Κοπή πίτας

(Επενδυτής, 2/3/2013)
 

Αν και είναι Μάρτης, αρκετοί ακόμη γιορτάζουν την έλευση του δυσοίωνου  2013. Σύλλογοι, ενώσεις, σωματεία, επιχειρήσεις, κάθε είδους συλλογικότητα, υπαρκτή ή σφραγίδα, δεν διανοείται να παραλείψει το έθιμο της κοπής της πίτας. Ευκαιρίας δοθείσης, μαζεύουν και κανένα φράγκο από τα μέλη, συμπληρώνουν το event με φαγοπότι και καμιά λαχειοφόρο αγορά και αναδιανέμουν ένα μέρος του μικρού συλλογικού τους πλούτου με λίγο κρασί, τα φλουριά  της πίτας για τους τυχερούς και τις κληρώσεις δώρων- «ευγενείς χορηγίες» γενναιόδωρων εμπόρων και επαγγελματοβιοτεχνών της γειτονιάς. Αν σας έχει τύχει να παρευρεθείτε σε κοπή πίτας, ίσως έχετε παρατηρήσει πόσο έχουν φτωχύνει τα «πλούσια δώρα» και πόσο έχει θολώσει η λιτότητα το glam του εθίμου.

Η κοπή της πίτας έχει κάτι εξ ορισμού άδικο. Αν και η διανομή της θα ήταν απλούστατη -τόσα κομμάτια όσα και οι παρευρισκόμενοι-, το έθιμο επιβάλλει εξαρχής την ανισοκατανομή της. Θυμάστε τη σειρά; Του σπιτιού, αν και τα σπίτια δεν τρώνε πίτες, του Χριστού, που αποκλείεται επίσης να διεκδικήσει το κομμάτι του, της Παναγίας, που, αφού δεν τρώει ο γιος της, μάλλον δεν θα ζητήσει το δικό της, του φτωχού – αλλά ποιου απ’ όλους τους φτωχούς και ποιος θα τον αναζητήσει… Και ακολουθούν τα κομμάτια της πλέμπας, στα οποία ναι μεν η πρόθεση είναι να κοπούν ισομερώς, αλλά, επειδή όποιος έχει το μαχαίρι έχει και την πίτα, κατά κανόνα είναι γενναιόδωρος με τα κομμάτια των πρώτων και τσιγκούνης με τα μερίδια των τελευταίων, που περιορίζονται σε καχεκτικές φλοίδες πίτας. Αυτή η γενναιοδωρία υπέρ των απόντων και ανύπαρκτων είναι το θεμελιώδες τρικ της ανισότητας. Διότι, ασχέτως του σε ποιον αφιερώνονται τα κομμάτια της πίτας, κάποιος τα τρώει τελικά. Κι είπαμε, δεν είναι ούτε ο Χριστός ούτε ο φτωχός.

Εξοικειωμένοι καθώς είμαστε μ’ αυτήν την ηθική, συμβολική απάτη, αποδειχθήκαμε μάλλον έτοιμοι να αποδεχθούμε και μιαν άλλη, ανήθικη και διόλου συμβολική. Όπως οι βασιλόπιτες απισχναίνονται σε εποχή ανέχειας ακόμη κι αν πρόκειται να μοιραστούν στα μέλη του Συλλόγου των Απανταχού Κωλοπετεινιτσιωτών, έτσι κι η πίτα του κοινωνικού πλούτου μικραίνει σε περίοδο ύφεσης. Πολύ περισσότερο αν έχουμε μιαν ύφεση αβυσσαλέα, με βάθος ανάλογο της καταστροφής που θα προκαλούσε ένας μακροχρόνιος πόλεμος, καλή (δηλαδή, κακή) ώρα σαν τη δική μας. Το επιχείρημα με το οποίο αποκρούουν την κοινωνική δυσφορία οι απολογητές του μνημονιακού τόξου είναι πως δεν είναι της ώρας η κουβέντα για τη κατανομή της πίτας, διότι προηγείται η αύξησή της. Ακούγεται εντελώς λογικό, με το δεδομένο ότι η ετήσια «πίτα» (το ΑΕΠ), που το 2009 ήταν γύρω στα 260 δισ., φέτος μετά  βίας θα φτάσει τα 180 δισ.. Τι να φτάσει; Αν δώσεις τα κομμάτια του Χριστού, της Παναγίας, του σπιτιού, του φτωχού, του τραπεζίτη, του εργολάβου, του προμηθευτή, του κόμματος, της πελατείας, του μεσάζοντα, της διαπλοκής, του ξένου επενδυτή, του εγχώριου πλιατσικολόγου και, υπεράνω όλων, του πιστωτή, ιδιώτη ή θεσμικού, τι μένει; Τα ψίχουλα. Τόσα ώστε να οδηγούν το 1/3 του πληθυσμού στη φτώχεια (με στοιχεία Eurostat), το άλλο 1/3 στην ανεργία και το υπόλοιπο σε κατάσταση φορολογικού καταδίκου: dead man taxing...

