Στοιχήματα του μέλλοντος

 Εφημερίδα των Συντακτών, 30/12/2021-2/1/2022

Τις καλές, ανθηρές εποχές, τότε που δέναμε τα σκυλιά με τα λουκάνικα, τότε που τα εταιρικά πρωτοχρονιάτικα δώρα πλημμυρίζανε τα δημοσιογραφικά γραφεία ανεξαρτήτως βαθμού συναλλαγής μεταξύ δωροδόκων και δωροληπτών, τότε που τα γούρια του νέου χρόνου ήταν από χρυσό, ασήμι, άντε κρύσταλλο, αλλά επ’ ουδενί τσίγκινα ή από ανακυκλωμένα χαρτιά, τότε που οι λέβητες ήταν ξέχειλοι από πετρέλαιο και τα καλοριφέρ βράζανε αυγό, τότε που τα φλουριά της πρωτοχρονιάτικης πίτας ήταν βικτοριανές χρυσές λίρες, ελισαβετιανές στη χειρίστη, και οι γενναιόδωροι εργοδότες κλήρωναν έναν έξτρα μισθό ή ένα ταξίδι στην Ντίσνεϊλαντ στους τυχερούς υπαλλήλους που τους έπεφτε το φλουρί, τότε που οι έγνοιες των μεσο-μικροαστών για το ρεβεγιόν της Πρωτοχρονιάς ήταν αν θα έφτανε ένα κιλό καπνιστός σολομός κι αν το χαβιάρι θα ήταν Beluga ή Caluga και τα διλήμματα των αξιοπρεπώς αμειβόμενων προλετάριων εξαντλούνταν στο αν θα προκαλούσε καλύτερη εντύπωση στους καλεσμένους τους ένα καλοψημένο ολόκληρο γουρουνάκι ή ένα ρολό μαριναρισμένου αγριογούρουνου, σ’ αυτές τις εποχές, λοιπόν, που κάτι σας θυμίζουν αχνά, στο κατώφλι του νέου χρόνου έδιναν κι έπαιρναν τα στοιχήματα. 

Δεν εννοώ τον τζόγο, που ακμάζει και στις εποχές του ζόφου και της «Ομικρον», αλλά τα στοιχήματα του εγγύς μέλλοντος: πού θα πάει η οικονομία, πόσο θα ανέβει το χρηματιστήριο, ποια ντιλ θα κλείσουν οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι, πού θα πάει η κερδοφορία τους, ποιες εξαγορές θα πετύχουν εκτός Ελλάδας, ποιες βαλκανικές ή ευρωπαϊκές αγορές θα κατακτήσουν, ώς πού θα φτάσει ο νεόκοπος ελληνικός μικρο-ιμπεριαλισμός, ποια μεγάλα έργα θα αναλάβουν οι κατασκευαστικοί όμιλοι εντός και εκτός Ελλάδας, ποια νέα άλματα πιστωτικής επέκτασης θα κάνουν οι τράπεζες, πόσα νέα καταστήματα θα ανοίξουν, ποια μεγάλα επενδυτικά πρότζεκτ θα χρηματοδοτήσουν. Οι παχυλές, ξέχειλες από πρωτοχρονιάτικα δώρα εφημερίδες, με τους πηχυαίους τίτλους τους για «τα στοιχήματα του 199… κάτι» ή «του 200… κάτι» κρυμμένους πίσω από γούρια, αξεσουάρ ή cd και dvd με μουσική για το ρεβεγιόν της παραμονής, από Φρανκ Σινάτρα μέχρι Εφη Θώδη, ντανιάζονταν κατά εκατοντάδες μπροστά στα 15.000 περίπτερα και ψιλικατζίδικα που κάποτε πουλούσαν ενημέρωση, ή αυτό το υβρίδιο πληροφόρησης, ψυχαγωγίας και κανονικότατου εκμαυλισμού το οποίο συνιστούσε την ενημέρωση. Πίσω από αυτά τα μελλοντολογικά στοιχήματα υπήρχε η διάχυτη προσδοκία, αν όχι βεβαιότητα, ότι το μέλλον επιφύλασσε πάντα, κάθε χρόνο, κάτι καλό. Αν όχι για όλους, για τη μεγάλη πλειονότητα. Ενα μεγάλωμα της πίτας, με ένα κομμάτι για τον καθένα, έστω και μικρό. Μια αύξηση του ΑΕΠ, των τζίρων, των εισοδημάτων, της κατανάλωσης, του πλούτου, έστω και κραυγαλέα άνισα μοιρασμένη, κάπως θα έφτανε στον καθένα, εκτός από τους λίγους απόλυτα αποκλεισμένους. Κανείς δεν έχανε σ’ αυτά τα στοιχήματα. Το μέλλον του ευήμερου παρελθόντος μας ήταν πάντα γκαστρωμένο. 

Το μέλλον του παρόντος μας μοιάζει στείρο. Για τους περισσότερους επιφυλάσσει κυρίως απώλειες ή δυσάρεστες αλλαγές. Τα «μεγάλα στοιχήματα του 2022», που πάλι πλημμυρίζουν πρωτοσέλιδα και τηλεοπτικά πάνελ, παίζουν, αλλά αφορούν τους λίγους τρόφιμους του Πρυτανείου που ονομάζεται «Ταμείο Ανάκαμψης» και τα αρπακτικά της νέας «δημιουργικής καταστροφής» που εξελίσσεται με φόντο την πανδημία. 

Τι στοιχήματα απομένουν για μας, τους περιττούς του μέλλοντος; Πόσα ταξίδια θα κάνει φέτος ο Κυριάκος. Πού θα είναι το επόμενο Σαββατοκύριακο. Σε ποια βουνοκορφή θα βγάλει την επόμενη σέλφι. Πόσα θα είναι τα κρούσματα της επόμενης Τρίτης 4 Ιανουαρίου 2022. Στους πόσους θανάτους θα κλείσει τον κύκλο της η πανδημία. Με ποιο γράμμα θα βαφτιστεί η επόμενη μετάλλαξη του κορονοϊού. Πού θα πάει η χονδρική ρεύματος τον επόμενο μήνα. Πόσες τηλεοπτικές εμφανίσεις θα κάνει ο Αδωνις τον Φεβρουάριο. Με πόση ύφεση θα κλείσει το πρώτο τρίμηνο. Πού θα φτάσει ο πληθωρισμός τον Μάρτιο. Πότε θα γίνουν εκλογές, μπας και απαλλαγούμε αναιμάκτως και ησύχως από τον ανεκδιήγητο θίασο που υποδύεται πως κυβερνά. Αυτό το τελευταίο στοίχημα, αν το χάσουμε, χαθήκαμε. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Θα περιμένω τη νύχτα σας αδιάφορος

χαμογελώντας με ψυχρότητα για τις ένδοξες μέρες.

Πίσω από το χάρτινο κήπο σας

πίσω από το χάρτινο πρόσωπό σας 

εγώ θα ξαφνιάζω τα πλήθη

ο άνεμος δικός μου 

μάταιοι θόρυβοι και τυμπανοκρουσίες επίσημες

μάταιοι λόγοι. 

Μην αμελήσετε. 

Πάρτε μαζί σας νερό. 

Το μέλλον μας θα έχει πολύ ξηρασία.

Μιχάλη Κατσαρού, «Θα σας περιμένω» 

Με το χιούμορ των άλλων

ΕφΣυν, 23-26/12/2021

Κάποτε είχα χιούμορ. Τουλάχιστον στο πλαίσιο αυτής της στήλης. Ή νόμιζα πως είχα χιούμορ. Αλλά ακόμη κι αυτό είναι αρκετό, γιατί όταν σου βγαίνει αυθόρμητα μια ατάκα, μια πλάκα, ένα αστείο αφήγημα, μια παρωδία της πραγματικότητας, η στιγμή της επινόησης προσφέρει ένα κύμα ευφορίας. Ακόμη κι αν οι άλλοι τελικά τη βρουν κοτσάνα, κρυάδα ή μαλακία. Και ελλείψει χιούμορ, κυριαρχούν πίκρα, κατάθλιψη, νεύρα, θυμός. Ενίοτε, σκέφτομαι να υποβάλω μήνυση ή αγωγή για την καταστροφή του χιούμορ. Αλλά δεν υπάρχει σχετικό έγκλημα ή αδικοπραξία, κι έπειτα ποιον να πρωτομηνύσω; Τα μνημόνια; Την κρίση; Τον καπιταλισμό; Την ηλικία; Τις ορμόνες; Την ιδεολογική ήττα; Τον κορονοϊό; Τον Κυριάκο;

Οταν σου λείπει κάτι, τι κάνεις; Το δανείζεσαι, σωστά; Ή το απαλλοτριώνεις. Κι ευτυχώς, τα κοιτάσματα χιούμορ δεν έχουν στερέψει. Κι ο ζωντανός οργανισμός αυτής της εφημερίδας, που ευτυχώς δεν την έχουν απερημώσει η τηλεργασία και η ψηφιακή νέκρωση, ακόμη και στις αμήχανες στιγμές της, μεταξύ σιωπών, φωνών, θυμών, σοβαρότητας, σοβαροφάνειας, ευθυμίας -και ολίγου τσίπουρου-, αποδίδει ακατέργαστα πετράδια που είναι κρίμα να πάνε χαμένα. Κλέβω θρασύτατα (από τους Σ., τη Ν., τον Γ., τον Τ., την Ε., τη Λ.,... αλλά δεν χρειάζεται να εξαντλήσω την αλφάβητο, ξέρουν αυτοί) κι αποδίδω στην κρίση σας μερικά φρέσκα προϊόντα της συλλογικής εξόρυξης για το τι θα μπορούσε να συμβεί στους πρωταγωνιστές της εορταστικής μυθολογίας των ημερών, αν βρίσκονταν εδώ και τώρα.

Η θεία γέννηση: 1) Τελικά η Αγία Οικογένεια δεν χρειάστηκε να μετακομίσει στη Βηθλεέμ για την απογραφή που διέταξε ο Ηρώδης. Το θείο βρέφος ήταν τζίνιους. Εβγαλε την αυτοαπογραφή στο πιτς φιτίλι απ’ την κοιλιά της μάνας του. 2) Ρωτάει ο απογραφέας τον Ιωσήφ: «Η φάτνη έχει τουαλέτα μέσα ή έξω; Κι αν έχει μέσα, διαθέτει υδραυλική εγκατάσταση, δηλαδή καζανάκι;» 3) Κατά μία εκδοχή ο Ηρώδης διέταξε τη σφαγή των 5.000 νηπίων για να συγκαλύψει το φιάσκο της απογραφής. Δεν του βγαίναν τα νούμερα. 4) Ξέρετε γιατί η Μαρία αναγκάστηκε να γεννήσει σε στάβλο; Γιατί το πανδοχείο ήταν covid free κι αυτή δεν είχε πιστοποιητικό εμβολιασμού.

Οι Μάγοι: 1) Φέτος οι Μάγοι αποκλείεται να φτάσουν στη Βηθλεέμ. Ο θεός κάνει οικονομία στο ρεύμα. Το άστρο λαμπρό θα μείνει σβηστό μέχρι να πέσει η τιμή του φυσικού αερίου (Μόνο ο Μπακογιάννης δεν μασάει. Λαμπιόνια μέχρι και στους κάδους απορριμμάτων.) 2) «Καλώς τον Βαλτάσαρ, καλώς τον Μελχιόρ. Ο Γκασπάρ;» «Ξέμεινε στα σύνορα. Δεν είχε κάνει PCR test» 3) «Σμύρνα, λιβάνι… Χρυσό δεν έχει φέτος;» «Εχει πέσει 6%, είπαμε να σας φέρουμε κάτι καλύτερο. Λίθιο. 400% έχει πάρει από πέρσι». 4) «Καλά, το άστρο είναι σβηστό λόγω ρήτρας αναπροσαρμογής. “Ωσαννά” γιατί δεν ακούγονται;» «Γιατί όλα τα αγγελάκια έχουν πέσει τάβλα. Θερίζει η Ομικρον στον παράδεισο. Πες κι εσύ, Σωτήρη…»

Ο Αϊ-Βασίλης: 1) Μην περιμένετε δώρα φέτος. Με την κρίση της εφοδιαστικής αλυσίδας τα πρωτοχρονιάτικα θα τα πάρετε κατά το Πάσχα. 2) Ο Αϊ-Βασίλης δεν το κουνάει από το Ροβανιέμι φέτος. Ποιος να αντέξει δύο δισεκατομμύρια ράπιντ τεστ σε μια νύχτα; 3) Ο Σάντα τα έσπασε με την Coca Cola. Εκανε ντιλ με τον Μπέζος. Ολα τα δώρα θα φτάσουν μέσω Amazon. Οι τάρανδοι ανησυχούν μην καταντήσουν αλλαντικά. 4) Ερημιά στο χωριό του Αϊ-Βασίλη. Ολα τα ξωτικά την έκαναν. Μπήκαν σε ψηφιακές πλατφόρμες. Ουμπεροποίηση και στα Χριστούγεννα, γαμώτο;

Οι καλικάντζαροι: 1) «Δεν ανεβαίνουμε στον Πάνω Κόσμο φέτος. Τι νόημα έχει; Εδώ δεν φοβούνται τον Κυριάκο, θα φοβηθούν εμάς;» 2) Κωλοβελόνης: «Και δεν μου λέτε, κυρ δικηγόρε, θα μπορούσαμε εμείς οι παγανοί να κάνουμε μήνυση στο Μαξίμου για αντιποίηση αρχής ή αγωγή για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας;» 3) Βαθρακούκοι, καρκάντσαλοι, βορδόλακες, κάηδες και καλλισπούδες ξεκίνησαν απεργία διαρκείας. Τι νόημα έχει να πριονίζουν όλο τον χρόνο το δέντρο της ζωής στον Κάτω Κόσμο, όταν οι ζωές μια χαρά θερίζονται στον Πάνω; 4) «Και δεν μου λες, βρε Μαντρακούκο… Ξέρεις εσύ καμιά μελέτη που λέει ότι αν σε διασωληνώσω με το μπουρί της σόμπας θα πάθεις κάτι;»
Για τη μεταγραφή…
ΚΙΜΠΙ
Kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
28 Μαΐου 19χχ
Κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης Τύπου, η κόρη του Αϊ-Βασίλη εξηγεί στους μετόχους πως η Κλάους στο εξής θα αφιερωθεί σε δραστηριότητες διανομής και ανεφοδιασμού τρίτων, ενώ η παραγωγή παιχνιδιών θα επικεντρωθεί μόνο στις πολύ μικρές ηλικίες. Ανακοινώνονται χιλιάδες απολύσεις ξωτικών.
Τζεροκαλκάρε, «Στον μακαρίτη Αϊ-Βασίλη» (ευγενής προσφορά της Λουίζας)

Υπεραξίες θανάτου

ΕφΣυν 18-19/12/2021

 Excess mortality. Υπερβάλλουσα θνησιμότητα. Αυτό είναι το πιο χοτ στατιστικό τρεντ (πολλά γκρίκλις μαζί, ε;) που επέβαλε η πανδημία στην καθημερινότητά μας. Αν και κανείς δεν μπορεί να πει με σαφήνεια ποιο ακριβώς μέτρο θνησιμότητας είναι «κανονικό» ή «φυσιολογικό», η Eurostat, η ΕΛΣΤΑΤ και όλες οι στατιστικές υπηρεσίες στις «πολιτισμένες» κοινωνίες και αναπτυγμένες οικονομίες του κόσμου μετρούν με ζήλο και με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια τις υπεραξίες θανάτου που αποδίδει η ίδια η ασθένεια. Ή η αδυναμία των συστημάτων υγείας και η εγκληματική αδιαφορία των κυβερνήσεων να αποτρέψουν την ακραία συνέπεια της Covid-19. Η στατιστική δεν διαχωρίζει το αιτιακό βάρος κάθε συνιστώσας στην παραγωγικότητα του θανάτου. Δεν θέλει ή δεν μπορεί. Απλώς καταγράφει.

