Το κόμμα των ικανοποιημένων

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 28-30/4/2023

Κόσμος πάει κι έρχεται στην Αθήνα, στους Δελφούς κι άλλα μέρη του καθ’ ημάς «ομφαλού της γης». Αλλοι για τουρισμό αναψυχής κι άλλοι για πολιτικο-οικονομικό τουρισμό. Ο Απριλομάης, εκτός από προεκλογικό δίμηνο, είναι και περίοδος συνεδρίων. Χαμός στα συνέδρια, η χαρά του συνεδριακού τουρισμού και της διαφημιστικής αγοράς. Προσθέστε σε αυτό και τα «τούβλα» των ειδικών εκδόσεων που ακτινογραφούν την ελληνική οικονομία και επιχειρηματικότητα, τίγκα στη διαφήμιση, εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ για μία θέση στον αστερισμό της οικονομικής αισιοδοξίας, βάλτε από πάνω και τα αποτελέσματα των εισηγμένων επιχειρήσεων που πνίγονται στην κερδοφορία και θριαμβολογούν για τις προοπτικές της οικονομίας, συμπληρώστε και τις σοφίες των «γκουρού» της παγκόσμιας οικονομίας που, παρά τις ζοφερές προβλέψεις που κάνουν για τις επόμενες φούσκες που θα σκάσουν, πάντα επιφυλάσσουν έναν καλό λόγο για το μικρό «ελληνικό οικονομικό θαύμα».

Κακό λόγο δεν ακούς σχεδόν από κανέναν. «Η Ελλάδα εντυπωσιάζει τους επενδυτές σε όλο τον κόσμο με την οικονομική της πρόοδο», λέει ο Τσαρλς Νταλάρα, ο αρχιτέκτονας του PSI, που δέκα χρόνια μετά έριξε κάμποσα καρφιά κατά του ΔΝΤ, της Γερμανίας και της Ε.Ε. για τη λάθος αξιολόγηση και διαχείριση του ελληνικού χρέους, λες και αμαρτία εξομολογουμένη ουκ έστιν αμαρτία. Τι να την κάνουμε τώρα την ομολογία του εγκλήματος, έχει παραγραφεί. Αλλά αυτά δεν έχουν σημασία πια, γιατί ο κ. Νταλάρα φέρνει επενδυτές στην Ελλάδα, όλοι τους είναι εντυπωσιασμένοι από το άλμα της ελληνικής οικονομίας. 

Ακόμη κι αν δεν είναι στις προθέσεις των εκστασιασμένων επενδυτών, επιχειρηματιών και ραντιέρηδων που βλέπουν στην Ελλάδα μεγάλες κερδοσκοπικές ευκαιρίες, τα καλά τους λόγια γίνονται βινιέτες και συνθήματα στην καταιγιστική προεκλογική καμπάνια του Κυριάκου Μητσοτάκη. Αναθεωρώ για τρίτη φορά εαυτόν: η επιχειρηματική τάξη, εγχώρια και ξένη, τάσσεται σχεδόν «μασίφ» στο πλευρό του και δεν θα κάνει καμιά προσπάθεια να το κρύψει, ακόμη και στην καρδιά της προεκλογικής περιόδου. Και δεν θα χρειαστεί καν «να τον σκεπάσουν, μην τους κρυώσει», γιατί καλοκαιριάζει. 

