Οι πλατείες της αυτοκρατορίας

Εφημερίδα των Συντακτών 8-9/5/2022

Το καλύτερο με το Πάσχα και την Πρωτομαγιά και τα όμορφα, ηλιόλουστα τετραήμερα που προέκυψαν ήταν που ξαναγέμισαν οι πλατείες. Γέμισαν οι πλατείες των χωριών, των κωμοπόλεων, των πόλεων. Μετά δυο χρόνια αγχωτικών, διακεκομμένων, κλεφτών και αποσπασματικών λόγω πανδημίας και περιορισμών επαφών, ξανασυναντήθηκαν στις πλατείες σε απαρτία γενιές, παρέες, ομάδες, συντοπίτες, ξενομερίτες, περαστικοί. Λιάστηκαν, χάζεψαν, κουτσομπόλεψαν, κουβέντιασαν, συζήτησαν, γέλασαν, διαπληκτίστηκαν γύρω από κούπες καφέ ή ποτήρια τσίπουρου, ουίσκι, κρασιού ή μπίρας. Ο νεκρός, χαμένος χρόνος της πανδημίας, που γέμισε με θάνατο, αγωνία και ανατροπές τις ζωές μας, έδωσε άφθονη ύλη γι’ αυτή τη χαλαρή, αυθόρμητη, ανεπιτήδευτη άσκηση δημοκρατίας μετά μουσικής. 

Δεν είναι σαφές αν το κυρίαρχο «τρεντ» στις πλατείες της ελληνικής περιφέρειας ήταν η ρήτρα αναπροσαρμογής, ο πόλεμος στην Ουκρανία ή η οικογενειακή τραγωδία της Πάτρας. Υποθέτω ότι η ημερήσια διάταξη είναι συνάρτηση ηλικίας, ώρας, διάθεσης, τσέπης, ποσότητας αλκοόλ και βαθμού έκθεσης στην τοξικότητα των συστημικών (και κυριακούλειων) ΜΜΕ. Εχω όμως την αίσθηση ότι αυτές οι σύντομες επανασυγκολλήσεις, αυτές οι μεταξύ ποτού και καφέ ζυμώσεις στις πλατείες της φυσικής, σωματικής, οπτικής και ακουστικής δημοκρατίας αποτέλεσαν σημείο καμπής για το παγωμένο και σαστισμένο από τα αλλεπάλληλα σοκ της τελευταίας διετίας κοινωνικό σώμα. Καμιά δημοσκόπηση δεν μπορεί να καταγράψει αυτήν την καμπή, καμιά κοινωνική μηχανική δεν μπορεί να τη μεταστρέψει, καμιά ψυχολογική τεχνική δεν μπορεί να αποτυπώσει με ακρίβεια την ετυμηγορία της. Το καλό με τη δημοκρατία της πλατείας είναι ότι παρά την εκτυφλωτική διαφάνειά της κρατάει έναν μυστικό, σχεδόν συνωμοτικό χαρακτήρα που συχνά αιφνιδιάζει τα συστήματα εξουσίας. Μετά την απομάκρυνση εκ της πλατείας, όλα είναι πιθανά. Η ζύμωση της πλατείας εξελίσσεται σε μια δημοκρατία τσέπης και ατομικής σκέψης που καταλήγει σε ψήφο, συμπεριφορά, επιλογές ζωής, κοινωνική στάση. 

Ισως γι’ αυτό οι επίδοξοι αυτοκράτορες του κόσμου πριν απ’ όλα βάζουν στο μάτι τις πλατείες του. Τις πλατείες κάθε εκδοχής. Τις φυσικές, τις στρωμένες με πλάκες, στολισμένες με φυτεμένα παρτέρια και σπαρμένες με παγκάκια, καρέκλες και τραπεζάκια. Και τις εικονικές. Τα fora του διαδικτύου και τις ψηφιακές πλατείες της δημόσιας έκθεσης, ζύμωσης και συναλλαγής. Αυτές που αναπόφευκτα έχουν γίνει υποκατάστατο των φυσικών, σωματικών κοινωνικών σχέσεων, σαν πλατείες 24ωρης λειτουργίας, δημοκρατίες συνεχούς πυράς. Οπως οι κατακτητές των προηγούμενων αιώνων επισφράγιζαν τις νίκες τους με τη στρατιωτική κατάληψη των πλατειών στις μεγαλουπόλεις, επισφραγίζοντας συμβολικά όχι την κατάληψη του χώρου, αλλά του κοινωνικού σώματος που του δίνει υπόσταση και ζωή, έτσι κι οι καταληψίες του ψηφιακού σύμπαντός μας θέλουν να αποκτήσουν τον πλήρη έλεγχο της ψηφιακής κοινωνικότητάς μας. Θέλουν να αποκτήσουν λαούς και δημοκρατίες ιδιωτικής χρήσεως. 

