We rise up slowly

(Επενδυτής, 3/5/2013)

Παρά τον διακηρυττόμενο υλισμό μου, συλλαμβάνω όλο και πιο συχνά τον εαυτό μου να ρέπει στον μυστικισμό. Ίσως να είναι το επελαύνον γήρας, η εγγύτητα του θανάτου, με τον οποίο προσποιούμαι πως είμαι θαυμάσια εξοικειωμένος. Ανακαλύπτω μυστικές αναλογίες, λανθάνοντες συμβολισμούς ανάμεσα σε διακριτά κι ασύμβατα εκ πρώτης όψεως πράγματα. Αίφνης, γιατί η νονά Στανίση εισβάλλει με κατακόκκινη σατινέ τουαλέτα στον κήπο της Λαμπρής, στη διαφήμιση του Jumbo; Γιατί όχι πράσινη ή γαλάζια ή έστω σομόν τουαλέτα, να ταιριάζει κάπως με τα χρώματα της συγκυβέρνησης και της υπεσχημένης Ανάστασης; Τι υποδηλώνει το κατακόκκινο; Είναι απλώς «κομποζέ» με το αιμάτινο κόκκινο των πασχαλινών αυγών ή είναι ένας υπαινιγμός για την επερχόμενη επανάσταση; Η Στανίση το ξέρει αυτό;

Αν υπάρχει αυτός ο υπαινιγμός, μου φαίνεται κοινότοπος και φθηνός. Αιώνες τώρα η ευχή «καλή Ανάσταση» συσσωρεύει τις προσδοκίες κάθε πικραμένου να εγερθεί ό,τι είναι πεπτωκός. Τα υπόδουλα έθνη παρακινούνταν μ’ αυτή την ευχή ν’ απαλλαγούν από τους δυνάστες τους, οι υποτελείς τάξεις από τους εκμεταλλευτές τους, οι καταπιεσμένες κοινωνίες από τα αυταρχικά καθεστώτα τους. Αλλά η ευχή είχε πάντα και πιο ιδιοτελείς χρήσεις. Ανάσταση εύχονται οι μέτοχοι για τα χρηματιστήρια, οι ομολογιούχοι για τις αποδόσεις των ομολόγων τους, οι επιχειρήσεις για τους τζίρους και τα κέρδη τους, οι υπουργοί Οικονομικών για το ΑΕΠ τους και τα φορολογικά τους έσοδα, οι απλοί άνθρωποι για τα εισοδήματα και τις περιουσίες τους. Ακόμη και οι μεσήλικες και άνω εύχονται πυκνότερες και συχνότερες αναστάσεις του μυϊκού σωλήνα που βρίσκεται στο μαλακό τους υπογάστριο – αλλά ας μη γίνω περισσότερο γλαφυρός επ’ αυτού.

Το πρόβλημα, όμως, με την ανάσταση είναι ότι προϋποθέτει τον θάνατο. Πάνε πακέτο. Αυτό βρίσκεται στη βάση του μυστικισμού του χριστιανικού και κάθε άλλου παρεμφερούς θρησκευτικού ή κοσμοθεωρητικού μύθου. Αναρωτιέμαι συχνά γιατί ήταν τόσο απαραίτητος ο φρικτός θάνατος του Ναζωραίου ώστε να αποδείξει την αθάνατη φύση του; Δεν μπορούσε απλώς να κυκλοφορεί αθάνατος ανάμεσά μας, να συνεχίζει την ύπαρξή του από γενιά σε γενιά, από αιώνα σε αιώνα, ως απτό, υλικό, αδιαμφισβήτητο παράδειγμα της πίστης που ήθελε να εδραιώσει; Όχι, γιατί αυτό θα είχε αποτελεσματικότητα μόνο αν καθιστούσε την αθανασία ιδιότητα κάθε ανθρώπινου πλάσματος. Πράγμα που θα είχε ολέθριες παρενέργειες και θα ανάγκαζε τον Θεό σε αλλεπάλληλες αλλαγές του δημιουργικού του σχεδίου – όπως για παράδειγμα η ανακατασκευή του σύμπαντος και η δημιουργία άπειρων πλανητών παρόμοιων με τη Γη, ικανών να θρέψουν την αθάνατη ανθρωπότητα. Πολύ αντιοικονομικό, ακόμη και για τις απεριόριστες δυνατότητες ενός άχωρου και άχρονου Θεού. Ένα ικανοποιητικό υποκατάστατο, λοιπόν, είναι η εναλλαγή δημιουργίας και καταστροφής, πτώσης και ανόδου, θανάτου και ανάστασης. Αυτό το σχέδιο ο Ναζωραίος εφάρμοσε ακόμη και στον εαυτό του – πρόβλεψε ακόμη και την περίπτωση που οι Ρωμαίοι αξιωματούχοι θα έδειχναν απροθυμία να τον συλλάβουν, εξ ου και μου φαίνεται πειστική η εκδοχή του κατά Ιούδα ευαγγελίου που παρουσιάζει εαυτόν ως εντολοδόχο του δασκάλου του, κι όχι αργυρώνητο προδότη. Ο θάνατος, η καταστροφή, ακόμη και στην πιο βίαιη και μαρτυρική τους εκδοχή, μεγεθύνουν τη σημασία της ανάστασης, τη θαυμαστή μεγαλοπρέπεια της αναδημιουργίας.

