Η αρρυθμία των αριθμών

(Επενδυτής, 13/7/2013) 

 Το ΙΟΒΕ αναθεώρησε επί τα χείρω την πρόβλεψή του για την ύφεση στην ελληνική οικονομία φέτος. Το ΑΕΠ θα συρρικνωθεί κατά 5%, έναντι αρχικής πρόβλεψης 4,3%. Η ανεργία, θα διευρυνθεί ως το 27,8%, μία μονάδα πάνω από την αρχική εκτίμηση, ενώ η απασχόληση έχει μειωθεί κατά 20% από το 2008. Κάτι ανάλογο προβλέπει το ΔΝΤ για την παγκόσμια οικονομία. Φέτος θα αναπτυχθεί κατά 3,1%, 0,2% χαμηλότερα από την αρχική πρόβλεψη. Για την Ευρωζώνη αυτό μεταφράζεται σε ύφεση 0,6%. Στην Ευρωζώνη οι άνεργοι θα ξεπεράσουν φέτος τα 20 εκατομμύρια, στον κόσμο ολόκληρο τα 200 εκατομμύρια. Το παγκόσμιο ΑΕΠ τρέχει προς τα 75 τρισεκατομμύρια δολάρια. Με δεδομένο ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός κινείται προς τα 7,3 δισεκατομμύρια, αναλογούν λίγα παραπάνω από 10.000 δολάρια σε κάθε κάτοικο του πλανήτη. Φέτος θα παραχθούν 31 εκατ. αυτοκίνητα και θα πουληθούν 183 εκατ. PC. Οι χρήστες του Internet θα ξεπεράσουν τα 2,5 δισεκατομμύρια και μέχρι το τέλος του χρόνου θα έχουν στείλει 88 τρισεκατομμύρια ηλεκτρονικά μηνύματα. Περίπου 900 εκατομμύρια άνθρωποι θα ζουν υποσιτιζόμενοι και από αυτούς σχεδόν 6 εκατομμύρια θα πεθάνουν από την πείνα. Αλλά ταυτόχρονα 1,6 δισ. άνθρωποι θα καταγραφούν ως υπέρβαροι. Οι καπνιστές θα καπνίσουν 2,8 τρισ. τσιγάρα, αλλά 2,6 εκατ. από αυτούς θα πεθάνουν από ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα. 4,3 εκατ. άνθρωποι θα πεθάνουν από καρκίνο και πάνω από 550.000 άνθρωποι θα αυτοκτονήσουν. Απομένουν 164 χρόνια για να αντληθεί και το τελευταίο κυβικό φυσικού αερίου, αλλά μόλις 34 χρόνια για το πετρέλαιο που υπάρχει στην «κοιλιά» της Γης. Αντιθέτως, για τους επόμενους τέσσερις αιώνες μπορούμε να είμαστε ήσυχοι ότι δεν θα εξαντληθούν τα αποθέματα άνθρακα, εκτός αν χρειαστεί να τον εξορύξουμε με πολύ ταχύτερους ρυθμούς. Το παγκόσμιο χρέος έχει ξεπεράσει ήδη τα 51 τρισ. δολάρια, αλλά τα ιδιωτικά και δημόσια περιουσιακά στοιχεία σε όλο τον κόσμο είναι υπερτετραπλάσια σε αξία. Ξεπερνούν τα 225 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Τι σημασία έχουν, άραγε, όλοι αυτοί οι αριθμοί; Τι ιστορίες ή τι παραμύθια μας αφηγούνται; Τι σημαίνουν οι αποκλίσεις και οι αναθεωρήσεις τους, οι αυξήσεις και οι μειώσεις τους; Μας λένε αλήθεια; Ή, τουλάχιστον, μας λένε όλη την αλήθεια; Δεν έχει βρεθεί μέχρι στιγμής άλλος τρόπος για να μετρούμε την «υγεία» μιας οικονομίας και μιας κοινωνίας, παρά με αριθμούς, μέτρα, σταθμά, δείκτες και ποσοστά.

