Η τρομοκρατία της αλήθειας

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 27-28/8/2022

Και ξαφνικά όλοι αποφάσισαν να γίνουν ειλικρινείς. Τρομακτικά ειλικρινείς. Να μας πουν την αλήθεια, όσο σκληρή, ζοφερή κι αν είναι. Ξεχάστε όλα τα φουτουριστικά, χαζοχαρούμενα και υπεραισιόδοξα μας λέγανε για ανάπτυξη χωρίς όρους και όρια. Για ευημερία χωρίς ταβάνι. Για πράσινη οικονομία και αειφόρο παραγωγή. Για χαμογελαστές οικογένειες που τρέχουν σε καταπράσινα λιβάδια με φόντο πάρκα ανεμογεννητριών και γελάδες που βόσκουν ανέμελες, προφανώς χωρίς να πέρδονται και να εκπέμπουν ανεπιθύμητο και δυσώδες μεθάνιο. Για ένα μέλλον φωτεινό, με μεγέθυνση χωρίς όριο, αυτοματοποίηση, αποϋλοποίηση, ηλεκτροκίνηση, ψηφιακή εργασία, διαπλανητικά ταξίδια, οικουμενικό και ομογενοποιημένο καπιταλισμό χωρίς σύνορα, σφαίρες επιρροής, σκληρούς ανταγωνισμούς και πολεμικές συγκρούσεις.

Ξεχάστε αυτά. Το μέλλον έχει πολλή ξηρασία. Και δεν τον λέει ο μακαρίτης Μιχάλης Κατσαρός. Το λένε ο Μακρόν και ο Σόλτς, η Λαγκάρντ και η Φον ντερ Λάιεν, οι τραπεζίτες, οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης, οι επικεφαλής των πολυεθνικών ομίλων, οι αναλυτές των μεγάλων δεξαμενών σκέψης και απερισκεψίας της Ευρώπης, οι αναλυτές των αγορών, τα «γεράκια» και τα «περιστέρια» της νομισματικής πολιτικής, ακόμη και επικεφαλής των εγχώριων επιχειρηματικών ομίλων, που περιχαρείς ανακοινώνουν ιλιγγιώδη υπερκέρδη, αλλά περίλυποι ομολογούν ότι αυτά δεν αποκλείουν μια βαθιά κι απότομη βουτιά της οικονομίας στο κενό. Κι ας πλέει ο θίασος του Μαξίμου στα πελάγη της πλάνης ή του ψεύδους του. 

Ποια μύγα του Αυγούστου τούς τσίμπησε; Τι πάθανε όλοι κι αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη χαζοχαρούμενη ρητορική της υπεραισιοδοξίας και του εξωραϊσμού της πραγματικότητας; Ποιος ορός αλήθειας τούς μετέστρεψε σε κυνικούς μάντεις κακών; Γιατί εγκαταλείπουν τη μετα-καπιταλιστική ουτοπία και τρομοκρατούν τα πλήθη με ζοφερές περιγραφές μιας νέας καπιταλιστικής δυστοπίας που επιφυλάσσει μόνο λιτότητα, περικοπές, εξοικονομήσεις, συσκοτίσεις, ελεγχόμενα μπλακ άουτ, παγωμένα καλοριφέρ, σβηστά κλιματιστικά, ακινητοποιημένα οχήματα, σκοτεινούς δρόμους, ελλείψεις τροφίμων, ρεύμα και αέριο με το δελτίο, υψηλότερες τιμές, ακριβότερο χρήμα, χαμηλότερα εισοδήματα, συρρίκνωση των οικονομιών, νέες κρίσεις χρέους, επισιτιστικές κρίσεις, λιμούς, φτωχοποίηση, σκληρούς νομισματικούς και εμπορικούς πολέμους, στρατιωτικοποίηση, εξοπλιστικό ανταγωνισμό, νέες πολεμικές συρράξεις, αυταρχικότερα κράτη, ανεξέλεγκτη επιτήρηση των κοινωνιών; 

