ΕΦΣΥΝ 25-26/1/2020
Η σοκολάτα, όπως και το καουτσούκ πάνω στο οποίο κύλησε ο πολιτισμός του αυτοκινήτου, είναι μια συνεκδοχή της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας, στην πιο σκληρή εκδοχή της. Ολίγα εγκυκλοπαιδικά στοιχεία, έτσι, για να μην ξεχνιόμαστε: Το Κονγκό αποτέλεσε το προσωπικό οικόπεδο του βασιλιά Λεοπόλδου του Β', 70 φορές μεγαλύτερο από την ίδια του τη χώρα. Ηταν η πρώτη και μάλλον μοναδική ιδιωτική αποικία στην ιστορία της ανθρωπότητας, νομιμοποιημένη από τους λοιπούς Ευρωπαίους αποικιοκράτες στο συνέδριο του Βερολίνου το 1885. Για 23 χρόνια, ένας στρατός από «εξερευνητές», ιεραπόστολους, μηχανικούς, τυχοδιώκτες, βασανιστές και ανεξέλεγκτους ένοπλους κατσαπλιάδες εξαγόραζαν ανυποψίαστους φυλάρχους, συνελάμβαναν και μετέτρεπαν σε σκλάβους εκατομμύρια ντόπιων, τους υπέβαλλαν σε φρικτά βασανιστήρια και αναγκαστική εργασία μέχρι θανάτου για να ξεχερσώσουν τροπικά δάση, να στρώσουν σιδηροδρομική γραμμή, να εξορύξουν διαμάντια και μεταλλεύματα, να μαζέψουν καουτσούκ, καφέ και κακάο, φυσικά και κακάο προορισμένο να μετατραπεί σε σοκολάτα για τους εκλεπτυσμένους ουρανίσκους των Ευρωπαίων. Το αποκορύφωμα της εξόντωσης του μαύρου πληθυσμού ήταν «ο νόμος του κομμένου χεριού». Εκατομμύρια δεξιά χέρια παιδιών, γυναικών, ανδρών ακρωτηριάζονταν για παραδειγματισμό, για τιμωρία ή και μόνο για προληπτικούς λόγους. Εκατομμύρια κάτοικοι της κατασκευασμένης χώρας για 23 χρόνια, μέχρι το 1908, αποτέλεσαν την καύσιμη ύλη της μεγαλύτερης ανομολόγητης γενοκτονίας του 20ού αιώνα στην Αφρική.
Εμεναν βέβαια τα αριστερά χέρια. Εφταναν για να χαράξουν τους κορμούς των δέντρων. Για να μαζέψουν τους κόκκους του καφέ, τους καρπούς του κακάο που έφταναν κατά χιλιάδες τόνους στο Βέλγιο για να μεταμορφωθούν σε σοκολάτα, να τυλίξουν τις κομψές γλυκιές ή ημίγλυκες πραλίνες.
Πώς αλλιώς λοιπόν θα μπορούσε να είναι; Ακόμη και γλυκιά η σοκολάτα, είναι πικρή, θεόπικρη.
ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Δεν ξέρουμε ακριβώς από πού προέβαλε η όψη της φρίκης. Κάποιοι διατείνονται ότι ο Φιεβέ έβγαλε το φιρμάνι. Φορώντας το μπεζ μπουρνούζι του, από το οποίο έλειπε ένα κουμπί, μπροστά στην κατοικία του, ελαφρώς μεθυσμένος, λένε πως εξήγγειλε τον ανυπόφορο κανόνα: όποιος πυροβολήσει πρέπει, για να δικαιολογήσει τη χρήση των σφαιρών, να κόψει τα δεξιά χέρια των νεκρών και να τα φέρει στο στρατόπεδο.
Εκτοτε το κομμένο χέρι έγινε νόμος, ο ακρωτηριασμός συνήθεια. Εχουν πει κατά καιρούς ότι ο Φιεβέ ήταν το πρότυπο για τον χαρακτήρα του Κουρτς στο μυθιστόρημα του Κόνραντ. Ο Φιεβέ όμως, ο αληθινός, ο γνήσιος, είναι πολύ χειρότερος. Ο Φιεβέ ξεπερνάει όλους τους Κουρτς, όλους τους τυράννους και όλους τους παράφρονες της λογοτεχνίας. Είναι μια γνήσια ποδοπατημένη ψυχή. Αλλά ποιος ήταν; Ενας χρήσιμος φονιάς, ένα από τα παιδιά που τα έχουν αποτρελάνει και μπαίνουν στην υπηρεσία της μεγάλης μηχανής.
