Το κομματικό χρηματιστήριο

Η Εφημερίδα των Συντακτών 23-24/9/2023

 Προσπαθώ να βρω ένα αξιοπρεπές πρόσχημα για να δικαιολογήσω την παρουσία αυτού του κειμένου της στήλης στις οικονομικές σελίδες της «Εφ.Συν.». Δυσκολάκι, γιατί παρότι όλα στην εποχή μας δένουνε γλυκά (ή θεόπικρα) και η ώσμωση οικονομίας και πολιτικής είναι προφανέστερη από ποτέ, φαίνεται πλεονασμός ένα μυριοστό κείμενο για τα τεκταινόμενα στον ΣΥΡΙΖΑ. 

Ισως το πιο εύστοχο σχόλιο που συνδέει αυτά τα τεκταινόμενα με την οικονομία έχει διατυπωθεί από αρθρογράφο του capital.gr (τον Κ. Στούπα, στις 19/9/2023) που χαρακτήρισε τις εξελίξεις και την υποψηφιότητα Κασσελάκη ως «επιθετική εξαγορά του ΣΥΡΙΖΑ». Το πήρε copy paste ο Αδωνις Γεωργιάδης και το αναπαρήγαγε τηλεοπτικά την ίδια κιόλας μέρα της ανάρτησης, υποψιάζομαι χωρίς καν να σεβαστεί την «πνευματική ιδιοκτησία» του ευρήματος. 

Τεχνικά, πράγματι, ο όρος περιγράφει αρκετά πιστά αυτό που γίνεται στον ΣΥΡΙΖΑ, όσο κι αν προσβάλλει μέλη και στελέχη του που βρίσκονται σ’ αυτόν με τις προσδοκίες, τις διαψεύσεις, τις ελπίδες, τις διαφωνίες τους, αλλά και με μια ελάχιστη αφοσίωση και δέσμευση. Στις εισηγμένες μετοχικές εταιρείες, που η πλειονότητα των μετοχών τους είναι διεσπαρμένες σε χιλιάδες, ακόμη και εκατομμύρια μικρομετόχους, αλλά η εξουσία ασκείται από μια μειοψηφία βασικών μετόχων οι οποίοι φυτεύουν τους εκλεκτούς μανατζαρέους τους στη διοίκησή της, εμφανίζεται ένας μεγαλοεπενδυτής και προτείνει στους μικρομετόχους να εξαγοράσει τις μετοχές τους σε καλύτερη τιμή, για να απαλλάξει την εταιρεία από την καχεξία και να την απογειώσει. Φυσικά, έχει κάποιους κανόνες όλο αυτό (επιτροπές κεφαλαιαγοράς, προθεσμίες, υποχρεώσεις δημοσιότητας κ.λπ.), αλλά σε αδρές γραμμές αυτή είναι η διαδικασία. 

Αλλοτε πετυχαίνει και επιβιώνει, όπως με τη Vodafone που «κατάπιε» τη γερμανική Mannesmann πριν από 24 χρόνια, άλλοτε εξελίσσεται σε φιάσκο. Οπως έγινε το 2000 με την AOL και την Time Warner, το ντιλ των 165 δισ. δολαρίων, που έπεσε πάνω στην κρίση της τεχνολογικής φούσκας και χρειάστηκαν εννιά χρόνια και ζημιές δεκάδων δισ. δολαρίων μέχρι να ξαναχωρίσουν τα τσανάκια τους. Η τύχη των εκατομμυρίων μικρομετόχων που θα γίνονταν πλουσιότεροι από την «εξαγορά της χιλιετίας» αγνοείται. 