Ο πιο αθυρόστομος όλων Μακρόν το είπε πιο εύγλωττα από όλους. Επιστρέφοντας από τις ολιγοήμερες διακοπές του κάπου στη γαλλική Ριβιέρα, διακριτικά μαυρισμένος από την προσεκτική έκθεσή του στον μεσογειακό ήλιο, κήρυξε το τέλος της αφθονίας, της ανεμελιάς και των βεβαιοτήτων. Αυτή η κρίση δεν είναι μια παρένθεση ή ένα διάλειμμα, είπε με λίγα λόγια ο Μακρόν, είναι μία από τις πολλές παράλληλες και διαδοχικές κρίσεις που θα ζήσει η αυτοκρατορική Γαλλία και η αυτόχειρας Ευρώπη για πολλά πολλά χρόνια. Δεν το είπε έτσι ακριβώς, αλλά σαφώς υπονόησε ότι οι κρίσεις είναι η μόνη κανονικότητα που μπορεί να εγγυηθεί η ευρωπαϊκή ελίτ. Θα μπορούσε να το εκλάβει κανείς αυτό ως μια ομολογία αποτυχίας του ίδιου και όλων των ομολόγων και ομοτίμων του στη σκατόψυχη και αλαζονική ήπειρο, αλλά αυτό θα απαιτούσε μια σειρά παραιτήσεων στις μισές κυβερνήσεις της Ε.Ε., που παρότι βυθίζονται σε κρίση αποδοχής και ανυποληψίας παραμένουν κατσικωμένες στις καρέκλες τους. 

Στους λιγότερο ανέμελους και πιο μυημένους στα μυστήρια του καπιταλισμού ο Μακρόν δεν είπε και κάτι καινούργιο. Οι κρίσεις είναι εδώ και δεκαετίες είναι η μόνη κανονικότητα του οικονομικού μας πολιτισμού. Τα όλο και συντομότερα διαλείμματα ευημερίας και ανάκαμψης μπορεί να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα στην κερδοφορία και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου και να του δίνουν ευκαιρίες εποικισμού από τη μια φούσκα στην άλλη, αλλά έχουν πια ελάχιστη έως μηδενική διάχυση στα κατώτερα στρώματα της κοινωνίας. Πάρτε για παράδειγμα την Ελλάδα: μετά μια δωδεκαετία κρίσης και μνημονιακής θεραπείας πόσοι και ποιοι έχουν επιστρέψει στα προ κρίσης επίπεδα, εκτός από τις τράπεζες, τον εφοπλισμό και μερικούς επιχειρηματικούς ομίλους που επέπλευσαν ή αναδύθηκαν από τη μεγαλύτερη «δημιουργική καταστροφή» των μεταπολεμικών χρόνων; 

Ελάχιστοι, είναι η απάντηση, και αφορά όχι μόνο τους Ελληνες, αλλά και τους Γάλλους, τους Γερμανούς ή τους Ιταλούς. Και τους ίδιους αφορά η με ύφος Νοστράδαμου προφητεία Μακρόν για το τέλος της αφθονίας και της ανεμελιάς, που στην πραγματικότητα δεν υπήρξε παρά για μια μειοψηφία καλοζωισμένων και παρασιτικών στρωμάτων. Η μεγάλη πλειονότητα των ευρωπαϊκών κοινωνιών τα τελευταία 20 χρόνια πέφτει από το ένα σοκ στο άλλο: το σοκ του ευρώ, το σοκ της χρηματοπιστωτικής κρίσης, το σοκ της κρίσης χρέους, το σοκ της πανδημίας, το σοκ του πληθωρισμού, της ενεργειακής κρίσης, του πολέμου. Επομένως η διακήρυξη Μακρόν για το τέλος της αφθονίας είναι μια προειδοποίηση ότι το βαρέλι δεν έχει πάτο. Προσδεθείτε για ακόμη μεγαλύτερη συρρίκνωση σε εισοδήματα, βιοτικό επίπεδο, δικαιώματα, κοινωνική προστασία. Η πολιτική διακυβέρνηση δεν μπορεί να εγγυηθεί τίποτα και για κανένα, εκτός από τις αγορές, που μπορούν να οδηγούν τις τιμές των αγαθών στα ουράνια, και το έξυπνο χρήμα, που μπορεί να απολαμβάνει την απόλυτη διαβρωτική ελευθερία του. 