Για να είμαστε ειλικρινείς, αυτό δεν είναι κάτι εντελώς καινούργιο. Από τα προϊστορικά χρόνια και τα πρώτα έθιμα περί τη γέννηση και τον θάνατο, την τεκνοθεσία και την ταφή, οι μικρές ανθρώπινες κοινότητες αντιμετώπιζαν τη ζωή σαν ένα τέρμιναλ ακατάπαυστων αφίξεων και αναχωρήσεων, που το ισοζύγιό του παραμένει για χιλιετίες πλεονασματικό υπέρ των πρώτων, παρά τα αιματηρά διαλείμματα επιδημιών, γενοκτονιών, πολέμων που απάλλασσαν τις κοινωνίες και τους κυριάρχους τους από πλεονάζον ανθρώπινο φορτίο. 

Ο παρεξηγημένος και παρερμηνευμένος Μάλθους προσπάθησε να εξηγήσει το παράδοξο της «υπερβάλλουσας ανθρωπότητας» στις συνθήκες του πρωτόγονου βιομηχανικού καπιταλισμού. Η ακατέργαστη ουτοπία του άνοιξε ένα παράθυρο ρεαλισμού στη δυστοπία του μέλλοντός -ή του παρόντος μας;- στην οποία ο ανθρώπινος πληθυσμός φτάνει σε ένα όριο που οι γήινοι πόροι δεν φτάνουν για να τον συντηρήσουν πια. Δύσκολα θα μπορούσε να φέρει κανείς αντίρρηση σήμερα σ’ αυτό. Ακόμη και οι υπεράνω μαλθουσιανικού στίγματος οπαδοί της αποανάπτυξης, οι τεχνοπολιτικοί της πράσινης μετάβασης ή οι πολιτικές του ενός τέκνου που για δεκαετίες επιβάλλονταν στην Κίνα ελάχιστα απέχουν από τον πυρήνα της ανάλυσης του καημένου Ρόμπερτ Τόμας Μάλθους. 

Από τη στιγμή, λοιπόν, που οι ταξικά ιεραρχημένες κοινωνίες αντιλήφθηκαν ότι ο πλούτος κάθε έθνους είναι ο πληθυσμός του- δηλαδή το παραγωγικό δυναμικό του-, η ανάγκη να μετριέται κι αυτός με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια, δίπλα στους όγκους των σιτηρών, των ορυκτών, των μεταλλευμάτων, των πρώτων υλών, των βιομηχανικών αγαθών, των εισαγωγών, των εξαγωγών ή του χρήματος, κατέστησε τα ληξιαρχεία το ίδιο απαραίτητα με τα δημόσια θησαυροφυλάκια, τα γενικά λογιστήρια του κράτους και τα λογιστήρια των επιχειρήσεων. Το μεγάλο βιβλίο του κόσμου, όπου ο ληξίαρχος σημειώνει αφίξεις και αναχωρήσεις, γεννήσεις και θανάτους, είναι το βιβλίο εσόδων- εξόδων της αστικής βιοπολιτικής. 

Η υπερβάλλουσα θνησιμότητα της πανδημίας που μετρούν οι ευρωπαϊκές στατιστικές εκπέμπει κάτι καθησυχαστικό και κάτι ανησυχητικό ταυτόχρονα. Γιατί υπάρχει μια ανατριχιαστική αναλογία ανάμεσα στο επίπεδο ανάπτυξης και πλούτου κάθε χώρας με τις «υπεραξίες θανάτων» που αποδίδει. Τον Οκτώβριο, για παράδειγμα, η υπερβάλλουσα θνησιμότητα ήταν από 2% έως 10% για τις σκανδιναβικές χώρες, τη Γαλλία ή τη Γερμανία, 25% για την Ελλάδα, 50% για τις βαλτικές χώρες, 75% για τη Βουλγαρία και 110% για τη φτωχότερη χώρα της Ευρώπης, τη Ρουμανία. Ναι, ναι, βέβαια, παίζουν ρόλο και τα εμβόλια και η κατάσταση των συστημάτων υγείας, αλλά το βασικό μήνυμα που εκπέμπει το πλεόνασμα θανάτων είναι ότι τελικά μάλλον φταίνε οι ίδιοι οι λαοί για τη φτώχεια τους, την καθυστέρησή τους και την υπερβολική έκθεσή τους στους εκτός «κανονικότητας» θανάτους. Εμμέσως, η ψυχρή στατιστική αφήνει το άθλιο υπονοούμενο ότι κάποιοι πληθυσμοί μάλλον το αξίζουν αυτό το θανατικό. Κι αν η στατιστική απλώς το υπονοεί, ο ασεβής Μωυσής το λέει σχεδόν κυριολεκτικά: οι ανεμβολίαστοι είναι άξιοι της τύχης τους. Και η ελληνική υπερβάλλουσα θνησιμότητα είναι το δίκαιο αντίτιμο της ελευθερίας των υπολοίπων να λουστούμε ανέμελα στο φως των εκατομμυρίων χριστουγεννιάτικων λαμπιονιών. Να ψωνίσουμε, να φάμε, να πιούμε να αυξήσουμε τους τζίρους, να συντηρήσουμε το τέμπο της ανάπτυξης, να κάνουμε την Ελλάδα παγκόσμιο επενδυτικό χαμπ, να αξιοποιήσουμε τα 70 δισ. του ΕΣΠΑ και του Ταμείου Ανάκαμψης, να πρασινίσουμε και να ψηφιοποιηθούμε μέχρι εξαϋλώσεως και εντέλει να χεστούμε στο τάλιρο. Στο κάτω κάτω δεν είμαστε και Ρουμανία... 

Η καθημερινή τελετουργία της ανακοίνωσης των αριθμών της πανδημίας, η καταγραφή του «πλεονάσματος θανάτων» που παράγει η Covid-19, έχει κι αυτή την αναπόφευκτη λειτουργία. Αν ο πρώτος θάνατος από κορονοϊό πριν περίπου 20 μήνες αναγγέλθηκε με πανικό και δέος, δίνοντας στον πρώτο νεκρό και τους λίγους που ακολούθησαν τον ελάχιστο σεβασμό που δικαιούνταν, ένα δίκαιο ξόδι για τις «αχρείαστες απώλειες» που θα ’λεγε κι ο κυνικός Μωυσής, οι σχεδόν 20.000 που ακολούθησαν μετατράπηκαν σε στατιστική. 

Η τρομακτική εξοικείωσή μας με την «υπερβάλλουσα θνησιμότητα», που συνοδεύεται από υπογραμμίσεις για τη μεγάλη ηλικία ή την ιδιοτροπία των αδικοχαμένων να μένουν ανεμβολίαστοι, «καταλαμβάνοντας για εβδομάδες τα κρεβάτια των ΜΕΘ», καταλήγει σ’ έναν απάνθρωπο συμβιβασμό μας με μια υπόρρητη πολιτική «υπερβάλλουσας βιωσιμότητας»: κάποιοι περισσεύουν λόγω επιλογών, ηλικίας, πετριάς, πνευματικής υστέρησης, έλλειψης παραγωγικότητας, χαμηλών δεξιοτήτων, αδυναμίας να προσαρμοστούν στον γενναίο νέο κόσμο. Και κάποιοι αποφασίζουν ποιων οι ζωές τιμολογούνται τόσο χαμηλά, ώστε η χρησιμότητά τους εξαντλείται στην παραγωγή υπεραξιών θανάτου. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Λανθασμένα πίστευε πως το όνομα θα έπρεπε να βρίσκεται στον χθεσινό κατάλογο, και τώρα βρισκόταν μπροστά στο απίστευτο σκάνδαλο του ανθρώπου που έπρεπε να πεθάνει πριν από δυο μέρες και αυτός εξακολουθούσε να είναι ζωντανός. Και δεν ήταν αυτό το βασικό. Ο διαβολεμένος ο τσελίστας, που από τότε που γεννήθηκε είχε σημαδευτεί για να πεθάνει νέος, σαράντα εννέα μόλις ανοίξεων, τώρα έκλεινε ξεδιάντροπα τα πενήντα, διαψεύδοντας έτσι το πεπρωμένο, τη μοίρα, το κισμέτ και όλες τις υπόλοιπες δυνάμεις που έχουν αφιερωθεί στο να αντιτίθενται με όλα τα ηθικά και ανήθικα μέσα στην τόσο μα τόσο ανθρώπινη θέλησή μας να ζήσουμε. Ηταν μια ολοκληρωτική ατίμωση. Και τώρα πώς θα επανορθώσει μια παρέκκλιση που δεν μπορεί να έχει συμβεί, σε μια περίπτωση που δεν έχει προηγούμενο και τίποτα δεν προβλέπει κάτι παρόμοιο στους κανονισμούς, αναρωτιόταν η θάνατος, κυρίως γιατί έπρεπε να είχε πεθάνει στα σαράντα εννιά του χρόνια και όχι στα πενήντα που είναι σήμερα. Ηταν φανερό πως η καημένη η θάνατος ήταν μπερδεμένη, συγχυσμένη και λίγο έλειψε να χτυπήσει το κεφάλι της στον τοίχο από τη στενοχώρια. Σε τόσες χιλιάδες αιώνες διαρκούς δραστηριότητας ουδέποτε της είχε συμβεί λειτουργικό σφάλμα, και τώρα, πάνω ακριβώς που εισήγαγε κάτι νέο στην κλασική σχέση των θνητών με την αυθεντική causa mortis, εκείνη δεχόταν το πιο σκληρό χτύπημα. 

Ζοζέ Σαραμάγκου, «Περί θανάτου»

Τσιπς

Εφημερίδα των Συντακτών, 11-12/12/2021

Μου αρέσουν τα τσιπς. Ναι, αυτά τα κλασικά τσιπς, οι τηγανισμένες σε απροσδιορίστου προέλευσης έλαια λεπτές ροδέλες πατάτας, αλατισμένα ή καρυκευμένα με ρίγανη -ώς εκεί, τα υπόλοιπα δεν με τρελαίνουν-, που κλείνονται αεροστεγώς σε μια πλαστική συσκευασία και τρώγονται απολαυστικά με τουλάχιστον τρεις από τις πέντε αισθήσεις: τη γεύση (αυτονόητο), την αφή (της σκληρής, αλλά ταυτόχρονα τόσο λεπτής και εύθρυπτης φέτας), την ακοή (για το απολαυστικό «κρατς! στο στόμα, που ταράζει την ηρεμία της ευσταχιανής σάλπιγγας στέλνοντας ευχάριστες δονήσεις στο τύμπανο). Την όσφρηση την εξαιρώ, γιατί συχνά την προσβάλλει μια δυσοσμία ταγγισμένου λαδιού ή φοινικέλαιου, η όραση είναι δευτερεύουσα: τα τσιπς, όπως και τα ποπ κορν, τα απολαμβάνει κανείς και στις σκοτεινές κινηματογραφικές αίθουσες, προς εκνευρισμό όσων είναι προσηλωμένοι στις οθόνες. 

Οταν ήμουν παιδί, είχα το εξής χούι: έπαιρνα τη σακούλα με τα πατατάκια και πριν την ανοίξω τη συνέθλιβα ανάμεσα στις παλάμες μου, ακούγοντας και νιώθοντας τις ξεροτηγανισμένες λεπτές φέτες πατάτας να θρυμματίζονται, να σπάνε σε μικρά κομματάκια. Ο στόχος ήταν απλώς να παρατείνω την απόλαυση της κατανάλωσής τους, ας πούμε στη διάρκεια μιας ταινίας, μιας εκδρομής με λεωφορείο, ή στο λιάσιμο μετά το πολύωρο μούλιασμα στην καλοκαιρινή θάλασσα. Οσο περισσότερα τα κομματάκια τσιπς τόσο μεγαλύτερη η απόλαυση, με μόνο τίμημα ένα λαδωμένο χέρι. 

Τώρα, μπορεί και να με βαρέσετε, αλλά νιώθω πως κάπως συνδέεται αυτή η παιδική, μικρονοϊκή ανδραγαθία με τον «νόμο του Μουρ», του συνιδρυτή της Intel, που, τα χρόνια που εγώ θρυμμάτιζα τα τσιπς μου, αυτός προέβλεπε τον αδιάκοπο θρυμματισμό των ολοκληρωμένων κυκλωμάτων σε όλο και μικρότερες και πυκνότερες «ψυχές» κάθε ηλεκτρονικής συσκευής, με τον διπλασιασμό των τρανζίστορ που χωράνε κάθε δυο χρόνια. Και κάπως έτσι ξεκίνησε η λαμπρά πεντηκονταετία των όλο και πυκνότερων τρανζίστορ, των όλο και μικρότερων, πιο ευρύχωρων και ταχύτερων επεξεργαστών και μικροεπεξεργαστών που βρίσκονται σε κάθε συσκευή που κυβερνά την ύπαρξή μας, πέφτοντας από την κλίμακα των εκατοστών και των χιλιοστών στην κλίμακα των νανομέτρων. Από τα 22 νανόμετρα στα 14, μετά στα 10 και κανείς δεν ξέρει σε ποιες ακόμη αόρατες υποδιαιρέσεις μπορεί να χωρέσει ο τεχνητός νους της ανθρωπότητας. Η βιομηχανία των μικροτσίπ έγινε κατά κάποιον τρόπο η σακούλα με τα πατατάκια μου και οι ημιαγωγοί -πυριτίου, καδμίου, γερμανίου και δεν ξέρω ποιου άλλου υλικού- είναι το «τηγανόλαδο» νανοτεχνολογίας στο οποίο κυκλοφορούν τα θραύσματα της γιγάντιας παγκόσμιας νοημοσύνης (τώρα, θα με βαρέσετε κανονικά). 