Αυτή η επιλογή τους δεν έχει καμιά σχέση με κάποια ιδιαίτερη εκτίμηση στο πρόσωπό του, στις ικανότητές του, στο επιτελείο του, σε αυτό που εν πάση περιπτώσει αποκαλούμε συνοπτικά «Μητσοτάκης Α.Ε.». Κάποιοι από την επιχειρηματική ελίτ και τα στρώματα που δορυφορικά την περιβάλλουν μπορεί να έχουν την ίδια δυσφορία με τους υπόλοιπους για τις υποκλοπές, τις παρακολουθήσεις, τις αντιδημοκρατικές ή καθαρά μαφιόζικες πρακτικές, το μπάχαλο του επιτελικού κράτους, το έγκλημα στα Τέμπη, τους στημένους διαγωνισμούς, την προκλητική διαχείριση του δημόσιου χρήματος μέσω των απευθείας αναθέσεων, το μοίρασμα της δημόσιας περιουσίας σε κολλητούς και «ημετέρους», την αντιαισθητική εικόνα αλαζονείας και αυταρχισμού που εκπέμπει το μητσοτάκειο Μέγαρο Μαξίμου. Αλλά προφανώς κάνουν την καρδιά τους πέτρα για να κρατήσουν την τσέπη τους ζεστή και ευρύχωρη. Το σύστημα Μητοοτάκη εξασφαλίζει τουλάχιστον αυτό: διαμορφώνει ευκαιρίες για κερδοσκοπικό τυχοδιωκτισμό –που λέει και ο Σημίτης–, για αρπαχτές και μακροβούτια στη δεξαμενή δημόσιου και ευρωπαϊκού χρήματος που την επόμενη τετραετία θα ρεύσει σε μεγάλες ποσότητες. Αδιάφορο αν η εύθραυστη και εξαρτημένη μέχρι θανάτου παραγωγική βάση της χώρας μπορεί να παρασυρθεί σαν καρυδότσουφλο στην επόμενη διαταραχή, στο επόμενο εξωγενές ή ενδογενές σοκ. Ακόμη και μια γερή κρίση έχει ευκαιρίες. Εξ ου και ο συνωστισμός επενδυτικών κεφαλαίων που αγοράζουν ό,τι επιπλέει στον εγχώριο παραγωγικό χυλό, έστω κι αν δυο χρόνια μετά το ξεφορτωθούν, απομυζώμενο από κάθε υπεραξία. 

Αυτός ο κόσμος, που εμείς οι κοινοί θνητοί δυσκολευόμαστε να καταλάβουμε γιατί χαίρεται και χασκογελά, γιατί βλέπει αυτό που εμείς δεν βλέπουμε στην πραγματική οικονομία, είναι ο σκληρός πυρήνας του «κόμματος των ικανοποιημένων», σύμφωνα με τον εύστοχο χαρακτηρισμό πρόσφατης έρευνας. Παραμένει αφοσιωμένος ή με διαβαθμίσεις συσπειρωμένος στην «Μητσοτάκης Α.Ε.». Περιλαμβάνει ακόμη και παράγοντες οικονομικής ισχύος που δεν ψηφίζουν καν εδώ –ξένους επενδυτές π.χ.–, αλλά έχουν δίκτυα επιρροής σε μεσαία, ακόμη και σε πληβειακά στρώματα της κοινωνίας που προσβλέπουν σε πόρους ή θέσεις εργασίας. Πόσο μεγάλο είναι το «κόμμα» αυτό; Πόσο ευρείς είναι οι κύκλοι γύρω από τον πυρήνα του; Αυτός είναι ίσως ο κρισιμότερος «άγνωστος Χ» των εκλογών, που δεν περνά από τα φίλτρα των δημοσκοπήσεων. Το κόμμα των ικανοποιημένων μπορεί να μην απαντά καν στα τηλεφωνήματα των δημοσκόπων.

ΥΓ Χωρίς ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ η στήλη, γιατί δεν χωρούσαν (στην εφημερίδα)

EuroChinAmerica

Η Εφημερίδα των Συντακτών 22-23/4/2022

Το σύμπλεγμα του τίτλου –ιδιοκατασκευή που προχωράει τους προϋπάρχοντες νεολογισμούς Chinamerica ή Chimerica που αρέσουν πολύ στους Aμερικανούς μελλοντολόγους– είναι μια απόπειρα αποτύπωσης της μη αναστρέψιμης δομής που έχει αποκτήσει η παγκόσμια οικονομία, παρά τη γερή ζημιά που έχει προκαλέσει η ουκρανική κρίση στην παγκοσμιοποίηση. Θα τολμούσα να πω ακόμη ότι, παρά τους ευρωατλαντικούς βρυχηθμούς κατά του Πούτιν, μια ακόμη πιο ακριβής αποτύπωση του χαοτικού γεωπολιτικού συμπλέματος θα ήταν το EuroChinaRussAmerica. Ενας πιο επιδέξιος λεξιπλάστης μπορεί να βρει ένα πιο εύηχο σύμπλεγμα, που να περιλάβει και τους άλλους ισχυρούς πόλους του γεωπολιτικού παζλ –την Ινδία, την Ιαπωνία, τη Βραζιλία, τη Σαουδική Αραβία–, οι οποίοι συνθέτουν την αναπόφευκτη συμβιωτική πραγματικότητα κυριαρχίας στον πλανήτη. Εστω ένα αρκτικόλεξο τύπου EJACBRIS (κακό, αλλά ας το δουλέψει κάποιος, πολλοί έκαναν καριέρα με το BRICS, για παράδειγμα).

