Η αγωνία του νεόπτωχου κάτω από το λεφτόδεντρο

ΕφΣυν 30-31/5/2020

 

Παρ' ότι όλοι αρνούνται την ύπαρξή του και αλληλοχλευάζονται για την επί ματαίω επίκλησή του, το λεφτόδεντρο υπάρχει. Υπάρχει και στέκεται στο κέντρο του ευρωπαϊκού σύμπαντος, λαμπερό και θαλερό, και όλοι στέκονται γύρω του. Το λιπαίνουν, το κλαδεύουν, το βοτανίζουν, το ποτίζουν, το ραντίζουν, το θαυμάζουν. Και περιμένουν κάτω από τα πυκνά κλαδιά του πότε θα ωριμάσουν οι καρποί του. Ούτε καν περιμένουν την ωρίμανση. Ηδη άλλοι είναι σκαρφαλωμένοι στα κλαδιά του, άλλοι το ραβδίζουν από κάτω κι ό,τι πέσει κι άλλοι έχουν ρίξει σκάλες για να το κορφολογήσουν, να φτάσουν τα πιο ψηλά κλαδιά, τους πιο απρόσιτους καρπούς του.

Το λεφτόδεντρο υπάρχει αφότου οι κεντρικές τράπεζες θυμήθηκαν να ανακτήσουν το μονοπώλιο της έκδοσης φρέσκου χρήματος με τις ποσοτικές χαλαρώσεις, τις έκτακτες ρευστότητες, τις αθρόες αγορές κρατικών και εταιρικών χρεών και με κάθε ευφάνταστο χρηματοοικονομικό εργαλείο που επινοούν ή απλώς δανείζονται από τους χρυσοκάνθαρους της χρηματιστικής βιομηχανίας και τους εφευρέτες τοξικών παραγώγων. Το λεφτόδεντρο υπάρχει σε όλα τα τακτικά και έκτακτα προγράμματα της ΕΚΤ, προπανδημικά, πανδημικά και μεταπανδημικά και θα πλημμυρίσει -μόνο φέτος και μόνο μέχρι στιγμής- με πάνω από 1 τρισ. φρέσκα, σπαρταριστά ευρώπουλα τη Γιουρολάνδη. Και -για δες θάμα κι αντίθαμα που γίνεται στον κόσμο!- δεν πρόκειται να προκαλέσει ίχνος πληθωρισμού, ο πληθωρισμός χρήματος έχει εξαφανιστεί, είναι μια υποσημείωση στα εγχειρίδια της οικονομικής προϊστορίας.

Το λεφτόδεντρο υπάρχει αφότου οι κυβερνήσεις αποφάσισαν να ομολογήσουν ενώπιον των άφωνων υπηκόων τους ότι το χρήμα είναι χρέος και αντιστρόφως. Οτι όσο πιο πολλά χρωστάει κανείς τόσο πιο πλούσιος είναι (υπό προϋποθέσεις, που δεν προκάνουμε να τις εξηγήσουμε εδώ). Το κλαδιά του λεφτόδεντρου λυγίζουν κάτω από το βάρος των ζουμερών καρπών του, που κυριολεκτικά φωνάζουν: «Κόψε με και φάε με!». Ακόμη κι ο βράχος της προτεσταντικής εγκράτειας και εφευρέτης του ορντολιμπεραλισμού, η γερμανική ιθύνουσα τάξη, αποφάσισε να αυξήσει διαμιάς το κρατικό χρέος της κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες και να σκορπίσει χρήμα από το ελικόπτερο - ή, για να μην υπερβάλλουμε, να το μοιράσει με κούριερ, πόρτα πόρτα, είτε πρόκειται για την πόρτα της Lufthansa, είτε για την πόρτα του τελευταίου ημιανέργου Γερμανού.

Το λεφτόδεντρο θέριεψε εν μιά νυκτί, σαν τη φασολιά του Τζακ, από τη στιγμή που η Λαγκάρντ, η μέχρι προ μηνών σκληρή δεσμοφύλακας της διεθνούς χρεοκρατίας, διέταξε τις κυβερνήσεις: «Αυξήστε τα χρέη σας, αυτή είναι τώρα η ύψιστη υποχρέωσή σας» (σ.σ. Δεν είναι σχήμα λόγου ή ελεύθερη απόδοση νοήματος. Ετσι ακριβώς το είπε, η καψερή). Το λεφτόδεντρο πολλαπλασιάστηκε, έγινε κοτζάμ οπωρώνας, οσονούπω θα εξελιχθεί σε δάσος, από την ώρα που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να βάλει στην κατάψυξη το ηλίθιο Σύμφωνο και -κι άλλο θαύμα!- να αποκτήσει δικό της, ευρωπαϊκό χρέος, να αυξήσει τον προϋπολογισμό της, να φτιάξει ένα ακόμη Ταμείο με λεφτά από το λεφτόδεντρο. «Το χρυσοδένδρι της ζωής πράσινο θάλλει», που θα 'λεγε κι ο Φάουστ, από την ώρα οι ιερείς της Ε.Ε. ξέχασαν πόσο αρρωστημένα μονεταριστές και νεοφιλελεύθεροι ήσαν για δεκαετίες κι αποφάσισαν να γίνουν κρατιστές, κεϊνσιανοί, νεοκεϊνσιανοί, να σκαρώσουν σχέδια Ρούζβελτ ή σχέδια Μάρσαλ κι όποιο άλλο σχέδιο κρίνουν αναγκαίο για να σπρώξουν τα λεφτά που γεννούν σε πρωτοφανή αφθονία. Τελικά, ο ΓΑΠ είχε δίκιο. Λεφτά υπάρχουν. Κι όταν δεν υπάρχουν, απλά τα τυπώνεις. Τόσο απλά.

Η καλλιέργεια του λεφτόδεντρου, αν και είναι σταθερή και μόνιμη δυνατότητα κυβερνήσεων και κεντρικών τραπεζών, επιστρατεύεται ως έκτακτη πολιτική στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης που προκάλεσε η πανδημία. Είναι πλέον ή βέβαιον ότι το χρήμα που τυπώνεται τώρα σε αφθονία και το χρέος που δημιουργείται με ανεμελιά (αγαπητέ, Κυριάκο) θα ζητηθεί πίσω με οδυνηρό, ίσως και αιματηρό τρόπο. Το μείζον ζήτημα σήμερα είναι το πώς θα διανεμηθεί. Πού θα πάνε οι καρποί του λεφτόδεντρου.