Αν αποκωδικοποιήσει κανείς όλα τα ετερόκλητα μηνύματα που εκπέμπουν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες από την Αθήνα μέχρι το Παρίσι και από τη Ρώμη μέχρι το Βερολίνο, θα διαπιστώσει έναν εντυπωσιακό συντονισμό στην τρομοκρατία της ειλικρίνειας. Είστε όλοι ύποπτοι, είστε όλοι πιθανοί εσωτερικοί εχθροί και υποψήφιοι για παρακολούθηση, είπε στους Ελληνες ο νέος διοικητής της ΕΥΠ. Θα παγώσετε, θα περάσετε τον δυσκολότερο χειμώνα της ζωής σας, λέει στους Γερμανούς ο Πράσινος υπουργός Οικονομίας. Είστε σπάταλοι, θα μειώσουμε την πολυτελή σας κατανάλωση, λέει στους Γάλλους ο Μακρόν. Εσείς τρέφετε τον πληθωρισμό, θα ακριβύνουμε το χρήμα για να κόψουμε την ακόρεστη ζήτησή σας, λέει στους Ευρωπαίους η Λαγκάρντ. Αν χρειαστεί θα πεινάσετε και λίγο, θα σας κάνει καλό και στη χοληστερίνη, λένε οι κεντρικοί τραπεζίτες στις κοινωνίες της Δύσης. Ολοι και όλα θυσία στο υπέρτατο αγαθό της συντριβής της ρωσικής αρκούδας στα μέτωπα της Ουκρανίας και των ορυκτών καυσίμων. 

Πίσω από την τρομοκρατία της αλήθειας υπάρχει βεβαίως το θεμελιώδες ψεύδος της νεοφιλελεύθερης εποχής, η εξ ίσου τρομοκρατική κληρονομιά της Θάτσερ: η ΤΙΝΑ (There Is No Alternative). Μια εκδοχή της είναι οι σημερινές τρομοκρατικές προφητείες που εκτοξεύουν οι ηγεσίες της Δύσης. Με τη διαφορά ότι δεν συνοδεύονται έστω από την ελάχιστη προσδοκία μελλοντικής βελτίωσης και ευημερίας που άφηνε ακόμη και η κυνική Θάτσερ. Η νέα ΤΙΝΑ εγγυάται μόνο ζόφο. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

«Πρέπει να ισορροπήσουμε την παραγωγή και τα κέρδη μας. Δεν υπάρχει εύκολη δημοφιλία σε αυτό που προτείνουμε, αλλά είναι θεμελιωδώς σωστό. Ωστόσο πιστεύω ότι οι άνθρωποι αποδέχονται ότι δεν υπάρχει πραγματική εναλλακτική Ποια είναι η εναλλακτική; Να συνεχίσουμε όπως ήμασταν πριν; Το μόνο στο οποίο οδηγεί αυτό είναι υψηλότερες δαπάνες. Και αυτό σημαίνει περισσότερους φόρους, περισσότερο δανεισμό, υψηλότερα επιτόκια, περισσότερο πληθωρισμό, περισσότερη ανεργία». 

Μάργκαρετ Θάτσερ, ομιλία στο συνέδριο Γυναικών του Συντηρητικού Κόμματος, 21/5/1980  

Κατούρα Natura

Εφημερίδα των Συντακτών 12-15/8/2022 (Στήλη ΑΝΩ ΚΑΤΩ) 

Βγαίνεις από την παλιά εθνική Αντιρρίου-Ιωαννίνων, περνάς Αιτωλικό και Νεοχώρι, οδηγείς κατά μήκος ενός καναλιού κι έπειτα, για καμιά δεκαπενταριά χιλιόμετρα διασχίζεις ένα τοπίο μεταξύ αφρικανικής σαβάνας και βάλτων Λουιζιάνας (και τα δύο μόνο κινηματογραφικά τα ξέρω, μη νομίζετε). Απέραντες εναλλαγές χαμηλής βλάστησης και βαλτόνερων με πελεκάνους, πελαργούς, τουρλίδες, αγριόχηνες, χιλιάδες ροζ φλαμίγκο μεταξύ χειμώνα και άνοιξης, φίδια που την άνοιξη πέφτουν θύματα γενοκτονίας από εποχούμενους φυσιολάτρες, και αγελάδες αμολημένες για ολοήμερη βόσκηση - «φοβερό κρέας θα έχουν», το αναπόφευκτο κανιβαλικό σχόλιο των εισβολέων. Αυτή είναι η πρώτη έκπληξη για όποιον διασχίζει πρώτη φορά τον υδροβιότοπο του Λούρου Αιτωλοακαρνανίας. Το βλέπω χρόνια, ως σώγαμπρος της περιοχής, αλλά δεν έχει σταματήσει να με εκπλήσσει.