Το λεκτικό σύμπλεγμα το χρειαζόμαστε ειδικά γιατί με τον πιο σπαραξικάρδιο και μελοδραματικό τρόπο οι ηγεσίες ΗΠΑ και Ε.Ε., αυτή την εβδομάδα, αναγνώρισαν εμμέσως ότι η διάκριση Δύσης - Ανατολής –αν πραγματικά υπήρξε και δεν ήταν μια αλαζονική επινόηση της αποικιοκρατικής Ευρώπης και της αμερικανικής της μετάστασης– μας έχει τελειώσει προ πολλού. Η Ανατολή (ως συνεκδοχή κυρίως της Κίνας) βρίσκεται εδώ και δεκαετίες στον σκληρό πυρήνα της Δύσης, βρίσκεται στους μυς, στα οστά, στα ζωτικά όργανά της, στο νευρικό σύστημα και στον εγκέφαλό της και κάθε απόπειρα αποσύνδεσης από αυτήν είναι απλώς πράξη ακρωτηριασμού ή και αυτοχειρίας της Δύσης.

Α, βέβαια. Η λέξη των ημερών είναι η αποσύνδεση. Η αποσύνδεση της Ε.Ε. και των ΗΠΑ από την Κίνα. Υπάρχει προφανώς ένα τμήμα του κεφαλαίου στις δύο όχθες του Ατλαντικού, το οποίο πιο γνήσια το εξέφρασε η τραμπική και η λεπενική Ακροδεξιά, που θεωρεί ότι η παραγωγική και χρηματοπιστωτική αποσύνδεση από την Κίνα μπορεί να είναι εφικτή και επωφελής. Και θεώρησε ιδανική ευκαιρία, για να απογειώσει το αίτημά της, την προσεκτική ισορροπία του Πεκίνου στο Ουκρανικό.
Αλλά αποσύνδεση; Ποια αποσύνδεση; «Μια αποσύνδεση της Ευρώπης από την Κίνα είναι μη βιώσιμη», είπε, την περασμένη Δευτέρα, στο Ευρωκοινοβούλιο, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. «Μια αποσύνδεση της οικονομίας μας από την κινεζική θα ήταν καταστροφική», είπε δύο μέρες μετά η Τζάνετ Γέλεν, η υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ. Και σχεδόν δεν έκρυψε την προσδοκία της να συνεργαστεί το Πεκίνο στην ελάφρυνση του χρέους των αναπτυσσόμενων χωρών, αν και μάλλον υπονοούσε την αγωνία της για την κινεζική στήριξη του αμερικανικού χρέους.

Εν ολίγοις, οι τεμενάδες Ούρσουλα - Μακρόν στο Πεκίνο και στον ισόβιο ηγέτη Σι, οι προσεκτικές διατυπώσεις της αμερικανικής ηγεσίας κατά των «άδικων πολιτικών» της Κίνας σε θέματα τεχνολογίας ημιαγωγών ή στις παρεμβάσεις υπέρ των δικών της «εθνικών πρωταθλητών» δείχνουν ότι η αλαζονική ευρωατλαντική ηγεσία αναγνωρίζει ότι δεν την παίρνει ν’ ανοίξει μέτωπα σύγκρουσης με τον πραγματικό κυρίαρχο της παγκόσμιας οικονομίας, τόσο από την πλευρά της προσφοράς όσο και από την πλευρά της ζήτησης. Αλλωστε, η γιγάντωση της κινεζικής ηγεμονίας είναι και δικό τους επίτευγμα, όταν με κίνητρο το φθηνό εργατικό δυναμικό μετέτρεπαν την Κίνα σε εργοστάσιο και εργοτάξιο του κόσμου για τις βαριές και βρόμικες δουλειές. Κομμένοι, λοιπόν, οι λεονταρισμοί και οι βαριές κουβέντες, 2 τρισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο είναι μόνο το διμερές εμπόριο της Κίνας με την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ και στην πραγματικότητα αυτά τα 2 τρισ. δολάρια μοχλεύουν τουλάχιστον τα μισά από τα 32 τρισ. δολάρια των εμπορικών συναλλαγών κάθε χρόνο όλων με όλους στον πλανήτη.

Ως εκ τούτου, η EuroChinAmerica πρέπει να θεωρηθεί ένα μάλλον αδιατάρακτο παγκόσμιο status quo για πολλές ακόμη δεκαετίες. Αυτό, φυσικά, εμπεριέχει κάτι πολύ δυστοπικό και σκοτεινό για το μοντέλο διακυβέρνησης του οικουμενικού καπιταλισμού. Αλλά ίσως και κάτι ελαφρώς καθησυχαστικό, ότι ένας νέος παγκόσμιος πόλεμος είναι εξαιρετικά απίθανος.