Ο πρωθυπουργός -για να περιοριστούμε στον ελλαδικό μικρόκοσμο- υπόσχεται ότι τα χρήματα που θα πάρει από το λεφτόδεντρο της Ε.Ε. δεν θα τα σκορπίσει με ανεμελιά νεόπλουτου. Μμμ! Αυτό δεν είναι και τόσο καθησυχαστικό όσο νομίζει ότι φαίνεται. Διότι ο νεόπλουτος τουλάχιστον έχει μια καταναλωτική σχέση με το χρήμα, η ροπή του στη σπατάλη εξασφαλίζει ταχύτερη ανακύκλωσή του κι επομένως μπορεί να σιτίσει και κανέναν νεόπτωχο. Αντιθέτως, οι παλαιόπλουτοι, από τους οποίους προέρχονται ο πρωθυπουργός και οι περισσότεροι που τον πλαισιώνουν, οι κληρονόμοι του εθνικού πλούτου και οι ολέθριοι διαχειριστές του εδώ και δεκαετίες, με λίγα λόγια η ελέω Θεού ή και πλάνη Λαού ιθύνουσα τάξη της χώρας γνωρίζει μόνο πώς να οικειοποιείται, να απαλλοτριώνει, να αποθησαυρίζει, να λεηλατεί, να απαξιώνει και τελικά να καταστρέφει τους καρπούς του λεφτόδεντρου. Η οικονομική και παραγωγική χρεοκοπία της χώρας είναι αποκλειστικά δικό της επίτευγμα.

Κατακλείς: Η μόνη περίπτωση να πιάσουν τόπο οι καρποί του λεφτόδεντρου είναι να μοιραστούν απευθείας στους νεόπτωχους, τους αποκλεισμένους του οπωρώνα. Τους ανέργους, ημιανέργους και ημιαπασχολούμενους, τους πάμφτωχους και τους απόρους, αυτούς που η «επανεκκίνηση» της οικονομίας θα τους ξεράσει και θα τους μετατρέψει από νοικοκυραίους μικροεπιχειρηματίες σε νεοπένητες οφειλέτες του Δημοσίου, των τραπεζών και των προμηθευτών τους. Ας το καλοσκεφτούν οι νεόπλουτοι και παλαιόπλουτοι διαχειριστές του οπωρώνα. Αν αποκλείσουν τους νεόπτωχους του Covid- 19 από τους καρπούς του λεφτόδεντρου, το επόμενο που μπορεί να συμβεί είναι να γίνει όλος ο οπωρώνας παρανάλωμα.


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
…Υστερα από καναδυό λεπτά η Κάμπια έβγαλε τον ναργιλέ από το στόμα της, χασμουρήθηκε μια-δυο φορές και τεντώθηκε. Μετά κατέβηκε από το μανιτάρι κι απομακρύνθηκε έρποντας πάνω στη χλόη. Ενώ έφευγε, γύρισε και το μόνο που είπε ήταν:
- Η μια πλευρά θα σε κάνει να ψηλώσεις και η άλλη να μικρύνεις.
«Ποιανού πράγματος η μια πλευρά; Και ποιανού πράγματος η άλλη;», σκέφτηκε η Αλίκη.
- Του μανιταριού, είπε η Κάμπια λες και η Αλίκη είχε ρωτήσει δυνατά, κι εξαφανίστηκε στη στιγμή.
Η Αλίκη στάθηκε και κοίταξε για ένα λεπτό το μανιτάρι, προσπαθώντας να καταλάβει ποιες ήταν οι δύο πλευρές του, κι όπως ήταν στρογγυλό, βρέθηκε σε πολύ μεγάλο δίλημμα.

Λιούις Κάρολ, «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων»

Ποια στερεότυπα κατέρρευσαν;

ΕφΣυν 23-24/5-2020

"Αχ, πού 'σαι Φρίντμαν να 'βλεπες πως θα γινόμουν Κέυνς..."

 

«Πόσα στερεότυπα δεν κατέρρευσαν αυτούς τους μήνες; Ο Ελληνας, που κάποιοι έλεγαν ότι σκέφτεται ατομικά, έγινε συνειδητό μέρος μιας συλλογικής προσπάθειας. Και το κράτος, που συχνά προκαλούσε εύλογα παράπονα, όταν χρειάστηκε έγινε ασπίδα προστασίας μας». Τάδε έφη Κυρ. Μητσοτάκης, στο νιοστό μαγνητοσκοπημένο μήνυμα της πανδημικής μας εποχής.
Παρότι κι αυτή η ατάκα είναι ήδη ένα κανονικό στερεότυπο, οφείλω να αναγνωρίσω ότι οι σεναριογράφοι, λογογράφοι, αγιογράφοι, επικοινωνιολόγοι και διαφημιστές του Μαξίμου έχουν επιτύχει ένα μικρό θαύμα: να μεταμορφώσουν τον κυβερνητικό θίασο από το αλαζονικό, επιθετικό, αρπακτικό και αδίστακτο συνονθύλευμα του πρώτου μετεκλογικού εξαμήνου σε μια στοργική, τρυφερή, προστατευτική αγκαλιά για όλους. Πατερναλιστική, αυστηρή, αυταρχική, κατασταλτική, ακόμη και βίαιη όπου και όταν χρειάζεται, αλλά τελικά ευρύχωρη και ζεστή.

