Το κρέας και το facebook

ΕφΣυν, 9-10/10/2021

Εχω αρκετούς φίλους και γνωστούς πια που έχουν κόψει το κρέας. Οχι απαραίτητα γιατί αυτοπροσδιορίζονται ως βίγκαν, αλλά γιατί δεν τους αρέσει. Η ηθική και φιλοσοφική απόρριψη της σφαγής και βρώσης ενός ζώου έχει εξελιχθεί γι’ αυτούς σε μια γευστική απαξία, μια φυσική απέχθεια, μια πολιτιστική αηδία αποτυπωμένη στον γευστικό φλοιό του εγκεφάλου, στους γευστικούς κάλυκες, στο στομάχι. Σε σημείο που ορισμένοι να δυσκολεύονται να καθίσουν σ’ ένα τραπέζι όπου σερβίρονται δολοφονημένα ζώα, έστω κι αν ο φόνος τους έχει μετατρέψει τον κανιβαλισμό σε πράξη πολιτισμού, υψηλής γαστρονομίας και αισθητικής, με σοταρίσματα, μαριναρίσματα, σιγοψησίματα, σιτέματα, καπνίσματα.

Από τη μια τούς κατανοώ. Εχω κι εγώ τις σιχασιές μου, κι ας μη με κατανοεί κανείς: απεχθάνομαι το καρπούζι και το πεπόνι, επί παραδείγματι, αν κι ακούω ήδη τον αντίλογο πως δεν είναι συγκρίσιμα τα μεγέθη και ξεφτιλίζω το θέμα: κανένα καρπούζι δεν διαμαρτύρεται όταν το σφάζεις, καμιά πεπονιά δεν θα κλάψει γοερά όταν της αποσπάσουν ένα πεπονάκι. Αλλά κι εδώ η αντίρρηση επί της αντίρρησης ίσως προέλθει από τους παρατηρητές της μυστικής ζωής των φυτών (υπάρχουν κι αυτοί).
Από την άλλη, μου είναι ακατανόητη η απόρριψη του κρέατος. Κατ’ αρχάς γιατί το λατρεύω σε κάθε εκδοχή, είμαι καθ’ όλα κανίβαλος: από ωμό (τύπου ταρτάρ, ας πούμε) μέχρι ψητό. Από κλασικό μοσχάρι μέχρι δυσώδες τραγί. Κι αν ήμουν Ασιάτης, το πιθανότερο είναι ότι θα έτρωγα ό,τι άλλο εξωτικό σε θηλαστικό ή ερπετό τρώγεται.

Η δική μου ηθική και φιλοσοφική ένσταση έναντι των αρνητών του κρέατος είναι ότι η κατανάλωση σάρκας, το κυνήγι, η κτηνοτροφία λίγο-πολύ εξέλιξαν τον άνθρωπο στο είδος που είναι σήμερα. Και τα λιοντάρια κι οι λύκοι κι οι γάτες είναι σαρκοφάγα, αλλά ο άνθρωπος βάζοντας στην εξίσωση τη φωτιά, τα σκεύη, τα μαχαιροπίρουνα, τα μυρωδικά και τα μπαχάρια έκανε τη σαρκοφαγία πράξη πολιτισμού, μετέτρεψε την ικανοποίηση της ανάγκης σε παραγωγική διαδικασία στην οποία εμπλέκονται δισεκατομμύρια άνθρωποι, όχι μόνο ως καταναλωτές, αλλά και ως παραγωγοί.

Κι αν ξαφνικά αποφάσιζαν να κόψουν το κρέας οι μισοί απ’ αυτούς, ποια ακριβώς θα ήταν η αλυσίδα συνεπειών σε όλη την ιστορική γραμμή της «βιομηχανίας» των αναγκών, από την προϊστορική, αιματηρή ωμοφαγία μέχρι τις πλατφόρμες διανομής έτοιμου φαγητού, και από την ευωδία της σάρκας που σιγοκαίγεται στη φωτιά των σπηλαίων μέχρι την υπερσύγχρονη μεταλλουργία των σπάνιων γαιών που τροφοδοτεί ηλεκτρικά αυτοκίνητα αλλά και αντικολλητικά τηγάνια; Ολεθρος, κραχ. Στην τελική θα σκυλοπεινάγαμε όλοι.

Επιστημονικά και τεχνολογικά είμαστε στη φάση που σύντομα θα καταστήσει εφικτή την παραγωγή τεχνητού κρέατος, ενός μυϊκού ιστού που θα έχει γεύση και χαρακτηριστικά σάρκας, χωρίς να έχει μεσολαβήσει ζωή, οντότητα, πλάσμα με ένστικτα, αισθήματα και κάποιας μορφής νοημοσύνη. Μπορεί αυτό να είναι η επόμενη πρόκληση μετά την πράσινη μετάβαση και την απεξάρτηση από τον άνθρακα, αλλά προφανώς και αυτή η απόκρεως μετάβαση θα έχει τις ωδίνες και τις διαταράξεις της πράσινης, καλή ώρα, που τσουρουφλίζει τις τσέπες μας και μας κάνει να πούμε το αέριο αεριάκι.