Eric Vuillard, «Κονγκό»
… Οπότε, μπαίνει στο γραφείο ο
Αϊ-Μπαζ, πάντα ευγενής και δοτικός, με τη σκούρα καφετί πλάκα να
αποκαλύπτεται μέσα από το εξίσου σκούρο περιτύλιγμά της, και μας
προσφέρει από ένα κομμάτι. Σοκολάτα, 100% κακάο, νο σούγκαρ.
Ενθουσιάστηκα εγώ, αριστουργηματική πίκρα, βελούδινη. Μάλλον αηδίασε η
Χρις, του Μπ. την αντίδραση δεν την πρόσεξα, ο Μ. ζητούσε περίσσευμα και
η Α. μάλλον απογοητεύτηκε, δεν είδα να ζητά δεύτερο κομμάτι. Γούστα
είναι αυτά, του πικρού είμαι εγώ, ίσως ήμουν ακόμη και σε κλίμα
Βρυξελλών, άρτι αφιχθείς από την «καρδιά της Ευρώπης» που οι παλμοί της
ανεβοκατεβαίνουν απότομα - από τους ελεγχόμενους ρυθμούς στα κτίρια της
ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας στους δυνατούς χτύπους συγκίνησης που
προκαλούν οι βιτρίνες με τις πραλίνες και η διάχυτη μυρωδιά σοκολάτας
και βούτυρου. Και να θες ν’ αγιάσεις, δεν σ’ αφήνουν.
Αφού ολοκλήρωσα τα σεμνά καθήκοντα του ευρωπαϊκού θεσμικού τουρισμού, γέμισα τον λίγο χρόνο μέχρι την επιστροφή με την παραδοσιακή περιήγηση στη βασική τουριστική ατραξιόν των Βρυξελλών, την Γκραν Πλας και τα πέριξ, όπου αναδύεται η δόξα του Βελγίου: οι 176.000 τόνοι προϊόντων σοκολάτας τον χρόνο που προσφέρονται σε κάθε εκδοχή. Από τις ακριβές δημιουργίες του Μαρκολίνι, που εκτίθενται σαν διαμαντόδετα κοσμήματα Piaget, μέχρι τις φτηνές, ταπεινές συσκευασίες της σοκολατοβιομηχανίας, που στη γλώσσα και στον ουρανίσκο του μέσου ανθρώπου κάνουν πάνω-κάτω την ίδια δουλειά, με λίγα ευρώ: αφήνουν τη γεύση και τις επιγεύσεις της «τροφής των θεών» - αυτό σημαίνει η λέξη κακάο στη γλώσσα των Αζτέκων κατά τη βικιπέντια.
Ηταν πράγματι γλυκιά η τροφή των Νοτιαμερικάνων θεών πριν τους αποκαθηλώσουν από τους θρόνους τους οι Ευρωπαίοι άποικοι, μαζί με την εξολόθρευση των πιστών τους; Αγνοώ και δεν πρόκειται να το ψάξω περαιτέρω. Αλλά έχω την αίσθηση ότι η γεύση που ταιριάζει στη σοκολάτα και στην πραλίνα είναι πικρή, κι ας απογοητεύσει αυτό τους ερωτευμένους και τους τουρίστες των Βρυξελλών που αγοράζουν κατά κανόνα σοκολατάκια σε σχήμα καρδιάς, σε αντίστοιχου σχήματος συσκευασίες, αδιαπραγμάτευτα κόκκινες. Οκέι, το κόκκινο μπορεί να παραμείνει το πιο ταιριαστό χρώμα στη σοκολάτα, όχι ως χρώμα του έρωτα κατά το κλισέ, αλλά ως χρώμα του αίματος. Γιατί η ιστορία της σοκολάτας -φυσικά όχι μόνον αυτής- είναι συνδεδεμένη με ποταμούς αίματος.