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Τζέικ: … Οσο το δυνατόν λιγότερα
Escobar: Τι ήταν αυτό; Τι ήταν αυτό; Θέλεις να κάνεις στον συνεργάτη σου τη μεγαλύτερη χάρη στη ζωή του; Πήγαινέ το σπίτι του. Απλώς πάρ’ τον από εδώ! Πήγαινε σπίτι σου, Τζέικ. Χάρη σου κάνω.
Ντάφι: Ελα Τζέικ…
Γουολς: Ξέχνα το Τζέικ…. Είναι η Chinatown.

Ρόμπερ Τάουνι, Ρομάν Πολάνσκι, «Chinatown»

Ο θάνατος της αθανασίας

Από τη στήλη ΑΝΩ ΚΑΤΩ, Η Εφημερίδα των Συντακτών, 14-16/4/2023

Του ΚΙΜΠΙ

Λένε πως ομελέτα χωρίς να σπάσεις αυγά δεν γίνεται. Αλλά δεν ισχύει και το αντίστροφο. Εκατομμύρια αυγά θα σπάσουν τα επόμενα εικοσιτετράωρα, αλλά καμιά ομελέτα δεν θα προκύψει απ’ αυτό το παιχνίδι, όπου το πανάρχαιο σύμβολο της αναγέννησης τσουγκρίζεται, ξεφλουδίζεται και σπανίως πια τρώγεται. Αφθονη πρωτεΐνη που θα έσωζε χιλιάδες πεινασμένους πετιέται, το σύμβολο της ανάστασης καταδικάζεται σε θάνατο.

Αν και επικίνδυνα εξοικειωμένοι με τον θάνατο, σε γενικές γραμμές παραμένουμε προσηλωμένοι στην αθανασία, προσδοκώντας ανάσταση νεκρών και ζωντανών. Θα την ευχηθούμε πληθωριστικά από σήμερα, θα την ευχόμαστε υπαινικτικά και μετά την Κυριακή του Πάσχα. «Καλή Ανάσταση» τη Δευτέρα, την Τρίτη, την Πρωτομαγιά, και στις 21 Μαΐου και όποτε ήθελε προκύψει.

Ο κόσμος πορεύεται εδώ και χιλιετίες προσδοκώντας μια «καλή ανάσταση» πολιτική, κοινωνική, οικονομική, πνευματική, ατομική και συλλογική, έστω κι αν ο απολογισμός ευχών και επιθυμιών δεν είναι διόλου ενθαρρυντικός. Περίπου 117 δισεκατομμύρια ανθρώπινα πλάσματα από την εποχή του Homo Habilis έχουν αφήσει τα κοκαλάκια τους στη Γη εδώ και 2 εκατ. χρόνια, και στο αθόρυβο ή ταραχώδες πέρασμά τους οφείλουμε το πόσο θεαματικά αυξήθηκε το προσδόκιμο του είδους μας, το πώς κατακυριεύσαμε τον πλανήτη με τα 8 δισ. πληθυσμού μας. Αλλά δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε πως οι περισσότερες αναστάσεις που απαιτήθηκαν γι’ αυτά τα άλματα πνίγηκαν στο αίμα ή εκμαυλίστηκαν από τον αφρό της εξουσίας.

Η έσχατη αναστάσιμη προσδοκία είναι η κατάκτηση της αθανασίας. Ο ευφάνταστος μελλοντολόγος Ρέι Κουρτσβάιλ βεβαιώνει πως είναι υπόθεση το πολύ είκοσι ετών. Πρώτα γιατί η σκέψη, η γνώση, η μνήμη κάθε ανθρώπινου πλάσματος θα διαιωνιστεί στο υπολογιστικό νέφος. Κι έπειτα, γιατί η γενετική θα καταργήσει τον θάνατο. Θα γίνουμε απέθαντοι, ζόμπι, βρικόλακες. Ολοι; Για να το κάνουμε πιο ρεαλιστικό, προφανώς όχι όλοι κι όχι για πάντα. Η αθανασία, ασχέτως πραγματικής διάρκειας, θα γίνει ο επόμενος πόρος πλούτου για την ελίτ της απληστίας. Ο θάνατός μας η ζωή τους ξανά. Η επιβεβαίωση του Γκάτσου: Αθανασία, «είσαι σκληρή σαν του θανάτου τη φωτιά».
Μαυρίλα, ε; Σόρι, μάλλον πρέπει να πάρω κανένα χάπι.