Αυτό το επικοινωνιακό θαύμα, μάλιστα, πολλαπλασιάζεται από ποικίλες συνέργειες που εκπορεύονται από τις πιο ετερόκλητες πηγές. Είτε πρόκειται για ξύλινες ανακοινώσεις της Κομισιόν είτε για διαφήμιση τράπεζας, απορρυπαντικού, τυριού είτε για δελτίο Τύπου του ΣΕΒ είτε για τηλεοπτικό σποτ της «Αποστολής» της ελλαδικής Εκκλησίας, όλα καταλήγουν σε ένα ενιαίο αφήγημα: Απ’ αυτή την κρίση θα βγούμε, και καλά, όλοι μαζί σφιχταγκαλιασμένοι, αν και ανέπαφοι όσο χρειαστεί. Αναρωτιέται κανείς αν υπάρχει κάποιο κοινό κέντρο επεξεργασίας των μηνυμάτων της επικοινωνιακής καταιγίδας που συντηρεί αυτή τη συλλογική πλάνη.

Κεντρικό στοιχείο αυτής της πλάνης-παραπλάνησης είναι τα στερεότυπα που κατέρρευσαν από την εισβολή του Covid-19 στη ζωή μας. Εχει δίκιο ο πρωθυπουργός –ή αυτός που του τα γράφει, τέλος πάντων– να αναρωτιέται ρητορικά για το «πόσα στερεότυπα δεν κατέρρευσαν αυτούς τους μήνες;». Αλλά αυτή η διακήρυξη θα είχε ένα ψήγμα αλήθειας μόνο ως αυτοκριτική. Γιατί τα στερεότυπα που κατέρρευσαν είναι τα δικά του/τα γαλάζια, νεοδημοκρατικά, νεοφιλελεύθερα, ευρωλαγνικά, τεχνοκρατικά στερεότυπα. Εξι από αυτά αποτελούν ίσως την πιο χαρακτηριστική ομολογία πολιτικής και ιδεολογικής χρεοκοπίας του νεοφιλελευθερισμού και του συνένοχου σοσιαλφιλελευθερισμού.

1. Οτι το απεχθές, ακριβό και υπερτροφικό κράτος είναι βαρίδι που εμποδίζει την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και στραγγαλίζει την ατομική πρωτοβουλία. Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να πει κανείς πολλά, εκκλησία κλέβουμε, διότι ακόμη και οι ακραιφνείς αντι-κρατιστές, με τα νάματα των οποίων μετάλαβαν ο κ. Μητσοτάκης και οι ομοϊδεάτες του, έχουν γίνει πλέον τρόφιμοι του Πρυτανείου, διεκδικητές κρατικών ενισχύσεων και πρόθυμοι αποδέκτες κάθε παροχής και ελάφρυνσης. Ο,τι λάβωμεν καλόν είναι. Ολα πλέον είναι κράτος. Ο Λεβιάθαν είναι και πάλι ο ένας και μοναδικός θεός μας (για όσο τουλάχιστον χρειαστεί). 

2. Οτι αν το κράτος αυξάνει τις δαπάνες του, τα ελλείμματα και το χρέος του, θα έρθει η συντέλεια του (οικονομικού) κόσμου. Πλέον όλοι ομονοούν ότι η συντέλεια θα επερχόταν ακριβώς αν δεν έκανε όλα τα ανωτέρω απονενοημένα. Και μάλιστα στον υπερθετικό βαθμό. Φυσικά, όταν περάσει η κρίση κι αφού έχουν αντλήσει όσα μπορούν περισσότερα από το κρατικό ταμείο, οι ξενιστές του κοινωνικού πλούτου θα γίνουν πάλι οπαδοί της εγκράτειας και θα μας στείλουν τον λογαριασμό. Σε μνημόνια και λιτότητα. 

3. Οτι μόνο η στραγγαλισμένη από το κράτος ατομική πρωτοβουλία, η καταπιεσμένη από κρατικούς περιορισμούς, γραφειοκρατικές καθυστερήσεις και κοινωνικές αντιστάσεις επιχειρηματική καινοτομία μπορεί να προσφέρει δημιουργικές διεξόδους σε καταστάσεις συλλογικής κρίσης. Αν και σε καμιά από τις προηγούμενες κρίσεις δεν επιβεβαιώθηκε στο ελάχιστο, αυτή η νεοφιλελεύθερη μπούρδα είχε καταφέρει να επιβιώσει μέχρι την πανδημία. Η ατομική πρωτοβουλία -που δεν έχει καμιά σχέση με την αστείρευτη επινοητικότητα και δημιουργικότητα των ανθρώπων- ούτε μέχρι το απέναντι πεζοδρόμιο δεν πάει αν το κράτος-πατερούλης δεν της δώσει εγγυήσεις (σε χρήμα ή σε είδος) ασφαλούς διέλευσης. 

4. Οτι το κεφάλαιο, το αποϋλοποιημένο, χρηματιστικό, επενδυτικό, κερδοσκοπικό κεφάλαιο, όταν του δώσεις τα κατάλληλα κίνητρα –φορολογικά, μισθολογικά κ.λπ.–, δημιουργεί παραγωγικές επενδύσεις, κοινωνικό πλούτο, θέσεις εργασίας. Αυτό ακριβώς το κεφάλαιο στη διάρκεια της πανδημίας κατέδειξε τον παρασιτισμό και την απόλυτη αχρηστία του. Πανταχού απόν, παρκαρισμένο σε φοροπαραδείσους και τραπεζικά θησαυροφυλάκια, τρομαγμένο και εξαφανισμένο ακόμη και από τις κερδοσκοπικές αγορές. 

5. Οτι οι αγορές, όταν τις απελευθερώσεις από περιορισμούς και ρυθμίσεις, με το αόρατο χέρι τους, το αόρατο πόδι τους, το αόρατο κεφάλι τους κι ό,τι άλλο αόρατο διαθέτουν, θα φέρουν ισορροπία. Η πανδημία απέδειξε για πολλοστή φορά ότι οι αρρύθμιστες αγορές είναι απλώς παράγοντας παγκόσμιας ανισορροπίας. Ακόμη κι αυτοί που τις λατρεύουν, έσπευσαν πανικόβλητοι να απαγορεύσουν τις ανοιχτές πωλήσεις, να κλείσουν χρηματιστήρια ή να επιβάλουν διατίμηση σε προϊόντα. 