Οι αντιστοιχίες είναι προφανείς, αλλά η μεταφορά μετοχικής κουλτούρας στα κόμματα δεν είναι πρωτοφανής. Για να είμαστε ακριβείς, τις συνθήκες «επιθετικής εξαγοράς» στον ΣΥΡΙΖΑ δεν τις έφερε ο Στέφανος Κασσελάκης με την επιχειρηματική κουλτούρα του και την εμπειρία του από την Αγρια Δύση του καπιταλισμού. Ολα τα κόμματα της Μεταπολίτευσης, αυτά που ακόμη και το Σύνταγμα ορίζει ως αναπόσπαστους θεσμούς της δημοκρατίας, από συλλογικοί μηχανισμοί με τα μέλη τους, τις τοπικές και κλαδικές οργανώσεις τους, με ιεραρχική δομή και αιρετά θεσμικά όργανα από τη βάση μέχρι την κορυφή τους, μετατράπηκαν σταδιακά σε «κόμματα των δύο ευρώ και των δύο ωρών». Αυτό μόνο προϋποθέτει η συμμετοχή καθενός πολίτη που από πεποίθηση, συμπάθεια, χόμπι ή απλώς για πλάκα ψηφίζει την εκλογή του ηγέτη τους. Ξεκίνησε το 2004 από το ΠΑΣΟΚ του ενός εκατομμυρίου «μελών και φίλων» που εξέλεξαν τον ΓΑΠ και έγινε μοναδικός τρόπος εκλογής των αρχηγών όλων των κομμάτων διακυβέρνησης. 

Αυτό που πλασαρίστηκε ως ο πλέον δημοκρατικός τρόπος ανάδειξης ηγετών είναι στην πραγματικότητα ο τρόπος κατάλυσης κάθε ίχνους εσωκομματικής δημοκρατίας που απέμενε στα κόμματα. Ηταν ο τρόπος που οι αρχηγοί τους έκαναν την «επιθετική εξαγορά» των κομμάτων τους, υποβαθμίζοντας ή εξουδετερώνοντας εντελώς όλα τα άλλα αιρετά όργανα, από τους γραμματείς τοπικών ή περιφερειακών οργανώσεων, μέχρι Κεντρικές Επιτροπές, ακόμη και τα κατά τεκμήριο κορυφαία όργανα, τα συνέδρια, που είναι πλέον διακοσμητικά στοιχεία. Δεν είναι απλώς ότι όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα (με εξαίρεση το ΚΚΕ που διατηρεί την κάθετη οργανωτική λειτουργία που είχε πάντα –«δημοκρατικός συγκεντρωτισμός»– και τα κόμματα-διάττοντες αστέρες της Βουλής) έχουν γίνει αρχηγικά, άρα απολύτως συγκεντρωτικά, με τους λοιπούς συντελεστές τους σε απλούς γνωμοδοτικούς ρόλους. Είναι ότι οι υποψήφιοι αρχηγοί τους έχουν το δικαίωμα και την ευχέρεια να αλλάζουν κάθε φορά τον «λαό», το εκλογικό σώμα που τους αναδεικνύει. Αρα, να αλλάζουν κατά βούληση (ή καθ’ υπόδειξη) όλη την ταξική, ιδεολογική και πολιτική οικοσκευή του κόμματος-Α.Ε. για να προσελκύσουν έναν διαφορετικό «λαό» που θα τους αναδείξει. 

Θεωρητικά, από το 2004 που έχει εγκαινιαστεί αυτή η διαδικασία εκλογής κομματικών αρχηγών, έχουν περάσει από τις εκλογικές διαδικασίες της Ν.Δ., του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΡΙΖΑ πάνω από 3 εκατομμύρια πολίτες. Τίποτε δεν αποκλείει οι εκλογείς του Παπανδρέου, ή ένα μέρος τους, να έγιναν αργότερα εκλογείς του Σαμαρά, της Φώφης Γεννηματά, του Μητσοτάκη, του Ανδρουλάκη, του Τσίπρα. Φυσικά και δεν απαγορεύεται να αλλάζει κανείς στρατόπεδα και προτιμήσεις. Αλλά τι σημαίνει για την εσωτερική ζωή των κομμάτων ότι σε ένα «δεξιό» κόμμα εκλέγει τον αρχηγό του ένα «αριστερό» εκλογικό σώμα και αντίστροφα, με όλες τις ενδιάμεσες παραλλαγές; Τι σημαίνει για τα κόμματα ότι οι υποψήφιοι αρχηγοί τους που ζητούν την εκλογή τους από τον «λαό» έχουν ουσιαστικά τη δυνατότητα να εκλέξουν προηγουμένως αυτοί τον «λαό» που θα τους εκλέξει; 

