Η νοημοσύνη του σμήνους

ΕφΣυν, 6-7/2-2021

Τι κοινόν μετ’ εμού και Ελον Μασκ; Κανένα απολύτως. Ελειψα μία εβδομάδα και δεν έλειψα σε κανέναν. Είπε, όμως, ο Μασκ ότι «θα λείψει για λίγο από το τουίτερ» (Off Twitter for a while, πέντε λέξεις όλες κι όλες) κι έπεσε το διαδίκτυο. Στην πρώτη μισή ώρα από την ανάρτηση μάζεψε 32.000 σχόλια, 36.000 αναπαραγωγές και 490.000 «καρδούλες» - μη χέσω. Εγινε παγκόσμια είδηση σε όλα τα καθωσπρέπει οικονομικά δίκτυα. Ενα σμήνος εκατομμυρίων ανθρώπων και μοναδικών IP από κάθε γωνιά του πλανήτη πετάει μαζί του στο νέφος των κοινωνικών δικτύων. Τον ακολουθεί στις παρουσίες του και στις απουσίες του. Δυο μέρες κράτησε η «σιωπή» του Μασκ. Την έσπασε μ’ ένα τουίτ υπέρ ενός κρυπτονομίσματος. Και το σμήνος σε λίγες ώρες εκτόξευσε την τιμή του.

Τι συγκροτεί το σμήνος των ακολούθων του Μασκ, τα σμήνη των φαν της Καρντάσιαν, τα σμήνη της πλατφόρμας Reddit, της Robinhood και των νεόκοπων αλογομούρηδων της Wall Street που έκαναν την άπληστη εξέγερσή τους με το σαπάκι της GameStop, με το ασήμι και ποιος ξέρει με ποιο ακόμη ξεχασμένο εμπόρευμα; (Παρένθεση: Μήπως είναι καλή ιδέα να μπούμε στην πλατφόρμα και να πετάξουμε στο άσχετο κάτι για το σιδηρονικέλιο, να απογειώσουμε την τιμή του, μπας και γλιτώσουμε τη ΛΑΡΚΟ από το να πουληθεί κοψοχρονιά;) Λιανά τα έκανε ο Μπάμπης (Μιχάλης) όλη αυτή τη βδομάδα: για τη «μούφα» του χρηματιστηριακού ακτιβισμού και για το εμπόριο ονείρων που κάνουν με ανυποψίαστους ή ευκολόπιστους φτωχοδιάβολους οι καρχαρίες της Wall, πουλώντας φούμαρα για τον εκδημοκρατισμό του τζόγου και την «επανάσταση» της μαρίδας εναντίον των δεινοσαύρων. Εκ του αποτελέσματος, για πολλοστή φορά επιβεβαιώνεται ο θείος Βλαδίμηρος για την ετοιμότητα του καπιταλιστή να σου πουλήσει το σκοινί που θα τον κρεμάσεις. Με τη διαφορά ότι στο τέλος καταφέρνει πάντα να σε κρεμάσει εκείνος με το σκοινί που του αγόρασες.

Ωστόσο, αυτά τα σμήνη, που προκαλούν στο υπολογιστικό νεφέλωμα φαινόμενα εξίσου θεαματικά με τα σμήνη εκατομμυρίων πουλιών που διασχίζουν τον ουρανό κάθε χρόνο από Βορρά προς Νότο κι αντίστροφα, έχουν κάτι διαφορετικό από τα ανθρώπινα πλήθη. Τα πλήθη που βγαίνουν με τα σώματά τους, τις ομάδες, τους αρχηγούς τους στο προσκήνιο της Ιστορίας, άλλοτε εξεγερμένα, άλλοτε απελπισμένα, άλλοτε απλώς παραιτημένα. Τείνω να υιοθετήσω τον απεχθή Ελον Μασκ της Tesla, που εμμέσως βλέπει στα πλήθη αυτά αγέλες βιονικών ανθρωποειδών, σμήνη από cyborgs. Δεν είναι ακριβώς ο στρατός από ρομπότ της Metropolis, αλλά είναι άνθρωποι αδιαλείπτως συνδεδεμένοι στο παγκόσμιο διαδίκτυο. Μπορεί ο άνθρωπος να μην έχει ακόμη κάποιο ψηφιακό εμφύτευμα στον φλοιό του εγκεφάλου του που να ενισχύει τη μνήμη και τις δεξιότητές του ή για να αποκτήσει τηλεπαθητικές και τηλεκινητικές ικανότητες. Αλλά καθένας μας διαθέτει πια έναν εξωτερικό ψηφιακό φλοιό εγκεφάλου, αναπόσπαστο μέρος κάθε διανοητικής και χειρωνακτικής δραστηριότητάς του. Οι ψηφιακές συνάψεις μας, αναπτυγμένες σε κινητά, υπολογιστές, σέρβερ, μηχανές περιήγησης, λογαριασμούς ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και κοινωνικών δικτύων, κέντρα διατήρησης δεδομένων, στο υπολογιστικό νέφος, σε ιδιωτικές και δημόσιες αποθήκες μεγάλων δεδομένων, σε φανερές και μυστικές υπηρεσίες, όλα αυτά τα θραύσματα μνήμης που είναι διασκορπισμένα παντού, ανταγωνίζονται πλέον σε όγκο τις φυσικές συνάψεις του εγκεφάλου μας.