Ο οξυδερκής τηλε-φίλος Ηλίας Καραβόλιας, τον οποίο ενίοτε τσιτάρω (κοινώς: κλέβω, βλέπε παρακάτω), αποκαλεί «αμοιβάδα του παγκόσμιου εμπορίου» το μικροτσίπ και προτρέπει ορθά τους διαχειριστές του τεχνοκαπιταλισμού να επανεισαγάγουν στα πανεπιστήμια το παλιό μάθημα της εμπορευματολογίας, που περιγράφει καταλεπτώς την αλυσίδα κατασκευής και εμπορίας ενός προϊόντος, από την εξόρυξη ή συλλογή των πρώτων υλών του μέχρι την παράδοσή του στον καταναλωτή. Ολα τα στάδια, τις εκατοντάδες κινήσεις και τους εκατοντάδες ανθρώπους που διαμεσολαβούν μέχρι ένα κινητό τηλέφωνο, για παράδειγμα, να μπει σε μια χριστουγεννιάτικη συσκευασία δώρου, με αγιοβασίληδες, ταράνδους και χρυσόσκονες. 

Ετσι, ίσως γίνει αντιληπτό και στους υπερειδικευμένους μάγους της πληροφορικής, στους υπερεκτιμημένους εφευρέτες των χιλιάδων χρήσιμων και άχρηστων εφαρμογών που φορτώνονται σε κάθε συσκευή, στους πιονέρους της μεγάλης στροφής στις επιστήμες, τις τέχνες και τα επαγγέλματα της ψηφιακής οικονομίας, ότι για να φτιαχτούν τα θαυμάσια προϊόντα της κατακερματισμένης «συλλογικής διάνοιας», κάποιος πρέπει να φτιάχνει τα μικροτσίπ. Κάποιοι πρέπει να κάθονται ώρες στις αλυσίδες παραγωγής της Foxconn στην Κίνα ή της Intel στην Ινδία, την Ευρώπη και όπου γης, για να μοντάρουν με λεπτά και επιδέξια δάχτυλα τα τσιπάκια που θα δώσουν ζωή και ψυχή στο iPhone 13 το οποίο έχει υποσχεθεί για πρωτοχρονιάτικο δώρο στην έφηβη κόρη του ο καλοπληρωμένος trader της Νέας Υόρκης. Κάποιοι πρέπει να κάνουν τη βρομοδουλειά, κάθε βρομοδουλειά, χαμαλοδουλειά που δεν έχουμε καταφέρει ακόμη να φορτώσουμε στα ρομπότ. 

Ετσι, αυτό που πομπωδώς αποκαλούμε κρίση της εφοδιαστικής αλυσίδας την οποία πυροδότησε η πανδημία μπορεί να περιγραφεί ως μια διαδοχή απλών παρενεργειών του κορονοϊού: η Λιχουάν αρρώστησε και δεν δούλεψε για αρκετές μέρες στο εργοστάσιο της Samsung στην Ξιάν της Κίνας και το ίδιο συνέβη με εκατοντάδες εργαζόμενους σε όλα τα εργοστάσια μικροτσίπ της ιαπωνικής πολυεθνικής. Δισεκατομμύρια μικροτσίπ έλειψαν από εκατοντάδες άλλες πολυεθνικές παραγωγής αυτοκινήτων, τηλεφώνων, τηλεοράσεων ή βιομηχανικών αυτοματισμών. Ο Στιβ, που έχει παραγγείλει το iPhone 13 για την κόρη του, από το Μανχάταν, αναρωτιέται αν θα πέσει θύμα της αναγκαστικής μείωσης των πωλήσεων της Apple κατά 10 εκατ. κομμάτια. Η αλυσίδα λιανικής πώλησης που περιμένει τις παραγγελίες των πελατών πληρώνει όσο όσο για να φτάσουν μια ώρα αρχύτερα τα κοντέινερ με το πολύτιμο φορτίο και να μη δυσαρεστήσει πελάτες σαν τον Στιβ. Αλλά το ίδιο κάνουν όλες οι αλυσίδες, όλες οι βιομηχανίες, όλες οι επιχειρήσεις. Κι έτσι στα λιμάνια της Ασίας τα φορτηγά πλοία φρακάρουν κι ακόμη κι αν οι ναύλοι εκτοξευτούν κι άλλο και τα σιδερένια εμπορευματοκιβώτια πληρωθούν χρυσά για να ταξιδέψουν στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη με καράβια, τρένα, φορτηγά ή εμπορικά αεροσκάφη, δεν είναι δεδομένο ότι θα φτάσουν στην ώρα τους. 

Και σιγά το κακό που πάθαμε, θα πείτε, αν το γκατζετάκι που παραγγείλαμε δεν το βρούμε την Πρωτοχρονιά, αλλά τα Φώτα ή το Πάσχα. Οχι, εμείς δεν θα πάθουμε κανένα κακό από μια καθυστέρηση -άλλα είναι τα κακά που μας απειλούν-, αλλά η παγκοσμιοποίηση, αυτή η αυτοθαυμαζόμενη καπιταλιστική εποποιία της τελευταίας τριακονταετίας, μοιάζει πια τόσο εύθραυστη. Σαν τα πατατάκια της παιδικής μου ηλικίας που κατακερματίζονταν ανάμεσα στις παλάμες μου. 

 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Ο κορωνοϊός -άυλο σύμβολο της παγκοσμιοποίησης- ανέστειλε την παραγωγή του κατ’ εξοχήν υλικού συμβόλου της παγκοσμιοποίησης (τσιπάκι). Χωρίς αυτό δεν μπορεί να παραχθεί καμία έξυπνη μηχανή, κανένα σύγχρονο μηχανικό ή ψηφιακό μέσο παραγωγής εμπορευμάτων. Να λοιπόν που η παραγωγική και εμπορική αλυσίδα σπάει όταν το μικρό αυτό κατασκευαστικό εξάρτημα, ο μικρός νους του καπιταλισμού, δεν παράγεται πλέον ταχύτατα και επαρκώς. Δεκαετίες τεχνολογικής εξέλιξης καταλήγουν στην ψηφιακή και διαδικτυακή παραγωγή, αλλά αυτή δεν μπορεί να υποστηριχθεί χωρίς το βασικότερο πλέον «υλικό» των εμπορευμάτων, το τσιπάκι. Αραγε ο καπιταλισμός είναι ικανός να «εξαϋλώσει» οσονούπω και αυτό το εξάρτημα μέσα στο κάθε τεχνολογικό εμπόρευμα; 

Ηλία Καραβόλια, Ο «μικρός νους» του συστήματος (https://www.rodiaki.gr/, 9/12/2021) 

Ρε, μπας κι ο Ερντογάν έχει δίκιο;

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 94-5/12/2021

Ο ευφυής κομίστας Ζορζ Βολίνσκι, αδικοχαμένος στα 80 του στη σφαγή στο «Charlie Hebdo», τη δεκαετία του ’80, όταν δούλευε στην κομμουνιστική «Humanite», είχε κάνει ένα καταπληκτικό σκίτσο που συμπύκνωνε σε ένα καρέ όλη τη διαμάχη των οικονομολόγων -αλλά στην ουσία των συνδικάτων και των εργοδοτικών ενώσεων- για τον πληθωρισμό. Το σκίτσο -έφαγα το ίντερνετ να το βρω και τη βιβλιοθήκη για μια παλιά εκδοσούλα που το περιλάμβανε, αλλά δεν…- εμφάνιζε έναν εργαζόμενο με τη στολή εργασίας όρθιο μπροστά στο αφεντικό (χοντρό, καθισμένο στην καρέκλα του γραφείου του με ένα πούρο στο στόμα) να λέει: «Ανακάλυψα ότι δεν φταίνε οι μισθοί για τον πληθωρισμό». Και το αφεντικό ατάραχο του απαντά: «Μην το πεις πουθενά και θα σου δώσω αύξηση».

Τελικώς το σκίτσο του Βολίνσκι ανευρέθη και μάλιστα σε δυο εκδοχές: ο μεν φίλος αναγνώστης Κ. Μ. μού το έστειλε στη γαλλική εκδοχή, ο δεν Αι Μπαζ το βρήκε ως εξώφυλλο (μεταφρασμένο στα ελληνικά) έκδοσης γαλλικού βιβλίου. 

Με 18 λέξεις και δυο καρικατούρες ο μακαρίτης Βολίνσκι έκανε χαρτοπόλεμο εγχειρίδια και αναλύσεις χιλιάδων σελίδων, αχρήστευσε και μερικά Νόμπελ οικονομίας και σάρκασε τις οικονομικές πολιτικές που άρχιζαν να παίρνουν κεφάλι από τα παραδοσιακά σοσιαλδημοκρατικά μοντέλα, μέχρι που η ολέθρια διασταύρωση νεοφιλελεύθερων και μονεταριστών τα έκανε όλα λίμπα. Εχει πια περάσει σχεδόν μια τεσσαρακονταετία από τότε που ένας πληθωρισμός 10%-15% δεν ήταν και προς θάνατον, κάπως το κουλαντρίζανε οι κυβερνήσεις, λίγο με τις αυτόματες τιμαριθμικές αναπροσαρμογές σε μισθούς και συντάξεις, και πολύ περισσότερο με τη διαπάλη εργοδοτών και συνδικάτων γύρω από την αμοιβή και τον χρόνο εργασίας. Κι αυτό έδινε λόγο ύπαρξης και ισχύ στα συνδικάτα, τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες.

Τι ακριβώς έγινε τις δεκαετίες που μεσολάβησαν και μαζί με τον πληθωρισμό, που έγινε σχεδόν άγνωστη λέξη, συντρίφθηκαν και τα συνδικάτα, και η πάλη των τάξεων μπήκε σε μακρά αναστολή ο καθένας μπορεί να το βίωσε και να το αντιλήφθηκε με πολύ διαφορετικό τρόπο.
Το κυρίαρχο πάντως είναι ότι, δυο γενιές μετά τη γενιά του Βολίνσκι, στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο ζούμε υπό την εξουσία των κεντρικών τραπεζιτών. Ο πληθωρισμός κατέστη ο απόλυτος φόβος, το όριο 2% ανακηρύχθηκε παγκόσμια φυσική σταθερά, ακλόνητη όσο και οι νόμοι του Νεύτωνα, η νομισματική πολιτική έγινε ο υποβολέας όλων των οικονομικών πολιτικών που ασκούν οι κυβερνήσεις, το κόστος του χρήματος -δηλαδή τα επιτόκια- εξελίχθηκε σε ρυθμιστή της ροής του πλούτου, άλλοτε σε δόσεις απλής νοσηλείας και άλλοτε σε δόσεις ΜΕΘ, όπως συνέβη με την ποσοτική χαλάρωση, και η χρηματοπιστωτική διεθνής κατέληξε να ελέγχει κάθε πραγματική παραγωγική δραστηριότητα και κάθε φούσκα άυλων υπεραξιών που κινεί τον κόσμο. Εννοείται πως στον σκληρό πυρήνα αυτής της παγκόσμιας νομισματικής χούντας βρίσκεται η διατίμηση της εργασίας, η ουσιαστική απαγόρευση των αυξήσεων στους μισθούς, που κυριαρχεί εδώ και δύο δεκαετίες στο μεγαλύτερο μέρος του αναπτυγμένου κόσμου.

Και να σου, λοιπόν, οι κεντρικοί τραπεζίτες και οι σφογγοκωλάριοί τους σε μια νέα πληθωριστική διαταραχή που δεν ξέρουν ακριβώς από πού τους ήρθε. Για την ακρίβεια, δεν ξέρουν ούτε πού θα τους πάει, ούτε πόσο θα κρατήσει. Επί πέντε τουλάχιστον μήνες ανοίγουν το στόμα και βγάζουν βατράχια: φταίει το ελατήριο και η εκρηκτική αύξηση της ζήτησης μετά την άρση των περιορισμών, άρα είναι πληθωρισμός ζήτησης, γι’ αυτό μην τολμήσει κανείς και ζητήσει μισθολογικές αυξήσεις γιατί καήκαμε. Οχι, όχι, φταίει που οι παραγωγοί δεν ήταν έτοιμοι και συγχρονισμένοι να ικανοποιήσουν τη ζήτηση, φταίει που μπλόκαρε η εφοδιαστική αλυσίδα, λείπουν τα αποθέματα, κάτι παίζει με τα καρτέλ των πρώτων υλών, άρα έχουμε πληθωρισμό της προσφοράς, αλλά και πάλι μέρος της λύσης είναι να μην επιτρέψουμε έναν «φαύλο κύκλο» μισθολογικών αυξήσεων που θα ενισχύσουν τις ανατιμήσεις. Αλλά, ντοντ γουόρι, το φαινόμενο θα είναι παροδικό, τα Χριστούγεννα θα έχουμε καθαρίσει. Ωχ, ήρθαν τα Χριστούγεννα! Μήπως εννοούσατε Χριστούγεννα του 2022, φωστήρες μου; Ναι, ναι, μάλλον οι ανατιμήσεις θα συνεχιστούν όλο το 2022, αλλά η Ομικρον μπορεί να μειώσει τον πληθωρισμό, μπορεί όμως και να τον αυξήσει (Γέλεν), ήτοι, αν δεν έχει συννεφιά, θα έχει λιακάδα, αν δεν βρέξει, μπορεί να χιονίσει. Αρα, ίσως είναι η ώρα για το υπερόπλο, να αυξήσουμε τα επιτόκια, να μαζέψουμε και τα ρετάλια της ποσοτικής χαλάρωσης και, τον νου σας, ρεμάλια, κόφτε τις βλακείες για αυξήσεις στους μισθούς, 1 ευρώ θα παίρνετε από αμοιβή, 2 ευρώ θα σας τρώει ο πληθωρισμός. Θα γίνει της Βαϊμάρης…

Λοιπόν, εφόσον όλος αυτός ο εσμός της νομισματικής ορθοδοξίας έχει καταλήξει σε ένα τεράστιο φιάσκο «ορθολογικών» προβλέψεων και εκτιμήσεων, σε μια παταγώδη αποτυχία εργαλείων και αποφάσεων, γιατί να μη δοθεί μια ευκαιρία στην παράδοξη συνταγή του Σουλτάνου, που έχει κεφαλοκλειδώσει κεντρικούς τραπεζίτες και υπουργούς Οικονομικών για να μην επιτρέψει αύξηση των επιτοκίων; Εντάξει, δεν του βγαίνει μέχρι στιγμής, η λίρα είναι στα Τάρταρα, ο πληθωρισμός ανηφορίζει προς την κορυφή του Αραράτ, αλλά μήπως των άλλων τους βγήκε; Το τουρκικό ΑΕΠ τρέχει με 7,5%, η φτηνή λίρα φέρνει τουρισμό, οι ραντιέρηδες μπορεί να χάνουν τις καβάντζες τους, αλλά ο κόσμος τουλάχιστον δανείζεται σχετικά φτηνά, ο Αλλάχ δεν φαίνεται να βοηθάει πολύ τον Ερντογάν, αλλά δίνει ένα εύπεπτο επιχείρημα κατά της τραπεζικής τοκογλυφίας. Κι αν αυτό το ανορθολογικό μίγμα οδηγήσει σε κατάρρευση τον ίδιο, αλλά όχι και την τουρκική οικονομία, οι γείτονες θα έχουν πετύχει 2 σε 1.