Θεωρητικά, οι αριθμοί είναι υπεράνω ιδεολογικής υποψίας και ταξικής ιδιοτέλειας. Καθαρές ανθρώπινες επινοήσεις, υποτίθεται πως υποτάσσουν τη χαοτική γήινη πραγματικότητα σε μια ανθρώπινη κλίμακα, της δίνουν κάποιο νόημα ή τουλάχιστον ένα μέτρο και μια εσωτερική τάξη. Πού πάει ο κόσμος; Μπροστά ή πίσω; Πού βρίσκεται η ανθρώπινη ανάπτυξη; Μεγεθύνεται ή συρρικνώνεται; Προοδεύει ή οπισθοδρομεί; Ωστόσο, δεν χρειάζεται να είναι κανείς οικονομέτρης για να αντιληφθεί ότι οι αριθμοί δεν τα λένε όλα. Απαντούν στο «πόσο», αλλά μπορεί να μη μας λένε απολύτως τίποτα για το «τι».

Έπειτα, υπάρχει κι ένα παρεπόμενο ερώτημα. Ποιοι αριθμοί είναι σε θέση να μας δώσουν έστω μια μικρή ιδέα για την πραγματικότητά μας; Και ποιος τους διαλέγει; Υπάρχει το παράδειγμα της μεσαιωνικής και της προκαπιταλιστικής Ευρώπης, όπου οι αριθμοί μετρούσαν αποκλειστικά τη βούληση των βασιλέων, των αριστοκρατών και των φεουδαρχών να πλουτίσουν εις βάρος όλων των άλλων κοινωνικών στρωμάτων. Καθένας τους μετρούσε κατά βούληση τις αποστάσεις, τις εκτάσεις, τα βάρη, τους όγκους, είχε το δικό του μετρικό σύστημα, το δικό του αριθμητικό σύμπαν, το δικό του νομισματικό σύστημα ή σύστημα τιμολόγησης που το χρησιμοποιούσε για να εκμεταλλευτεί ληστρικά τους «αν-άριθμους» υποτελείς με τους οποίους συναλλασσόταν. Άλλα τα μέτρα στη γαλλική αυτοκρατορία, άλλα τα σταθμά στα γερμανικά κρατίδια, άλλα στη Γηραιά Αλβιώνα.

Ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός υποτίθεται ότι ενοποίησε το σύμπαν των αριθμών που μετρούν τις οικονομίες και τις κοινωνίες. Αλλά το μέτρο του κόσμου παρέμεινε ολιγαρχικό. Ίσως είναι πιο ολιγαρχικό από ποτέ. Μπορεί πλέον να μετριούνται τα πάντα, από την ποσότητα μεθανίου που εκπέμπουν οι περδόμενες γαλακτοφόρες αγελάδες μέχρι τον αριθμό των δακτυλισμών που κάθε μέρα πραγματοποιούν τα εκατομμύρια χρήστες υπολογιστών, αλλά το μέτρο του κόσμου παραμένει εμπορευματικό, υποταγμένο στην εξίσωση κόστος-απόδοση, στην αριθμητική της μεγέθυνσης και τελικά του κέρδους. Όταν το ΔΝΤ, ο ΟΟΣΑ, η Παγκόσμια Τράπεζα, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών κι όλοι οι συναφείς διακρατικοί ή ιδιωτικοί οργανισμού μετρούν τις απειροελάχιστες μετακινήσεις και αυξομειώσεις του πλούτου, κατά χώρα ή παγκόσμια, στην ουσία δεν έχουν άλλο κριτήριο από τη συσσώρευση κεφαλαίου. Είτε αυτό περιφέρεται με τον μανδύα του εθνικού πλούτου είτε ίπταται ξεδιάντροπα σαν κερδοσκοπικό γεράκι πάνω από τα θύματά του.

Οι άρχοντες των αριθμών δεν ενδιαφέρονται διόλου να μετρήσουν την ανθρώπινη κατάσταση – την ευτυχία, τη δυστυχία, την ικανοποίηση, τη δυσφορία, τον θυμό, την ηρεμία, την απελπισία, την αισιοδοξία, την απογοήτευση, την ανοχή, την οργή, ακόμη κι αυτή τη στοιχειώδη και αρχέγονη μάχη της επιβίωσης. Κι όταν παρεμπιπτόντως το κάνουν είναι απλώς για να μη λείψει κανένας συντελεστής από τον ιερό αλγόριθμο της «ευημερίας»: μετρούν το «οικονομικό κλίμα», την «καταναλωτική εμπιστοσύνη», την «πολιτική εμπιστοσύνη», την «εμπιστοσύνη στους θεσμούς», την «κλίμακα αισιοδοξίας - απαισιοδοξίας» μόνο στον βαθμό που αυτές μπορούν να επηρεάσουν τους όρους αναπαραγωγής του κεφαλαίου, την εντροπία των αγορών και την ευστάθεια του πολιτικού status.