Σημαίνει την αυτοκατάργησή τους. Σημαίνει τη μετατροπή τους σε πολιτικούς και ιδεολογικούς χυλούς που ετεροκαθορίζονται. Σημαίνει τη μετατροπή τους σε κόμματα «μετόχων», κατόχων μιας «μετοχής» που αντιστοιχεί στο δικαίωμα εκλογής του αρχηγού μία φορά στα 2 ή 3 χρόνια. Σημαίνει ότι μπορεί κανείς να είναι κάτοχος «μετοχών» πολλών κομμάτων και το μόνο που απομένει για να μετατρέψει το κομματικό σύστημα σε ένα κανονικό χρηματιστήριο είναι να επιτραπεί η αγοραπωλησία ή η ανταλλαγή μετοχών. Ακόμη και το δικαίωμα αγοράς περισσότερων της μιας μετοχών σε κάθε κόμμα. Σημαίνει την απόλυτη παρακμή του κομματικού συστήματος, την οριστική αποκοπή του από την παράδοση των ταξικών αναφορών που εγκαινιάστηκε το 1789. 

Ενδεχομένως αυτό είναι μια μοιραία εξέλιξη στην εποχή των ραγδαίων μετασχηματισμών στην κοινωνία και την οικονομία, στην εποχή της απόλυτης σύγχυσης για την ταξική, ιδεολογική, πολιτική ταυτότητα ατόμων και στρωμάτων (τι πιο χαρακτηριστικό από τις ανοησίες για το ποιοι συγκροτούν τη «μεσαία τάξη»;), για το τι είναι «αριστερό» και τι «δεξιό». Τα κόμματα, ως μηχανισμοί εκπροσώπησης και συλλογικής συμμετοχής στη διαπάλη για την εξουσία (ή απλώς τη διακυβέρνηση), ίσως έχουν προ πολλού κλείσει τον κύκλο τους. Αλλά αυτό που επιχειρείται να καλύψει το κενό τους σε αυτή τη μεταβατική εποχή (μού είναι απεχθείς όλοι οι νεολογισμοί με πρώτο συνθετικό το «μετα-»: μετα-πολιτική, μετα-δημοκρατία κ.λπ.) μου προκαλεί τρόμο. Και θα ’πρεπε να προκαλεί τρόμο και σε όποιον, ανεξαρτήτως ένταξης, θεωρεί ότι η ανάπηρη, προβληματική, αστική, κοινοβουλευτική δημοκρατία, με όλο τον ξεχαρβαλωμένο εξοπλισμό της (κόμματα, συνδικάτα, εκλογές κ.ά.) είναι –μέχρι να εφευρεθεί κάτι άλλο– ελάχιστος όρος επιβίωσης των υποτελών τάξεων στον ύστατο ολοκληρωτικό καπιταλισμό της εποχής. Που δεν έχει τίποτε «μετα-». Είναι το ίδιο άγριος και μοβόρος με το «πριν» της πρωταρχικής συσσώρευσης ή της βιομηχανικής εποποιίας. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Αρκετοί θεωρούν πως η εμπειρία κάποιου στις επιχειρήσεις είναι αρκετή για να κυβερνήσει μια χώρα. Τούτο είναι λάθος. Μια επιχείρηση λειτουργεί συγκεντρωτικά γιατί αυτός που τη διοικεί έχει απόλυτη εξουσία να αξιολογήσει, να προσλάβει ή να απολύσει... Σε μια χώρα όμως δεν μπορεί κάποιος να απολύσει και να εξαφανίσει αυτούς που διαφωνούν με τις επιλογές του. Στην πολιτική κάποιος οφείλει να είναι συμπεριληπτικός και να διοικεί με τη συναίνεση των πολιτικών αντιπάλων. Για τον λόγο αυτό πρέπει να συνθέτει συνεχώς κοινωνικές και πολιτικές πλειοψηφίες για τα ζητήματα που τον ενδιαφέρουν να προωθήσει.

Κώστας Στούπας, «Η επιθετική εξαγορά του ΣΥΡΙΖΑ» (capital.gr, 19/9/2023)