Αρχηγοί οικογενείας

ΕΦΣΥΝ, 3-4/4/2021

Ο εγχώριος καπιταλισμός υπήρξε από καταβολής του οικογενειακή υπόθεση. Τόσο αυστηρά οικογενειακή, στα όρια της αιμομιξίας, ώστε κάθε παρείσακτος που έμπαινε ακόμη και με νόμιμο τρόπο -ως γαμπρός ή νύφη, π.χ.- στη φαμίλια αντιμετωπιζόταν με εχθρότητα για πολύ καιρό, έως και για πάντα, αν δεν έδινε στον πατριάρχη τεκμήρια αφοσίωσης στην οικογενειακή περιουσία, τον μοναδικό αληθινό δεσμό αίματος που κρατά τη φαμίλια σε συνοχή και εξασφαλίζει την αύξηση και τη διαιώνισή της από γενιά σε γενιά.

Ο ελληνικός καπιταλισμός, τόσο στην αρπακτική, κλεπτοκρατική εκδοχή του όσο και στη λαμπερή, λαϊφσταϊλάδικη βερσιόν του, ήταν και παραμένει κατά βάση οικογενειακός καπιταλισμός. Το ιδρύματα πολιτισμού, κοινωφελούς προσφοράς και φιλανθρωπίας που κραυγάζουν την αγωνία υστεροφημίας των πατριαρχών του -Νιάρχου, Λάτση, Ωνάση, Βαρδινογιάννη, τα πιο ονομαστά-, με μια φιλοδοξία να ανταγωνιστούν ακόμη και τον Παρθενώνα, είναι απλώς τα πιο γνωστά τοπόσημα και μνημεία του. Στα θεμέλιά τους είναι καλά θαμμένες σεξπιρικών διαστάσεων οικογενειακές τραγωδίες και αιματηρά μυστικά, αλλά η απόλαυση ή η κοινωφέλεια που μας προσφέρουν ως αντιπαροχή έχουν σβήσει κάθε ανεπιθύμητη σκιά.

Στην ιστορία του ελληνικού οικογενειακού καπιταλισμού προστέθηκε εσχάτως ένα νέο κεφάλαιο, αυτό των οικογενειακών γραφείων, των family offices - μια αρκετά παλιά επινόηση νομικής μορφής διαχείρισης του μεγάλου πλούτου στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη, την Ασία, αλλού σχετικά ρυθμισμένη και αλλού εντελώς άτυπη. Υποτίθεται ότι η κυβέρνηση προώθησε τον περασμένο Φλεβάρη τη σχετική διάταξη που δίνει κίνητρα ίδρυσης ή μεταφοράς οικογενειακών γραφείων στη χώρα μας για την προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων, αν και αυτό που κάνουν τα «οικογενειακά γραφεία» είναι να βαφτίζουν την επιχειρηματική επένδυση και κερδοφορία σε οικογενειακή περιουσία και τα αποκτήματά της σε προσωπικά αντικείμενα των μελών της. Επειδή ο πλούτος είναι πολύς και προορισμός του είναι να αβγαταίνει και να μετασχηματίζεται, το οικογενειακό γραφείο αγοράζει π.χ. για λογαριασμό του/της αρχηγού της οικογενείας, αντί ενός διαμαντοστόλιστου Cartier -του τέταρτου ή πέμπτου, που στο κάτω κάτω δεν πρόκειται να το φορέσει-, ένα πακετάκι μετοχών σε μια κατασκευαστική εταιρεία, σε μια τράπεζα, σε ένα ΜΜΕ. Κι αν τα παιδιά είναι ακόμη μικρά ή έχουν ακόμη σπουδές ή δεν νογάνε στην τελική, αντί να τους πάρουμε το 30ό ακίνητο π.χ. στην Αυστραλία, όπου μπορεί να μην πάνε και ποτέ, τους αγοράζουμε ένα τιτλοποιημένο επιχειρηματικό δάνειο της Πειραιώς, της Eurobank, της Εθνικής. Κι αν αργότερα θελήσουν, πάνε και το τρίβουν στη μούρη του οφειλέτη και του παίρνουν την ενυπόθηκη μπίζνα του, ή για να την «τρέξουν» ή για να την κάνουν ευρωδίφραγκα.

Θα αναρωτηθεί κανείς: και τι διαφέρει το οικογενειακό γραφείο από τον παραδοσιακό οικογενειακό καπιταλισμό; Σε αδρές γραμμές, με μοναδικό τίμημα τη μεταφορά της φορολογικής κατοικίας των μελών της φαμίλιας στην Ελλάδα -από το Ντελαγουέρ, τα Κέιμαν ή τη Ζυρίχη που ήταν πριν-, οι διαχειριστές της οικογενειακής περιουσίας κάνουν νόμιμα και με ελάχιστο φορολογικό κόστος αυτό που απαιτούσε πριν μια περίπλοκη, χρονοβόρα, βρόμικη και συχνά αιματηρή δουλειά εξαγοράς αξιωματούχων, εχεμύθειας, εξαπάτησης ή απλής εξαφάνισης μαρτύρων. Εκσυγχρονισμός, βρε αδερφέ!

