Η ζωή στα σύννεφα

ΕφΣυν, 17-18/10/2020

Α, ναι, υπάρχει και το cloud της Μέρι Πόπινς. Βικτωριανό, λιτό και σικάτο.

 Οταν η κόρη μου ήταν νήπιο, στο ερώτημά της «πού πηγαίνουν οι άνθρωποι όταν πεθαίνουν;» η μητέρα της κι εγώ ξεπερνούσαμε την αμηχανία μας και αποφεύγαμε τον μακάβριο υλισμό μας καταφεύγοντας στη γνωστή μεταφυσική ευκολία: «Στον ουρανό». Συνήθως έπιανε, και δεν ακολουθούσε άλλη ερώτηση, αλλά κάποια στιγμή φαίνεται ότι το παιδί επεξεργάστηκε σε εικόνες την απάντηση, και αποφάνθηκε: «Πω πω, χαμός θα γίνεται εκεί πάνω! Αστέρια, σύννεφα, σκελετοί, πώς χωράνε;» Για να απεικονίζει τους πεθαμένους ως αιωρούμενους σκελετούς φαίνεται ότι είχε ήδη καταλάβει ότι μεσολαβεί μια αποκρουστική διαδικασία αποσύνθεσης των σωμάτων στη γη. Αυτό, δηλαδή, που θέλαμε ν’ αποφύγουμε να περιγράψουμε.

Πολύ πιο κάτω από τον ουρανό, κάτω κι από τη στρατόσφαιρα, στη γήινη τροπόσφαιρα, μεσουρανούν οι θύσανοι, τα στρώματα κι οι σωρείτες, αυτές οι συγκεντρώσεις υδρατμών, σταγονιδίων και κρυστάλλων που, παρά τη γοητεία ή την απειλητικότητά τους, απομυθοποιήθηκαν νωρίς από την προϊστορική ανθρωπότητα. Οσες μεταφυσικές, υπερφυσικές ή μυθολογικές διαστάσεις κι αν αποδόθηκαν στα σύννεφα, η βασική τους λειτουργία συνδέθηκε με τον κύκλο του νερού, των βροχών, των εποχών και τελικά την επιβίωση της ανθρωπότητας. Η ζωή κάτω από τον ουρανό, η ζωή ΜΕ τα σύννεφα είχε τα οφέλη και τις απειλές της. Η ζωή ΣΤΑ σύννεφα ήταν υπόθεση φαντασίας και ψυχαγωγίας. Κι αυτά πολύ πριν η μετεωρολογία αποκαλύψει τα μυστικά των νεφών. 

Αν το φυσικό νέφος της γήινης ατμόσφαιρας το έχουμε αναλύσει μέχρι τελευταίο μορίου, υπάρχει ένα νέο νέφος που εμπνέει περιέργεια και δέος, αν και πρόκειται για ανθρώπινο δημιούργημα. Χάρη στην τεχνολογική άγνοιά μας και τον ψηφιακό αναλφαβητισμό μας, το cloud, το υπολογιστικό νέφος που αγκαλιάζει σαν ψηφιακή ατμόσφαιρα τον πλανήτη, αποκτά μια διάσταση μεταφυσική. Το «νέφος» μπορεί να μην είναι μετά θάνατον καταφύγιο ψυχών ή κατοικία θεών, αλλά είναι το ενδιαίτημα δισεκατομμυρίων πράξεων, συναλλαγών, συνομιλιών που καθημερινά πραγματοποιούν οι άνθρωποι μέσω του πληκτρολογίου τους, των τηλεφώνων τους και κάθε συσκευής δημόσιας ή ιδιωτικής χρήσης που αποθηκεύει οπτικοακουστικά στοιχεία, διαθέτει GPS και είναι συνδεμένη στο διαδίκτυο. 

Οπότε, το αγωνιώδες ερώτημα που προκύπτει είναι πού πάνε τα δεδομένα μας, οι σκέψεις, οι εκμυστηρεύσεις μας, τα μυστικά μας, οι βρομιές μας, οι κωδικοί πρόσβασης σε κάθε είδους λογαριασμό μας, οι συνομιλίες κι οι καβγάδες μας στο κινητό ή στα κοινωνικά δίκτυα, τα τσάτρουμ και τα μέσεντζερ; Πού φυλάσσονται τα μεγάλα δεδομένα που διαθέτουν τα κράτη για την ασφάλεια των πολιτών τους, για τη λειτουργία των διοικητικών μηχανισμών, για τη διασύνδεση επιχειρήσεων, τραπεζών, καταναλωτών, για την ασφάλεια των πτήσεων και κάθε είδους επίγειων μετακινήσεων, για την άμυνα και την προστασία μιας χώρας από εξωτερικές απειλές; Με λίγα λόγια: πού αποθηκεύονται τα συστατικά της κυριαρχίας κάθε κράτους και της ιδιωτικότητας των πολιτών του; 