6. Οτι η εργασία είναι ο αδύναμος, φθίνων και όλο και μικρότερης σημασίας κρίκος στη συνάρτηση της παραγωγής. Και ότι από τη στιγμή που το κεφάλαιο αναπτύξει πλήρως τη σχέση του με την «4η Βιομηχανική Επανάσταση», την ψηφιακή οικονομία και τα ρομπότ, επιτέλους απελευθερώνεται από την επαχθή σχέση του με εργαζομένους, συμβάσεις, συνδικάτα κι όλα τα κατάλοιπα του παλαιοκαπιταλισμού. Αίφνης, με το lockdown στην κορύφωσή του να κλείνει στα σπίτια 3,5 δισ. εργαζομένους, το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού, ανακαλύψαμε ότι η ανθρωπότητα και ο ύστερος καπιταλισμός εξαρτώνται ακόμη από «ταπεινές» –και διόλου ψηφιακές– δεξιότητες δισεκατομμυρίων ανθρώπων που σπέρνουν, θερίζουν, μαζεύουν φρούτα, αρμέγουν αγελάδες, συσκευάζουν, σερβίρουν, μεταφέρουν, φροντίζουν ηλικιωμένους. Και εξαρτώνται τόσο πολύ που είναι πρόθυμοι να πληρώσουν το ελάχιστο σιτηρέσιο επιβίωσης για κάποιο διάστημα. Για να είμαστε σίγουροι ότι θα επιστρέψουν όρθιοι στις κακοπληρωμένες δουλειές τους.

Με λίγα λόγια, τα στερεότυπα που τελικά κατέρρευσαν δεν είναι παρά το ιδεολογικό εποικοδόμημα του πρωθυπουργού και της παράταξής του και σε μεγάλο βαθμό το πολιτικό τους πρόγραμμα. Αν είχε ελάχιστη δόση ειλικρίνειας η περί κατάρρευσης στερεοτύπων ομολογία θα έπρεπε να καταλήξει στην αναρώτηση: «Και τι κάνω εγώ εδώ;»


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

«Πιστεύουμε στη δύναμη της ιδιωτικής οικονομίας. Προτεραιότητά μας είναι η δημιουργία θέσεων εργασίας μέσα από μια έκρηξη επενδύσεων. Στόχος είναι να απελευθερώσουμε τις αστείρευτες δυνάμεις της κοινωνίας από τα δεσμά του κρατισμού». 

Κυριάκος Μητσοτάκης, ομιλία στη ΔΕΘ, 2017

Το σχήμα και το πρόσχημα του μέλλοντος

 ΕφΣυν 16-17/052020

 

 

Με δεδομένο ότι ο Covid-19 υποτίθεται ότι αλλάζει τα πάντα, από τον τρόπο που δουλεύουμε και αμειβόμαστε μέχρι τον τρόπο που ερχόμαστε σε επαφή και συναλλασσόμαστε, αναρωτιέμαι αν πρέπει από τώρα να προχωρήσουμε σε νέα περιοδολόγηση του ιστορικού χρόνου σε π.Π. και μ.Π. εποχή (προ Πανδημίας και μετά Πανδημίαν, ίσως πC και μC, προς τιμήν του κορονοϊού που μας πήδηξε). Αν ισχύει αυτό, παρότι η πλημμυρίδα του Σαββατοκύριακου στις παραλίες φοβούμαι ότι θα το χλευάσει μέχρι εξευτελισμού, τότε θεωρητικά διανύουμε το έτος 1 της νέας περιοδολόγησης. Ζούμε ήδη το καταθλιπτικό restart της ανθρωπότητας. Καταθλιπτικό διότι το προηγούμενο, της χριστιανικής περιοδολόγησης, συνδεόταν τουλάχιστον με μια γέννηση, ενώ τούτο εδώ πατάει σε 302.000 θανάτους, μέχρι στιγμής.

Καθώς οι πάντες έχουν γίνει Νοστράδαμοι, μέντιουμ και καφετζούδες, από τους άρχοντες της στατιστικής του κόσμου μέχρι τους τροφίμους των ΚΑΠΗ, που λαχταρούν να ξαναχαθούν σε αναπολήσεις του παρελθόντος τους κι αγωνίες για το μέλλον των απογόνων τους, αναρωτιέται κανείς τι σχήμα έχει τελικά το μετά Covid-19 μέλλον.

Οι οικονομολόγοι, στις σεάνς με το οικονομικό υπερπέραν, διασκεδάζουν δίνοντας στο μέλλον το σχήμα τεσσάρων γραμμάτων του λατινικού αλφαβήτου: V είναι το υπεραισιόδοξο σενάριο, βάσει του οποίου η παγκόσμια οικονομία θα χτυπήσει οσονούπω με πάταγο στον πάτο κι έπειτα θα εκτιναχθεί σε μια εκρηκτική ανάκαμψη. Το σενάριο υποθέτει ότι ο homo economicus έχει την ελαστικότητα που του επιτρέπει αυτό το θεαματικό γκελ. U είναι το σχήμα που εκπροσωπεί το ρεαλιστικότερο σενάριο, μιας σταδιακής ανάκαμψης μετά την κατάρρευση που προκάλεσε η μεγάλη καραντίνα, με ορίζοντα το 2021. W είναι το σχήμα της διπλής ύφεσης και διπλής εκτίναξης που μπορεί να προκαλέσει μια δριμεία ενδιάμεση αναζωπύρωση της πανδημίας το φθινόπωρο, που ωστόσο κι αυτή επενδύει στις ελαστικές ιδιότητες του είδους. Και L είναι, κατά τους οικονομολόγους πάντα, το σχήμα της απόλυτης καταστροφής. Μετά τη μεγάλη ύφεση, ακολουθεί μια μακρά περίοδος στασιμότητας, η οικονομία δεν αναπτύσσεται, ο πλούτος δεν μεγεθύνεται, κατά τον μοναδικό, απόλυτο προορισμό του.