Δεν ξέρω αν το θέλουμε και πόσοι το θέλουμε να αποκρέψουμε για πάντα, ούτε πόσα χρόνια, δεκαετίες ή αιώνες θα απαιτήσει η διαδικασία απεξάρτησης από το κρέας, με τόσες χιλιετίες κρεάτινης κουλτούρας στην πλάτη μας. Η οποία, εκτός από το στομάχι μας, τρέφει ακόμη και επαναστατικές φαντασιώσεις (ήγουν: «βραστούς, βραστούς θα φάμε τους αστούς και τους γραφειοκράτες στο φούρνο με πατάτες») ή και απεχθώς αντεπαναστατικές (τουτέστιν, Σάιλοκ: «Θέλω τη λίβρα σάρκας σου που μου έταξες»). Ομως, επειδή η αγορά είναι το χωνευτήρι των πάντων και μετατρέπει ηθικές στάσεις και ουτοπίες σε εμπορεύματα -και τον βιγκανισμό ήδη σε μια επικερδή μπίζνα- η σχέση μας με το κρέας είναι ένα χρήσιμο παράδειγμα για το πώς μπορούμε να αντιστρέψουμε τον μηχανισμό της ανάγκης.

Τι εννοεί ο ποιητής; Οπως μας έχει διδάξει ο θείος Κάρολος, αυτό που ξεχωρίζει το ανθρώπινο είδος από τα άλλα ζωάκια, είναι το πάθος μας για νέες ανάγκες. Κάθε ανάγκη γεννά μια νέα ανάγκη, η ακατάπαυστη ανάγκη για νέες ανάγκες είναι το νήμα που διαπερνά τη διανοητική και τεχνολογική εξέλιξή μας τα τελευταία 10.000 χρόνια και βάλε. Ο καπιταλισμός και η εμπορευματική έκρηξη, βέβαια, απογείωσαν αυτήν την ικανότητα του είδους μας, σε σημείο που να μη διακρίνεται πια η ανάγκη από τον καταναγκασμό και η γνήσια επιθυμία από την ψυχαναγκαστική κατανάλωση.

Οι αρνητές του κρέατος μας ανοίγουν ένα παράθυρο για το πώς μπορεί να σπάσει ο φαύλος κύκλος της ανάγκης, με ένα νέο είδος ανάγκης: την ανάγκη να καταργήσουμε κάποιες ανάγκες -το ρυπογόνο πετρέλαιο ή το ανήθικο κρέας π.χ.- όχι με τον τρόπο που τις καταργεί και μας τις αρνείται ο καπιταλισμός, ως λιτότητα και στέρηση των αναγκαίων προς επιβίωση σε δισεκατομμύρια ανθρώπους, αλλά ακριβώς με τον αντίστροφο τρόπο: με την καταστροφή της ικανότητάς του να έχει «τον έλεγχο των πιο κρυφών κυττάρων μας, του οργασμού, της πείνας μας, της μάρκας των τσιγάρων μας» (αυτό είναι Κώστας Τριπολίτης, ρισπέκτ).

Κι εδώ είναι η στιγμή να κάνουμε το νοητικό άλμα από το κρέας στο facebook. Προ ημερών ο Ζούκερμπεργκ θύμισε στην ανθρωπότητα ότι έχει τον έλεγχο των πιο κρυφών κυττάρων της. Υστερικά σύνδρομα στέρησης συγκλόνισαν για δώδεκα και πλέον ώρες μερικά δισεκατομμύρια χρήστες του φατσοβιβλίου και των συναφών εφαρμογών του. Αλλά πέρα από χαζολόι, αυταρέσκεια και κυνήγι «φίλων» και «λάικ», το εργαλείο καλύπτει πραγματικές ανάγκες φτηνής επικοινωνίας πραγματικών ανθρώπων που δεν έχουν χρόνο και χρήμα για χάσιμο.

Κανείς δεν ξέρει πόσα εκατομμύρια άνθρωποι έπαθαν πραγματικές ζημιές από το «λάθος» ή το «πείραμα» που έριξε το facebook και διέκοψε τους διαύλους επικοινωνίας. Αλλά ο Ζούκερμπεργκ δεν χρωστάει σε κανέναν, δεν υπογράψατε και κανένα συμβόλαιο, έτσι; Είστε ελεύθεροι να το χρησιμοποιείτε τζάμπα, κι αυτό το τζάμπα γεννάει δισεκατομμύρια έσοδα κάθε μέρα γιατί εμείς οι «ελεύθεροι χρήστες» έχουμε αναγάγει σε βασανιστική ανάγκη αυτήν την επικοινωνία και έχουμε καταστήσει το Φου Μπου οικουμενικό μονοπώλιο.

Αλλά υπάρχουν και εναλλακτικές επικοινωνίας, σωστά; Και εξίσου τζάμπα. Αρα, ποιος μας εμποδίζει να καταργήσουμε αυτή την «ανάγκη», να υποκαταστήσουμε το Φου Μπου με άλλους διαύλους, όπως οι βίγκαν αντικαθιστούν το κρέας με τα όσπρια; Κανείς. Αλλά ο δρόμος για το πέρασμα από το βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας θέλει και τις θυσίες του και η ζωή χωρίς Φου Μπου δεν είναι και προς θάνατον. Νομίζω.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Η πείνα είναι πείνα, αλλά η πείνα που χορταίνει με μαγειρεμένο κρέας που τρώγεται με μαχαίρι και πιρούνι είναι μια πείνα διαφορετική από εκείνη που καταβροχθίζει ωμό κρέας με τα χέρια, τα νύχια και τα δόντια. Η παραγωγή παράγει άρα όχι μόνο το αντικείμενο αλλά και τον τρόπο της κατανάλωσης, όχι μόνο αντικειμενικά αλλά και υποκειμενικά. Η παραγωγή δημιουργεί λοιπόν τον καταναλωτή.

Καρλ Μαρξ, «Grundrisse» (1857-1858)