Στο κάτω κάτω, πώς ακριβώς προστάτεψαν εμάς ο οικονομικός «ορθολογισμός», το σταθερότερο νόμισμα του κόσμου -το ευρώ, ντε!- και ο αρνητικός πληθωρισμός της προηγούμενης δεκαετίας από το τσεκούρωμα 50% σε μισθούς και εισοδήματα; Αλλάχ ακμπάρ!



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Οι τοκογλύφοι θα βγούνε απ’ τους τάφους τους σαν τους δύστυχους που συνταράζονται απ’ τον Δαίμονα, γιατί είπανε πως δεν υπάρχει καμιά διαφορά ανάμεσα στην πούληση και την τοκογλυφία. Σ’ όποιον φτάσει αυτή η προειδοποίηση του Κυρίου και θα παραιτηθεί απ’ αυτό το δεινό θα συγχωρεθεί για το παρελθόν κι ο ουρανός θα 'ναι ο μάρτυρας της πράξης του. Εκείνος που θα ξαναγυρίσει στο ανόμημα θα καταδικαστεί στο αιώνιο πυρ.
Μωάμεθ, Το Κοράνιο, κεφάλαιο δεύτερο, «H αγελάδα», εδάφιο 276

«Ελαιάδα 9.0»

Εφημερίδα των Συντσκτών, 27-28/11/2021

Αν και το θέμα έχει ξεπαρθενευτεί -ας όψονται η Ναταλί και η Βασιλική, που υπονόμευσαν το θεϊκό, άντε ημιθεϊκό σχέδιο της Λίνας, το οποίο υποθέτω έχει και μια γερή δόση μεγαλοφυΐας της Αννας (μη ρωτάτε ποια είναι ποια, μεγάλα παιδιά είστε, γκουγκλίστε, δεν είναι και ηλεκτρονική αυτοαπογραφή)- είναι αδύνατο να μην υποκύψω στον πειρασμό να επενδύσω στο ζήτημα. Διότι αυτό που άρχισε στην Αρχαία Ολυμπία με το λαδάκι από τις 200 ελίτσες του Δία τα αλλάζει όλα. Ο Πισσαρίδης μπορεί να στείλει το σχέδιό του για χαρτοπόλεμο και ο Σκυλακάκης οφείλει εδώ και τώρα να υποβάλει αίτηση στην Κομισιόν για πλήρη αναθεώρηση του σχεδίου «Ελλάδα 2.0», το οποίο θα μετονομαστεί σε «Ελαιάδα 9.0». «Ελαιάδα» από το «έλαιον» και «9.0», διότι τι να μας πει το 2 μπροστά στο ιερό 9, το κατά τους Πυθαγόρειους σύμβολο της αιώνιας πλην «μόλις παραλλάσσουσας ύλης»;

Ολα τα λεφτά στο λάδι, λοιπόν, αυτή είναι η μόνη πράσινη μετάβαση που μας μέλλεται. Ολα τα λεφτά στην πατεντοποίηση κάθε τετραγωνικού μέτρου αυτού του τόπου που τον έχουν πατήσει θεοί, ήρωες, νύμφες, φιλόσοφοι, συγγραφείς, ποιητές, τραγωδοί, αρχιτέκτονες, γλύπτες, στρατηλάτες, πολιτικοί, ρήτορες, δημαγωγοί, όλα τα ιερά τέρατα του αρχαίου πνεύματος που αποτελούν τη βάση του δυτικού πολιτισμού. Και αυτός είναι ο μόνος ψηφιακός μετασχηματισμός που μας πέπρωται. Θα πουλάμε λάδι στους κουτόφραγκους, μούρη στους χαζοασιάτες, πνεύμα στα αμερικανάκια, παραμύθι σε όλο τον λοιπό βλακόκοσμο.

Διότι αν το λάδι της Αρχαίας Ολυμπίας και της Ηλιδας τιμολογείται στα 56 ευρώ το λίτρο, άντε 50 ευρώ στρογγυλά (διότι υπάρχουν και οι τύποι που εκτοξεύουν την τέχνη της εξαπάτησης στη στρατόσφαιρα, πουλώντας στα Harrod’s λαδάκι με 200 έως 800 ευρώ το λίτρο, παρακαλώ), σας διαβεβαιώ ότι έχουμε βρει τον μήνα που θρέφει τους έντεκα. Και με μερικές ακόμη πινελιές θα καλύψουμε τις παραγωγικές ανάγκες και του δωδέκατου. Ποιος είναι ο μήνας αυτός τώρα; Μπορεί να είναι ο Νοέμβρης, ο Δεκέμβρης, ελάχιστα ο Γενάρης, ανάλογα με το πότε μαζεύει τις ελιές κάθε περιοχή. Και γι’ αυτόν τον μήνα ο υπουργός Ελαιουργίας, που προφανώς πρέπει να προβλεφθεί, οφείλει να εισηγηθεί 15ήμερες άδειες με πλήρεις αποδοχές και πλήρως επιδοτούμενες από το σχέδιο «Ελαιάδα 9.0» σε όλους τους πολίτες που έχουν από λίγες έως πολλές ρίζες ελιές. Ας είναι και καλλωπιστικές, της γλάστρας.

Αν η φλυαρία της εθνικής παραμυθίας δεν σας γοητεύει, οι αριθμοί της στατιστικής θα σας πείσουν. Βάσει των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ, στην Ελλάδα παράγονται κάθε χρόνο 240.000 τόνοι λάδι. Κι επειδή δεν υπάρχει σπιθαμή αυτού του τόπου που να μην είναι συνδεδεμένη με μεγαλεία, ηρωισμούς και θαύματα, όλο το λαδάκι πιστοποιείται ως ιερό. Οι 240.000 τόνοι ή περίπου 260 εκατ. λίτρα με 50 ευρώ το λίτρο μας δίνουν χαλαρά 13 δισ. ευρώ τον χρόνο. Αν υπολογίσετε όμως ότι αυτό που φτάνει στις στατιστικές είναι ένα μικρό υποσύνολο της πραγματικής ποσότητας που διακινείται σε τενεκέδες και λίμπες χωρίς ετικέτες, φρου φρου κι αρώματα, τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο ελπιδοφόρα. Προσέξτε: η στατιστική λέει πως σε όλη την επικράτεια έχουμε πάνω από 150 εκατ. ρίζες ελιές που, υπολογίζοντας καλές και κακές χρονιές, νέα και ώριμα δέντρα, μπορεί να αποδίδουν κατά μέσο όρο περίπου 600.000 τόνους λάδι τον χρόνο. Αυτό μας κάνει 30 δισ. ευρώ εισόδημα, σχεδόν 18% του ΑΕΠ. Χελόου, ποια βιομηχανία, ποιος τουρισμός; Εδώ χτυπάμε φλέβα χρυσού, αδαμαντωρυχείο και κοίτασμα αερίου ταυτόχρονα - 3 σε 1.

Φυσικά, αυτή η συνεύρεση παραγωγικής τόλμης και μυθολογικής γοητείας θέλει και την τέχνη της. Κάθε περιοχή οφείλει να πιστοποιήσει τη μοναδικότητα της παραγωγής. Λάδι από τις προϊστορικές Μυκήνες, λάδι από τις πανάρχαιες ρίζες των Μινωιτών, αυθεντικό απόσταγμα από την ελιά του Πλάτωνα, όλη η φιλοσοφία σε μια κουταλιά ελαίου, πολύτιμες σταγόνες από την πρώτη ελιά που φύτρωσε στον βράχο της Ακρόπολης από το δόρυ της Αθηνάς, ελαιόλαδο από το Κοινό των Αιτωλών και θρούμπες από τον ομφαλό της γης, τους Δελφούς. Στο χρηματιστήριο ελαιολάδου η αγορά θα αποδώσει τη δίκαιη τιμή κάθε παραγωγής, με μια συνάρτηση ιστορικού βάθους και παγκόσμιας φήμης.

Αλλά επειδή το λάδι δεν είναι το μόνο προϊόν που ο ευλογημένος από θεούς και ήρωες τόπος μπορεί να προσφέρει στη λοιπή ανθρωπότητα, αρκεί να μας τα σκάει χοντρά, επιτρέψτε να προσθέσω μερικές ακόμη ιδέες παραγωγικής καινοτομίας που θα τα σπάσουν στην παγκόσμια αγορά αφέλειας. Εχουμε και λέμε, λοιπόν:

Ανθός αλατιού από τα βράχια του Ναού του Ποσειδώνα στο Σούνιο (συσκευασία 200 γρ., 50 ευρώ). Κρέας από μοσχάρια-απογόνους των βοδιών του Γηρυόνη (500 ευρώ το κιλό, τρέμε γιαπωνέζικο κόμπε). Λαχανικά καλλιεργημένα με λίπασμα από ορίτζιναλ κόπρο του Αυγεία (από 50 ευρώ το κιλό). Ελαιόλαδο εμπλουτισμένο με αυθεντικά ρινίσματα σιδήρου από το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς (300 ευρώ/100ml). Οδοντογλυφίδες ελεφαντόδοντου από το αντίστοιχο άγαλμα του Δία (200 ευρώ η συσκευασία των 50 τεμαχίων). Αιγοπρόβειο τυρί από απογόνους των ζώων του Πολύφημου (100 ευρώ/500 γρ.). Ιπποδρομίες με γνήσιους απογόνους του Βουκεφάλα (είσοδος 100 ευρώ, ελάχιστο στοίχημα 200, γκανιότα 30%). Παστά αφρόψαρα από τις θάλασσες όπου αναδύθηκε η Κυθέρεια Αφροδίτη (100 ευρώ/ συσκευασία 100 γρ. - σ.σ. Προς αποφυγή διπλωματικού επεισοδίου με τους Κυπρίους αδελφούς, αυτοί μπορούν να πουλήσουν αλάτι από τις ακτές της Πάφου). Μαρμελάδα από μήλα των Εσπερίδων (50 ευρώ/300 γρ.).

Αφήστε τη φαντασία σας να οργιάσει. Το Εθνικό Κέντρο Πιστοποίησης Ανοησίας (ΕΚΠΑ) περιμένει τις καινοτόμες προτάσεις σας. Φάτε λάδι κι ελάτε βράδυ -αλλά και πρωί δεν μας χαλάει-, κουτόφραγκοι. Αλλωστε, όπως θα έλεγε και ο Ακης (τι θα πει «ποιος Ακης»;), δεν υπάρχει μελέτη που να αποδεικνύει ότι η απάτη οδηγεί πάντα στη φυλακή.



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
- Ποιος σου πούλησε, μου λέγει, αυτά τα βρομόψαρα;
Του έδειξα έναν γέρο καθισμένο σε μια γωνιά.
- Ετσι, ε, δεν προσέχετε να σέβεστε τους ξένους τουλάχιστον, αφού γδέρνετε τους φίλους σας! Γιατί πουλάς τόσο ακριβά αυτά τα παλιόψαρα; Με την ακρίβειά σας κοντεύετε να ρημάξετε την πόλη μας, το άνθος αυτό της Θεσσαλίας, και να κάνετε να μην πλησιάζει ξένος. Μα θα τιμωρηθείς, και τώρα αμέσως θα σου μάθω πώς μεταχειρίζεται η αγορανομία μου τους εκμεταλλευτές.
Αναποδογυρίζοντας το καλάθι μου μπροστά σ’ όλο τον κόσμο, διέταξε έναν στρατιώτη του να πατήσει τα ψάρια και να τα κάνει λιώμα μέχρι τελευταίου.

Απουλήιου, «Ο χρυσός γάιδαρος ή οι μεταμορφώσεις» (161 μ.Χ.)

Minimal*

Εφ.Συν. 20-21/11/2021

Α ρε πανούργε και αεικίνητε κορονοϊέ, με πόσες δόσεις Κυριάκου θα μας φλομώσεις ακόμη για να μηδενίζεις την ανοσία μας και να διαιωνίζεις τις μεταλλάξεις σου;

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ:
Θεέ μου, τι μπλε ξοδεύεις για να μη σε βλέπουμε!
Οδυσσέα Ελύτη, «Μαρία Νεφέλη»

* Minimal, γιατί το ρεπορτάζ προηγείται, γιατί χώρος δεν υπάρχει, γιατί δεν προλαβαίνω, γιατί βαριέμαι, δικαιούστε να υποθέσετε τα χειρότερα και τα καλύτερα

Η τυραννία του μεγέθους

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 13-14/11/2021

Στέλνει ο Τ. ένα από τα καθημερινά smsάκια του -μάλλον στέρεψε το παγκόσμιο απόθεμα μαρξολενινιστικής αποφθεγματολογίας- με το εξής κουότ: «Διαφωνώ ότι σχετίζεται το μέγεθος του ανδρικού μορίου με αυτό της μύτης» (Ελενα Κρεμλίδου). Ποια είναι τώρα η Ελ. Κρεμλίδου, άντε να γκουγκλίζεις για να ανακαλύψεις ότι πρόκειται για ανερχόμενη ινφλουένσερ των σόσιαλ, που κάνει θραύση στο ίνστα, στο τικτόκ κ.λπ. - πολλές άγνωστες λέξεις μαζεμένες. Παρότι δεν με κάνει δυστυχή η προϊούσα ψηφιακή άγνοιά μου, είναι βέβαιο ότι δυσκολεύει τη ζωή μου και διευρύνει τις ζώνες αποκλεισμού μου. Αλλά, παρ' όλα αυτά, το σχόλιο της συμπαθεστάτης αδικεί το φύλο της. Οι περί μεγέθους αγωνίες απασχολούν πλέον μόνο τα αγοράκια μέχρι κάποια ηλικία. Μετά ούτε το μέγεθος έχει την παραμικρή σημασία, αρκεί να επιτελούνται οι στοιχειώδεις λειτουργίες. Και του μορίου και της μύτης και κάθε άλλου ζωτικού οργάνου στο φθίνον σώμα μας.

Αν υποθέσουμε ότι τουλάχιστον στην ερωτική ζωή κάπως περιθωριοποιείται η φαλλοκρατική λατρεία του μεγέθους, στην υπόλοιπη κοινωνική και οικονομική ζωή ζούμε υπό το καθεστώς της απόλυτης τυραννίας της. Πανηγύρισε -και δικαίως από τη σκοπιά της- προχθές η κυβέρνηση που η Κομισιόν ανέβασε την εκτίμησή της για την αύξηση του ΑΕΠ φέτος στο 7,1%, σχεδόν μία μονάδα πάνω από τη δική της αισιόδοξη εκτίμηση. Ε, και; Τι σημασία έχει ένα εκατοστό; Ποια είναι η διαφορά που κάνει στην πραγματική ζωή, τη δική μου, τη δική σας;

Δεν μηδενίζω την αξία της στατιστικής, και παρότι στα Μαθηματικά ήμουν χαρακτηριστικά σκράπας, οι αριθμοί που μετρούν τις συμβατικές διαστάσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας με γοητεύουν στον βαθμό που αποκαλύπτουν μια τάση, ένα κοινωνικό ή οικονομικό φαινόμενο, μια αντίθεση, μια σύνθεση. Αλλά, αληθινά τώρα, ποια διαφορά κάνει ένα εκατοστό από μόνο του; Ενα εκατοστό του ΑΕΠ είναι περίπου 1,7 δισ. ευρώ πρόσθετου εθνικού πλούτου, θα απαντήσει -και σωστά- κάποιος. Αλλά το ερώτημα είναι: ποιος το παρήγαγε και ποιος θα ωφεληθεί από αυτό; Καμιά ποσότητα δεν είναι άμοιρη κάποιας ποιότητας. Η διαλεκτική σύνθεσή τους είναι που παράγει ένα οικονομικό ή κοινωνικό φαινόμενο.

