Τι είναι ζωή

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 13-14/7/2024

Hey, relax, life is a journey, not a race. Take it easy and enjoy the ride!

Υπάρχουν πολλές ερωτήσεις που χαρακτηρίζονται ως «η ερώτηση του ενός εκατομμυρίου». Αλλά υπάρχει οπωσδήποτε μία που αξίζει όχι εκατομμύρια, αλλά όλα τα λεφτά του κόσμου: τι είναι ζωή; Να ξεκαθαρίζουμε: απαντήσεις και ορισμοί δεν της λείπουν, κι αν δίναμε σε καθεμιά το εκατομμύριο που δικαιούται, δεν θα φτάναν όλα τα λεφτά του κόσμου. Εντάξει, τυπικά ζωή είναι η κατάσταση της ύλης που διαθέτει βιολογικές διεργασίες (κυτταρική επικοινωνία, αυτοσυντήρηση, ομοιόσταση, μεταβολισμό, προσαρμογή, ανάπτυξη, αναπαραγωγή), πράγμα που καθιστά τη βιολογία επιστήμη των επιστημών, αλλά αυτό θα δυσαρεστούσε σφόδρα τους φιλοσόφους που θεωρούν πως αυτοί αποκρυπτογραφούν εδώ και αιώνες το «νόημα της ζωής», άλυτο κι ανεύρετο σε τέτοιο βαθμό ώστε ρεαλιστικότερος ορισμός της ζωής να αναδεικνύεται ο ΜΗ ορισμός του Καζαντζάκη: «Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο, καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο. Το μεταξύ φωτεινό διάστημα το αποκαλούμε ζωή». 

Το πόσο πράγματι φωτεινό είναι το μεταξύ των δυο αβύσσων διάστημα είναι πάλι σχετικό. Πόσο φως υπάρχει στη ζωή στη Γάζα του θανάτου, πόσο στα μέτωπα του ουκρανικού πολέμου, πόσο φωτεινή είναι η ζωή σε όλη την ποικιλότητά της όταν απειλείται από την κλιματική κατάρρευση και τη σκληρή ανθρωπόκαινο εποχή, πόσο φως περνάει στα στενόχωρα αχούρια που προσφέρονται ως κατοικίες στους νέους ανθρώπους, πόσο εφικτό είναι να σφυρίζεις χαρούμενα και να βλέπεις τη φωτεινή πλευρά της ζωής, αν σε στραγγαλίζει μια στοίβα απλήρωτων λογαριασμών; Εξαρτάται από το τι χάπια παίρνεις, σε ποια πλευρά της ιστορίας βρίσκεσαι, αλλά κυρίως σε ποιο επίπεδο της οικονομικής πυραμίδας στέκεσαι. 

«Hey, relax, life is a journey, not a race. Take it easy and enjoy the ride» (= Ε, ηρέμησε, η ζωή είναι ένα ταξίδι, όχι αγώνας ταχύτητας. Πάρ’ τη χαλαρά και απόλαυσε τη βόλτα»). Διαβάζω αυτή τη δημοφιλέστατη, αν και αμφιβόλου πατρότητας (ή μητρότητας) θυμοσοφία στην πλάτη ενός τι σερτ που φοράει έφηβος σε βαγόνι του μετρό. Συνοδεύεται από μια γελαστή χελώνα. Δεν ξέρω αν ο νεαρός ενστερνίζεται το μότο, μάλλον όχι γιατί όσο στέκεται όρθιος κουνάει νευρόσπαστα χέρια και πόδια, σαν περφόρμερ που του ανατέθηκε να περιγράψει με παντομίμα μια κρίση άγχους ή πανικού. Ευτυχώς, οι περισσότεροι συνομήλικοί του, που γεμίζουν τα βαγόνια του τελευταίου μεταμεσονύχτιου μετρό είναι σε κατάσταση ευθυμίας ή νωχέλειας, χωρίς απαραίτητα να υιοθετούν το ψευδο-αισώπειο μότο των «προπονητών ζωής» (life couch). 

Προφανώς η ζωή δεν είναι παρά μια βόλτα, αλλά οι δυνατότητες και οι ευκαιρίες να την απολαύσουμε πραγματικά προσφέρονται με τρομακτική ανισότητα στα ανθρώπινα πλάσματα. Ανισότητα στον βιολογικό, κοινωνικό, οικονομικό χώρο και χρόνο. 

Για την πλειονότητα των νεότερων ανθρώπων, της γενιάς Ζ κατά την αμφίβολη ταξινόμηση των γενεών, η ζωή γίνεται αντιληπτή ως μια σειρά από εξετάσεις, συλλογή πτυχίων, πιστοποιητικών κατάρτισης, επανακατάρτισης, αξιολογήσεων και επαναξιολογήσεων μέχρι να γεράσουν. Για άλλους η ζωή, ειδικά η εργασιακή πλευρά της ζωής, είναι μια σειρά από απολύσεις και απώλειες της δουλειάς τους, που στο τέλος τις χρεώνονται ως προσωπικές αποτυχίες κι ας είναι οι εργοδότες τους που έχουν ρίξει τις επιχειρήσεις τους στα βράχια. Για άλλους ο εργασιακός βίος είναι μια μακρά σειρά από προσλήψεις και διαρκείς εναλλαγές εργασιακού περιβάλλοντος, ειδικότητας, τόπου, χώρας, χωρίς απαραίτητα να ανεβαίνουν στην ιεραρχία. Μια διαρκής εργασιακή περιπλάνηση. 