Η δεύτερη έκπληξη είναι το τέλος της διαδρομής. Η αμμώδης παραλία επτά χιλιομέτρων, με αμμοθίνες, αραιή, χαμηλή βλάστηση, αβαθή για εκατοντάδες μέτρα και κατακάθαρη θάλασσα εκεί που ο Πατραϊκός φιλιέται με το Ιόνιο. Μπιτσόμπαρα, ξαπλώστρες, ομπρέλες, αυτοσχέδιες καταλήψεις αμμουδιάς, ερειπιώνες ξύλων και μετάλλων από αρπαχτούλες παρελθόντων ετών στο θαλάσσιο μέτωπο. Και πίσω από αυτό, αυθαίρετες κατασκευές, απόπειρες παραθεριστικών κατοικιών χωρίς φως-νερό-τηλέφωνο, γιατί καμιά τέτοια δραστηριότητα δεν επιτρέπεται στην περιοχή Natura, πρόσθετα προστατευμένη από τη Συνθήκη Ραμσάρ. Τρίχες προστασία. Η φύση αυτοπροστατεύεται. Τα κουνούπια κάνουν αβίωτη την παραμονή μόλις πέσει ο ήλιος.
Η τρίτη έκπληξη δεν είναι έκπληξη. Σωροί σκουπιδιών παντού. Πλαστικά, χάρτινα, αλουμινένια ποτήρια και κουτάκια, μπάζα κατά μήκος της ακτής και στους παραδρόμους της επίδοξης παραθεριστικής παραγκούπολης. Ολα παράγωγα εταιρειών που πασχίζουν για μηδενικό οικολογικό αποτύπωμα, αφήνοντας στους θνητούς καταναλωτές το δικαίωμα στο δικό τους ρυπαρό αποτύπωμα, συμπεριλαμβανομένων εκκριμάτων και αφοδευμάτων, γιατί Natura είναι, τουαλέτες και βόθροι απαγορεύονται.
«Ωραία η θάλασσα σήμερα», είπε η μεσήλικας κολυμβήτρια. Ηπιε το νεράκι της, ξέπλυνε τα πόδια από την άμμο κι έχωσε διακριτικά τα τρία πλαστικά μπουκαλάκια του ατομικού αποτυπώματός της κάτω από μια ξύλινη κατασκευή, σε μια κίνηση συνενοχής με την κυβέρνηση που πασχίζει για τα μεγάλα συλλογικά αποτυπώματα σε κάθε περιοχή Natura - «κατούρα να φύγουμε».

2/3

 Η Εφημερίδα των Συντακτών 6-7/8/2022

Τα νησιά βουλιάζουν από τουρίστες και αδειούχους του Αυγούστου, αλλά οι περισσότεροι στον περίγυρό σας φέτος θα τη βγάλουν με χωριό, φιλοξενίες και μικρές αποδράσεις. Η μετακίνηση με πλοίο έχει γίνει οικονομική αποκοτιά, αλλά τα καράβια φεύγουν με πληρότητες 100%. Πάνω από ένα εκατομμύριο πολίτες προσπάθησαν να τη βγάλουν με τα φτωχο- βάουτσερ του κοινωνικού τουρισμού, αλλά για να βρεις κατάλυμα κενό πρέπει να ‘χεις μπάρμπα στην Κορώνη (ή συνάδελφο στην Ηλειο-Μεσσηνία, που φέτος τα σπάνε, όπως διαπιστώνω από τον μικρόκοσμο της «Εφ.Συν.»). Σχεδόν οι μισοί Ελληνες δήλωσαν στις δημοσκοπήσεις ότι φέτος δεν πάνε διακοπές, αλλά στους περισσότερους προορισμούς δεν βρίσκεις δωμάτιο ούτε σε πεντάστερο με 300 ευρώ τη βραδιά. Τα νοικοκυριά κόβουν έξοδα ακόμη κι από διατροφή, αλλά σχεδόν 1 εκατ. είχαν καβάντζες για την (έστω επιδοτούμενη) αντικατάσταση κλιματιστικού ή ψυγείου. Οι μισοί παρατάνε τα αυτοκίνητα γιατί δεν βγαίνουν με τις τιμές των καυσίμων, αλλά οι πωλήσεις νέων Ι.Χ. αυξάνονται με ρυθμό 20% και πάνω. 

