Θαύματα (25/3/2011)

Ο Ιάπωνας συγγραφέας Χαρούκι Μουρακάμι, στο τελευταίο βιβλίο του («Μετά τον σεισμό»), αφηγείται έξι παράξενες ιστορίες που διαδραματίζονται με άξονα τον σεισμό στο Κόμπε, το 1995 (απόσπασμα μιας ιστορίας δημοσίευσε η στήλη την περασμένη εβδομάδα). Ο σεισμός και οι καταστροφικές του συνέπειες είναι ελάχιστα παρόντα στις ιστορίες, μόνο σαν απόηχος ή σαν τηλεοπτική είδηση περνούν. Οι ήρωες έχουν κάποιο ρητό ή υπόρρητο δεσμό με το Κόμπε -συγγενείς, μνήμες, ένα διαγραμμένο κομμάτι ζωής-, αλλά ο σεισμός είναι απλώς η αφορμή για να συντελεστεί εντός τους μια εσωτερική, υπαρξιακή δόνηση πολλών Ρίχτερ που τους επιβάλλει μια αλλαγή, μια επανεξέταση της ζωής τους. Και το ίδιο επιβάλλει στην Ιαπωνία, η οποία κάθεται αυτάρεσκα πάνω στο οικονομικό της θαύμα, αλώβητο ακόμη το 1995 και από τον σεισμό στο Κόμπε, αλλά και από τον οικονομικό «σεισμό» της ίδιας δεκαετίας -κατάρρευση αγοράς ακινήτων και τραπεζών-, που καθήλωσε τη χώρα σε μακρόχρονη στασιμότητα.

ΟΥΤΕ Η ΤΕΡΑΣΤΙΑ καταστροφή στο Κόμπε, ούτε η παρατεταμένη οικονομική κρίση, ούτε η διάχυτη στα έργα του Μουρακάμι υπαρξιακή αγωνία των Ιαπώνων κλόνισε ποτέ την εδραιωμένη πίστη των ανθρώπων της Δύσης (και της Ελλάδας) στο λεγόμενο ιαπωνικό θαύμα. Ακόμη και σε τμήματα της αριστερής διανόησης μπορεί κανείς να διακρίνει έναν ανομολόγητο θαυμασμό στον ιαπωνικό καπιταλισμό. Αυτό το περίεργο μείγμα λατρείας στην αέναη μεγέθυνση της παραγωγής με ταυτόχρονη προσήλωση στην καταναλωτική εγκράτεια των παραγωγών ασκεί εδώ και πολλά χρόνια γοητεία στον ευρωπαϊκό νεοφιλελευθερισμό, που πολύ θα ήθελε να σπείρει όλη τη Γηραιά Ήπειρο με εκατοντάδες Toyota Cities. Ήρθε το πλήρωμα του χρόνου να το κάνει (χρυσή ευκαιρία η κρίση χρέους) αλλά, να που τα θαύματα καταρρέουν τις πιο ακατάλληλες στιγμές.

ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΟΥΜΕ με γεωπολιτικό δέος το αντίθαμα (για ιδές θάμα κι αντίθαμα…) Ένα φυσικό φαινόμενο επαναφέρει βίαια την εκλιπούσα αίσθηση του ανθρώπινου μέτρου, κατεδαφίζοντας το ιαπωνικό θαύμα και τα παρελκόμενά του. Και δίπλα στο φυσικό φαινόμενο, μ’ όλη την ηθικά αδιάφορη αλλά απίστευτα καταστροφική ισχύ του, αναδεικνύεται η καταστροφική φύση των καπιταλιστικών εμμονών. Η μικρή «Χιροσίμα» της Φουκουσίμα μετρά ήδη τα πρώτα της θύματα, στα πρόσωπα των ανωνύμων αγίων που, ηθελημένα ή όχι, προσφέρουν τη ζωή τους για να σωθούν οι ζωές των άλλων. Κανείς δεν δικαιούται να ισχυριστεί πως δεν γνώριζε. Με τα προηγούμενα της Χιροσίμα, του Ναγκασάκι, του Τσέρνομπιλ, του Three Miles Island,το πυρηνικό «θαύμα» που συντελούνταν στην Ιαπωνία, στη Γαλλία ή στη Γερμανία, είχε τη διάσταση εγκλήματος με ενδεχόμενο δόλο: γνώριζαν τον κίνδυνο της καταστροφής, αλλά αναλάμβαναν το ρίσκο να διακινδυνεύσουν όχι απλώς ανθρώπινες ζωές, αλλά ακόμη και την καταστροφή ολόκληρης χώρας.

ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΙΝΗΤΡΟ; Εύκολη την έχουν την απάντηση. «Μα, πώς να ικανοποιήσουμε την ακόρεστη δίψα των ανθρώπων για ενέργεια;». Όμως, γιατί αυτή η ιδιοτροπία ισχύει ειδικά για τους Ιάπωνες, τους Γάλλους, τους Αμερικανούς και γενικώς για τους πληθυσμούς του Βόρειου Ημισφαιρίου, και όχι για τους Γκανέζους, τους Σομαλούς ή τους Νιγηριανούς, για τους οποίους η σχέση με το ηλεκτρικό ρεύμα είναι ακόμη εξωτική, πρωτόγονη, σπάνια; Γιατί, πολύ απλά στις ΗΠΑ, στη Γαλλία, στην Ιαπωνία -κι όχι στη Σομαλία ή στη Γκάνα- βρίσκεται η μεγάλη αγορά ηλεκτρικών συσκευών για κάθε οικιακή δραστηριότητα, από το πλύσιμο των ρούχων μέχρι το ξύσιμο ενός μολυβιού ή το στύψιμο ενός λεμονιού. Διαλεκτική των αναγκών, θα αντιτείνει κανείς. Αλλά υπάρχει και η διαλεκτική της καπιταλιστικής απληστίας που μεριμνά να υπάρχει ακατάπαυστα ενέργεια όχι μόνο για να παραχθούν χρήσιμα κι άχρηστα αγαθά, αλλά και για να καταναλωθούν. Τα μικρά και μεγάλα παραγωγικά θαύματα μπήκαν και στην τελευταία μικροαστική ή προλεταριακή κουζίνα θορυβωδώς. Αλλά μαζί τους εισχώρησε και το θαύμα των θαυμάτων, η φύση, με όλη τη δημιουργική-καταστροφική της δύναμη και τις άπειρες, γνωστές αλλά και άγνωστες μορφές της.

ΤΟ ΙΑΠΩΝΙΚΟ ΘΑΥΜΑ, το θαύμα της πυρηνικής ενέργειας, το θαύμα της αέναης μεγέθυνσης με κάθε τίμημα, δεν είναι το μόνο που καταρρέει με πάταγο. Θρηνήσαμε εδώ και ένα χρόνο ένα άλλο περιλάλητο θαύμα, το ιρλανδικό, πνιγμένο σε ένα τοξικό νέφος τραπεζικής τοκογλυφίας. Θρηνούμε εδώ και ενάμιση χρόνο ένα ακόμη θαύμα, το ελληνικό, για το οποίο όλοι οι σημερινοί εισηγητές της «θεραπείας-σοκ» έλεγαν τα καλύτερα λόγια από το 1999 και εντεύθεν. Κηδεύουμε οσονούπω και το πορτογαλικό και το ισπανικό και το βελγικό θαύμα, το θαύμα της ΟΝΕ και του ευρώ, το θαύμα του εγγυημένου κοινωνικού κράτους. Και τελικά από όλα τα ευρωπαϊκά θαύματα έχει απομείνει μόνο το γερμανικό, μνημείο της δημιουργικής καταστροφής που συντελείται εδώ και μια δεκαετία στην Ε.Ε. των 500 εκατομμυρίων και της άνισης ανάπτυξης. Μόνο που δεν πρόκειται για θαύμα. Αλλά για ένα μηχανισμό άνισης ανάπτυξης, που μεταφέρει βίαια υπεραξίες και πλεονάσματα από την περιφέρεια στο ευρωπαϊκό, τελικά ιμπεριαλιστικό κέντρο. Για τους παρίες του ευρωπαϊκού θαύματος, που είναι πια σχεδόν αποκλειστικά γερμανικό, επιφυλάσσεται παραγωγική παρακμή, κοινωνική υποβάθμιση, βίαιη μεταμόρφωση των πληθυσμών σε έναν «Τρίτο Κόσμο» στην καρδιά του πρώτου.

ΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ θαύμα μάς έχει αφήσει χρόνους προ πολλού. Χωρίς την πολεμική της μηχανή, η αυτοκρατορία θα είχε προ πολλού καταρρεύσει με πάταγο, φορτώνοντας την υφήλιο με το τεράστιο χρέος της. Η υπερδύναμη ζει με τα λεφτά των άλλων, αλλά εξακολουθεί να θέλει να καθορίσει τις ζωές των άλλων, επικεφαλής μιας παγκόσμιας υπερδομής που σχεδιάζει και ξανασχεδιάζει τα σύνορα του κόσμου, τις πολιτισμικές του επιλογές, τον τρόπο διακυβέρνησής του. Το θαύμα της «Νέας Τάξης Πραγμάτων» καταρρέει κι αυτό στη ζώνη του πυρός, σε Βόρεια Αφρική και Μέση Ανατολή, έχοντας ήδη στο ενεργητικό του οικτρές αποτυχίες στα Βαλκάνια, στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ. Οι «σωτηρίες» που υπόσχεται επιφυλάσσουν μόνο κοινωνικές καταστροφές. Σήμερα στη Λιβύη, αύριο ποιος ξέρει πού. Οι συνδιαχειριστές της αυτοκρατορίας διαγκωνίζονται για τα ηνία μιας νέας αποικιοκρατικής νομής. Το θαύμα της «διεθνούς νομιμότητας», με τη συσκευασία του ΟΗΕ ή του ΝΑΤΟ, εξελίσσεται σε έναν άγριο καβγά, που δεν μυρίζει μόνο πετρέλαιο, αλλά κυρίως αίμα. Όταν τα βουβάλια τσακώνονται, γνωστό τι παθαίνουν τα βατράχια.
Από την ιστορική έκθεση των θαυμάτων δεν πρέπει να εξαιρέσει κανείς το σοβιετικό, με τη γνωστή κατάληξη, ούτε το νεο-αυτοκρατορικό της Ρωσίας, αλλά ούτε και το αναδυόμενο κινεζικό, που είναι απίθανο να έχει καλύτερη τύχη. Οικοδομείται με τα ίδια σαθρά υλικά.

ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ στα καταρρέοντα θαύματα του κόσμου μας αποκαλύπτει στην πραγματικότητα ένα παγκόσμιο σύστημα που βρίσκεται σε αποδρομή. Δεν είναι, βεβαίως, υπόθεση ημερών, μηνών, ετών. Ο επερχόμενος θάνατός του θα είναι μια μακρά, οδυνηρή διαδικασία. Οι σπασμοί του θα προκαλούν για χρόνια, ίσως και δεκαετίες, μόνο καταστροφές: κοινωνικές, πολιτισμικές, φυσικές. Είναι ένα σύστημα ασύμβατο με την ίδια τη φύση. Αλλά και με την ανθρώπινη φύση. Στην οποία επιβιώνει, παρ’ όλα αυτά, το μόνο θαύμα που αξίζει την προσοχή μας. Το θαύμα της αλληλεγγύης, όπως το συμπυκνώνουν οι καταδικασμένοι εργάτες της Φουκουσίμα. Το θαύμα της αντίστασης, όπως το ανέδειξαν τα εκατομμύρια των Αράβων που κλονίζουν τη «Νέα Τάξη Πραγμάτων». Το θαύμα της πεποίθησης ότι αυτός ο κόσμος μπορεί ν’ αλλάξει.

ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΡΟΝ, είναι ένα ακόμη θαύμα πώς επιβιώνει ο καπιταλιστικός μας πολιτισμός μ’ όλο το καταστροφικό και αυτοκαταστροφικό φορτίο που κουβαλά. Δεν ξέρουμε αν σ’ αυτή ή στην επόμενη γενιά θα λυθεί το μυστήριο. Μπορούμε με βεβαιότητα, όμως, να πούμε πια ότι δεν είναι το τέλος της ιστορίας. Είναι ένας πολιτισμός κι ένα παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης στην απόλυτη παρακμή του. Παρακμή επικίνδυνη, αφού μπορεί να οδηγήσει όχι στο τέλος της ιστορίας, αλλά στο τέλος του ανθρώπινου πολιτισμού, πριν η φύση αποφασίσει γι’ αυτό. Χρειαζόμαστε, λοιπόν, ένα θαύμα για να το αποτρέψουμε. Ή εκατομμύρια, δισεκατομμύρια θαύματα συνείδησης και αφύπνισης. Και χρειαζόμαστε, επειγόντως, ένα όραμα- ξυπνητήρι. Έναν κόκορα που λαλεί στο σκοτάδι, προαναγγέλλοντας την αυγή.