Παρότι η ζωική φύση και η μακρά διαδικασία εξέλιξης του είδους μας έχουν εφοδιάσει με μηχανισμούς ομαδοποίησης και συμπεριφοράς αγέλης, τα σμήνη cyborgs που αναπτύσσονται στα σόσιαλ μίντια και στις πλατφόρμες δικτύωσης, συντεθειμένα από εκατομμύρια άτομα ενδεχομένως σε τεράστια απόσταση το ένα από το άλλο, χωρίς ποτέ να έχουν οποιαδήποτε υλική επαφή μεταξύ τους, αυτά τα πλήθη των αγνώστων και ανέγγιχτων, διαφέρουν ριζικά από τα σμήνη των πουλιών, των μυρμηγκιών, των μελισσών. Ακόμη και των ανθρώπων που για χιλιετίες μετακινούνται ομαδικά και οργανωμένα, με κάτι από νοημοσύνη του σμήνους.

Διάβαζα κάπου για τον ρόλο της φερομόνης που χρησιμοποιούν τα μυρμήγκια για να διαμορφώσουν τις βέλτιστες και συντομότερες διαδρομές μέσα στις πολυσχιδείς αποικίες τους. Η ποσότητα φερομόνης που καθένα αποθέτει σε μια διαδρομή στο χώμα ρυθμίζεται ανάλογα με το πόσο συντομότερη και καθαρότερη είναι για να παρασύρει όλη την αποικία σ’ αυτή. Μια σοφή διαδικασία αύξησης της παραγωγικότητας στην κατασκευή «πόλεων» και τεράστιων logistic centers όπου αποθηκεύουν τροφή, βασισμένη στη συλλογική ευφυΐα, που όμως υπηρετεί το συλλογικό όφελος. Κάτι ανάλογο κάνουν οι μέλισσες με τα κυρίως χημικά συστήματα επικοινωνίας, αλλά και τα πουλιά με την περίπλοκη μηχανική αυξομείωσης αποστάσεων, ταχύτητας, δονήσεων, ένα σύστημα φυσικών αλγορίθμων που δίνουν στο σμήνος αυτή την ασύλληπτη και αδιάλειπτη συνοχή για χιλιάδες χιλιόμετρα.

Η προσομοίωση της νοημοσύνης του σμήνους από τις αγορές και τα συστήματα ψηφιακής διακυβέρνησης είναι κάτι ριζικά διαφορετικό. Οι άνθρωποι που κάθονται σπίτι ή στις δουλειές τους μπροστά σε μια οθόνη υπολογιστή ή κινητού και συνομιλούν σε διαδικτυακά φόρουμ ή παίζουν χρηματιστηριακό τζόγο μέσα από πλατφόρμες πρακτικά είναι αδύνατο να ελέγξουν αν μια πληροφορία, σύσταση, υπόδειξη αγοράς ή πώλησης μετοχής ή οποιουδήποτε άλλου τίτλου είναι η φερομόνη, το νέκταρ ή το φτερούγισμα ενός αληθινού συμπαίκτη. Μπορεί να είναι ένα σμήνος αλγορίθμων εκπορευμένων από το «έξυπνο» χρήμα. Μπορεί να είναι μια αγέλη από cyborgs που παρουσιάζονται ως Μάικλ, Χουάν ή Χαρούκι και οδηγούν τους ανυποψίαστους τη μια στιγμή στον ουρανό των υπεραποδόσεων και την επόμενη στην κόλαση του κραχ. Η παρείσακτη νοημοσύνη του σμήνους που κατασκευάζεται στη Σίλικον Βάλεϊ ή στη Σανγκάη, που παίρνει τη μορφή ενός απλού τουίτ του Ελον Μασκ οδηγώντας εκατομμύρια παικτών σε μια μετοχή, ένα κρυπτονόμισμα, ένα μετάλλευμα είναι απλώς ένας ακόμη μηχανισμός αρπαγής πλούτου και συσσώρευσής του από τους μεγάλους άρπαγες. Η χειραγωγημένη συλλογική ευφυΐα της καταλήγει ξεκάθαρη συλλογική βλακεία. Το σμήνος που υποκαθιστά το συλλογικό όφελος με την ατομική αδηφαγία είναι μάλλον απίθανο να φτάσει σε άλλο προορισμό εκτός από τον ομαδικό χαμό.



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Ενας γλάρος δεν αντιμιλά ποτέ στο Συμβούλιο του Σμήνους, αλλά η φωνή του Ιωνάθαν ξέσπασε. «Ανευθυνότητα; Αδέλφια μου!», φώναξε. «Ποιος είναι πιο υπεύθυνος από τον γλάρο που ανακαλύπτει κι ακολουθεί ένα νόημα, έναν ανώτερο σκοπό στη ζωή; Για χίλια χρόνια τσαλαβουτούμε ψάχνοντας να βρούμε ψαροκεφαλές, αλλά τώρα έχουμε έναν σκοπό στη ζωή - να μάθουμε, να ανακαλύψουμε, να ’μαστε λεύτεροι! Δώστε μου μια ευκαιρία μόνο, αφήστε με να σας δείξω τι ανακάλυψα...». Το Σμήνος θαρρείς πως ήταν πέτρινο. «Δεν ανήκεις πια στην Αδελφότητα», φώναξαν όλα μαζί και μονομιάς έκλεισαν τ’ αυτιά τους και του γύρισαν τις πλάτες. Ο Ιωνάθαν Γλάρος πέρασε τις υπόλοιπές του μέρες μόνος, αλλά πέταξε μακριά, πιο μακριά από τους Πέρα Βράχους. Ηταν θλιμμένος όχι από μοναξιά, αλλά γιατί οι γλάροι αρνήθηκαν να πιστέψουν στο μεγαλείο της πτήσης που τους περίμενε. Αρνήθηκαν ν’ ανοίξουν τα μάτια τους και να δουν.

Ρίτσαρντ Μπαχ, «Ο γλάρος Ιωνάθαν Λίβινγκστον»