Δεν είμαι χρήστης του twitter, έχω ξεχάσει τα στοιχεία πρόσβασης ενός λογαριασμού που απέτυχα προ ετών να υπηρετήσω με στοιχειώδη συνέπεια. Και με το fb η σχέση μου είναι υποτυπώδης και ασταθής. Αλλά για εκατοντάδες εκατομμύρια και τελικώς μερικά δισεκατομμύρια ανθρώπους τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Τα σόσιαλ μίντια είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας και της κοινωνικότητάς τους. Είναι η πλατεία τους, η αγορά του δήμου, το παγκάκι που ψιλοκουβεντιάζουν, το τραπεζάκι γύρω απ’ το οποίο πίνουν τον καφέ τους σιωπώντας, μιλώντας, συμφωνώντας ή διαφωνώντας επί παντός επιστητού. Ορθά ο κατακτητής Ιλον Μασκ υποστηρίζει ότι το twitter των 300 εκατομμυρίων χρηστών «είναι η ψηφιακή πλατεία της πόλης όπου συζητιούνται ζητήματα ζωτικής σημασίας για το μέλλον της ανθρωπότητας». Και τι είναι τα 44 δισ. δολάρια που θα του κοστίσει η αγορά του twitter μπροστά στο να αποκτήσεις έναν λαό 300 εκατ. ακολούθων, πιστών ή πολιτών; Ξαφνικά γίνεσαι όχι απλά ένας Πούτιν, επικεφαλής της ρωσικής αυτοκρατορίας, ένας Μπάιντεν, πρόεδρος της αμερικανικής αυτοκρατορίας. Γίνεσαι αποκλειστικός ιδιοκτήτης της. Συνομιλείς μόνο με τον θεό, αν τυχόν πιστεύεις σ’ αυτόν, και τον λαό. Χωρίς διαμεσολάβηση, χωρίς πολιτικούς εκπροσώπους και εμπορικούς αντιπροσώπους. Χωρίς σχοινοτενείς ρητορικές. Μόνο με σύντομα μηνύματα 280 χαρακτήρων. Με ερωτήματα και δημοψηφίσματα της στιγμής. «Συμφωνείτε να φτιάξουμε μια αμεσοδημοκρατική κοινότητα στον Αρη;». «Ναι» 1,2 εκατ. «Οχι», 200.000, «Λευκό» 100.000. «Ποιο γράμμα του twitter να καταργήσουμε;» 

Και όσο τα ερωτήματα ισορροπούν μεταξύ μελλοντολογικής φαντασιοπληξίας και χρηματιστηριακής κερδοσκοπίας του πλουσιότερου ανθρώπου στον πλανήτη, ας πούμε ότι είναι μικρό το κακό. Αλλά τι θα γίνει αν και όταν οι ανησυχίες του αυτοκράτορα ξεφύγουν από τον τζόγο και τον φουτουρισμό; Τι θα γίνει τη φορά που ο Μασκ ρωτήσει τον λαό του: «Συμφωνείτε να ρίξουμε πυρηνικά στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας;». Ή «τι θα λέγατε για μια κατάληψη στην πλατεία Τιεν Αν Μεν στο Πεκίνο;». Γιατί όλες οι πλατείες του κόσμου έχουν τη γοητεία και την ιστορία τους, όλες οι χώρες έχουν τον πλούτο τους, όλοι οι λαοί έχουν τις περιζήτητες δεξιότητες που αναζητά το ευφυές άυλο κεφάλαιο για να εξασφαλίσει την επ’ άπειρον αναπαραγωγή του. 

Ο ευφάνταστος –ή απλώς φαντασιόπληκτος;–Μασκ προοικονομεί την επόμενη κατάκτηση του έξυπνου χρήματος, μετά την απαλλοτρίωση της γης, των φυσικών πόρων της, των δημόσιων αγαθών, των υποδομών, των δικτύων, του κράτους, του πολιτικού συστήματος. Την κατάληψη της «πλατείας», της ίδιας της κοινωνίας, της κοινότητας, των όρων με τους οποίους επικοινωνεί, ζυμώνεται, διαφωνεί, συμφωνεί, αποφασίζει. Την απαλλοτρίωση του «λαού» και τη μετατροπή της δημοκρατικής εσωτερικής ζωής του σε πηγή πλούτου. 

Το καλό, βεβαίως, με τις πλατείες, φυσικές και εικονικές, είναι ότι συχνά μετατρέπονται σε σκηνή της Ιστορίας. Το καλό με τους θαμώνες τους είναι ότι ενίοτε αφήνουν τους καφέδες και τα τσίπουρα και το ρίχνουν στη φωνή, στη διαμαρτυρία, στην εξέγερση. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Η πλατεία ήταν γεμάτη, με το νόημα που ’χει κάτι απ’ τις φωτιές

Στις γωνίες και τους δρόμους από συντρόφους οικοδόμους, φοιτητές

Κι εσύ έφεγγες στη μέση όλου του κόσμου,

κι ήσουν, φως μου, κατακόκκινη νιφάδα σε γιορτή

Σε γιορτή που δεν ξανάδα στη ζωή μου τη σκυφτή.

……………………

Η πλατεία είναι γεμάτη κι απ’ το πρόσωπό σου κάτι έχει σωθεί

στον αγώνα του συντρόφου, στην αγωνία αυτού του τόπου για ζωή

στα παιδιά και τους εργάτες, στους πολίτες, στους οπλίτες,

στα πλακάτ και τη σκανδάλη που χτυπά

Η συγκέντρωση ανάβει κι όλα είναι συνειδητά.

Διονύση Σαββόπουλου, «Στη συγκέντρωση της ΕΦΕΕ» (1975)