Η τυραννία του μεγέθους

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 13-14/11/2021

Στέλνει ο Τ. ένα από τα καθημερινά smsάκια του -μάλλον στέρεψε το παγκόσμιο απόθεμα μαρξολενινιστικής αποφθεγματολογίας- με το εξής κουότ: «Διαφωνώ ότι σχετίζεται το μέγεθος του ανδρικού μορίου με αυτό της μύτης» (Ελενα Κρεμλίδου). Ποια είναι τώρα η Ελ. Κρεμλίδου, άντε να γκουγκλίζεις για να ανακαλύψεις ότι πρόκειται για ανερχόμενη ινφλουένσερ των σόσιαλ, που κάνει θραύση στο ίνστα, στο τικτόκ κ.λπ. - πολλές άγνωστες λέξεις μαζεμένες. Παρότι δεν με κάνει δυστυχή η προϊούσα ψηφιακή άγνοιά μου, είναι βέβαιο ότι δυσκολεύει τη ζωή μου και διευρύνει τις ζώνες αποκλεισμού μου. Αλλά, παρ' όλα αυτά, το σχόλιο της συμπαθεστάτης αδικεί το φύλο της. Οι περί μεγέθους αγωνίες απασχολούν πλέον μόνο τα αγοράκια μέχρι κάποια ηλικία. Μετά ούτε το μέγεθος έχει την παραμικρή σημασία, αρκεί να επιτελούνται οι στοιχειώδεις λειτουργίες. Και του μορίου και της μύτης και κάθε άλλου ζωτικού οργάνου στο φθίνον σώμα μας.

Αν υποθέσουμε ότι τουλάχιστον στην ερωτική ζωή κάπως περιθωριοποιείται η φαλλοκρατική λατρεία του μεγέθους, στην υπόλοιπη κοινωνική και οικονομική ζωή ζούμε υπό το καθεστώς της απόλυτης τυραννίας της. Πανηγύρισε -και δικαίως από τη σκοπιά της- προχθές η κυβέρνηση που η Κομισιόν ανέβασε την εκτίμησή της για την αύξηση του ΑΕΠ φέτος στο 7,1%, σχεδόν μία μονάδα πάνω από τη δική της αισιόδοξη εκτίμηση. Ε, και; Τι σημασία έχει ένα εκατοστό; Ποια είναι η διαφορά που κάνει στην πραγματική ζωή, τη δική μου, τη δική σας;

Δεν μηδενίζω την αξία της στατιστικής, και παρότι στα Μαθηματικά ήμουν χαρακτηριστικά σκράπας, οι αριθμοί που μετρούν τις συμβατικές διαστάσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας με γοητεύουν στον βαθμό που αποκαλύπτουν μια τάση, ένα κοινωνικό ή οικονομικό φαινόμενο, μια αντίθεση, μια σύνθεση. Αλλά, αληθινά τώρα, ποια διαφορά κάνει ένα εκατοστό από μόνο του; Ενα εκατοστό του ΑΕΠ είναι περίπου 1,7 δισ. ευρώ πρόσθετου εθνικού πλούτου, θα απαντήσει -και σωστά- κάποιος. Αλλά το ερώτημα είναι: ποιος το παρήγαγε και ποιος θα ωφεληθεί από αυτό; Καμιά ποσότητα δεν είναι άμοιρη κάποιας ποιότητας. Η διαλεκτική σύνθεσή τους είναι που παράγει ένα οικονομικό ή κοινωνικό φαινόμενο.

Ο αντίλογος των φιλελεύθερων είναι ο γνωστός: η οικονομική μεγέθυνση είναι καλό πράγμα, γιατί όσο αυξάνεται η πίτα τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες έχουν όλοι, ακόμη και αυτοί που βρίσκονται στον πάτο της κοινωνικής πυραμίδας, να επιβιώσουν έστω και με τα ψίχουλα που σκορπίζονται από τη διανομή της, όσο άνιση κι αν είναι. Δεν θα επιστρατεύσω εδώ τα γνωστά επιχειρήματα για το χάσμα στην κατανομή του πλούτου, για το γεγονός ότι δεκαετίες εκθετικής μεγέθυνσης και μανιώδους μέτρησής της στις πιο εκνευριστικές λεπτομέρειες έχουν αποφέρει ιλιγγιώδεις ανισότητες, με το 1% των πλουσιότερων κατοίκων του πλανήτη να κατέχουν σχεδόν το μισό από τα 400 τρισ. δολάρια του παγκόσμιου πλούτου, ελάχιστα λιγότερα από όσα αντιστοιχούν στο υπόλοιπο 99%. Το οποίο διόλου ενιαίο και αδιαίρετο είναι, αντιθέτως υποδιαιρείται σε μικρότερες ζώνες αφθονίας και στέρησης.