Ο αντίλογος των φιλελεύθερων είναι ο γνωστός: η οικονομική μεγέθυνση είναι καλό πράγμα, γιατί όσο αυξάνεται η πίτα τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες έχουν όλοι, ακόμη και αυτοί που βρίσκονται στον πάτο της κοινωνικής πυραμίδας, να επιβιώσουν έστω και με τα ψίχουλα που σκορπίζονται από τη διανομή της, όσο άνιση κι αν είναι. Δεν θα επιστρατεύσω εδώ τα γνωστά επιχειρήματα για το χάσμα στην κατανομή του πλούτου, για το γεγονός ότι δεκαετίες εκθετικής μεγέθυνσης και μανιώδους μέτρησής της στις πιο εκνευριστικές λεπτομέρειες έχουν αποφέρει ιλιγγιώδεις ανισότητες, με το 1% των πλουσιότερων κατοίκων του πλανήτη να κατέχουν σχεδόν το μισό από τα 400 τρισ. δολάρια του παγκόσμιου πλούτου, ελάχιστα λιγότερα από όσα αντιστοιχούν στο υπόλοιπο 99%. Το οποίο διόλου ενιαίο και αδιαίρετο είναι, αντιθέτως υποδιαιρείται σε μικρότερες ζώνες αφθονίας και στέρησης.

Ελα όμως που η πανδημία, οι διαταραχές που προκάλεσε στο παγκόσμιο σούπερ μάρκετ, οι απότομες διακοπές στις ροές του πλούτου όχι στην άυλη μορφή του ηλεκτρονικού χρήματος, αλλά στην υλική μορφή των πρώτων υλών που μας ζεσταίνουν και μας ηλεκτροδοτούν ή στη χειροπιαστή εκδοχή των προϊόντων που μας ζεσταίνουν, μας τρέφουν, μας ντύνουν, μας ενώνουν, μας ψυχαγωγούν, αποκάλυψαν ξανά ότι το μέγεθος δεν είναι το παν. Η Κίνα μπήκε νωρίτερα και ταχύτερα απ’ όλους στο παιχνίδι της επανεκκίνησης, ήδη από τα μέσα του 2020 η οικονομία της ανέκαμψε με ένα ιλιγγιώδες 10% και μετά κόλλησε. Γιατί; Γιατί δεν φτάνει να έχεις τεράστια παραγωγική ικανότητα χάρη στο φτηνό εργατικό δυναμικό, πρέπει να έχεις και πρώτες ύλες, ενεργειακές και άλλες. Δεν αρκεί να παράγεις μανιωδώς, πρέπει και να πουλάς αυτό που παράγεις. Και δεν αρκεί να πουλάς αυτό που παράγεις, πρέπει και να μπορείς να το παραδώσεις στον αγοραστή. Δεν αρκεί να έχεις πολλές παραγγελίες, πρέπει να εξασφαλίσεις και διανομείς, είτε είναι οδηγοί δικύκλου είτε πλοία των 24.000 εμπορευματοκιβωτίων. Και δεν φτάνει να είσαι συνεπής στο παγκόσμιο ντελίβερι, τελικά πρέπει και ο πελάτης να έχει να σε πληρώσει.

Για καθεμιά από τις παραπάνω ποιότητες του περίπλοκου οικονομικού κόσμου μας έχουμε μονάδες μέτρησης της ποσότητάς τους. Δεν έχουμε παράπονο, δεν υπάρχει πρώτη ύλη ή ανθρώπινη δραστηριότητα που να μην καλύπτεται στατιστικά. Από τη ροή φυσικού αερίου και τα αποθέματα πετρελαίου, μέχρι τα «κλικ» στις αναρτήσεις της Κρεμλίδου ή του ινδάλματός της (υποθέτω), της Κιμ Καρντάσιαν. Και δεν υπάρχει στατιστικό μέγεθος που να μη μεταφράζεται σε πλούτο, άρα τελικά σε ΑΕΠ. Διότι ακόμη και η ανοησία κάθε ινφλουένσερ, που προκαλεί τις επιδοκιμασίες ή αποδοκιμασίες χιλιάδων και συχνά εκατομμυρίων ακολούθων, φέρνει διαφημιστικά έσοδα, σωστά; Τα τιτιβίσματα του Μασκ ή οι φωτογραφίες της Κιμ προσθέτουν στο αμερικανικό ΑΕΠ, οι τύποι είναι «εθνικό κεφάλαιο».

Ποιος το αποφάσισε αυτό; Οι κυρίαρχοι του μέτρου του κόσμου μας: από τους κεντρικούς τραπεζίτες μέχρι τους διαχειριστές των αλγορίθμων, από τους θησαυροφύλακες των κυρίαρχων κρατών μέχρι τους ιδιοκτήτες των ψηφιακών αυτοκρατοριών. Ο Πάουελ, η Λαγκάρντ, ο Μπέζος και ο Ζάκερμπεργκ είναι τρόπον τινά οι σύγχρονες εκδοχές των φεουδαρχών και αριστοκρατών του Μεσαίωνα που κατακερμάτιζαν όχι μόνο τη γη και τους υποτελείς πληθυσμούς της Ευρώπης σε μικρά ιδιόκτητα βασίλεια, αλλά και τα ίδια τα μέτρα του κόσμου, επιβάλλοντας καθένας τις δικές του μονάδες για μήκη, πλάτη, αποστάσεις, βάρη, όγκους, ποσότητες, αξίες. Τα Ι.Χ. μέτρα του κόσμου τους, εκτός από παράγοντες σύγχυσης, ήταν και εργαλεία υφαρπαγής και ιδιοποίησης του κοινωνικού πλούτου.

Πόση απόσταση έχουμε διανύσει από εκείνη τη σκοτεινή εποχή; Παρότι οι μεγάλες επαναστάσεις που έφτιαξαν τα εθνικά κράτη και τις ενιαίες αγορές ξεκίνησαν από το στοιχειώδες, δηλαδή από το να αποκαταστήσουν μια ελάχιστη συνοχή στο μέτρο του κόσμου, φαίνεται ότι διανύουμε μια περίοδο νέας φεουδοποίησής του. Η ανθρώπινη δραστηριότητα μετριέται στην πιο λεπτομερειακή και ασήμαντη διάστασή της, αλλά ταυτόχρονα κάθε μέγεθός της αποτελεί αντικείμενο χειραγώγησης, πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής σε ένα καζίνο στατιστικής με πειραγμένα μηχανήματα, μιλημένους κρουπιέρηδες και παίκτες σε πλήρη σύγχυση. Ο χαμένος τα παίρνει όλα, ο κερδισμένος μένει στον άσο, αλλά σημασία έχει τι αφήνει η γκανιότα. Και σε ποιους.



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Οι αριθμοί συχνά με μαγεύουν, ιδιαίτερα όταν πρέπει να τους τακτοποιήσω μόνος μου. Σ' αυτή την περίπτωση η παρατήρηση που αποδίδεται στον Ντισραέλι ισχύει με δίκαιο και απόλυτο τρόπο: «Υπάρχουν τρία είδη ψευδών: τα ψέματα, τα καταραμένα ψέματα και οι στατιστικές».
Μαρκ Τουέν, Αυτοβιογραφία (The Chapters from the «North American Review»)

Μικρή ιστορία του κόσμου, 2019-2021

Εφ.Συν, 6-7/11/2021

Και να πώς άρχισαν όλα: η κυρία Λι, όπως συνήθιζε κάθε Σάββατο, κατέβηκε ένα πρωί στα τέλη Νοεμβρίου του 2019 στην υπαίθρια αγορά Χουανάν, στη Γουχάν της κεντρικής Κίνας, να ψωνίσει κατεψυγμένο σαλάχι ή ξιφία. Περιφερόμενη ανάμεσα στους πάγκους, δεν μπόρεσε να αντισταθεί στον πειρασμό να χαϊδέψει μια γλυκύτατη καφετί νυφίτσα που καθόταν ζαρωμένη στο κλουβί της. Η κυρία Λι αγαπούσε από παιδί τα ζώα και δεν έδωσε σημασία στην απρόσμενη αντίδραση της νυφίτσας, που της πάτησε μια γερή δαγκωματιά στο χέρι, μέχρι που έβγαλε αίμα. Γύρισε σπίτι, ξεπάγωσε και μαγείρεψε το σαλάχι που το απόλαυσαν με τον σύζυγο και τον γιο της, που είχε έρθει για λίγες μέρες από τη Σανγκάη, κι όταν σε μια εβδομάδα η κυρία Λι βρέθηκε στο νοσοκομείο με υψηλό πυρετό και δύσπνοια, δεν διανοήθηκε να αναφέρει στους γιατρούς το δάγκωμα της νυφίτσας. Αλλωστε, το νοσοκομείο ήταν γεμάτο με ασθενείς με ίδια και χειρότερα συμπτώματα, που προφανώς δεν τους είχαν δαγκώσει νυφίτσες, αρουραίοι ή νυχτερίδες. Στο μεταξύ, ο γιος της κυρίας Λι, ο Νταν, είχε επιστρέψει στη Σανγκάη. Οταν νόσησε και ο ίδιος ελαφρά, η μητέρα του είχε ήδη πεθάνει στη Γουχάν. Αλλά από τους εκατοντάδες ανθρώπους με τους οποίους καθημερινά διασταυρωνόταν ο Νταν στις προβλήτες φόρτωσης κοντέινερ στο μεγαλύτερο λιμάνι του κόσμου ήταν μόνο ο παιδικός του φίλος Χουν, που είχε δέκα χρόνια να τον δει, με τον οποίο πέρασε μερικές ώρες μαζί τρωγοπίνοντας, πριν αυτός μπαρκάρει για την Καλαβρία, με ένα πλοίο που μετέφερε iphone12, πλυντήρια Siemens, ρούχα Guzzi, λαμπιόνια για τα Χριστούγεννα των Ευρωπαίων. Ο Χουν, στη σύντομη παραμονή του στο λιμάνι Τζόγια Τάουρο, δεν έδωσε σημασία στο γεγονός ότι η αγαπημένη του μυρωδιά ιταλικής πίτσας, που πάντα τιμούσε στις καλαβρέζικες τρατορίες, είχε μυστηριωδώς χαθεί. Αλλά ο Σέρτζιο, ο Σλόμπο και ο Ματέους, τρεις από τους εκατοντάδες οδηγούς νταλίκας που φόρτωναν στο λιμάνι τα κοντέινερ για Μιλάνο, Φρανκφούρτη και Παρίσι, κάτι υποψιάστηκαν με τις άοσμες πίτσες.

Οταν ο Σλόμπο, μετά από κοπιαστική σχεδόν 24ωρη οδήγηση, έφτασε στη Φρανκφούρτη, ένιωθε χάλια. Αλλά τα αφεντικά της Ντραγκέτα, που τον είχαν προσλάβει σε μια από τις δεκάδες μεταφορικές που ελέγχουν, δεν πρόσφεραν υγειονομική κάλυψη στη Γερμανία. Ο Σλόμπο, αν και μόλις 35 χρόνων, νοσηλεύτηκε με περίεργα βαριά συμπτώματα πολύ πριν η Γουχάν μπει σε καραντίνα, τον Γενάρη του 2020. Βγήκε από το γερμανικό νοσοκομείο, έχοντας στραγγίξει την πιστωτική του, σε παντελή αδυναμία να πιάσει τιμόνι για πολλούς μήνες. Οταν τελικά τον απέλυσαν, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε αναγνωρίσει τον νέο ιό, αλλά δεν είχε κηρύξει πανδημία. Στο μεταξύ, ο Νταν και ο Χουν στην Κίνα, ο Σέρτζιο και ο Ματέους στην Ευρώπη, διασταυρώνονταν με εκατοντάδες ανθρώπους, γνωστούς και αγνώστους, φίλους, συναδέλφους, συγγενείς, συναλλασσόμενους ή απλώς περαστικούς που αγγίζονταν, ανάσαιναν, έβηχαν, φταρνίζονταν.

Οταν στις 11 Μαρτίου 2020 ο ΠΟΥ μίλησε για πανδημία Covid-19, ο Σέρτζιο είχε ήδη χάσει τον παππού του, σε ένα χωριό της Λομβαρδίας, ενώ ο Ματέους, μιλώντας με την αδελφή του που εδώ και χρόνια είχε μεταναστεύσει στην Καλιφόρνια και δούλευε για την Amazon, την άκουγε να ωρύεται στα πολωνικά, που είχε καιρό να τα μιλήσει, για τους βρομοκινέζους που καταστρέφουν τον κόσμο με τους ιούς τους και με τα εργοστάσιά τους και κλέβουν τις δουλειές από τους Ευρωπαίους και τους Αμερικανούς. Ο Ματέους, με επίμονα συμπτώματα long Covid πριν καν ονομαστεί έτσι, δεν ήθελε να αντιδικήσει με την αδελφή του αντιτείνοντας πως κι ο ίδιος οφείλει λίγο στους βρομοκινέζους το ότι έχει δουλειά. Αλλά αρκετά μετά τη μεγάλη καραντίνα του 2020, ενώ ο ίδιος ήταν σε αναστολή, της την είπε της Ιλόνα που γκρίνιαζε για τα εξουθενωτικά ωράρια και την απίστευτη δουλειά που πατούσε στην Amazon, καθώς η Κίνα είχε φουλάρει ξανά τις μηχανές παραγωγής και η αυτοκρατορία του Μπέζος έγινε πρόθυμα η μεγάλη αποθήκη της, φέρνοντας ό,τι λαχταράει η ψυχή κι αντέχει το πορτοφόλι κάθε ανθρώπου, σε κάθε γωνιά του πλανήτη. «Και την αύξηση που σου έδωσαν, μάλλον στους βρομοκινέζους σου τη χρωστάς», είπε ο Ματέους στην αδελφή του. Στο κάτω κάτω αυτή δούλευε εδώ κι έναν χρόνο από την ασφάλεια και την άνεση του σπιτιού της, μπροστά σε μια οθόνη και με ένα τηλέφωνο. Δεν οδηγούσε 16 ώρες τη μέρα στις ιταλικές «οτοστράντες» και στις γερμανικές «αούτομπαν».