Ο καλός γείτονας

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 8-9/4/2023

Για σχεδόν 25 χρόνια μια μεσοτοιχία μόνο μας χώριζε. Ανοίγαμε την πόρτα του διαμερίσματός μας και βλέπαμε τη δικιά του. Καμιά φορά προέκυπτε συγχρονισμός, ανοίγαμε τις πόρτες ταυτόχρονα κι ανταλλάσσαμε την πρώτη καλημέρα της μέρας με τον ίδιο ή με την επί επτά δεκαετίες σύντροφο της ζωής του. Το ίδιο συνέβαινε κι απ’ τα γειτονικά μπαλκόνια μας, όταν ο ήλιος τα έλουζε κι ο καιρός επέτρεπε να κάτσουν σαν ζευγάρι στο τραπεζάκι και να απολαύσουν το καφεδάκι τους αντικρίζοντας το δάσος, όσο δεν έχει κάψει η φωτιά. «Καλημέρα! Ωραία μέρα, ε;» 

Ο κ. Κ. έσβησε πριν από λίγες μέρες, Εφυγε «πλήρης ημερών», που λένε, αλλά ποιος καθορίζει αυτή την «πληρότητα», εκτός από τα δημοσιογραφικά κλισέ; Ποιο είναι το όριο; Τα 90; Τα 100; Αλλο η στατιστική, άλλο η βιολογία, άλλο η ανθρώπινη βούληση. Πριν από έναν αιώνα, με το μέσο προσδόκιμο στις βιομηχανικές κοινωνίες στα 45 με 50 χρόνια, αντιμετωπίζονταν ως θαύματα της φύσης οι 70άρηδες, τώρα θεωρούνται δυνητικά απασχολήσιμοι και απαραίτητοι στο σύστημα ασφάλισης, για να μην καταρρεύσει. Ο κ. Κ. έσπασε το κοντέρ, έχοντας απολαύσει κάμποσες δεκαετίες ως συνταξιούχος, αλλά δεν έφυγε λόγω υπέρβασης στατιστικού ορίου ή λεηλατημένος από κάποια ανελέητη νόσο. Πιθανότατα αποφάσισε να πεθάνει ή αρνήθηκε να συνεχίσει να ζει με το βάρος των 93 ετών, τους φρικτούς περιορισμούς της γήρανσης, τις μεγάλες ποσότητες χαπιών για τη λειτουργία ζωτικών οργάνων του και, κυρίως, με την ιδέα ότι θα στερούνταν την καθημερινότητα της συνύπαρξης με την αγαπημένη του σύζυγο, σχεδόν ακινητοποιημένη κι αυτή σε ένα κρεβάτι από την αρρώστια και το βαθύ γήρας. Δεν ξέρω αν πράγματι έτσι έγιναν τα πράγματα στο χαμένο μεταξύ σιωπής και βογγητών πόνου στόμα του κ. Κ., όμως αυτή την εντύπωση μου έδινε το συρρικνούμενο επί βδομάδες, κουλουριασμένο σε στάση εμβρύου σώμα του. 

Αλλά ο απολογισμός ζωής ενός ανθρώπου δεν μπορεί να είναι οι στιγμές του οδυνηρού θανάτου του. Δεν ξέρω πώς ήταν η νεανική και ώριμη ζωή του κ. Κ., πόσο καλός σύζυγος, καλός πατέρας, καλός υπάλληλος, καλός συνάδελφος ήταν πραγματικά, εκτός από όσα ο ίδιος πρόλαβε να μου αφηγηθεί στις σύντομες, συνήθως στο πόδι, συζητήσεις μας. Ξέρω όμως ότι ήταν καλός γείτονας. Και δεν είναι καθόλου απλό και δεδομένο αυτό στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, στις πολυκατοικίες με πληθυσμό στα όρια μικρού χωριού, στις αναγκαστικές συνυπάρξεις ιδιοκτητών και ενοικιαστών, μικροαστικών κατά κανόνα οικογενειών, που περισσότερα μαθαίνουν η μια για την άλλη λόγω της κακής ηχομόνωσης των τοίχων που τους χωρίζουν, παρά μέσω της ζωντανής, ανθρώπινης επαφής. Μια βιαστική καλημέρα μέσα απ’ τα δόντια στις σκάλες ή στο ασανσέρ, δυο τυπικές κουβέντες, «τι κάνουν τα παιδιά;», και πολύ είναι. Πόρτες κλειστές, άγνοια κι αδιαφορία για συνανθρώπους με τους οποίους συνυπάρχεις πολύ περισσότερο από συγγενείς και φίλους, διαπληκτισμοί για τις δαπάνες της πολυκατοικίας και το πετρέλαιο στις συνελεύσεις των ιδιοκτητών. Οι πολυκατοικίες, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν μοντέλα κοινοβιακής συνύπαρξης, συνδιαχείρισης, οικειότητας και εγγύτητας, μετατρέπονται σε τσιμεντένια κλουβιά απομόνωσης και απομάκρυνσης. 