Όσο το σκέπτομαι, τόσο ανακαλύπτω μια μυστική, σχεδόν συνωμοτική αναλογία του χριστιανικού μύθου με τον ύστατο μύθο του καπιταλισμού. Τόσο που αναρωτιέμαι ποιος αποτελεί αλληγορία του άλλου. Εντάξει, υποθέτουμε ότι ο καπιταλισμός μόνο ως υποψία υπήρχε στα χρόνια του Χριστού, αλλά μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το δίπολο θάνατος- ανάσταση ήταν από τότε μια βολική διέξοδος για κάθε σύστημα ή καθεστώς που ήθελε να διαιωνίσει την ύπαρξή του σκορπώντας την καταστροφή.

 Οι περισσότεροι γκουρού του καπιταλισμού της αγοράς δηλώνουν με τη ζέση θεοσοφικών ότι, μετά και την κατάρρευση του ανύπαρκτου σοσιαλισμού, το οικονομικό μοντέλο τους έχει κερδίσει την αιωνιότητα. Δεν υπάρχει τίποτε εναλλακτικό να το διαδεχθεί, εκτός από τον αναγεννώμενο μέσω της δημιουργικής καταστροφής εαυτό του. Μπορεί ο Φουκουγιάμα να απέσυρε κακήν κακώς το «Τέλος της Ιστορίας» του, αλλά οι γεμάτοι με το πάθος και τον φανατισμό των πρώτων χριστιανών επίγονοί του προσπαθούν να εξηγήσουν με το ίδιο πανάρχαιο δίπολο θανάτου-ανάστασης την αναγκαιότητα της καταστροφής που συντελείται γύρω μας από το 2008 και μετά.

Ο Σουμπέτερ στάθηκε το πιο πρόσφορο θεωρητικό τους καταφύγιο. Η «δημιουργική καταστροφή» του ακούγεται εξίσου οξύμωρη με τον «ζωντανό θάνατο», αλλά αποτελεί μια παρηγορητική ερμηνεία της θανατηφόρας καταστροφής διά της οποίας ο καπιταλισμός επιχειρεί τη διαιώνισή του. Σε αδρές γραμμές, η εκτεταμένη καταστροφή θέσεων εργασίας, η εκτόξευση της ανεργίας, η καταστροφή περιουσιών, η συρρίκνωση κλάδων, το τσεκούρι σε εισοδήματα, μισθούς και δικαιώματα παρουσιάζονται σαν μια φυσική, μεταβατική διαδικασία θανάτου για να επανέλθει το σύστημα σε μια νέα περίοδο ηρεμίας, μοιράζοντας χαμόγελα, ευημερία και νέα ζωή. «Μην ανησυχείτε! Τα πρώτα εκατό χρόνια είναι δύσκολα. Μετά, σας περιμένουν απολαύσεις», είναι περίπου το μήνυμα. Πόσο διαφέρει αυτό από τον μεταθανάτιο παράδεισο του χριστιανισμού, που προϋποθέτει το μαρτύριο της επίγειας ζωής και τον θάνατο; Όχι και πολύ.

Φυσικά, όλα αυτά λέγονται και γράφονται ερήμην του «προφήτη» Σουμπέτερ, που υφίσταται την κακοποίηση κάθε προφήτη από τους πιστούς του. Πουθενά ο Σουμπέτερ δεν υποσχέθηκε διαιώνιση του καπιταλισμού – το αντίθετο, προέβλεψε τον θάνατό του, επειδή ο «ορθολογισμός» του έρχεται σε σύγκρουση με τον «ανορθολογισμό» της κοινωνίας. Έτσι νόμιζε τουλάχιστον… Αλλά ας το αντιπαρέλθω αυτό – έχω αφήσει και μια Στανίση στημένη με την κόκκινη τουαλέτα της να γυρίζει το αρνί.