Ελα όμως που η πανδημία, οι διαταραχές που προκάλεσε στο παγκόσμιο σούπερ μάρκετ, οι απότομες διακοπές στις ροές του πλούτου όχι στην άυλη μορφή του ηλεκτρονικού χρήματος, αλλά στην υλική μορφή των πρώτων υλών που μας ζεσταίνουν και μας ηλεκτροδοτούν ή στη χειροπιαστή εκδοχή των προϊόντων που μας ζεσταίνουν, μας τρέφουν, μας ντύνουν, μας ενώνουν, μας ψυχαγωγούν, αποκάλυψαν ξανά ότι το μέγεθος δεν είναι το παν. Η Κίνα μπήκε νωρίτερα και ταχύτερα απ’ όλους στο παιχνίδι της επανεκκίνησης, ήδη από τα μέσα του 2020 η οικονομία της ανέκαμψε με ένα ιλιγγιώδες 10% και μετά κόλλησε. Γιατί; Γιατί δεν φτάνει να έχεις τεράστια παραγωγική ικανότητα χάρη στο φτηνό εργατικό δυναμικό, πρέπει να έχεις και πρώτες ύλες, ενεργειακές και άλλες. Δεν αρκεί να παράγεις μανιωδώς, πρέπει και να πουλάς αυτό που παράγεις. Και δεν αρκεί να πουλάς αυτό που παράγεις, πρέπει και να μπορείς να το παραδώσεις στον αγοραστή. Δεν αρκεί να έχεις πολλές παραγγελίες, πρέπει να εξασφαλίσεις και διανομείς, είτε είναι οδηγοί δικύκλου είτε πλοία των 24.000 εμπορευματοκιβωτίων. Και δεν φτάνει να είσαι συνεπής στο παγκόσμιο ντελίβερι, τελικά πρέπει και ο πελάτης να έχει να σε πληρώσει.

Για καθεμιά από τις παραπάνω ποιότητες του περίπλοκου οικονομικού κόσμου μας έχουμε μονάδες μέτρησης της ποσότητάς τους. Δεν έχουμε παράπονο, δεν υπάρχει πρώτη ύλη ή ανθρώπινη δραστηριότητα που να μην καλύπτεται στατιστικά. Από τη ροή φυσικού αερίου και τα αποθέματα πετρελαίου, μέχρι τα «κλικ» στις αναρτήσεις της Κρεμλίδου ή του ινδάλματός της (υποθέτω), της Κιμ Καρντάσιαν. Και δεν υπάρχει στατιστικό μέγεθος που να μη μεταφράζεται σε πλούτο, άρα τελικά σε ΑΕΠ. Διότι ακόμη και η ανοησία κάθε ινφλουένσερ, που προκαλεί τις επιδοκιμασίες ή αποδοκιμασίες χιλιάδων και συχνά εκατομμυρίων ακολούθων, φέρνει διαφημιστικά έσοδα, σωστά; Τα τιτιβίσματα του Μασκ ή οι φωτογραφίες της Κιμ προσθέτουν στο αμερικανικό ΑΕΠ, οι τύποι είναι «εθνικό κεφάλαιο».

Ποιος το αποφάσισε αυτό; Οι κυρίαρχοι του μέτρου του κόσμου μας: από τους κεντρικούς τραπεζίτες μέχρι τους διαχειριστές των αλγορίθμων, από τους θησαυροφύλακες των κυρίαρχων κρατών μέχρι τους ιδιοκτήτες των ψηφιακών αυτοκρατοριών. Ο Πάουελ, η Λαγκάρντ, ο Μπέζος και ο Ζάκερμπεργκ είναι τρόπον τινά οι σύγχρονες εκδοχές των φεουδαρχών και αριστοκρατών του Μεσαίωνα που κατακερμάτιζαν όχι μόνο τη γη και τους υποτελείς πληθυσμούς της Ευρώπης σε μικρά ιδιόκτητα βασίλεια, αλλά και τα ίδια τα μέτρα του κόσμου, επιβάλλοντας καθένας τις δικές του μονάδες για μήκη, πλάτη, αποστάσεις, βάρη, όγκους, ποσότητες, αξίες. Τα Ι.Χ. μέτρα του κόσμου τους, εκτός από παράγοντες σύγχυσης, ήταν και εργαλεία υφαρπαγής και ιδιοποίησης του κοινωνικού πλούτου.

Πόση απόσταση έχουμε διανύσει από εκείνη τη σκοτεινή εποχή; Παρότι οι μεγάλες επαναστάσεις που έφτιαξαν τα εθνικά κράτη και τις ενιαίες αγορές ξεκίνησαν από το στοιχειώδες, δηλαδή από το να αποκαταστήσουν μια ελάχιστη συνοχή στο μέτρο του κόσμου, φαίνεται ότι διανύουμε μια περίοδο νέας φεουδοποίησής του. Η ανθρώπινη δραστηριότητα μετριέται στην πιο λεπτομερειακή και ασήμαντη διάστασή της, αλλά ταυτόχρονα κάθε μέγεθός της αποτελεί αντικείμενο χειραγώγησης, πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής σε ένα καζίνο στατιστικής με πειραγμένα μηχανήματα, μιλημένους κρουπιέρηδες και παίκτες σε πλήρη σύγχυση. Ο χαμένος τα παίρνει όλα, ο κερδισμένος μένει στον άσο, αλλά σημασία έχει τι αφήνει η γκανιότα. Και σε ποιους.



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Οι αριθμοί συχνά με μαγεύουν, ιδιαίτερα όταν πρέπει να τους τακτοποιήσω μόνος μου. Σ' αυτή την περίπτωση η παρατήρηση που αποδίδεται στον Ντισραέλι ισχύει με δίκαιο και απόλυτο τρόπο: «Υπάρχουν τρία είδη ψευδών: τα ψέματα, τα καταραμένα ψέματα και οι στατιστικές».
Μαρκ Τουέν, Αυτοβιογραφία (The Chapters from the «North American Review»)