοβιομηχανία Αμερικής και Ευρώπης. Αλλά γιατί ακόμη και η μοντέρνα χρηματοπιστωτική μηχανή της Νέας Υόρκης έχει θεμελιωθεί πάνω στα σώματα μαύρων δούλων. Από μιαν άποψη, πριν ανεγερθεί το μνημείο των θυμάτων της 11ης Σεπτεμβρίου στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου, ένα άλλο μνημείο, πολύ πιο εντυπωσιακό, στην καρδιά του παγκόσμιου καπιταλισμού θα έπρεπε να θυμίζει στην Αμερική μία από τις ρίζες της ύπαρξής της, τα εκατομμύρια των δούλων που χτίστηκαν στα θεμέλιά της.
Μ’ αυτή τη ρίζα της ύπαρξής της ήρθε αντιμέτωπη η αμερικανική κοινωνία. Δεν ξέρω ποια ακριβώς συναισθήματα προκαλεί στην πλειοψηφία της λευκής εξουσίας το γεγονός ότι θα έχει πια μαύρο εκπρόσωπο. Αναπόφευκτα, πάντως, δημιουργεί ένα ρήγμα στην ιστορική της συνείδηση. Μπορεί να έχουν μεσολαβήσει δύο αιώνες κατάργησης της δουλείας, αλλά ο ρατσισμός, η φυλετική προκατάληψη που είναι προϊόν της (και όχι το αντίστροφο) είναι ολοζώντανος μέχρι και σήμερα στις απόψεις που καταλογίζουν στους Αφροαμερικανούς, στους Λατίνους και στις μύριες όσες εθνοτικές ομάδες που εμπλούτισαν την εθνική σαλάτα του Νέου Κόσμου τα χαρακτηριστικά ενός αυτοαποκλεισμού από το αμερικανικό όνειρο. Μιας απροθυμίας να μετάσχουν στον χορό της απληστίας, να αρπάξουν τις ευκαιρίες που περνούν από μπροστά τους σαν τις μύγες.
Διαισθητικά θεωρώ ως το καθοριστικό στοιχείο αυτής της χρωματικής αλλαγής την αναμέτρηση της αμερικανικής κοινωνίας με την ένοχη ιστορική της συνείδηση. Το δεύτερο, εξίσου καθοριστικό στοιχείο είναι πως αυτό το τεράστιο κοινωνικοοικονομικό εργαστήριο που είναι οι ΗΠΑ -αυτή η ακάματη παραγωγός καινοτομιών, τεχνογνωσίας, μορφών εκμετάλλευσης και καπιταλιστικών μεταλλάξεων- είναι μια αυτοκρατορία σε παρακμή. Ίσως είναι η πρώτη φορά τα μεταπολεμικά χρόνια που οι ήσυχοι Αμερικανοί αρχίζουν να το ψυχανεμίζονται αυτό. Αν η 11η Σεπτεμβρίου ήταν η βύθιση σ’ έναν εφιάλτη, το εν εξελίξει κραχ είναι ένα χαστούκι που τους ξυπνάει από τον εφιάλτη και τους ρίχνει σε μια εξίσου εφιαλτική πραγματικότητα. Το ισχυρότερο έθνος στον κόσμο ανακαλύπτει ότι είναι και το πιο χρεωμένο και ότι, αντί για τον πλούτο του, πρέπει τώρα να μοιραστεί και τη φτώχεια του. Πρέπει να συμβιβαστεί με την ιδέα της ένδειας, της στέρησης σε μαζική κλίμακα, και όχι στα γκέτο του κοινωνικού περιθωρίου. Το σοκ είναι μεγάλο. Και ίσως να είναι και ευεργετικό.
Τίποτε απ’ όλα αυτά δεν σημαίνει ότι η εκλογή του χαρισματικού Αφροαμερικανού θα οδηγήσει ευθύγραμμα σε μια άλλη Αμερική. Οι μεγάλες προσδοκίες είναι καθαρή αφέλεια, αν όχι και βλακεία. Αλλά εξίσου αφελές είναι να εκμηδενίζεις και κάθε προσδοκία. Το μείζον ερώτημα είναι πώς θα ισορροπήσει η νέα αμερικανική ηγεσία στο συνονθύλευμα συμφερόντων και προσδοκιών που έχει εκφράσει. Από τους φτωχοδιάβολους των εθνοτικών μειονοτήτων και τους ανέργους των αποβιομηχανοποιημένων μεγαλουπόλεων μέχρι τη χρηματοοικονομική ελίτ της Wall Street. Από την ιδιότυπη, κατακερματισμένη σε γραφικούς ακτιβισμούς αμερικανική Αριστερά μέχρι το φιλελεύθερο κατεστημένο του Μανχάταν και τους μετριοπαθείς Ρεπουμπλικανούς. Από τα εκατομμύρια συμπαθούντων που ενίσχυσαν την ακριβή καμπάνια Ομπάμα με εισφορές λίγων δολαρίων, μέχρι τους μεγαλοχρηματοδότες των εταιρειών πληροφορικής και τις τράπεζες. Τα συμφέροντα είναι άκρως αντιτιθέμενα, οι προσδοκίες αλληλοαποκλειόμενες, οι συμβιβασμοί περίπου αδύνατοι. Μπορεί το ρεαλιστικότερο σενάριο να είναι ένας επαχθής για τους αδύναμους συμβιβασμός, μια ταχεία αφομοίωση του Ομπάμα και των ριζοσπαστικότερων φωνών του επιτελείου του στο άκαμπτο σύστημα. Μπορεί η ανδρεικελοποίηση του μαύρου προέδρου στον Λευκό Οίκο να εξελιχθεί σε μια μελαψή γραφικότητα της ιστορίας. Αλλά υπάρχει κι ένα μικρό παράθυρο στο μέλλον, η πιθανότητα να αποδειχθεί και πάλι η Αμερική το κοινωνικοοικονομικό εργαστήριο του κόσμου, εξάγοντας πλέον όχι μόνο καπιταλιστική τεχνογνωσία, αλλά και καινοτομίες ταξικής πάλης, όταν οι ναρκωμένες αντιθέσεις της φτάσουν πια στη μεγάλη έκρηξη.
No comments:
Post a Comment