Δεν ξέρω αν κάπου στις Βρυξέλλες λένε την πραγματική ιστορία της σοκολάτας, που είναι επίσης ιστορία του καουτσούκ, των διαμαντιών, των μεταλλευμάτων, είναι ιστορία του Κονγκό και ιστορία της βελγικής αποικιοκρατίας, συνδεδεμένης με μία από τις πιο αιματηρές γενοκτονίες στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Στην Αμβέρσα, την παγκόσμια πρωτεύουσα των διαμαντιών, υπάρχει ένα ιδιωτικό μουσείο που στον τίτλο του ανακηρύσσει αυτάρεσκα τους Βέλγους «Εθνος της Σοκολάτας». Αυτό ενδεχομένως θίγει τους Γάλλους, αλλά μικρή σημασία έχει ποιοι δικαιούνται πραγματικά τον τίτλο του «Εθνους της Σοκολάτας», σημασία έχει η εθνική αλήθεια καθενός να περιλαμβάνει την αυτογνωσία των ιμπεριαλιστικών και αποικιοκρατικών εγκλημάτων που έχτισαν τις λαμπερές αυτοκρατορικές πρωτεύουσές τους, τα θαυμαστά μουσεία τους, τους καλλιτεχνικούς θησαυρούς που για αιώνες σώρευαν από κάθε γωνιά του πλανήτη.
Αφού ολοκλήρωσα τα σεμνά καθήκοντα του ευρωπαϊκού θεσμικού τουρισμού, γέμισα τον λίγο χρόνο μέχρι την επιστροφή με την παραδοσιακή περιήγηση στη βασική τουριστική ατραξιόν των Βρυξελλών, την Γκραν Πλας και τα πέριξ, όπου αναδύεται η δόξα του Βελγίου: οι 176.000 τόνοι προϊόντων σοκολάτας τον χρόνο που προσφέρονται σε κάθε εκδοχή. Από τις ακριβές δημιουργίες του Μαρκολίνι, που εκτίθενται σαν διαμαντόδετα κοσμήματα Piaget, μέχρι τις φτηνές, ταπεινές συσκευασίες της σοκολατοβιομηχανίας, που στη γλώσσα και στον ουρανίσκο του μέσου ανθρώπου κάνουν πάνω-κάτω την ίδια δουλειά, με λίγα ευρώ: αφήνουν τη γεύση και τις επιγεύσεις της «τροφής των θεών» - αυτό σημαίνει η λέξη κακάο στη γλώσσα των Αζτέκων κατά τη βικιπέντια.
Ηταν πράγματι γλυκιά η τροφή των Νοτιαμερικάνων θεών πριν τους αποκαθηλώσουν από τους θρόνους τους οι Ευρωπαίοι άποικοι, μαζί με την εξολόθρευση των πιστών τους; Αγνοώ και δεν πρόκειται να το ψάξω περαιτέρω. Αλλά έχω την αίσθηση ότι η γεύση που ταιριάζει στη σοκολάτα και στην πραλίνα είναι πικρή, κι ας απογοητεύσει αυτό τους ερωτευμένους και τους τουρίστες των Βρυξελλών που αγοράζουν κατά κανόνα σοκολατάκια σε σχήμα καρδιάς, σε αντίστοιχου σχήματος συσκευασίες, αδιαπραγμάτευτα κόκκινες. Οκέι, το κόκκινο μπορεί να παραμείνει το πιο ταιριαστό χρώμα στη σοκολάτα, όχι ως χρώμα του έρωτα κατά το κλισέ, αλλά ως χρώμα του αίματος. Γιατί η ιστορία της σοκολάτας -φυσικά όχι μόνον αυτής- είναι συνδεδεμένη με ποταμούς αίματος.
Δεν ξέρω αν κάπου στις Βρυξέλλες λένε την πραγματική ιστορία της σοκολάτας, που είναι επίσης ιστορία του καουτσούκ, των διαμαντιών, των μεταλλευμάτων, είναι ιστορία του Κονγκό και ιστορία της βελγικής αποικιοκρατίας, συνδεδεμένης με μία από τις πιο αιματηρές γενοκτονίες στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Στην Αμβέρσα, την παγκόσμια πρωτεύουσα των διαμαντιών, υπάρχει ένα ιδιωτικό μουσείο που στον τίτλο του ανακηρύσσει αυτάρεσκα τους Βέλγους «Εθνος της Σοκολάτας». Αυτό ενδεχομένως θίγει τους Γάλλους, αλλά μικρή σημασία έχει ποιοι δικαιούνται πραγματικά τον τίτλο του «Εθνους της Σοκολάτας», σημασία έχει η εθνική αλήθεια καθενός να περιλαμβάνει την αυτογνωσία των ιμπεριαλιστικών και αποικιοκρατικών εγκλημάτων που έχτισαν τις λαμπερές αυτοκρατορικές πρωτεύουσές τους, τα θαυμαστά μουσεία τους, τους καλλιτεχνικούς θησαυρούς που για αιώνες σώρευαν από κάθε γωνιά του πλανήτη.