Αυτό επιτρέπει -υποτίθεται- στο υπουργείο Οικονομικών ή στην τρόικα να ισχυρίζονται με το ύφος επιστημονικής αυθεντίας ότι, μετρώντας ευρώ προς ευρώ τη «δημοσιονομική και μεταρρυθμιστική πρόοδο» της χώρας -έλλειμμα, χρέος, έσοδα, νομισματική κυκλοφορία, πληθωρισμό, εισαγωγές, εξαγωγές-, κάνουν κάτι που έχει κάποια σημασία για την κοινωνία και τους πιο αδύναμους κρίκους της. Πέρασαν και δεν κόλλησαν… Η αριθμολαγνεία τους θα είχε κάποια αντικειμενικότητα αν είχαν υιοθετήσει, τουλάχιστον, δείκτες μέτρησης της ανθρωπιστικής κρίσης που προκαλούν: Πόσο έχει αυξηθεί η θνητότητα στους χρόνια ασθενείς, στους υπερήλικες, στους ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση στο σύστημα υγείας; Ποιος μετράει επίσημα τις αυτοκτονίες και τις απόπειρες; Ποια επίσημη Αρχή μετράει τα περιστατικά κατάθλιψης, την υποβάθμιση της ποιότητας της διατροφής και διαβίωσης του πληθυσμού; Πώς θα μετρηθεί η προϊούσα εξαφάνιση του γέλιου, η «εγκατάσταση» της δυσφορίας και του θυμού στα ανθρώπινα πρόσωπα, η απώλεια του κοινωνικού μας ήθους, η διάβρωση των κοινωνικών σχέσεων ή η κατάρρευση της αυτοεκτίμησης των νέων ανθρώπων, που εκτός από άνεργοι αρχίζουν και νιώθουν άχρηστοι, ανίκανοι και περιττοί; Και ποιος θα αναλάβει να μετρήσει την έλλειψη μέτρου, την αναλγησία και τη βλακεία των «μετρητών»;

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Και ελάλησεν ο Κύριος προς Μωυσήν λέγων. Λάβε το κεφάλαιον των σκύλων της αιχμαλωσίας από ανθρώπου έως κτήνους, συ και Ελεάζαρ ο ιερεύς και οι άρχοντες των πατριών της συναγωγής, και διελείτε τα σκύλα ανά μέσον των πολεμιστών των εκπεπορευμένων εις την παράταξιν, και ανά μέσον πάσης συναγωγής. Και αφελείτε τέλος Κυρίω παρά των ανθρώπων των πολεμιστών των εκπεπορευμένων εις την παράταξιν μίαν ψυχήν από πεντακοσίων, από των ανθρώπων και από των κτηνών και από των βοών και από των προβάτων και από των όνων· και από του ημίσους αυτών λήψεσθε και δώσεις Ελεάζαρ τω ιερεί τας απαρχάς Κυρίου. Και από του ημίσους του των υιών του Ισραήλ λήψη ένα από τα πεντήκοντα των ανθρώπων και από των βοών και από των προβάτων και από των όνων και από πάντων των κτηνών και δώσεις αυτά τοις Λευίταις τοις φυλάσσουσι τας φυλακάς εν τη σκηνή του Κυρίου. Και εποίησε Μωυσής και Ελεάζαρ ο ιερεύς καθά συνέταξε Κύριος τω Μωυσή. Και εγεννήθη το πλεόνασμα της προνομής, ο προενόμευσαν οι άνδρες οι πολεμισταί από των προβάτων, εξακόσιαι χιλιάδες και εβδομήντα και πέντε χιλιάδες και βόες δύο και εβδομήκοντα δύο και εβδομήκοντα χιλιάδες και όνοι μία και εξήκοντα χιλιάδες και ψυχαί ανθρώπων από των γυναικών, αι ουκ έγνωσαν κοίτην ανδρός, πάσαι ψυχαί δύο και τριάκοντα χιλιάδες. 

Παλαιά Διαθήκη, Αριθμοί, κ. 31 (σ.σ. η κατά Μωυσή δημοσιονομική πολιτική των Εβραίων μετά την Έξοδο)