Τι ακριβώς συμβαίνει; Υπάρχει κάτι που μας διαφεύγει; Κάτι που δεν το πιάνουμε ή δεν κατανοούμε; Οχι, όχι, ησυχάστε, δεν είναι ούτε αλτσχάιμερ, ούτε συγχυτικά συμπτώματα long covid, αν και η σύγχυση είναι θεμελιώδεις στοιχείο της πραγματικότητας. Απλώς οι δύο πλευρές της αντιφατικής μας πραγματικότητας αφορούν διαφορετικούς ανθρώπους, διαφορετικά στρώματα, διαφορετικές τάξεις, ακόμη και διαφορετικές ομάδες μέσα στις τάξεις. Ζούμε μεν στον κόσμο όπου το πλουσιότερο 1% (κατ’ άλλους 0,1%) ζει εις βάρος του 99%, αλλά ταυτοχρόνως από άποψη βιοτικού επιπέδου και όρων ζωής και αναπαραγωγής έχουμε γίνει κοινωνίες των 2/3. Κυριολεκτικά πια, όχι με τον μεταφορικό ή προφητικό τρόπο που διατυπωνόταν η προοπτική αυτή τη δεκαετία του 1990 και του Μάαστριχτ. Οι διαδοχικές κρίσεις -χρηματοπιστωτική, χρέους, ενεργειακή- της τελευταίας δεκαπενταετίας εδραιώνουν ως παγκόσμια καπιταλιστική σταθερά, τουλάχιστον για τις αναπτυγμένες χώρες, ότι περίπου το 1/3 του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο φτώχειας. Τα υπόλοιπα 2/3, φυσικά με τεράστιες διακυμάνσεις και χαοτικές διαφορές, μπορούν να επιβιώνουν, να καταναλώνουν, να δανείζονται, να κάνουν διακοπές, να αγοράζουν αυτοκίνητα, να γεμίζουν τα ρεζερβουάρ, να πληρώνουν τους λογαριασμούς τους, να διαχειρίζονται τα χρέη τους χωρίς να χρειαστεί να κόψουν τα στοιχειώδη. Και θα επιβιώσουν στη διετή ενεργειακή και πληθωριστική κρίση που έχουμε μπροστά μας. Και ίσως να αρκούν με τα μεσαία έως υψηλά εισοδήματά τους ώστε να διατηρείται η ζήτηση θα ανεκτά επίπεδα, να μην καταρρεύσει η παραγωγή και το εμπόριο, να συνεχιστεί η αύξηση στους τζίρους και στην κερδοφορία των επιχειρήσεων και για να ισχυρίζεται η κυβέρνηση των παρακολουθήσεων και ο Μητσοτάκης ότι, παρά την πρωτοφανή κρίση, η Ελλάδα θα είναι η αναπτυξιακή έκπληξη της Ευρώπης.