Αλλά, οι μνημονιόφρονες -πάνω κάτω οι ίδιοι άνθρωποι που βρίσκονται «στα πράγματα» τις τελευταίες δεκαετίες- τα ίδια έλεγαν και στην προ μνημονίου κατάσταση ευημερίας και αναπτυξιακού πρωταθλητισμού: το πρόβλημα δεν είναι η δίκαιη κατανομή της πίτας, αλλά η αύξησή της, ώστε το κομμάτι που αναλογεί στον καθένα χρόνο με χρόνο να αυξάνεται. Η άνιση κατανομή της πίτας είναι η αναγκαία και ικανή συνθήκη για την αύξησή της, αφού η απληστία -τι να κάνουμε, καπιταλισμό έχουμε- είναι το βασικό ψυχολογικό κίνητρο για την αύξηση του πλούτου από αυτούς που τον κατέχουν προνομιακά. Αν στερήσουμε αυτή τη δυνατότητα από τους κατόχους του πλούτου, θα τον αποσύρουν από τις επενδύσεις, από τις καταθέσεις και από την πολυτελή τους κατανάλωση κι απ’ ό,τι εξασφαλίζει την κινητοποίηση του κεφαλαίου, τη μεγέθυνση και την απασχόληση.

Ως παρεπόμενο επιχείρημα υπονοείται ότι η ύφεση έχει πολλαπλάσια καταστρεπτικά αποτελέσματα ακριβώς επειδή εξαλείφει τον «πολλαπλασιαστή της ανισότητας», εξουδετερώνει το κίνητρο του πλουτισμού γιατί, υποτίθεται, πλήττει τους πάντες, και τους πάνω και τους κάτω της κοινωνικής πυραμίδας, μικραίνει περίπου ομοιόμορφα για όλους τα κομμάτια της πίτας και, τελικά, επιβάλλει μια «αντιπαραγωγική ισότητα» που δεν συμφέρει κανέναν. Ούτε τον ζαμπλουτίδη, που βλέπει την αξία των περιουσιακών του στοιχείων να συρρικνώνεται, ούτε τον πάμπτωχο, που μένει απλώς χωρίς ίχνος περιουσιακού στοιχείου. Το συμπέρασμα είναι ότι πρέπει να αποκαταστήσουμε τη λειτουργία του «πολλαπλασιαστή της ανισότητας», να δώσουμε ευκαιρίες προνομιακής πρόσβασης των κατόχων του πλούτου, ξένων και εγχώριων, στον δημόσιο και ιδιωτικό πλούτο που απαξιώνεται, να πολλαπλασιάσουμε τα κίνητρα πλουτισμού, φορολογικής ασυλίας και αμνηστίας για να επιτύχουμε ένα αποτέλεσμα win win -που θα ’λεγε και ο ΓΑΠ- για όλους.

Εκείνο που ο συλλογισμός αυτός αποκρύπτει είναι ότι ο «πολλαπλασιαστής της ανισότητας», η βασική συνθήκη «κοπής της πίτας» του κοινωνικού πλούτου, όχι μόνο δεν αναστέλλεται, αλλά ίσα ίσα εκτροχιάζεται σε περιόδους κρίσης και ύφεσης. Τελικά αποδεικνύεται βασικός συντελεστής της. Πέντε χρόνια μετά το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης στις ΗΠΑ, αφού κράτη και φορολογούμενοι φορτώθηκαν τις ζημίες των τραπεζών, τα αμερικανικά πιστωτικά ιδρύματα ανακοίνωσαν κέρδη ρεκόρ, ύψους 142 δισ. δολαρίων. Είναι η δεύτερη καλύτερη επίδοση της ιστορίας τους, κι αυτό την ώρα που η αμερικανική οικονομία ταλαντεύεται στο χείλος του «δημοσιονομικού γκρεμού». Στην Ευρώπη, οι 265 μεγαλύτερες επιχειρήσεις το 2012 συγκέντρωσαν ρευστότητα ρεκόρ, ύψους σχεδόν μισού τρισ. ευρώ και τριπλάσια σε σχέση με το 2011, την ώρα που μοιράζουν σαν στραγάλια χαρτιά απόλυσης και εδραιώνουν την ύφεση σε όλη την Ευρωζώνη. Οι χίλιοι πλουσιότεροι άνθρωποι που ζουν στη Βρετανία -πιστοληπτικά υποβαθμισμένη πλέον και  μπροστά σε τριπλή ύφεση- αύξησαν τον πλούτο τους στα 414 δισ. δολάρια. Ο δείκτης Bloomberg Billionaires ανακοίνωσε (με ταξική αλαζονεία) ότι οι 100 πλουσιότεροι του κόσμου αύξησαν το 2012 την προσωπική τους περιουσία κατά 183 δισ. δολάρια, στα 1,4 τρισ. δολάρια, σχεδόν 6 φορές το ελληνικό ΑΕΠ.