Ο Νταν, ο Χουν, ο Σέρτζιο, ο Σλόμπο, ο Ματέους, η Ιλόνα, τόσο μακριά ο ένας απ’ τον άλλον, δεν έκρυβαν την ευχάριστη έκπληξη και σχεδόν ευγνωμοσύνη που ένιωθαν για το γεγονός ότι, παρά τον πόνο, το πένθος, το θανατικό, την αρρώστια, τις καραντίνες, τις αναστολές, τις απολύσεις που αντιμετώπισαν, ένιωσαν για πρώτη φορά στη σύντομη εργασιακή ζωή τους το κράτος σαν στήριγμα. Ο Σέρτζιο δεν χρειάστηκε να ανησυχήσει για το στεγαστικό του δάνειο, ο Σλόμπο σχεδόν έναν χρόνο έπαιρνε τον μισό μισθό που θα έπαιρνε αν δούλευε, ο Ματέους γύρισε γρήγορα στο τιμόνι της νταλίκας χάρη στις κρατικές ενισχύσεις που πήρε η μεταφορική -κι ας ήταν της Ντραγκέτα- κι η Ιλόνα ανταμείφθηκε με το παραπάνω για τους μόλις δύο μήνες που βγήκε στην ανεργία πριν ξαναπροσληφθεί με κρατική επιδότηση. Ο Χουν, αν και έκανε πια τα μισά ταξίδια Σανγκάη-Τζόγια Τάουρο, δεν έχασε μισθό, ανησυχεί όμως μήπως χάσει το μικρό διαμέρισμα που έχει καπαρώσει, τώρα που οι κινεζικές εταιρείες ακινήτων πέφτουν σαν πύργοι τζένγκα, και δεν βλέπει ιδιαίτερη ανησυχία από το κράτος. Ο Νταν πάλι, που χειρίζεται από το «διαστημικό» πιλοτήριό του έναν από τους δεκάδες γερανούς εμπορευματοκιβωτίων στο μεγαλύτερο λιμάνι του κόσμου, νιώθοντας λίγο άρχοντάς του, παρατηρεί ανήσυχος εδώ και μήνες αυτό το καλοκουρδισμένο γιγάντιο παιχνίδι να χάνει την τάξη και τους ρυθμούς του, τα κοντέινερ να συσσωρεύονται κατά χιλιάδες, τα πλοία να περιμένουν κατά δεκάδες στα ανοιχτά του Κόλπου Χανγκτζού, οι προϊστάμενοι να χάνουν την παγερή ψυχραιμία τους, να καρατομούνται και να αντικαθίστανται με πρωτοφανή συχνότητα. Κι η Ιλόνα, 6.500 μίλια μακριά, στην άλλη άκρη του Ειρηνικού, έχει ήδη από τον Ιούλιο παρατηρήσει τα διογκούμενα κύματα εκνευρισμένων μηνυμάτων και υβριστικών τηλεφωνημάτων από πελάτες που έχουν καθυστερήσει απελπιστικά οι πληρωμένες παραγγελίες τους.

Και τα Χριστούγεννα πλησιάζουν, οι αναμονές ανεβάζουν τις τιμές, το ρεύμα και το αέριο ακριβαίνουν, η στοργή του κράτους εξαντλείται, οι κεντρικοί τραπεζίτες σφίγγουν τα λουριά, οι κυβερνήσεις χάνουν τον έλεγχο, η πανδημία σκοτώνει και το ερώτημα που βασανίζει την Ιλόνα, τον Σέρτζιο, τον Ματέους, τον Σλόμπο, τον Χουν και τον Νταν είναι: φταίει ο ιός ή μήπως άλλη είναι η αρρώστια του κόσμου αυτού;


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί, ακέριος μοναχός του.
Κάθε άνθρωπος είναι ένα κομμάτι ηπείρου, ένα μέρος στεριάς.
Αν η θάλασσα ξεπλύνει ένα σβόλο χώμα, η Ευρώπη γίνεται μικρότερη.
Οπως κι αν ξεπλύνει ένα ακρωτήρι ή ένα σπίτι φίλων σου ή δικό σου.
Κάθε ανθρώπου ο θάνατος λιγοστεύει εμένα τον ίδιο, γιατί είμαι ένα με την Ανθρωπότητα.
Κι έτσι ποτέ σου μη στέλνεις να ρωτήσεις για ποιον χτυπά η καμπάνα. Χτυπάει για σένα.
Τζον Νταν, Meditation XVII (1624)

Η τραμπάλα του Προκρούστη

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 30-31/10/2021

Κάνατε τραμπάλα όταν ήσασταν μικρά; Προφανώς θα κάνατε, σε εκείνες τις κατασκευές από σίδερο και ξύλο, που όταν με τον καιρό σκούριαζαν ή στέγνωνε το γράσο τους στον άξονα της ταλάντευσης, έβγαζαν εκείνο τον ανατριχιαστικό ήχο τριξίματος, που θύμιζε εφέ γκραν γκινιόλ ταινίας. Και γκραν γκινιόλ υπήρχε ενίοτε στη διασκεδαστική ταλάντευση, όταν το παιδί που έκανε το αντίβαρο στην απέναντι θέση της τραμπάλας ήταν μεγαλύτερο, ψηλότερο και βαρύτερο, κι αν ήταν και χαιρέκακο (όπως κάθε παιδί), σου έκανε το καψώνι να ρίχνει όλο το βάρος του στο έδαφος και να σε κρατά στην άλλη θέση της τραμπάλας ψηλά. Αν ήσουν μέχρι 6 ετών και γύρω στο ένα μέτρο το «ψηλά» ήταν κυριολεκτικό κι ίσως τρομακτικό. Και δεν ήταν το μόνο προβληματικό στο κατά τα λοιπά αθώο παιχνίδι, μια κι όταν σε έπιανε η παιδική μοχθηρία απέναντι στον ελαφρώς πιο κοντό και αδύναμο τραμπαλιζόμενο, έβαζες κι εσύ όλη σου τη δύναμη για να την/τον τραντάξεις ψηλά, να την/τον ξαφνιάσεις και ιδεωδώς να την/τον πετάξεις κάτω. Εξ ου και το τραγουδάκι «τράμπα- τραμπαλίζομαι/, πέφτω και τσακίζομαι/ και χτυπώ το γόνα μου/ και φωνάζει η νόνα μου».

Η τραμπάλα είναι ένα παιχνίδι ισορροπίας που προϋποθέτει μια στοιχειώδη ισοδυναμία ανάμεσα στους δυο παίκτες κι από κει και πέρα η διασκέδαση εξαρτάται από την τεχνική και την επιδέξια χρήση του βάρους του καθενός. Σε περιπτώσεις ακραίας ανισοτιμίας -ένα δίχρονο από τη μια με ένα εξάχρονο από την άλλη- η μόνη λύση αποκατάστασης είναι το βοηθητικό χέρι ενός μεγαλύτερου που ή θα προσθέσει βάρος στον αδύναμο ή θα αφαιρέσει βάρος από τον δυνατότερο. Αλλιώς το παιχνίδι εξελίσσεται σε βασανιστήριο.

Η οικονομία είναι μια τραμπάλα. Ετσι τουλάχιστον μας λένε οι σοφοί του οικονομικού φιλελευθερισμού από καταβολής αγοράς και δη καπιταλιστικής αγοράς. Τα πάντα είναι θέμα ισορροπίας προσφοράς και ζήτησης, αυτή η ισορροπία, και καλά, εξασφαλίζει τις ιδανικές τιμές (και ποια είναι η ιδανική τιμή παρακαλώ, αν όχι αυτή που μπορείς να πληρώσεις; Για μένα, π.χ., στην παρούσα φάση η μόνη ιδανική τιμή είναι το «0» και οτιδήποτε κοντά σε αυτό). Κι όταν η ισορροπία αυτή διαταράσσεται προς τη μια ή την άλλη πλευρά- έχουμε υπερπροσφορά, αλλά χαμηλή ζήτηση ή έχουμε πανικό ζήτησης, αλλά οι παραγωγοί δεν την προλαβαίνουν- τότε έχουμε αποπληθωρισμό ή πληθωρισμό.

Οι παλιοί σοφοί έλεγαν ότι δεν χρειάζεται καμιά εξωτερική παρέμβαση για να αποκατασταθεί η ισορροπία της τραμπάλας, το αόρατο χέρι της αγοράς θα κάνει όλη τη δουλειά. Αλλά, επειδή κάποιοι μεταγενέστεροι σοφοί αποφάσισαν προ δυο δεκαετιών ότι ο ιδανικός πληθωρισμός είναι το 2% (άγνωστο γιατί όχι 1,5% ή 2,5%), τη δικαιοσύνη της τραμπάλας την εξασφαλίζει το ορατό χέρι των κεντρικών τραπεζιτών, που ανοιγοκλείνουν την κάνουλα του χρήματος και ανεβοκατεβάζουν το κόστος του για να ενθαρρύνουν ή να αποθαρρύνουν τη ζήτηση ή την προσφορά.

Η Ευρώπη είναι κολλημένη στην κορυφή της τραμπάλας και κινδυνεύει να πέσει και να τσακιστεί σαν αδέξιο νήπιο πάνω στο τραχύ έδαφος μιας αβάσταχτης ακρίβειας, με έναν πληθωρισμό που στατιστικά δεν είναι και προς θάνατον, τουλάχιστον για όσους θυμούνται τους τιμαρίθμους του 15% και 20%. Η σοφή κουκουβάγια της Φρανκφούρτης -όπως και όλα τα σοφά πουλιά των κεντρικών τραπεζών- μας είπε προ ημερών ότι για την αύξηση των τιμών και την έξαρση του πληθωρισμού -που πάντως είναι παροδική, λέει-, φταίει η ανισορροπία ζήτησης και προσφοράς. Τι λες τώρα; Δηλαδή, το πεπιεσμένο ελατήριο της επιθυμίας εκατομμυρίων Ευρωπαίων για κατανάλωση, μετά ενάμιση χρόνο περιορισμών και λοκντάουν, απελευθερώθηκε και ξεχύθηκε για αγορές και παραγγελίες. Ομως, το εργοστάσιο του κόσμου, η Κίνα και οι άλλες ασιατικές οικονομίες, δεν προλαβαίνει να τις ικανοποιήσει, τα κοντέινερ περιμένουν στα λιμάνια να φορτώσουν τα κολλημένα στις αλυσίδες παραγωγής εμπορεύματα, τα αποθέματα στις αποθήκες εξαντλούνται, οι πελάτες αδημονούν. Ωραία η περιγραφή, μια ακόμη συνόψιση της εγγενούς διαταραχής της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, αλλά πείτε μου παρακαλώ ποιος είναι ο φταίχτης της χαλασμένης τραμπάλας; Η υψηλή ζήτηση ή χαμηλή προσφορά;

Η υπόρρητη απάντηση που δίνουν οι παίκτες της αγοράς -και στην οποία ετοιμάζονται να προσχωρήσουν και οι κεντρικοί τραπεζίτες- είναι πως φταίει η ζήτηση. Δηλαδή, εμείς οι άπληστοι καταναλωτές, που ταυτόχρονα, οι περισσότεροι τουλάχιστον, είμαστε και παραγωγοί ως μισθωτοί (άρα συντελεστές της προσφοράς). Και η μια θεραπεία αυτής της διαταραχής είναι, φυσικά, να αυξηθεί το κόστος του χρήματος, δηλαδή τα επιτόκια και σε αυτό έχουν λυσσάξει να ρίχνουν το βάρος τους όσοι έχουν μπαζώσει τρισεκατομμύρια ρευστότητας από τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης. Αλλά η δεύτερη, πιο πονηρή θεραπεία, ακούει στο γνώριμό μας όνομα «λιτότητα». Πίσω από τις γραμμές της φλυαρίας των κεντρικών τραπεζιτών και των υπουργών Οικονομικών για την ανισορροπία προσφοράς – ζήτησης αναδύεται δειλά η παμπάλαια «καινούργια» ιδέα της ανάσχεσης της ζήτησης με τον μόνο σίγουρο τρόπο που ξέρουν: τη μείωση των εισοδημάτων, την αποθάρρυνση κάθε αύξησης στους μισθούς, φυσικά και την περιστολή όποιων δημόσιων δαπανών θεωρούν υπερβολικά καταναλωτικές. Ας καταναλώσουν μόνο οι ραντιέρηδες, η πλέμπα αν δεν θέλει να παγώσει και να πεινάσει, ας περιοριστεί στα βασικά.

Κι έτσι, τη δικαιοσύνη και την ισορροπία της τραμπάλας της οικονομίας θα την αποκαταστήσει ως συνήθως ο Προκρούστης με τον σίγουρο, δοκιμασμένο τρόπο του: κόβοντας ό,τι περισσεύει σε βάρος και ύψος από την μια πλευρά, τεντώνοντας μέχρι θανατηφόρας εξάρθρωσης τα άκρα της άλλης πλευράς.
ΥΓ. Η θυγατρική της στήλης αφιερώνεται για ευνόητους λόγους στους Ρομά της χώρας, εξ ορισμού αποκλεισμένους από το παιχνίδι της τραμπάλας, καταδικασμένους στο άλλο μοχθηρό παιδικό παιχνίδι: (άοπλοι) κλέφτες και (ένοπλοι) αστυνόμοι.




ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Γύφτε, σιδεροπελέκα,
που έζησες ερημικά
σε ύψη γαληνά απλησίαστα,
Γύφτε, σιδεροπελέκα,
στη φωτιά για τη φωτιά
τα κοντάρια, τα σκουτάρια,
τα σπαθιά.
Τ’ αγαθά του σφιχτοχέρη,
εσύ που άλλα, άλλα δε γνώρισες φλωριά
απ’ τα χρυσολούλουδα του κάμπου,
τ’ αγαθά του σφιχτοχέρη
κρυφασφάλισε, χαλκιά,
μες στου θησαυρού τα βάθη·
κάμε ασύντριφτα κλειδιά.
Κωστή Παλαμά, «Ο Δωδεκάλογος του Γυφτου» ( 1906)

Καλαμάρια ή μυστική ζωή των ασπόνδυλων

Εφημερίδα των Συντακτών, 23-24/10/2021

Θα έπρεπε να απέχω από οποιαδήποτε αναφορά κάνει το «Παιχνίδι του καλαμαριού» πλουσιότερο έστω και κατά ένα δολάριο, από τα σχεδόν ένα δισ. που έχει εκτοξευτεί η αξία του στο χρηματιστήριο της παγκόσμιας διασκέδασης. Πλην όμως πρέπει να το πάρω απόφαση: εφόσον οι καπιταλιστές καταφέρνουν να μας πουλήσουν και το σκοινί που θα κρεμαστούμε, όπως εύστοχα έγραψε η Ναταλί Χ. στην «Εφ.Συν.», 18/10 (το άλλο σκοινί, που θα κρεμούσαμε εμείς αυτούς, φυλάσσεται πλέον μόνο στα μουσεία), εξίσου άνετα μπορούν να μας βάλουν να πλακωνόμαστε για το τι ακριβώς μας πούλησαν: σκοινί για κρέμασμα ή μαλλί για πλέξιμο; Εγώ, πάλι, παρηγοριέμαι με το γεγονός ότι το εμπόρευμα -το είδα σε σαββατοκυριακάτικο μαραθώνιο τηλεθέασης- δεν το ψώνισα, αλλά το έκλεψα: το είδα με δανεικούς κωδικούς. Αλλά μη με καρφώσετε στο Netflix.