Ο κ. Κ., ως καλός γείτονας, χωρίς καμιά επιτήδευση, έσπαγε αυτόν τον ψυχρό κανόνα. Το ίδιο και η κ. Κ., η σύζυγός του. Οταν πρωτοεγκατασταθήκαμε στο διαμέρισμά μας, δίπλα στο δικό τους, ο προηγούμενος ιδιοκτήτης μάς υπέδειξε εμπιστευτικά «να τον προσέχετε, είναι λίγο περίεργος». Ετσι είχε ερμηνεύσει την έγνοια του κ. Κ. για το κοινό σπίτι περίπου 50 ανθρώπων και 15 νοικοκυριών, την πολυκατοικία: Να αγοράσουμε έγκαιρα πετρέλαιο, έρχεται χιονιάς. Να φτιάξουμε το ασανσέρ, δεν είναι αρκετά ασφαλές πια. Κάηκαν οι λάμπες της εισόδου και των κοινόχρηστων χώρων, να τις αλλάξουμε. Να διορθώσουμε το αυτόματο πότισμα, θα ξεραθούν τα φυτά στην πιλοτή. Κάτι να κάνουμε με την πυρόσβεση, είμαστε μια ανάσα απ’ το δάσος, κινδυνεύουμε. Γύρω από αυτά τα απλά πράγματα, για τα οποία ο κ. Κ. αποδείχθηκε καλός γείτονας, χτιζόταν μια σχέση εκτίμησης, στοιχειώδους αλληλεγγύης, μια αίσθηση γειτονιάς που κατά κανόνα εξαφανίζεται στο σύστημα οριζόντιας ιδιοκτησίας των πολυκατοικιών, μεταλλασσόμενο σε μοντέλο κάθετης απομόνωσης. 

Αλλά, κακά τα ψέματα, δεν φταίνε οι πολυκατοικίες και η καθ’ ύψος ανάπτυξη των μεγαλουπόλεων ώστε να χωρέσει ο πληθυσμός και να εξυπηρετηθεί η μαζική βιομηχανική παραγωγή, το φορντικό ή το μεταφορντικό μοντέλο. Ούτε πρόκειται να αναβιώσουν οι μοσχοβολημένες από βασιλικό κι ασβέστη γειτονιές τώρα που το μέλλον μας υπόσχεται τάχα την αποϋλοποίηση της παραγωγής και της εργασίας. Τις γειτονιές, κάθετες ή οριζόντιες, τις φτιάχνουν οι άνθρωποι και η κουλτούρα συνύπαρξης και συνεργασίας που αναπτύσσουν, αντί της απομόνωσης και του ανταγωνισμού. 

Κι έτσι, απ’ αυτά τα ταπεινά πράγματα κοινού ενδιαφέροντος -τα φώτα, τη θέρμανση, τον καθαρισμό των κοινόχρηστων χώρων, τα φυτά- οι καλοί γείτονες περνούν και σε πιο περίπλοκες εκδοχές των ανθρώπινων σχέσεων, «έχετε τον νου σας στα παιδιά, θα λείψω για λίγο», «ρίξτε μια ματιά στα λουλούδια, μην ξεραθούν», πιάτα και κεράσματα περνούν από τη μια πόρτα στην άλλη, «έφτιαξα πίτα, πάρτε δυο κομμάτια», «έφερα λίγα φρούτα απ’ το χωριό», ένα δούναι και λαβείν προσφοράς χωρίς προσδοκία κι απαίτηση ανταπόδοσης, που με τον καιρό χτίζει μια σχέση οικειότητας μεταξύ τυπικά αγνώστων, που γίνονται πιο οικείοι καμιά φορά κι από συγγενείς και φίλους. 