Και οι Έλληνες πλούσιοι; Γνωρίζουμε πως, με τον απαράμιλλο πατριωτισμό τους, φυγάδευσαν στο εξωτερικό καταθέσεις 100 δισ., γνωρίζουμε πως εξάντλησαν τις ευκαιρίες που τους έδωσαν η ύφεση και οι μνημονιακές «μεταρρυθμίσεις» για να μειώσουν το εργατικό κόστος κατά 20%, ξέρουμε ότι υποβάλλουν τις επιχειρήσεις τους σε συστηματική αποεπένδυση για να μη ρισκάρουν κεφάλαια που μετέτρεψαν σε προσωπική περιουσία, τους βλέπουμε να μπαινοβγαίνουν στο Μαξίμου, στο ΤΑΙΠΕΔ και στα υπουργικά γραφεία διαπραγματευόμενοι προνομιακούς χειρισμούς, τους παρατηρούμε να ακροβολίζονται μαζί με τους ξένους επενδυτές για το μεγάλο πλιάτσικο σε βάρος των ΔΕΚΟ, αλλά και του ιδιωτικού πλούτου. Και υποψιαζόμαστε ότι κάνουν χοντρό παιχνίδι μετοχικής απαξίωσης δημόσιων και ιδιωτικών επιχειρήσεων στο Χρηματιστήριο. Με 37 δισ. ευρώ αποκτά κανείς όλη την εισηγμένη στο Χ.Α. επιχειρηματικότητα, αλλά γιατί να βιαστεί αν μπορεί να την αποκτήσει και με 27 ή 17 δισ.;

Αν ξεπεράσει, λοιπόν, κανείς την παραπλανητική λειτουργία των χαμηλών αποτιμήσεων του πλούτου στην καθημαγμένη οικονομία, αντιλαμβάνεται ότι η ύφεση λειτουργεί σαν μια λεόντεια κοπή πίτας υπέρ των κατόχων του πλούτου, μια τερατώδης ανακατανομή του υπέρ της εγχώριας και ξένης οικονομικής ελίτ – όχι ολόκληρης βεβαίως, θα μετρήσει κι αυτή θύματα. Αλλά η νέα λειτουργία του «πολλαπλασιαστή της ανισότητας» είναι ότι, όταν επιστρέψει η ανάπτυξη και αποκατασταθούν οι μηχανισμοί ανοδικής αποτίμησης των περιουσιακών στοιχείων, οι πλούσιοι θα μετρούν υπεραξίες και οι φτωχοί μόνο πληγές και απώλειες. Ξεχάστε την υπόσχεση του win win καπιταλισμού. Η κοπή της πίτας προβλέπει την εξής σειρά: του Χριστού, της Παναγίας, του σπιτιού, του νοικοκύρη και… τέλος. Ο φτωχός και οι υπόλοιποι ας πάνε σε άλλη πίτα.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

- Λοιπόν, Άννα. Απ’ ό,τι ακούσαμε, αισθάνεσαι πολύ καλά, ούτε άρρωστη ούτε τίποτα. Και τα πας καλά στο σχολείο. Τα πας καλά στη γραφή και την ανάγνωση, μας λέει η μητέρα κι ο πατέρας σου.

- Μάλιστα.

- Έχεις διαβάσει αρκετά βιβλία;

- Ναι, κάμποσα.

- Βλέπεις, αυτές εδώ οι κυρίες κι οι κύριοι που κάθονται... Αυτοί έχουν διαβάσει όλα τα βιβλία. Κι όταν έχεις διαβάσει τόσο πολύ, τότε ξέρεις και πάρα πολλά. Κι επίσης έχουμε και το πλεονέκτημα της πείρας.

- Έτσι είναι. Μακράς εμπειρίας, θα πρόσθετα.

- Γι’ αυτό γνωρίζουμε πώς και τι να κάνουμε. Και, Άννα, γνωρίζεις άλλο ένα πράγμα, αν έχεις διαβάσει τόσο πολύ. Γνωρίζεις τι δεν μπορεί να γίνει, τι είναι αδύνατο. Επειδή δεν μπορείς να κάνεις ό,τι σου ’ρθει στο κεφάλι. Ένα μερμήγκι, για παράδειγμα, δεν μπορεί να φάει έναν ελέφαντα. Είναι αδύνατο. Κι όταν είναι τα γενέθλιά σου, δεν μπορούν να ’ρθουνε όλοι στο πάρτι. Αν έρχονταν, τότε όλοι θα έπαιρναν ένα μικρό κομματάκι τούρτας. Σαν ψίχουλο! Τόσο μικρό που δεν θα το ’βλεπες! Δεν θα ’χε πλάκα το πάρτι.

- Όχι, γαμώτο!

Ρόι Άντερσον, «Τραγούδια από τον δεύτερο όροφο»