Το πρόβλημα με όλα τα σχήματα του μέλλοντος είναι ότι βασίζονται σε μια ιστορική παρανόηση και μια επικίνδυνη παρερμηνεία του παρελθόντος. Είναι προσκολλημένα στη λατρεία της μεγέθυνσης, στη γραμμική, επιθετική και χωρίς διακυμάνσεις, φρεναρίσματα και μικρές, αναγκαίες οπισθοχωρήσεις εξέλιξη. Και, τελικά, σε μιαν αντίληψη ότι η ευημερία και ευτυχία των ανθρώπων εξαρτώνται από την αέναη, εκθετική και άνευ ορίων αύξηση του πλούτου των εθνών. Το ενδεχόμενο ο πλούτος αυτός, όπως και όσος είναι τώρα, να φτάνει και να περισσεύει για να ταΐσει τους πεινασμένους, να ντύσει τους γυμνούς, να φροντίσει τους ηλικιωμένους, να περιθάλψει τους ασθενείς, να μορφώσει τους αγράμματους, να διασκεδάσει τους θλιμμένους, να ευθυμήσει τους δυστυχείς θεωρείται περίπου αδιανόητο.
Λογικό, αφού οι κάτοχοι του παρόντος, του μέλλοντος και όλων των ευφάνταστων σχημάτων τους δεν προτίθενται να μοιραστούν ούτε τ’ αποφάγια τους. Ούτε καν τώρα, που η θανάσιμη απειλή από τον μικρόκοσμο της φύσης μπορεί ανά πάσα στιγμή να μετατρέψει τις τεράστιες προσωπικές και εταιρικές τους περιουσίες στο χώμα που θα τους σκεπάσει (ας είναι ελαφρύ...)

Το ενδεχόμενο το σχήμα του μέλλοντος να είναι πλέον συνάρτηση όχι της ανάπτυξης αλλά της απο-ανάπτυξης που έχει ανάγκη ο πλανήτης για να εξακολουθήσει να μπορεί να θρέφει την ανθρωπότητα έχει εξοβελιστεί από βολικά υποκατάστατα αειφορίας και βιωσιμότητας, που στην πραγματικότητα υποκρύπτουν την παραδοσιακή καπιταλιστική εξίσωση «ευημερία = απληστία». Το ταπεινό, κοινότοπο, μελό, το «λαϊκής απογευματινής» –που θα έλεγε και ο κ. Σκέρτσος– αίτημα της δίκαιης αναδιανομής του πλούτου αντιμετωπίζεται ως γραφικότητα.

Κι όμως, αυτό ακριβώς είναι το συμπύκνωμα της πανδημίας και της καραντίνας, αυτό ακριβώς δίνει υλική υπόσταση στην αλληλεγγύη ως του σημαντικότερου εμβολίου επιβίωσης της ανθρωπότητας, αυτό ακριβώς αποκαλύπτει η πανικόβλητη υπόκλιση των τουρμπο-καπιταλιστών και μπουρδο-φιλελεύθερων στο κράτος και στη συντονισμένη διακρατική δράση. Και το ίδιο ακριβώς προδίδει η σπουδή των κατόχων του μέλλοντος για ένα βιαστικό, τσαπατσούλικο και κανιβαλικό restart, με τους ελέφαντες να παλεύουν στο συρρικνούμενο ενδιαίτημά τους και τα ποντίκια να συνθλίβονται κάτω από τις πατούσες τους.

Αν η πανδημία αποδειχθεί το βολικό πρόσχημα ενός δυστοπικού για τους υποτελείς του κόσμου μέλλοντος, το L το βρίσκω μια χαρά ως σχήμα του εγγύς μας μέλλοντος, στο οποίο τη θέση μιας χαοτικά μοιρασμένης ποσότητας θα μπορούσε να πάρει μια δίκαια μοιρασμένη ποιότητα.


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Την δύσκολη ζωή μου ασφαλή να κάνω
εγώ στην Τράπεζα του Μέλλοντος επάνω
πολύ ολίγα συναλλάγματα θα βγάλλω.

Κεφάλαια μεγάλ’ αν έχει αμφιβάλλω.
Κι άρχισα να φοβούμαι μη στην πρώτη κρίσι
εξαφνικά τας πληρωμάς της σταματήσει.

Κ. Π. Καβάφη, «Η τράπεζα του μέλλοντος» (1897, από τα «Ανέκδοτα Ποιήματα» 1877-1923, Υψιλον)

Πεταμένα λεφτά

ΕφΣυν 9-10/5/2020

 

Στις μικροσυναλλαγές με τους καλούς γείτονες συμβαίνει το τελευταίο δίμηνο κάτι παράδοξο: «Πάρε μου δυο φραντζόλες ψωμί, αν βγεις». «Πάω σούπερ μάρκετ, θέλεις κάτι;» «Α, πάρε μου ένα γάλα». Και γίνεται η δουλειά και η αλληλοεξυπηρέτηση, χωρίς πολλά πολλά, χωρίς βαρύγδουπες διακηρύξεις περί αλληλεγγύης που αντισταθμίζει την αποστασιοποίηση, για το μακριά που μας φέρνει κοντά κι όλα τα σχετικά που πληρώναμε αδρά για να τ’ ακούμε νυχθημερόν απ’ τα κανάλια, μαζί με συμβουλές για το σαπούνισμα των χεριών. Γίνεται, λοιπόν, η δουλειά, φέρνει τη μια μέρα ο ένας το γάλα, την άλλη ο άλλος το ψωμί, τα κρεμάει ο ένας στο χερούλι της πόρτας του άλλου, κι έπειτα, κάποια στιγμή, είσαι ή δεν είσαι σπίτι, κάτω από την πόρτα γλιστράει ένα φακελάκι ή ένα σακουλάκι με τα λεφτά. Οι καλοί λογαριασμοί κάνουν τους καλούς φίλους.

Αλλά τα λεφτά μένουν εκεί. Στο φακελάκι ή το σακουλάκι τους. Εμπιστοσύνη υπάρχει κι είναι τυφλή, αλλά κανείς δεν σπεύδει να μαζέψει τα λεφτά από το σακουλάκι τους. Μένουν εκεί για ώρες, ίσως και μέρες, ως κάτι βδελυρό και μιαρό. Τα πράγματα από το σούπερ μάρκετ ή τον μανάβη θα βάλεις γάντια λάτεξ και σιγά σιγά θα τα πλύνεις ή θα τα περάσεις με αντισηπτικό για να τ’ απαλλάξεις από τυχόν ιικό φορτίο –τι ωραίες φράσεις έχουμε μάθει αυτό το δίμηνο!–, αλλά τα λεφτά, κέρματα ή χαρτονομίσματα, θα μείνουν κι άλλο στην τιμωρία τους. Παρατημένα. Πεταμένα. Πεταμένα λεφτά.