Κάπως έτσι κάποιοι άνθρωποι, στη σκληρή ατομική εποχή μας, θυμίζουν ότι ο αλτρουισμός ίσως τα κατάφερε καλύτερα από τον ανταγωνισμό στην εξέλιξη των ανθρώπινων ομάδων, κοινοτήτων και κοινωνιών. Οι γειτονιές του κόσμου συντίθενται από καλούς γείτονες. Θεωρητικά όλοι οι άνθρωποι μπορούμε να είμαστε καλοί γείτονες. Αρκεί να αντέχουμε χωρίς την πανοπλία του ατομισμού και του ανταγωνισμού. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Ενα άτομο σε μια ομάδα που ανταγωνίζεται με άλλα μέλη για φαγητό, συντρόφους και status υφίσταται μια φυσική επιλογή σε ατομικό επίπεδο. Τα άτομα που αλληλεπιδρούν με άλλα μέλη της ομάδας με τρόπους που δημιουργούν ανώτερη οργάνωση μέσω ιεραρχίας, ηγεσίας και συνεργασίας, υφίστανται φυσική επιλογή σε επίπεδο ομάδας. Οσο μεγαλύτερο είναι το τίμημα που επιβάλλει ο αλτρουισμός και η συνεπαγόμενη απώλεια για την επιβίωση και την αναπαραγωγή του ατόμου, τόσο μεγαλύτερο πρέπει να είναι το όφελος για την ομάδα ως σύνολο (…) Μέσα σε ομάδες, τα εγωιστικά άτομα κερδίζουν έναντι άλλων αλτρουιστών, αλλά οι ομάδες αλτρουιστών νικούν τις ομάδες εγωιστικών ατόμων. 

Edward O. Wilson, «Γένεσις: η απώτερη προέλευση των κοινωνιών» 

Περί οικονομικού αλφαβητισμού

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 2-2/4/2023

Εχει απόλυτο δίκιο ο Αδωνις. Οι Ελληνες είμαστε οικονομικά αναλφάβητοι. Αν είχαμε αποκτήσει μια ελάχιστη εξοικείωση με βασικούς όρους της οικονομίας, με τους μηχανισμούς που την ωθούν σε μεγέθυνση ή ύφεση, αν είχαμε αφομοιώσει και μετουσιώσει σε σκέψη και βούληση τα οδυνηρά διδάγματα της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της μνημονιακής τιμωρίας που μας επιβλήθηκε, ούτε ο ίδιος ο Γεωργιάδης θα ήταν εκεί που βρίσκεται, να διευθύνει ως μαθητευόμενος μάγος το ζωτικό υπουργείο Ανάπτυξης και να παίζει με τα καλάθια και τα επενδυτικά κίνητρα, ούτε όλος ο υπό τον Κυριάκο επιτελικός θίασος θα είχε εγκατασταθεί στο Μαξίμου, διαχειριζόμενος άτσαλα, άπληστα και α-δέξια πόρους και διαχειριστικές ελευθερίες που καμιά κυβέρνηση δεν είχε διανοηθεί, τουλάχιστον τα τελευταία είκοσι χρόνια. 

Αλλωστε, αν με οικονομικό σύμβουλο εδώ και τέσσερα χρόνια τον πολυδιαφημισμένο για τα ακαδημαϊκά προσόντα του τον Αλεξ Πατέλη ο πρωθυπουργός που απαιτεί δεύτερη θητεία με ατού του -υποτίθεται- την οικονομία δεν έχει καταφέρει να ξεχωρίζει τη διαφορά του σπρεντ από το επιτόκιο και του επιτοκίου από την απόδοση των κρατικών ομολόγων και τον αφήνουν να εκτοξεύει βατράχια εκτός ότο κιου, αποστηθισμένου κειμένου ή στημένων/μαγνητοσκοπημένων συνεντεύξεων, γιατί να έχει κανείς απαίτηση από εμάς τους κοινούς θνητούς να έχουμε καταλάβει κάτι παραπάνω από το αλφαβητάρι της οικονομίας και τα μυστήρια της παραγωγής και κυρίως της ληστρικής διανομής του πλούτου; 