Στο cloud είναι η απάντηση που θα έδινε με την άψογη αμερικανική προφορά του ο Μητσοτάκης, στο «νέφος» μάς παραπέμπουν και οι απαντήσεις όλων των εκπροσώπων των ψηφιακών κολοσσών που «έχουν τον έλεγχο των πιο κρυφών κυττάρων μας, του οργασμού, της πείνας μας, της μάρκας των τσιγάρων μας», κι ας το ’χουμε κόψει. Στο νέφος, αδερφές μου, στο νέφος, μας παραπέμπουν και ο Γκέιτς, ο Μπέζος, ο Ζούκενμπεργκ, ο Πέιτζ και ο Μπριν που απλώνουν εδώ και χρόνια- πριν ο Κυριάκος ανακαλύψει την Αμερική και τη Microsoft- δεκάδες κέντρα δεδομένων σε όλη το πλάτος της πυκνοκατοικημένης εύκρατης ζώνης του πλανήτη, σαν ζώνη ελέγχου ή σαν ψηφιακή εκδοχή του Πανοπτικού του Μπένθαμ. Εκεί, μεταξύ των δισεκατομμυρίων ατομικών και κεντρικών σέρβερ, δικτύων οπτικών ινών, κεραιών, συχνοτήτων και δορυφόρων αναπτύσσεται στην κυριολεξία μια δεύτερη ζωή μας. Ζωή στα σύννεφα που θα ήταν παραδεισένια αν ξέραμε πως έχουμε τον έλεγχό της. 

Αλλά δεν τον έχουμε, είναι βέβαιο. Ο λυτρωτικός, απελευθερωτικός χαρακτήρας της τεχνολογίας αντιστρέφεται από τη στιγμή που κατανοούμε ότι μια πολύ μικρή ομάδα ψηφιακών κολοσσών, που η χρηματιστηριακή τους αξία υπερβαίνει κατά πολύ το ΑΕΠ όλης της Ε.Ε. των 27, καταλαμβάνει χωρίς τον παραμικρό μέχρι στιγμής έλεγχο την τεράστια αγορά των μικρών και μεγάλων δεδομένων, τη ζωή στα σύννεφα 7,5 δισ. ανθρώπων. Το γεγονός ότι περίπου 1 στους 3 Ευρωπαίους πολίτες, σύμφωνα με τη Eurostat, δεν εμπιστεύεται προσωπικές πληροφορίες και δεδομένα στα επιχειρηματικά ή κοινωνικά δίκτυα δεν είναι προϊόν δαιμονοποίησης της τεχνολογίας, αλλά διαίσθηση του κινδύνου που συνιστά η τεράστια ισχύς που αποκτά μια δεκάδα πολυεθνικών. Που εκτός από ανεξέλεγκτη φοροαποφυγή θέλουν να εξασφαλίσουν ασυλία στη διαχείριση της τεράστιας αγοράς δεδομένων, μικρών και μεγάλων, ατομικών και συλλογικών. 

Το πρόβλημα με τη δεύτερη ζωή μας στα σύννεφα, όπως και με τη ζωή μας στα δίκτυα και τις συχνότητες, δεν είναι η μεταφυσική ιδέα ότι αυτή η περίπλοκη τεχνολογία κάποια στιγμή θα αυτονομηθεί ακόμη και από τους δημιουργούς και κατόχους της και θα στραφεί εναντίον μας, όπως ο HAL στην «Οδύσσεια του Διαστήματος». Αλλά αντιθέτως, ότι μονοπωλείται από μια στενή ομάδα σκληρά ανταγωνιζόμενων κολοσσών, που λειτουργούν ως παγκόσμια υπερκράτη, με τα κράτη και τις κυβερνήσεις αμήχανους παρατηρητές, αλλά και πρόθυμους πελάτες. Τα παγκόσμια μονοπώλια του νέφους και της διασύνδεσης είναι περίπου ότι ήσαν η Βρετανική και Ολλανδική Εταιρείες Ανατολικών Ινδιών για σχεδόν δύο αιώνες: συμμορίες εμπόρων, τραπεζιτών, πειρατών, αποικιοκρατών και κατσαπλιάδων που εξασφάλισαν κυριαρχία κράτους πάνω από τα κράτη. 

Οταν η Facebook διαθέτει 1,6 δισ. καθημερινούς χρήστες- υπηκόους, περισσότερους από το πολυπληθέστερο κράτος της Γης, είναι προφανές ότι έχει ήδη εγκαθιδρύσει την ψηφιακή Νεφελοκοκκυγία της, τη κραταιά αυτοκρατορία των νεφών, όχι όμως ως ουτοπία των ελεύθερων πουλιών, αλλά ως δυστοπία των ασύδοτων πολυεθνικών. Αν τα κράτη συνειδητοποιήσουν ότι όσο συμπεριφέρονται ως πρόθυμα πελατάκια τους θα τους καταπιούν τα αδηφάγα νέφη τους, ίσως αποφασίσουν να βάλουν φρένο και να αποδώσουν στην τεχνολογία τον αληθινά ανθρωπιστικό, απελευθερωτικό χαρακτήρα της.


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

ΚΗΡΥΚΑΣ: Ω συ, που έκτισες πόλη αιθέρια, ένδοξη!
Δεν ξέρεις τι τιμή κερδίζει!
Πόσοι θνητοί την πόλη σου ερωτεύτηκαν!
Πριν να την ιδρύσουν, όλοι Λακεδαιμόδειχναν
Αφηναν μαλλούρα, μέναν νηστικοί, βρωμούσαν
Σωκρατόφερναν, κρατούσαν ροπαλάκια...
Τώρα όμως το ’στριψαν στην ορνιθομανία!
Ολα καταχαρούμενα τα κάνουν, όπως τα πουλιά.
Πρώτα ότι όλοι τους μόλις σηκωθούν
χαράματα ακόμα- όπως εμείς στο βόσκημα-
στα νομικά τους όλοι σκύφτουνε και πάνω από τα ψηφίσματα!
Ορνιθομανία απερίφραστη!

Αριστοφάνη, «Ορνιθες» (Μετάφραση Κώστα Τοπούζη)