Αν η περιγραφή σάς φαίνεται υπερβολική, παρατηρήστε τι γίνεται στον φούρνο, στο σούπερ μάρκετ ή στο μπακάλικο. Οι άνθρωποι που ψωνίζουν με μετρητά όλο και λιγοστεύουν. Οι συστάσεις για συναλλαγές με κάρτα παντού διακηρύσσουν πανηγυρικά τον επιθανάτιο ρόγχο του φυσικού χρήματος. Οι κάρτες, που προ εικοσαετίας ήταν σύμβολο πρεστίζ και πιστοληπτικής ικανότητας μεσαίων και άνω εισοδημάτων, σήμερα είναι το ταπεινό διαβατήριο του φτωχού για την αγορά. Ο Covid-19 είναι έτοιμος να δώσει τη χαριστική βολή στα μετρητά, έπειτα από τα συντριπτικά πλήγματα που του προκάλεσαν τα capital controls. To 2015 υποτίθεται ότι ήταν για την υγεία και επιβίωση του τραπεζικού συστήματος. Το 2020 είναι για την υγεία και επιβίωση τη δική μας.

Το παράδοξο είναι ότι αυτό που το 2015 άρεσε πολύ στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που άλλωστε επέβαλε τη βίαιη μετάβασή μας από τον κόσμο του «βρόμικου» φυσικού χρήματος, στον κόσμο του «καθαρού» εικονικού χρήματος, σήμερα δεν της αρέσει ιδιαίτερα. Μερικούς μήνες πριν μας την πέσει ο Covid-19, η ΕΚΤ απέρριπτε αυστηρά διάταξη του φορολογικού νομοσχεδίου της μητσοτακοκυβέρνησης που ήθελε να μειώσει στα 300 ευρώ το υποχρεωτικό όριο ηλεκτρονικών συναλλαγών κι άλλα παρεμφερή, με το επιχείρημα ότι «η ικανότητα πληρωμής σε μετρητά παραμένει ιδιαίτερα σημαντική για ορισμένες κοινωνικές ομάδες οι οποίες, για διάφορους θεμιτούς λόγους (sic!), προτιμούν να χρησιμοποιούν μετρητά αντί για άλλα μέσα πληρωμών». Αυτό ήταν το ρητό επιχείρημα, διότι υπήρχε και το υπόρρητο, «σόρι μάγκες, αλλά, αν καταργήσουμε εντελώς τα μετρητά, εγώ τι ακριβώς ρόλο θα παίζω;».

Δεν είναι τόσο ανάλαφρο όσο ακούγεται. Αν ο καλός μας φίλος, ο κορονοϊός, καταφέρει μεταξύ άλλων το οριστικό πέρασμα σε μια οικονομία εικονικού χρήματος, που έτσι κι αλλιώς είναι η κυρίαρχη μορφή χρήματος σε σχέση με τα μετρητά, όχι χάρη στο bitcoin, αλλά χάρη στη δαιμόνια ελευθερία του πιστωτικού συστήματος να δημιουργούν χρήμα από το τίποτα, τότε οι «ανεξάρτητες» κεντρικές τράπεζες μετατρέπονται σε βασιλείς χωρίς εξουσίες, χωρίς σκήπτρο, στέμμα και κύρος. Κάτι σαν τους βασιλείς του Βελγίου ή της Ολλανδίας που υπάρχουν ή δεν υπάρχουν είναι ένα και το αυτό.

Ο έλεγχος του νομίσματος –της ποσότητάς του, της ισοτιμίας του, της ταχύτητας κυκλοφορίας του– είναι μια άσκηση κρατικής κυριαρχίας που οι κεντρικές τράπεζες (μαζί και η κεντρο-αποκεντρο-ευρωπαϊκή) σε αγαστή συμμαχία με τη χρηματοπιστωτική τοκογλυφία, την έχουν αποσπάσει από τα κράτη με πολύ κόπο για την αφήσουν να χαθεί σε ένα θολό συνονθύλευμα μετα-χρηματικής οικονομίας, όπου ρόλο χρήματος μπορούν να παίζουν κρυπτονομίσματα, αλγοριθμικές σειρές, βάσεις δεδομένων κι οποιαδήποτε άλλη επινόηση της άναρχης τεχνοαγοράς. Και η νομισματική κυριαρχία, η τόσο πονηρά κλεμμένη, είναι αδύνατη χωρίς το ελάχιστο υλικό της σύμβολο: ένα μεταλλικό μονόευρο, ένα πορτοκαλί πενηντάευρο ή έστω τις ψηφιακές απεικονίσεις τους. Το νόμισμα είναι ένα Σύμβολο Πίστεως (τραπεζικής), μέσω του οποίου ασκείται η κυριαρχία στα μυαλά των ανθρώπων, αυστηρή προϋπόθεση για να ασκηθεί και στις τσέπες τους. Αν το εξαφανίσουμε, τι λόγο ύπαρξης θα έχουν οι κεντρικές τράπεζες και οι τράπεζες γενικώς, εφόσον τον ρόλο τους μπορούν να τον παίξουν η Facebook, το bitcoin ή τα vouchers σίτισης, εκπαίδευσης ή διακοπών;

Μπορούμε, έτσι, να κατανοήσουμε το δίλημμα των πεταμένων λεφτών, των πιθανά μολυσμένων από τον ιό και για λίγο απόβλητων, πριν αποκτήσουν μια θέση στην τσέπη ή το πορτοφόλι μας: όλα τα λεφτά του κόσμου είναι εξ ορισμού βρόμικα, είτε είναι προϊόν ναρκεμπορίου είτε είναι η αμοιβή μιας επίπονης εργασίας. Είναι βρόμικα, γιατί αποξενώνουν τον άνθρωπο από το προϊόν της δουλειάς του, ευτελίζουν τις δεξιότητες, τις επιθυμίες, τις ανάγκες του και τον ίδιο στο επίπεδο του εμπορεύματος. Και δεν χρειάζεται να ντρεπόμαστε που είμαστε αναγκασμένοι να ζήσουμε πολύ ακόμη μαζί τους.
Αυτές που οφείλουν να ντρέπονται είναι οι κεντρικές τράπεζες: τόσα τρισεκατομμύρια δολάρια, ευρώ ή γεν, μοιρασμένα γενναιόδωρα εδώ και μια δεκαετία σε τράπεζες κι επιχειρήσεις ίσα για να μπαζώσουν τις τρύπες τους και ποιο το αποτέλεσμα; Ετοιμες να χαθούν κι αυτές στις ίδιες τρύπες.
Αυτά κι αν ήταν πεταμένα λεφτά.