Ολίγη βιολογία: καλαμάρι, ασπόνδυλο, μαλάκιο, δεκάποδο και διβράγχιο. Εχει τρεις καρδιές, ελάχιστο εγκέφαλο, μήκος από μερικά εκατοστά μέχρι μερικά μέτρα, κολυμπά διαρκώς, τρέφεται με ψαράκια, αλλά μια χαρά τη βγάζει και με πλαγκτόν, θηρεύει κατά μόνας, αλλά στους ωκεανούς είναι αρκετά συνεργατικό, διαθέτει ποικίλες τεχνικές επιβίωσης, όπως χρωμοφόρα κύτταρα που του επιτρέπουν να καμουφλάρεται, και παρά την εκ πρώτης όψεως τρυφερή κι ευαίσθητη ανατομία του, το ρύγχος που κρύβει στο στόμα του επιτρέπει να σκοτώνει και να σκίζει τη λεία του, άρα το κάνει μια χαρά σαρκοφάγο θηρευτή.
Δεν ξέρω αν και με ποιον τρόπο τα καλαμάρια ενέπνευσαν το κορεάτικο παιδικό παιχνίδι που αποτελεί το ερέθισμα της σειράς. Υποθέτω ότι υπάρχει κάποιος υπαινιγμός ότι το ανθρώπινο είδος, η φύση και ο «ανθρωπισμός» του, εν τέλει δεν διαφέρει πολύ από τα ασπόνδυλα, όταν βρίσκεται μπροστά σε διλήμματα ζωής και θανάτου: λούφα, παραλλαγή, καμουφλάζ, διαγκωνισμός, αλληλοεξόντωση. Αν ισχύει αυτός ο συνειρμός, αδικεί τα μαλάκια και τα ασπόνδυλα που γενικώς δεν νομίζω ότι κανιβαλίζουν. Αυτά είναι χαρακτηριστικά των πρωτευόντων θηλαστικών, και δη των σαρκοφάγων. Ακόμη κι ο Χομπς, που είχε τη χείριστη γνώμη για την ανθρώπινη φύση, με τους λύκους συνέκρινε το είδος μας, όχι με τα καλαμάρια: Homo hominis lupus est.

Η σειρά μου άρεσε. Ηταν συναρπαστική και διασκεδαστική και δεν υπάρχει κανένας λόγος να επιστρατεύσω άλλοθι για το αν ήταν ή όχι αντικαπιταλιστική αλληγορία, ενδοσκόπηση στα ανθρώπινα ένστικτα, ιδεολογικό μανιφέστο κ.λπ. Ο τρόμος, η βία έχουν από αρχαιοτάτων ενταχθεί στην ανθρώπινη ψυχαγωγία. Εχετε σκεφτεί πόση «σπλατερίλα» έχει ο Προμηθέας που τα όρνια του τρώνε το συκώτι, ο Οιδίπους που βγάζει τα μάτια του και η Μήδεια που σφάζει τα παιδιά της; Και όσους ανησυχούν για την έκθεση των παιδιών στην ακραία βία της σειράς, τους καλώ να θυμηθούν τα κανιβαλικά μηνύματα του παιδικού τραγουδιού για το μικρό καράβι: «Και τότε ρίξανε τον κλήρο/να δούνε ποιος ποιος ποιος θα φαγωθεί». Δεν ξέρω πόσο αθώο σας φαίνεται.

Και πόσο πιο αθώα είναι ο «Αδύναμος κρίκος» κι όλα τα συναφή ριάλιτι γνώσεων ή ολικής αγνοίας με βασικό κανόνα την εξόντωση των αντιπάλων; Το «Παιχνίδι του καλαμαριού» δεν διαφέρει και τόσο από τον «Αδύναμο κρίκο», όπου όλοι οι παίκτες παίζουν για να αυξήσουν το χρηματικό έπαθλο, αλλά ταυτόχρονα αλληλοεξοντώνονται γιατί ένας μόνο θα το πάρει. Φανταστείτε έναν «Αδύναμο κρίκο» όπου οι παίκτες δεν γράφουν απλώς το όνομα του ανταγωνιστή που θέλουν να πετάξουν, αλλά τον σημαδεύουν μ' ένα νεροπίστολο με κόκκινη, αιμάτινη μπογιά. Ε, κάπως έτσι είναι το «Παιχνίδι του καλαμαριού», αλλά με πολλή πλοκή και πολλές εναλλακτικές εξόντωσης.

Σε τελική ανάλυση, το «Καλαμάρι» είναι μια ακόμη ευφυής συνόψιση του ανταγωνισμού που επέβαλαν στις ανθρώπινες κοινωνίες όλα τα εκμεταλλευτικά συστήματα προ καπιταλισμού, μόνο που ο τελευταίος την κατέστησε μοναδική και αναπόδραστη συνθήκη. Το δόγμα «ο θάνατός σου η ζωή μου» είναι η βαθύτερη ηθική υπόσταση όλων των διακηρύξεων υπέρ του ανταγωνισμού και της ανταγωνιστικότητας -στη ζωή, στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, στο κυνήγι μιας θέσης εργασίας, στη δουλειά, στην οικονομία, στην αγορά, στις εξαγωγές, στο παγκόσμιο εμπόριο- που έχει αναχθεί σε αποκλειστικό παράγοντα προόδου.

Υπάρχει μια συστηματική, εξ απαλών ονύχων εκπαίδευση στον θάνατο, τον φυσικό, τον κοινωνικό, τον οικονομικό, τον θάνατο που συντελείται ακριβώς δίπλα μας, όταν ο απολυμένος μαζεύει τα πράγματά του, ή πολύ μακριά μας, όταν ένα παιδί πεθαίνει από ασιτία στη Ζιμπάμπουε. Και υπάρχει και ο αργός θάνατος της ασφυκτικής πίστωσης, του βρόχου του ιδιωτικού χρέους που καθιστά τους ανθρώπους αληθινά υποζύγια. Κι αυτό ίσως είναι το πιο ενδιαφέρον εύρημα της σειράς: οι 456 παίκτες, μια μικρογραφία της κοινωνίας από τον πάτο ώς το μέσο της πυραμίδας, χρωστάνε συνολικά 46 δισ. γουόν κι αυτό είναι το ποθητό έπαθλο. Περίπου 33 εκατ. ευρώ, 72.000 το κεφάλι, τόσο είναι η τιμή κάθε ζωής κατά τους διοργανωτές του παιχνιδιού του καλαμαριού. Το κίνητρο δεν είναι απλά η επιβίωση, αλλά η απαλλαγή από το χρέος. Εφόσον λοιπόν είναι ορθό ότι όλο το χρέος του κόσμου στον εαυτό του δεν πρόκειται ποτέ να εξοφληθεί, δεν θα ήταν πιο έξυπνη μια απλή διαγραφή του, μια αναίμακτη ευθανασία των πιστωτών; Η προτιμάτε να το οργανώσουμε ως παιχνίδι, με 7,5 δισ. υπερχρεωμένους ανθρώπους θεατές και στην αρένα τον αφρό της ασπόνδυλης χρηματοπιστωτικής «Διεθνούς»; Θα το έπαιρνε το Netflix;



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Σέονγκ-Τζι χαν: Γιατί το έκανες αυτό;
Ο Ιλ-ναμ: Ξέρεις τι κοινό έχει κάποιος χωρίς λεφτά με κάποιον με πάρα πολλά λεφτά; Η ζωή δεν έχει πλάκα γι’ αυτούς. Αν έχεις πολλά λεφτά, ό,τι κι αν αγοράσεις, όλα γίνονται βαρετά στο τέλος. Κάποια στιγμή όλοι οι πελάτες μου έλεγαν το ίδιο πράγμα. Οτι δεν χαιρόντουσαν πλέον τη ζωή τους. Ετσι, μαζευτήκαμε όλοι και συσκεφτήκαμε. Τι μπορούμε να κάνουμε για διασκέδαση;
Σέονγκ Τζι-χαν: Διασκέδαση; Μας έμπλεξες σε αυτό για πλάκα;

Χουάνγκ Ντονγκ-χιουκ, «Το παιχνίδι του καλαμαριού»

Στοιχεία της φύσης

Εφημερίδα των Συντακτών 16-17/10/2021

Οι περισσότεροι ειδικοί της κβαντικής φυσικής ή της αστροφυσικής που αναζητούν το ελάχιστο μέγεθος της ύλης και το μέγιστο του Σύμπαντος, πιθανότατα θα γελάνε με τους αρχαίους Ελληνες φιλοσόφους -τον Θαλή, τον Αναξιμένη, τον Ηράκλειτο, τον Εμπεδοκλή- και τις απλοϊκές υποθέσεις τους για τα στοιχεία της φύσης, την Τετρακτύ του Πυθαγόρα -φωτιά, νερό, γη, αέρας. Πιθανότατα θα κρυφογελούν και για τον «καβγά» τους για το ποιο είναι το πρωταρχικό στοιχείο, το πολύ να δίνουν ένα δίκιο στον Πλάτωνα που πρόσθεσε το δικό του, πέμπτο, στοιχείο, τον Αιθέρα. Οχι για κανέναν άλλο λόγο, αλλά γιατί τους αρέσουν οι καινοτομίες, ίσως και γιατί ο startupper Πλάτωνας έγινε τελικά σταρ και παγκόσμιο σαξές στόρι, αντιθέτως με τους καημένους Ιωνες που έχουν γίνει υποσημείωση της φιλοσοφίας, αν και σε αυτούς την οφείλουμε. Ποιος εχέσθη για τη φιλοσοφία, θα πείτε, άλλο κεφάλαιο αυτό, ας το αφήσουμε στην μπάντα να μην τσακωθούμε.

Κι όμως, οι Ιωνες παίρνουν κάθε μέρα και λεπτό την εκδίκησή τους. Τα στοιχεία της φύσης τους είναι τα στοιχειά που στοιχειώνουν ακόμα όλες τις επιστήμες και τις ψευδοεπιστήμες μαζί, όλες τις γεωπολιτικές και γεωοικονομικές στρατηγικές, τους ανταγωνισμούς των κρατών, των μπλοκ και των συμμαχιών, τις οικονομικές πολιτικές, τη γεωγραφία και τη δημογραφία του πλανήτη, τη φτώχεια και τον πλούτο του, την πείνα και τον κορεσμό του, τον θάνατο ή τη ζωή του.
Ας αρχίσουμε από τα φρέσκα. Το νερό. Δεν πιστεύω να έχει κανείς παράπονο, το απολαύσαμε σε αφθονία και σε όλες τις εκδοχές τα τελευταία εικοσιτετράωρα. Ας αποφύγουμε τα κλισέ για ακραία φαινόμενα και για εκδίκηση της φύσης, υπάρχουν κι αυτά, αλλά ένα χαμηλό βαρομετρικό ήταν με πολύ νερό, τι να πουν και οι Αμερικανοί που ζουν με τους κυκλώνες και τυφώνες του Ατλαντικού ή οι Ασιάτες με τους μουσώνες τους. Το νερό κάνει τον κύκλο του κι αν στον δρόμο του βρεθεί εμπόδιο, θα το σαρώσει. Οι δρόμοι και τα κτίρια είναι που βρέθηκαν σε λάθος σημείο, όχι το νερό που απλώς πάει στον προορισμό του, στη θάλασσα. Δεν πα' να λέγεται και «Ιδρυμα Νιάρχος», αν είναι να πλημμυρίσει θα πλημμυρίσει, ποιος είπε πως το όνομα ενός εφοπλιστή «ευεργέτη» λειτουργεί σαν φυλαχτό;\

Και μια που τ’ αναφέραμε, η πράξη νερό+εφοπλιστής τι μας αποφέρει; Ναυτιλία, όπου το εθνικό μας κεφάλαιο μεγαλουργεί σαρώνοντας κατά εκατοντάδες σαπάκια και καινούργια σκαριά για να διασχίζουν τους ωκεανούς μεταφέροντας κοντέινερ, στάρια, ξυλεία εξ Ανατολών προς Δυσμάς και αντιστρόφως, με τριπλάσια και πενταπλάσια ναύλα από πέρσι, που θα τα πληρώσουμε μέχρι κεραίας εμείς, στο ψωμί που θα τρώμε ή στο κινητό που θα μιλάμε. Το νερό άλλους τους πνίγει κι άλλους τους φέρνει στον αφρό του κόσμου και οι πολυθαυμασμένοι Greeks είναι από τους μεγάλους κερδισμένους της κρίσης που απειλεί να μας πνίξει.

Θα μπορούσα να πω κι άλλα φρέσκα για το νερό, για την Αρκτική αίφνης και τη Γριλανδία που γλίτωσε μεν την αγορά της από τον Τραμπ, αλλά δύσκολα θα γλιτώσει την εξαγορά της από την Ε.Ε., η οποία απέκτησε «στρατηγική για την Αρκτική», κάτω από τους πάγους υπάρχουν σπάνιες γαίες, είναι πολλά τα λεφτά, Ούρσουλα, και η πράσινη μετάβαση έχει και τις θυσίες της. Η Γριλανδία είναι σχεδόν η μισή Ε.Ε., αχανής, ανεξερεύνητη, 80% πάγος, δηλαδή νερό, αλλά κάτω από τους πάγους υπάρχει κυνήγι του πράσινου θησαυρού, το πρώτο στοιχείο συναντά το δεύτερο και η γη κρατά καλά κρυμμένα τα πολυτιμότερα μυστικά της, που ακούνε στα ονόματα λίθιο, κοβάλτιο, ρόδιο, ίνδιο, νικέλιο. Το πρασίνισμα της ανθρώπινης δραστηριότητας, η αναχαίτιση της κλιματικής κρίσης προϋποθέτει μια παράδοξη νέα βιαιότητα πάνω στη γη, ξεκοίλιασμα σε μεγάλα βάθη και μεγάλα πλάτη, με τη μανία των χρυσοθήρων των προηγούμενων αιώνων, αλλά σε έκταση πολλαπλάσια. Ποιο είναι άραγε το περιβαλλοντικό αποτύπωμα αυτής της βίας κανείς δεν το αξιολογεί, αβαβά περί αυτού, όπως και περί του άλλου, με το ξεχέρσωμα βουνών και πεδιάδων για να φυτευτούν φωτοβολταϊκά πάρκα ή ανεμογεννήτριες. Κι εδώ το δεύτερο στοιχείο της φύσης συναντά το τρίτο, τον αέρα, και η κατάταξη μέχρι εδώ δεν αποτελεί ιεράρχηση, για να μην πικράνω κανέναν από τους Ιωνες, απλώς έτσι το έφερε ο ασταθής συνειρμός που τον τρέφει η επικαιρότητα και η ένταση των στοιχείων της φύσης (τη δική μου αστάθεια την αντιπαρέρχομαι διακριτικά).