Το τι απήχηση και αποτελεσματικότητα θα έχει η προσφορά της φαμίλιας Μητσοτάκη στις λοιπές φαμίλιες του ελληνικού και αλλοδαπού καπιταλισμού, δεν είναι ακόμη σαφές. Ακούσαμε μόνο ότι ήδη το οικογενειακό γραφείο της Μ. Λάτση εμπλουτίζει την πατροπαράδοτη κοσμηματοθήκη με πακέτα κατασκευαστικών ή τραπεζικών μετοχών, που υποθέτουμε ότι ανακουφίζουν τις πληγές από το οικογενειακό ρήγμα που είχε προηγηθεί το καλοκαίρι (από τη Lamda). Συμβαίνουν και στις καλύτερες οικογένειες.
Ομως, το τι μπορεί να προκαλέσει εντός και εκτός οικογενείας ένα οικογενειακό γραφείο, στον ευρύτερο μη οικογενειακό και παρεΐστικο καπιταλισμό, στον ανώνυμο καπιταλισμό των διεθνών χρηματιστηρίων και του άυλου χρήματος, μας το υπέδειξε το μίνι κραχ και οι ζημιές που προκάλεσε ακόμη και στα εξυπνοπούλια του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος ο κ. Σουνγκ Κουκ Χουάνγκ. Ο Αμερικανοκορεάτης ιδρυτής του οικογενειακού γραφείου Archegos Capital Management. Ενας «Αρχηγός» φαμίλιας που ακόμη και με το ελληνικό όνομα του γραφείου του φαίνεται ότι σάρκαζε και παραπλανούσε τους δεινοσαύρους της επενδυτικής τραπεζικής, ασφαλής κι ανενόχλητος -μέχρι την παταγώδη κατάρρευσή του- στην αδιαφάνεια που του πρόσφερε ο σεβασμός στην «οικογένεια».

Το έξυπνο χρήμα, πράγματι, σέβεται και προστατεύει ακόμη τον αρχαιότερο κοινωνικό δεσμό, αρκεί να τον συνέχει πλούτος και μεγάλη περιουσία. Στη δυστοπία του μέλλοντος το μόνο που θα διασωθεί από τις οικογένειες είναι τα family offices. Ολες οι άλλες θα διαλυθούν ως περιττοί και αντιπαραγωγικοί δεσμοί.



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Πρέπει να παραλύσουμε τη λειτουργία κάθε οικογένειας, κάθε σχολείου, πανεπιστημίου, εργοστασίου, επιχείρησης, εταιρείας, τηλεόρασης, κινηματογραφικής βιομηχανίας κι ύστερα, αφού τα σταματήσουμε, να επινοήσουμε ευέλικτες μη ιεραρχικές δομές για να διαμοιράσουν τα συσσωρευμένα πλούτη σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι δομές αυτές θα γίνουν δύσκαμπτες στον καιρό τους, εξαιτίας της τρομαγμένης στάσης μας απέναντι στην ελευθερία μας, αν όμως μείνουμε πιστοί στην αρχή της συνεχούς επανάστασης -ανατροπή των κοινωνικών δομών που επινοούν ύστερα από λίγο άθελά τους τον ίδιο τους τον θάνατο και μετά έχουν αξίωση να ζήσουν-, θα βρούμε τον τρόπο όχι μόνο να επιζήσουμε, αλλά και να μην ξαναγυρίσουμε ποτέ πια στο φυσιολογικό πρότυπο του κόσμου, πράγμα που είναι η μοναδική σημασία που μπορεί να αναγνωρίσει κανείς στη λέξη «παλινδρόμηση» σε αυτό το στάδιο της ιστορίας. Δεν αποκλείεται οι μόνες «αληθινές» σχέσεις να είναι εκείνες που απηχούν τον χωρισμό του παιδιού και της μάνας που κλαίνε. Από δω και πέρα δυο άνθρωποι συναντιούνται. Από δω και πέρα υπάρχει η επανάσταση. Καμιά φορά η πραγματική συμβίωση είναι πιο κοντινή όταν μια απόσταση 7.000 μιλίων χωρίζει τον έναν από τον άλλο. Και τότε, όταν από τα κατάβαθα του εαυτού του ξέρει κανείς πως βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση, βγαίνει από αυτή με τη δική του κραυγή, μέσα στην ασυμμέριστη ερημιά του.

Ντέιβιντ Κούπερ, «Ο θάνατος της Οικογένειας» (1971)