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Χρυσάφι! κίτρινο, ακριβό, γυαλιστερό χρυσάφι!…
Τόσο απ’ αυτό κάνει το άσπρο μαύρο,
τ’ άσχημο ωραίο, τ’ άδικο δίκιο,
το χυδαίο ευγενικό, το παλιό νέο, τη δειλία αντρεία.
Τούτος ο κίτρινος ο δούλος δένει και λύνει νόμους·
ευλογάει καταραμένους· κάνει λατρευτή τη λέπρα·
δίνει στους κλέφτες θέση πλάι σε γερουσιαστές,
και τίτλους, προσκυνήματα, χειροκροτήματα·
τούτο ξαναπαντρεύει χήρα μαραμένη·
γυναίκα απ’ το νοσοκομείο με σπυριά ομπυασμένα
που προκαλεί εμετόν, αυτό τη μπαλσαμώνει
και την αρωματίζει πάλι ανθό του Απρίλη.
Ε, κολασμένο χώμα, πόρνη εσύ κοινή
της ανθρωπότητας, που βάζεις τις διχόνοιες
ανάμεσα στον όχλο των εθνών,
ε, θα σε κάνω εγώ να κάνεις το δικό σου.

Ουίλιαμ Σέξπιρ, «Τίμων ο Αθηναίος»
Μετάφραση Βασίλη Ρώτα

Ο Ματθαίος πάει για κούρεμα

 ΕφΣυν 2-3/4/2020

Μας κλείσανε με καπουτσίνο και φίλτρου, μας βγάζουν με φρέντο και φραπέ. Μπήκαμε με ισοθερμικά και φούτερ, θα βγούμε με κοντομάνικα κι αμάνικα. Φυλακιστήκαμε στους 8 βαθμούς, αποφυλακιζόμαστε στους 28. Μπήκαμε με ανάπτυξη, έστω και ισχνή, θα βγούμε με υφεσάρα. Μπήκαμε ανήσυχοι, θα βγούμε εξαγριωμένοι. Πήγαμε για μαλλί, θα βγούμε κουρεμένοι...

Αυτό το τελευταίο εξελίσσεται σε ενδιαφέρουσα κυριολεξία. Ως γνωστόν, η D day της Covid19-εποχής, η Δευτέρα 4η Μαΐου (στις περισσότερες χώρες της Γιουρολάνδης) ξεκινά με απόβαση σε κουρεία και κομμωτήρια. Αξιοπρόσεκτος συμβολισμός για την εποχή της εικόνας και τις προτεραιότητές της. Αλλά στην εποχή της πανδημίας μάλλον εκτρέπεται σε κάτι όχι τόσο ανάλαφρο κι ευχάριστο όσο μια περιποίηση κεφαλής και των επ' αυτής τριχών (αν έχουμε, όσοι έχουμε, όσες έχουμε, διότι οι καραφλοί ή οι εν χρω κεκαρμένοι έχουν ξενοιάσει από τέτοιες ανησυχίες). Δεν μιλάμε για βάψιμο, κόψιμο, χτένισμα. Μιλάμε για βαθύ, σκληρό κούρεμα. Κούρεμα κοινωνικο - οικονομικό.

Αυτό που με χαριτωμένη αυστηρότητα ο Μητσοτός και η αυλή του τιτλοφορούν ως «νέα καθημερινότητα», για να απομακρυνθούν προφανώς από την υπερκαταναλωμένη «κανονικότητα» που απεδείχθη καραμπινάτη -ή καραντινάτη- φούσκα, ο Ρουμπινί το αποκαλεί «τέλεια καταιγίδα». Κι επειδή κι αυτός θέλει να αποφεύγει τα κλισέ -αφού υποτίθεται ότι η «τέλεια καταιγίδα» είχε ήδη επέλθει μία δεκαετία πριν- παραθέτει δέκα λόγους που θα οδηγήσουν σε μια «δεκαετία απελπισίας», χειρότερη κι από τη δεκαετία του Μεσοπολέμου. Δεν θα αναπαραγάγω τον ζοφερό δεκάλογο του Ρουμπινί, τον βρίσκετε εύκολα. Αλλά ακόμη κι αν συνθέσουμε τη μητσοτακική «νέα καθημερινότητα» με τη ρουμπινική «δεκαετία απελπισίας», δεν γίνεται σαφές τι θα συμβεί και σε ποιους θα συμβεί. Τα είπαμε και την περασμένη εβδομάδα, συμμετρική κρίση δεν υπάρχει, κι αν το πάγωμα της οικονομίας παγώνει και τις αδικίες, όπως είπε ο Μητσοτός στο 4ον πανδημικόν του διάγγελμα (σ.σ. ποιος του τα γράφει αυτά;), το ξεπάγωμά της θα τις αποκαλύψει χαώδεις και αιματηρές.