Για κάποιους, άτομα ή οικογένειες, μπορεί η ζωή να είναι ένας δυσάρεστος απολογισμός μετακομίσεων από γειτονιά σε γειτονιά κι από σπίτι σε σπίτι, από τα οποία ποτέ κανένα δεν θα γίνει δικό τους. Και γι’ άλλους η ζωή μπορεί να είναι μια σειρά από αγορές ακριβών ακινήτων όπου γης, χωρίς απαραίτητα να τα απολαμβάνουν έστω και για λίγες μέρες τον χρόνο. 

Για αρκετούς, συλλέκτες μοναδικών εμπειριών, η ζωή είναι μια σειρά από ταξίδια αναψυχής από χώρα σε χώρα και από ήπειρο σε ήπειρο, που απαθανατίζονται σε βίντεο και φωτογραφίες διαμοιραζόμενες λάιβ σε όλους τους διαδικτυακούς φίλους τους. Αλλά για εκατομμύρια ανθρώπους η ζωή είναι μια σειρά από μεταναστεύσεις, μια ακολουθία διωγμών από τη μια χώρα στην άλλη, μια διαδοχή από επικίνδυνες θαλάσσιες ή χερσαίες διαδρομές, και ο μόνος λόγος να τις απαθανατίσουν στα κινητά τους είναι δώσουν στίγμα σε πιθανούς διασώστες ή να αποτρέψουν μια επικίνδυνη, έως και θανάσιμη επαναπροώθηση. 

Για κάποιους η ζωή μπορεί να περιγραφεί με τα αυτοκίνητα που αλλάζουν στη διάρκεια του οδηγικού βίου τους, ανεβαίνοντας πίστα κάθε φορά και δηλώνοντας περήφανοι για το περιβαλλοντικό άλμα τους από τη ρυπογόνα Mercedes C36 AMG των νάιντις στο ολοκάθαρο, μηδενικού αποτυπώματος ηλεκτρικό Tesla. Για άλλους είναι μια ατέλειωτη σειρά δαπανηρών επισκέψεων στο συνεργείο αυτοκινήτων για να σώσουν ό,τι σώζεται από το σαράβαλο εικοσιπενταετίας που σε λίγο δεν θα περνάει από το ΚΤΕΟ. 

Για πολλούς η ζωή είναι μια σειρά από ανεξόφλητους λογαριασμούς και καθυστερημένα δάνεια, ένα ιδιωτικό χρέος διαρκώς ανακυκλούμενο και αναβαλλόμενο. Και για άλλους είναι μια διαδοχή από ισολογισμούς αυξανόμενης κερδοφορίας, ένα Ε9 που φουσκώνει χρόνο με τον χρόνο και τραπεζικοί λογαριασμοί που διογκώνονται, αποδίδοντας ένα αξιοπρεπές έσοδο ακόμη και με τα σχεδόν μηδενικά επιτόκια. 

Για άλλους η ζωή είναι μια διαδοχή οικονομικών κρίσεων που τους βυθίζουν όλο και πιο χαμηλά, κι άλλοι δεν αφήνουν ποτέ μια καλή κρίση να πάει χαμένη, αν δίνει ευκαιρίες για μεγάλες αρπαχτές. Για πολλούς η ζωή είναι μια αλληλουχία από αποτυχίες και ήττες, για λίγους μια αλυσίδα από επιτυχίες και θριάμβους. Για κάποιους η ζωή είναι οι πόρτες που βρίσκουν κλειστές σαν η χρεία τες κουρταλή, και για άλλους είναι οι περιστρεφόμενες πόρτες που τους περνούν από τη μια πλευρά της εξουσίας στην άλλη, και από τη μια κορυφή στη διπλανή. 

Για κάποιους η ζωή είναι η περιουσία και η ισχύς που κληρονόμησαν από το επιφανές πολιτικό ή επιχειρηματικό τζάκι τους και άλλοι δεν βρήκαν τίποτα να κληρονομήσουν εκτός από μνήμη και χρέη. 

Εντάξει, η ζωή μπορεί να είναι για όλους, της μιας ή της άλλης πλευράς, μια σειρά από συναρπαστικούς έρωτες, βαθιές φιλίες, όμορφες παρέες, γλέντια, πάρτι, γάμους, γεννήσεις, καβγάδες, χωρισμούς, επανασυνδέσεις, αλλά στο πώς θα ζήσεις όλες τις μικρές στιγμές της, στο πόσο θα απολαύσεις πραγματικά τη μικρή βόλτα σου στον κόσμο, παίζει μεγάλο ρόλο αν θα βρεθείς στη σωστή, φωτεινή πλευρά της. Κι αυτό δεν είναι μόνο θέμα τύχης και καλής ψυχολογίας, σωστά; 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Κι αν σε κλείσει η τράπεζα μες στη φυλακή

κάθε μέρα θα ’ναι Κυριακή

μη σε νοιάζει όλα θα είναι πληρωμένα

αχ να με μαζεύανε και μένα

Ολα στη ζωή σου είναι δανεικά

χαμογέλα φέρσου ευγενικά

μην το γρουσουζεύεις σκέψου θετικά

όλα στη ζωή είναι σκατά.

Κι όταν η παράσταση κλείσει τελικά

όλα μοιάζουν με βεγγαλικά

η ζωή κι ο θάνατος είναι θεατρίνοι

και γελούν από το καμαρίνι

Σφύριξε χαρούμενα μπορείς

δες τη φωτεινή πλευρά της ζωής

Μακρινά Ξαδέρφια, Θοδωρής Κοτονιάς, «Η φωτεινή πλευρά της ζωής»