Η σοκολάτα, όπως και το καουτσούκ πάνω στο οποίο κύλησε ο πολιτισμός του αυτοκινήτου, είναι μια συνεκδοχή της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας, στην πιο σκληρή εκδοχή της. Ολίγα εγκυκλοπαιδικά στοιχεία, έτσι, για να μην ξεχνιόμαστε: Το Κονγκό αποτέλεσε το προσωπικό οικόπεδο του βασιλιά Λεοπόλδου του Β', 70 φορές μεγαλύτερο από την ίδια του τη χώρα. Ηταν η πρώτη και μάλλον μοναδική ιδιωτική αποικία στην ιστορία της ανθρωπότητας, νομιμοποιημένη από τους λοιπούς Ευρωπαίους αποικιοκράτες στο συνέδριο του Βερολίνου το 1885. Για 23 χρόνια, ένας στρατός από «εξερευνητές», ιεραπόστολους, μηχανικούς, τυχοδιώκτες, βασανιστές και ανεξέλεγκτους ένοπλους κατσαπλιάδες εξαγόραζαν ανυποψίαστους φυλάρχους, συνελάμβαναν και μετέτρεπαν σε σκλάβους εκατομμύρια ντόπιων, τους υπέβαλλαν σε φρικτά βασανιστήρια και αναγκαστική εργασία μέχρι θανάτου για να ξεχερσώσουν τροπικά δάση, να στρώσουν σιδηροδρομική γραμμή, να εξορύξουν διαμάντια και μεταλλεύματα, να μαζέψουν καουτσούκ, καφέ και κακάο, φυσικά και κακάο προορισμένο να μετατραπεί σε σοκολάτα για τους εκλεπτυσμένους ουρανίσκους των Ευρωπαίων. Το αποκορύφωμα της εξόντωσης του μαύρου πληθυσμού ήταν «ο νόμος του κομμένου χεριού». Εκατομμύρια δεξιά χέρια παιδιών, γυναικών, ανδρών ακρωτηριάζονταν για παραδειγματισμό, για τιμωρία ή και μόνο για προληπτικούς λόγους. Εκατομμύρια κάτοικοι της κατασκευασμένης χώρας για 23 χρόνια, μέχρι το 1908, αποτέλεσαν την καύσιμη ύλη της μεγαλύτερης ανομολόγητης γενοκτονίας του 20ού αιώνα στην Αφρική.
Εμεναν βέβαια τα αριστερά χέρια. Εφταναν για να χαράξουν τους κορμούς των δέντρων. Για να μαζέψουν τους κόκκους του καφέ, τους καρπούς του κακάο που έφταναν κατά χιλιάδες τόνους στο Βέλγιο για να μεταμορφωθούν σε σοκολάτα, να τυλίξουν τις κομψές γλυκιές ή ημίγλυκες πραλίνες.
Πώς αλλιώς λοιπόν θα μπορούσε να είναι; Ακόμη και γλυκιά η σοκολάτα, είναι πικρή, θεόπικρη.
ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Δεν ξέρουμε ακριβώς από πού προέβαλε η όψη της φρίκης. Κάποιοι διατείνονται ότι ο Φιεβέ έβγαλε το φιρμάνι. Φορώντας το μπεζ μπουρνούζι του, από το οποίο έλειπε ένα κουμπί, μπροστά στην κατοικία του, ελαφρώς μεθυσμένος, λένε πως εξήγγειλε τον ανυπόφορο κανόνα: όποιος πυροβολήσει πρέπει, για να δικαιολογήσει τη χρήση των σφαιρών, να κόψει τα δεξιά χέρια των νεκρών και να τα φέρει στο στρατόπεδο.
Εκτοτε το κομμένο χέρι έγινε νόμος, ο ακρωτηριασμός συνήθεια. Εχουν πει κατά καιρούς ότι ο Φιεβέ ήταν το πρότυπο για τον χαρακτήρα του Κουρτς στο μυθιστόρημα του Κόνραντ. Ο Φιεβέ όμως, ο αληθινός, ο γνήσιος, είναι πολύ χειρότερος. Ο Φιεβέ ξεπερνάει όλους τους Κουρτς, όλους τους τυράννους και όλους τους παράφρονες της λογοτεχνίας. Είναι μια γνήσια ποδοπατημένη ψυχή. Αλλά ποιος ήταν; Ενας χρήσιμος φονιάς, ένα από τα παιδιά που τα έχουν αποτρελάνει και μπαίνουν στην υπηρεσία της μεγάλης μηχανής.
Eric Vuillard, «Κονγκό»
No comments:
Post a Comment