Γιατί; Γιατί η επόμενη μέρα, ή η επόμενη δεκαετία, είναι η στιγμή της μεγάλης κουράς. Η ώρα της κουράς του Ματθαίου. Ποιος είναι ο Ματθαίος; Θυμάστε την παραβολή των ταλάντων; Εν συντομία: Εστειλε ο αφέντης τρεις δούλους να δοκιμάσει την παραγωγικότητά τους. Στον ένα έδωσε πέντε τάλαντα, αυτός γύρισε με δέκα και τον επιβράβευσε, στον δεύτερο έδωσε δύο τάλαντα, γύρισε με τέσσερα, κι αυτόν τον επιβράβευσε. Ο τρίτος όμως, που του 'δωσε μόνο ένα, το έκρυψε και το απέδωσε χωρίς τόκο, πράγμα που εξόργισε τον αφέντη ο οποίος τιμώρησε τον εγκρατή δούλο. Αλλά αυτό δεν είναι η κεϊνσιανή ευθανασία του ραντιέρη, αλλά σκληρή ευθανασία του προλετάριου (=αυτού που δεν έχει τίποτα). Εξ ου και το ευαγγελικό συμπέρασμα: «Τῷ γὰρ ἔχοντι παντὶ δοθήσεται καὶ περισσευθήσεται, ἀπὸ δὲ τοῦ μὴ ἔχοντος καὶ ὃ ἔχει ἀρθήσεται ἀπ’ αὐτοῦ». Το απλό, αποκρουστικά δαρβινικό συμπέρασμα είναι ότι ο τρίτος δούλος, ας τον πούμε Ματθαίο, προς τιμήν του Ευαγγελιστή που μας παρέδωσε την παραβολή, οδηγείται στην κουρά, γίνεται ο ίδιος κουρά των προβάτων, και όχι με τον τρυφερό τρόπο ενός κομμωτηρίου ή ενός νεο-μπαρμπέρικου.

Το σύνδρομο του Ματθαίου, που εν ολίγοις μας λέει ότι στη μεταπανδημική εποχή οι πλούσιοι θα γίνουν πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι, οι μεγάλοι της επιχειρηματικής οικονομίας θα γίνουν μεγαλύτεροι και οι μικροί θα χάσουν και τον ελάχιστο χώρο που διέθεταν, είναι αυτό που προεξοφλούν ακόμη και οι αναλυτές των απορρυθμισμένων αγορών. Και σε αυτό κυρίως βασίζουν τις εκτιμήσεις για θηριώδη και ιστορικά πρωτοφανή ύφεση. Κάθε μέρα προσέγγισης στη «νέα καθημερινότητα» θα αφήνει πίσω θύματα. Ενα σημαντικό ποσοστό μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων δεν πρόκειται να αντέξει το κόστος της επανεκκίνησης και της προσαρμογής στην απίστευτα επιταχυνόμενη ψηφιοποίηση της παραγωγής και του εμπορίου. Το πρώτο μεγάλο «κούρεμα» θα συντελεστεί ακριβώς εκεί, στην επανεκκίνηση, όταν όλοι οι δρομείς της αγοράς θα βρεθούν στην αφετηρία, τυπικά ισότιμοι, αλλά στην πραγματικότητα χωρισμένοι ήδη σε κερδισμένους, χαμένους και απλώς νεκρούς. Οταν κορυφωθεί η επαναλειτουργία της παραγωγής, της εφοδιαστικής αλυσίδας και των υπηρεσιών, το σύνδρομο του Ματθαίου θα εξελιχθεί σε κανονικό μακελειό.

Οι μεγάλες, παγκόσμιες εταιρείες που είναι οργανωμένες σε πλατφόρμες και δίκτυα εκτεινόμενα σε όλο τον πλανήτη, ελέγχοντας ταυτόχρονα την παραγωγή, τη μεταφορά και τις ηλεκτρονικές συναλλαγές, βρέθηκαν στο φυσικό τους περιβάλλον, απόλυτα κυρίαρχες, όταν το μεγάλο λοκντάουν πάγωσε το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής δραστηριότητας στον πλανήτη. Οταν η παγκόσμια οικονομία πιάσει έστω ένα ασθμαίνον κι απελπισμένο ρελαντί, θα καταβροχθίσουν αμάσητους μικρούς και μεσαίους παίκτες, στέλνοντας κατά εκατομμύρια στην ανεργία και τη φτώχεια τους εργαζόμενους. Ο πακτωλός πακέτων στήριξης από κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες είναι αδύνατο να αποτρέψει το μακελειό αν δεν διαθέτει ισχυρά αντιμονοπωλιακά φίλτρα κι έναν στοιχειώδη μηχανισμό αναδιανομής από πάνω προς τα κάτω. Και, τελικά, ο αφέντης, αντί να στείλει στην κόλαση τον φοβισμένο Ματθαίο, θα είχε καλύτερα αποτελέσματα αν μοίραζε στα τρία τα 15 τάλαντα του κοινωνικού του πειράματος.

***

Αυτά σκεφτόταν ο Ματθαίος αναποφάσιστος στο κατώφλι του κουρείου. Να μπει κανείς ή να μην μπει; Δεν παιζόταν μόνο το μαλλί του, αλλά και το κεφάλι του.


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Ηρθε και κείνος που είχε πάρει το ένα τάλαντο, κι είπε: «Κύριε, ήξερα ότι είσαι σκληρός άνθρωπος, θερίζεις εκεί που δεν έσπειρες και μαζεύεις από κει που δεν σκόρπισες, κι επειδή φοβήθηκα, πήγα κι έκρυψα το τάλαντό σου στο χώμα, και δες τώρα έχεις ό,τι σου ανήκει». Κι ο αφέντης τού απάντησε: «Πονηρέ και τεμπέλη δούλε, ήξερες πως θερίζω εκεί που δεν έσπειρα και μαζεύω από εκεί που δεν σκόρπισα. Επρεπε λοιπόν να βάλεις τα χρήματά μου στους τραπεζίτες κι εγώ όταν θα επέστρεφα θα τα έπαιρνα πίσω με τόκο. Πάρτε το τάλαντό του και δώστε το σε κείνον με τα δέκα τάλαντα. Διότι σε όποιον έχει θα δοθούν κι άλλα και θα του περισσέψουν. Από κείνον όμως που δεν έχει, θα του αφαιρεθεί και το λίγο που 'χει. Και ρίξτε τον άθλιο δούλο έξω στο σκοτάδι, εκεί που επικρατεί το κλάμα και το τρίξιμο των δοντιών. Και λέγοντας αυτά κατέληξε: Ο έχων ώτα ακούειν, ακουέτω.
Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, κε' 14-29