Ακόμη και τώρα, πάντως, στην ψυχορραγούσα στον σταυρό της Ευρώπη, το ευαγγέλιο της δημιουργικής καταστροφής, αναδιατυπωμένο από τη γερμανική ελίτ, προαναγγέλλει μια διαρκώς αναβαλλόμενη ανάσταση - ανάκαμψη - ανάπτυξη. Ο «θάνατος» που τίθεται ως προϋπόθεση είναι ο μεγαλύτερος «θάνατος» της μεταπολεμικής περιόδου, τουλάχιστον με όρους οικονομικούς και κοινωνικούς. Το έργο της καταστροφής κολοσσιαίο. Για να προκύψει υγιής ανάπτυξη, λένε οι «προφήτες» της προτεσταντικής επαγγελίας, πρέπει να απομοχλευθεί η φούσκα του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, να καταστραφεί μεγάλο μέρος της χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας, που κάτω από το βάρος της ασφυκτιά το υγιές παραγωγικό κεφάλαιο. Μαζί σας, παιδιά! Να γίνω ο Ιούδας σας, να είμαι εγώ δήμιός σας, ο Ρωμαίος στρατιώτης σας που θα χτυπήσει το πρώτο καρφί, που θα τρυπήσει με τη λόγχη τα πλευρά. Μόνο που η καταστροφή δεν έχει τη γεωμετρία μιας σταύρωσης. Δεν προγραμματίζεται με ακρίβεια, ο «ορθολογισμός» του συστήματος δεν επιτρέπει να περιοριστεί ο θάνατος στις επιθυμητές περιοχές και όρια. Σκοτώνεις μια τράπεζα και πεθαίνουν εκατό εργοστάσια, ξεφουσκώνεις ένα παρασιτικό κλάδο και μαζί του εξαερώνονται δεκάδες άλλοι, καις ένα τετραγωνικό ξερόχορτα και μαζί τους αφανίζεις ένα στρέμμα χλωρά. Οι παράπλευρες απώλειες είναι τόσο μεγάλες, ώστε απομακρύνουν όλο και περισσότερο την αναδημιουργία. Αυτό δεν είναι δημιουργική καταστροφή. Είναι καταστροφή σκέτη. Τελεία.

Δεν φταίει ο Φουκουγιάμα, δεν φταίει ο Σουμπέτερ, δεν φταίει καν η Στανίση. Βυθιζόμαστε σε έναν άπατο ωκεανό πλάνης με την ελπίδα ότι κάποια στιγμή θα αρχίσει η ώρα της ανάδυσης, γιατί τάχα υπάρχει ένα ευφυές σχέδιο και, κυρίως, γιατί δεν υπάρχει ένα, έστω αφελές ή εντελώς βλακώδες, εναλλακτικό. Να σας πω το μυστικό; Δεν υπάρχει ευφυές δημιουργικό σχέδιο, δεν υπάρχει εγγυημένη ανάσταση, οι Ναζωραίοι μας είναι τσαρλατάνοι θαυματοποιοί, τυφλωμένοι φονταμενταλιστές, επικίνδυνοι απατεώνες, σαδιστές που αντλούν ικανοποίηση να μας βλέπουν να μας τραβάει ο βυθός. Καιρός να αναδυθούμε, κι ας μην αναστηθούμε. We rise up slowly… Δεν το επιταχύνουμε κάπως; Δεν φτάνει η ανάσα ως την επιφάνεια.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Αυτή η συνεχής ανάγκη για το «νέο» διαρκώς διεγείρει και αναδομεί την οικονομική δομή από τα μέσα, διαρκώς καταστρέφει την παλιά δομή, διαρκώς δημιουργεί νέες. Αυτή είναι η διαδικασία δημιουργικής καταστροφής, που αποτελεί το πραγματικό διακύβευμα για τον καπιταλισμό. Ο καπιταλισμός συνίσταται ακριβώς στην δημιουργική καταστροφή και σ’ αυτήν πρέπει να κατατείνει κάθε καπιταλιστική αρχιτεκτονική. Κατά συνέπεια, ο καπιταλισμός είναι μια μέθοδος οικονομικής μεταβολής, που όχι μόνο δεν είναι ποτέ, αλλά ούτε πρόκειται να γίνει ποτέ στατική. Ο καπιταλισμός είναι η αιώνια θύελλα της δημιουργικής καταστροφής.

Τζόζεφ Αλόις Σουμπέτερ, «Καπιταλισμός, σοσιαλισμός και δημοκρατία»