Αλήθεια λένε. Η ανέχεια των μεν δεν αποκλείει την ευημερία των δε. Η απόλυτη φτώχεια του 1/3 δεν αποκλείει την αξιοπρεπή επιβίωση του επόμενου 1/3 και την αύξηση του πλούτου του ανώτατου 1/3 (αφήνοντας στην άκρη, για λόγους καθαρά μεθοδολογικούς, το πάρτι δισεκατομμυρίων που γίνεται στην κορυφή της πυραμίδας, στο πλουσιότερο 1/100 που συγκροτεί την οικονομική και κοινωνική ελίτ της χώρας). Η μιζέρια των μεν δεν αποκλείει την ανεμελιά των δε. Κι αυτό δεν είναι μόνο ελληνικό παράδοξο, είναι παγκόσμιο παράδοξο. Και τελικά δεν είναι παράδοξο, αλλά είναι η φύση του οικονομικού πολιτισμού μας. Η συνύπαρξη ακραίας φτώχειας και ακραίου πλούτου δεν είναι μια αντίφαση. Το ένα προϋποθέτει το άλλο και οι οικονομικές κρίσεις απλώς διογκώνουν τα μεγέθη τους στον απώτατο βαθμό. Οι κρίσεις είναι ο μηχανισμός βίαιης αναδιανομής του πλούτου από κάτω προς τα πάνω. Κάνουν πιο γρήγορα τη βρωμοδουλειά που τα ήρεμα διαλείμματα του οικονομικού κύκλου την κάνουν βαρετά και πολύ αργόσυρτα για τα γούστα της βιαστικής απληστίας.

Οπότε όλη η υπόθεση είναι να βρίσκεσαι κάθε φορά στο σωστό 1/3 της πυραμίδας, αν και η εισπήδηση από το ένα στο άλλο, συνήθως προς τα κάτω, είναι στο πρόγραμμα ανά πάσα στιγμή. Στη μνημονιακή δεκαετία ουκ ολίγοι πέσανε με πάταγο από την κορυφή στον πάτο. Το αντίστροφο σπάνισε. 

Η ελληνική οικονομία μπορεί να έχει ανάπτυξη ακόμη και 5% φέτος, αλλά το κατώτατο 1/3 της κοινωνίας να χάσει άλλο ένα 20% από το εισόδημά του. Οι επενδύσεις μπορεί να απογειωθούν χάρη και στους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης, αλλά οι όροι απασχόλησης μπορεί να επιδεινωθούν. Η κερδοφορία των μεγάλων ομίλων μπορεί να συνεχίσει τη φρενήρη αύξησή της, αλλά ο πληθωρισμός μπορεί να φρενάρει τη ζήτηση. Στα λιμάνια του κόσμου μπορεί να φρακάρουν τα εμπορεύματα, αλλά ο εφοπλισμός μπορεί να ξεσκίζεται σε υπερέσοδα και νέες παραγγελίες πλοίων. Η Ευρώπη μπορεί να εκπαιδεύει τα πλήθη στην εξοικονόμηση ρεύματος και καυσίμων, αλλά οι ενεργειακές εταιρείες να κολυμπάνε σε ρευστότητα μεγαλύτερη και από αποθέματα πετρελαίου και αερίου. Ολόκληρος ο κόσμος μπορεί να τρέχει ιλιγγιωδώς προς ύφεση μεγαλύτερη και από εκείνη της χρηματοπιστωτικής κρίσης, αλλά τα εταιρικά αποτελέσματα να απογειώνονται. 

Τελικά τα πράγματα ίσως είναι πιο απλά απ’ όσο φαίνονται. Ο κόσμος των 2/3 είναι δύο κόσμοι χωριστά. Τρέχουν με διαφορετικές ταχύτητες και σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Δεν ζουν στην κοσμάρα τους ο Μητσοτάκης, οι αισιόδοξες τράπεζες, οι περιχαρείς διευθύνοντες σύμβουλοι των εισηγμένων με τα τρελά αποτελέσματα εξαμήνου. Η κοσμάρα τους είναι ακριβώς αυτή. Χρήμα, αρπαχτές και επενδυτικές ευκαιρίες για το κορυφαίο 1/3. Εφησυχασμός, ανεμελιά και εκλογικό μασάζ για το μεσαίο 1/3. Φιλανθρωπικά επιδοματάκια, κι αν χρειαστεί ξύλο μετά παρακολουθήσεων για το κατώτερο 1/3. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Η κοινωνία των δύο τρίτων είναι μια κοινωνία που ζει με υψηλή ανεργία, που ανέχεται μια νέα φτώχεια, εξασφαλίζει υλικά μόνο τον πυρήνα του εργατικού δυναμικού σε κάποιο βαθμό και παράγει περιθωριοποιημένες ομάδες ανίκανες για κοινωνική σύγκρουση. 

Πέτερ Γκλοτζ, «Die Arbeit der Zuspitzung» (1984)