Το τρίτο στοιχείο έχει μια περίεργη διαπλοκή με το τέταρτο, αέρας και φωτιά γίνονται εκρηκτικό ζευγάρι τα καλοκαίρια, τη ζήσαμε την τραγωδία μας ξανά το καλοκαίρι που πέρασε, αν και δεν είναι σαφές αν το πάντρεμά τους είναι που εξαφάνισε 700.000 στρέμματα δασικού πλούτου στην Ελλάδα ή 82 εκατ. στρέμματα στη Σιβηρία ή ήταν η διασταύρωση της φωτιάς με την κρατική αβελτηρία και την οικονομική απληστία που έκανε την πολλή δουλειά. Μερικές φορές ακόμα και τα στοιχεία της φύσης υποχωρούν μπροστά στο μέγεθος της ανθρώπινης βλακείας και μεγαλομανίας. Ωστόσο, έπειτα από καμιά εικοσαριά χιλιάδες χρόνια συνέργειας του είδους με τη φωτιά, θα πρέπει να αναρωτηθούμε πόση απόσταση έχουμε διανύσει από τότε που μας την πρόσφερε ο Προμηθέας και με πόσο βαρύ τίμημα αλήθεια, αν πάρουμε τον Αισχύλο τοις μετρητοίς. Λοιπόν, ούτε μέτρο δεν έχουμε διανύσει αν το καλοσκεφτείτε, είμαστε ακόμη εξαρτημένοι από εκείνον τον σπινθήρα που ανάβει τους καυστήρες, είτε καίνε πετρέλαιο, είτε αέριο, είτε καυσόξυλα, είτε πέλετ, και θα είμαστε για δεκαετίες από κάποιας μορφή καύση και φωτιά, παραμένουμε άμαθα ορφανά του Προμηθέα, όμηροι του τέταρτου και όλων των στοιχείων της φύσης, μέχρι να αποφασίσουμε να συμφιλιωθούμε μ' αυτά. Τεχνολογικά και φιλοσοφικά.


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

ΚΡΑΤΟΣ:

Να μας, στα πέριορα τ᾽ αλαργινά του κόσμου
στους έρημους κι απάτητους Σκυθικούς δρόμους.
Τώρα δουλειά σου, ω Ηφαιστε, όσα ο πατέρας
πρόσταξε, να γνοιαστείς, και τον άνομο τούτο
στα βράχια, στους ψηλούς γκρεμνούς να πεδικλώσεις
μ᾽ αλυσίδων ασύντριφτα δεσμά ατσαλένια,
γιατί έκλεψε της πάντεχνης φωτιάς τη φλόγα,
-τ᾽ άνθος σου εσένα- και το χάρισε του ανθρώπου.
Τέτοιο κρίμα λοιπόν χρωστάει να μας πλερώσει,
για να μάθει του Δία την εξουσία να στέργει
και τους φιλάνθρωπους τους τρόπους του ν᾽ αφήσει.

ΗΦΑΙΣΤΟΣ;
Κράτος και Βία, για σας η προσταγή του Δία
τέλειωσε και πια τίποτε δε στέκει μπόδιο·
μα εμέ, δε μου βαστά η ψυχή θεό συγγενή μου
στ᾽ άγριο τούτο ποροφάραγγο να δέσω.
Ομως να σφίξω την καρδιά μου ανάγκη πάσα,
γιατί βαρύ ᾽ναι ν᾽ αψηφώ του Δία το λόγο.
Ω εσύ, με τα υψηλά φρονήματά σου, τέκνον
της ορθόβουλης Θέμιδας, θέλω δε θέλω,
σ᾽ αυτή την έρμη την κορφή θα σε καρφώσω,
π᾽ ούτε φωνή και κανενός την όψη ανθρώπου
θα βλέπεις, μ᾽ απ᾽ του ήλιου τη φωτιά ψημένος
τ᾽ άνθος της όψης σου θ᾽ αλλάξεις και τη νύχτα
θα λαχταράς την πολυξόμπλιαστη να φτάσει,
να σκεπάσει το φως, ως να ᾽βγει ο ήλιος πάλι
τη αυγινή την πάχνη να σκορπίσει· κι έτσι
κάποιο θα ᾽χεις κακό να τυραγνιέσαι πάντα,
χωρίς να βρίσκεται ψυχή να σ᾽ αλαφρώσει.
Τέτοιο έλαβες μιστό γι᾽ αγάπη των ανθρώπων·

Αισχύλου, «Προμηθέας Δεσμώτης» (μετάφραση Ι. Γρυπάρη)

Το κρέας και το facebook

ΕφΣυν, 9-10/10/2021

Εχω αρκετούς φίλους και γνωστούς πια που έχουν κόψει το κρέας. Οχι απαραίτητα γιατί αυτοπροσδιορίζονται ως βίγκαν, αλλά γιατί δεν τους αρέσει. Η ηθική και φιλοσοφική απόρριψη της σφαγής και βρώσης ενός ζώου έχει εξελιχθεί γι’ αυτούς σε μια γευστική απαξία, μια φυσική απέχθεια, μια πολιτιστική αηδία αποτυπωμένη στον γευστικό φλοιό του εγκεφάλου, στους γευστικούς κάλυκες, στο στομάχι. Σε σημείο που ορισμένοι να δυσκολεύονται να καθίσουν σ’ ένα τραπέζι όπου σερβίρονται δολοφονημένα ζώα, έστω κι αν ο φόνος τους έχει μετατρέψει τον κανιβαλισμό σε πράξη πολιτισμού, υψηλής γαστρονομίας και αισθητικής, με σοταρίσματα, μαριναρίσματα, σιγοψησίματα, σιτέματα, καπνίσματα.

Από τη μια τούς κατανοώ. Εχω κι εγώ τις σιχασιές μου, κι ας μη με κατανοεί κανείς: απεχθάνομαι το καρπούζι και το πεπόνι, επί παραδείγματι, αν κι ακούω ήδη τον αντίλογο πως δεν είναι συγκρίσιμα τα μεγέθη και ξεφτιλίζω το θέμα: κανένα καρπούζι δεν διαμαρτύρεται όταν το σφάζεις, καμιά πεπονιά δεν θα κλάψει γοερά όταν της αποσπάσουν ένα πεπονάκι. Αλλά κι εδώ η αντίρρηση επί της αντίρρησης ίσως προέλθει από τους παρατηρητές της μυστικής ζωής των φυτών (υπάρχουν κι αυτοί).
Από την άλλη, μου είναι ακατανόητη η απόρριψη του κρέατος. Κατ’ αρχάς γιατί το λατρεύω σε κάθε εκδοχή, είμαι καθ’ όλα κανίβαλος: από ωμό (τύπου ταρτάρ, ας πούμε) μέχρι ψητό. Από κλασικό μοσχάρι μέχρι δυσώδες τραγί. Κι αν ήμουν Ασιάτης, το πιθανότερο είναι ότι θα έτρωγα ό,τι άλλο εξωτικό σε θηλαστικό ή ερπετό τρώγεται.

Η δική μου ηθική και φιλοσοφική ένσταση έναντι των αρνητών του κρέατος είναι ότι η κατανάλωση σάρκας, το κυνήγι, η κτηνοτροφία λίγο-πολύ εξέλιξαν τον άνθρωπο στο είδος που είναι σήμερα. Και τα λιοντάρια κι οι λύκοι κι οι γάτες είναι σαρκοφάγα, αλλά ο άνθρωπος βάζοντας στην εξίσωση τη φωτιά, τα σκεύη, τα μαχαιροπίρουνα, τα μυρωδικά και τα μπαχάρια έκανε τη σαρκοφαγία πράξη πολιτισμού, μετέτρεψε την ικανοποίηση της ανάγκης σε παραγωγική διαδικασία στην οποία εμπλέκονται δισεκατομμύρια άνθρωποι, όχι μόνο ως καταναλωτές, αλλά και ως παραγωγοί.

Κι αν ξαφνικά αποφάσιζαν να κόψουν το κρέας οι μισοί απ’ αυτούς, ποια ακριβώς θα ήταν η αλυσίδα συνεπειών σε όλη την ιστορική γραμμή της «βιομηχανίας» των αναγκών, από την προϊστορική, αιματηρή ωμοφαγία μέχρι τις πλατφόρμες διανομής έτοιμου φαγητού, και από την ευωδία της σάρκας που σιγοκαίγεται στη φωτιά των σπηλαίων μέχρι την υπερσύγχρονη μεταλλουργία των σπάνιων γαιών που τροφοδοτεί ηλεκτρικά αυτοκίνητα αλλά και αντικολλητικά τηγάνια; Ολεθρος, κραχ. Στην τελική θα σκυλοπεινάγαμε όλοι.

Επιστημονικά και τεχνολογικά είμαστε στη φάση που σύντομα θα καταστήσει εφικτή την παραγωγή τεχνητού κρέατος, ενός μυϊκού ιστού που θα έχει γεύση και χαρακτηριστικά σάρκας, χωρίς να έχει μεσολαβήσει ζωή, οντότητα, πλάσμα με ένστικτα, αισθήματα και κάποιας μορφής νοημοσύνη. Μπορεί αυτό να είναι η επόμενη πρόκληση μετά την πράσινη μετάβαση και την απεξάρτηση από τον άνθρακα, αλλά προφανώς και αυτή η απόκρεως μετάβαση θα έχει τις ωδίνες και τις διαταράξεις της πράσινης, καλή ώρα, που τσουρουφλίζει τις τσέπες μας και μας κάνει να πούμε το αέριο αεριάκι.

Δεν ξέρω αν το θέλουμε και πόσοι το θέλουμε να αποκρέψουμε για πάντα, ούτε πόσα χρόνια, δεκαετίες ή αιώνες θα απαιτήσει η διαδικασία απεξάρτησης από το κρέας, με τόσες χιλιετίες κρεάτινης κουλτούρας στην πλάτη μας. Η οποία, εκτός από το στομάχι μας, τρέφει ακόμη και επαναστατικές φαντασιώσεις (ήγουν: «βραστούς, βραστούς θα φάμε τους αστούς και τους γραφειοκράτες στο φούρνο με πατάτες») ή και απεχθώς αντεπαναστατικές (τουτέστιν, Σάιλοκ: «Θέλω τη λίβρα σάρκας σου που μου έταξες»). Ομως, επειδή η αγορά είναι το χωνευτήρι των πάντων και μετατρέπει ηθικές στάσεις και ουτοπίες σε εμπορεύματα -και τον βιγκανισμό ήδη σε μια επικερδή μπίζνα- η σχέση μας με το κρέας είναι ένα χρήσιμο παράδειγμα για το πώς μπορούμε να αντιστρέψουμε τον μηχανισμό της ανάγκης.

Τι εννοεί ο ποιητής; Οπως μας έχει διδάξει ο θείος Κάρολος, αυτό που ξεχωρίζει το ανθρώπινο είδος από τα άλλα ζωάκια, είναι το πάθος μας για νέες ανάγκες. Κάθε ανάγκη γεννά μια νέα ανάγκη, η ακατάπαυστη ανάγκη για νέες ανάγκες είναι το νήμα που διαπερνά τη διανοητική και τεχνολογική εξέλιξή μας τα τελευταία 10.000 χρόνια και βάλε. Ο καπιταλισμός και η εμπορευματική έκρηξη, βέβαια, απογείωσαν αυτήν την ικανότητα του είδους μας, σε σημείο που να μη διακρίνεται πια η ανάγκη από τον καταναγκασμό και η γνήσια επιθυμία από την ψυχαναγκαστική κατανάλωση.

Οι αρνητές του κρέατος μας ανοίγουν ένα παράθυρο για το πώς μπορεί να σπάσει ο φαύλος κύκλος της ανάγκης, με ένα νέο είδος ανάγκης: την ανάγκη να καταργήσουμε κάποιες ανάγκες -το ρυπογόνο πετρέλαιο ή το ανήθικο κρέας π.χ.- όχι με τον τρόπο που τις καταργεί και μας τις αρνείται ο καπιταλισμός, ως λιτότητα και στέρηση των αναγκαίων προς επιβίωση σε δισεκατομμύρια ανθρώπους, αλλά ακριβώς με τον αντίστροφο τρόπο: με την καταστροφή της ικανότητάς του να έχει «τον έλεγχο των πιο κρυφών κυττάρων μας, του οργασμού, της πείνας μας, της μάρκας των τσιγάρων μας» (αυτό είναι Κώστας Τριπολίτης, ρισπέκτ).

Κι εδώ είναι η στιγμή να κάνουμε το νοητικό άλμα από το κρέας στο facebook. Προ ημερών ο Ζούκερμπεργκ θύμισε στην ανθρωπότητα ότι έχει τον έλεγχο των πιο κρυφών κυττάρων της. Υστερικά σύνδρομα στέρησης συγκλόνισαν για δώδεκα και πλέον ώρες μερικά δισεκατομμύρια χρήστες του φατσοβιβλίου και των συναφών εφαρμογών του. Αλλά πέρα από χαζολόι, αυταρέσκεια και κυνήγι «φίλων» και «λάικ», το εργαλείο καλύπτει πραγματικές ανάγκες φτηνής επικοινωνίας πραγματικών ανθρώπων που δεν έχουν χρόνο και χρήμα για χάσιμο.

Κανείς δεν ξέρει πόσα εκατομμύρια άνθρωποι έπαθαν πραγματικές ζημιές από το «λάθος» ή το «πείραμα» που έριξε το facebook και διέκοψε τους διαύλους επικοινωνίας. Αλλά ο Ζούκερμπεργκ δεν χρωστάει σε κανέναν, δεν υπογράψατε και κανένα συμβόλαιο, έτσι; Είστε ελεύθεροι να το χρησιμοποιείτε τζάμπα, κι αυτό το τζάμπα γεννάει δισεκατομμύρια έσοδα κάθε μέρα γιατί εμείς οι «ελεύθεροι χρήστες» έχουμε αναγάγει σε βασανιστική ανάγκη αυτήν την επικοινωνία και έχουμε καταστήσει το Φου Μπου οικουμενικό μονοπώλιο.

Αλλά υπάρχουν και εναλλακτικές επικοινωνίας, σωστά; Και εξίσου τζάμπα. Αρα, ποιος μας εμποδίζει να καταργήσουμε αυτή την «ανάγκη», να υποκαταστήσουμε το Φου Μπου με άλλους διαύλους, όπως οι βίγκαν αντικαθιστούν το κρέας με τα όσπρια; Κανείς. Αλλά ο δρόμος για το πέρασμα από το βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας θέλει και τις θυσίες του και η ζωή χωρίς Φου Μπου δεν είναι και προς θάνατον. Νομίζω.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Η πείνα είναι πείνα, αλλά η πείνα που χορταίνει με μαγειρεμένο κρέας που τρώγεται με μαχαίρι και πιρούνι είναι μια πείνα διαφορετική από εκείνη που καταβροχθίζει ωμό κρέας με τα χέρια, τα νύχια και τα δόντια. Η παραγωγή παράγει άρα όχι μόνο το αντικείμενο αλλά και τον τρόπο της κατανάλωσης, όχι μόνο αντικειμενικά αλλά και υποκειμενικά. Η παραγωγή δημιουργεί λοιπόν τον καταναλωτή.

Καρλ Μαρξ, «Grundrisse» (1857-1858)