Βεβαίως, τόσο ο εγχώριος όσο και ο οικουμενικός καπιταλισμός τα τελευταία είκοσι χρόνια υποφέρει και πέφτει από κρίση σε κρίση και τελικά περιδινείται σε μια διαρκή «πολύ-κρίση» όχι από επιλογές των οικονομικά αναλφάβητων, αλλά από τις αποφάσεις των υπερβολικά εγγράμματων. Νομπελίστες, γκουρού των αγορών, μανατζαραίοι με βαριά χαρτιά, μάστερ και διδακτορικά, κεντρικοί τραπεζίτες, διευθύνοντες σύμβουλοι, καθηγητές στα πιο φημισμένα οικονομικά πανεπιστήμια του κόσμου που κάθε τους λέξη κοστίζει ένα χιλιάρικο, ευφάνταστοι δημιουργοί περίπλοκων χρηματοπιστωτικών παραγώγων, συγγραφείς ογκωδών συγγραμμάτων που διδάσκονται σε εκατομμύρια φοιτητές, σύμβουλοι που από τη μια εισηγούνται φορολογικά νομοθετήματα στις κυβερνήσεις κι απ’ την άλλη στήνουν τεχνικές φοροαποφυγής για επιχειρήσεις, σορτάκηδες που παίζουν στα δάχτυλα τα κόλπα των χρεογράφων, όλοι οι συνδημιουργοί των οικονομικών της αθώας απάτης, όπως με υπερβολική επιείκεια έλεγε ο Γκαλμπρέιθ, ευθύνονται για το ζοφερό κατασκεύασμα που πέφτει από κρίση σε κρίση. Τεχνολογική φούσκα, φούσκα ακινήτων, χρηματοπιστωτική κρίση, κρίση χρέους στην ευρωζώνη, πενταετής ύφεση, πανδημική κρίση, ενεργειακή κρίση, πληθωριστική κρίση, νέα τραπεζική κρίση και στο βάθος η κρίση των κρίσεων, η κλιματική κρίση που ενδέχεται να αποδειχθεί μοιραία για το είδος. Αυτός είναι ο απολογισμός της κυριαρχίας των οικονομικά εγγράμματων στις κυβερνήσεις, στις αγορές, στα κέντρα λήψης των αποφάσεων και στις δεξαμενές σκέψης (ή απερισκεψίας) της νεοφιλελεύθερης μονοφωνίας τις τελευταίες δεκαετίες. 

Αλλά επειδή, αν και οικονομικά αναλφάβητοι, είμαστε πρόθυμοι να μάθουμε, ας αρχίσουμε από τα βασικά. Το κατά Κυριάκο ή Αδωνι οικονομικό αλφαβητάριο, όπως το μαθαίνουν τα νήπια, με το σύστημα Ντεκρολί. Κάθε γράμμα και μια λέξη: Α όπως Απληστία, Β όπως Βλακεία, που παραμένει αήττητη, Γ όπως Γλείψιμο στην εξουσία, Δ όπως Διασπάθιση δημοσίου χρήματος, Ε όπως Εκμαυλισμός, Ζ όπως Ζόφος. Η όπως Ηλιθιότητα, Θ όπως Θάνατος (από συγκρούσεις τρένων ή υποχρηματοδότηση του ΕΣΥ), Ι όπως Ιδιωτικοποιήσεις, Κ όπως Κερδοσκοπία, Λ όπως Λαμόγια που λυμαίνονται το δημόσιο ταμείο, Μ όπως Μαλακία (που καθόμαστε και τους ακούμε), Ν όπως Νερό για πούλημα, Ξ όπως Ξεπούλημα, Ο όπως Ολετήρες (του περιβάλλοντος, του δικαιωμάτων, του κοινωνικού πλούτου), Π όπως Πλιάτσικο, Ρ όπως Ρεζίλι, Σ όπως Συγκάλυψη, Τ όπως Τραπεζοκρατία, Υ όπως Υφεση, Φ όπως Φοροαποφυγή, Χ όπως Χρεοκρατία., Ψ όπως Ψεύδος, Ω όπως Ωρα (εντός της φράσης «ήρθε η ώρα τους»). 

Στη διάθεσή σας το αλφαβητάρι της απληστίας για εμπλουτισμό του οικονομικού λεξιλογίου σας. Την άλλη εβδομάδα θα γράψετε τεστ.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Γουόλ Στριτ: Σύμβολο αμαρτίας που καταδικάζουν οι πάντες. Το ότι η Γουόλ Στριτ είναι άντρο κλεφτών αποτελεί πεποίθηση που εξυπηρετεί κάθε αποτυχημένο κλέφτη αντί ελπίδας για είσοδο στον Παράδεισο. Ακόμα και ο μέγας και καλός Αντριου Κάρνεγκι δήλωσε την πίστη του επί του ζητήματος. 

Αμπροουζ Μπιρς, «Το Αλφαβητάρι του Διαβόλου»