Η Εφημερίδα των Συντακτών, 19-20/11/2022
Χάζευα προ ημερών, μεταμεσονύχτια, ένα ντοκιμαντέρ στην κρατική τηλεόραση για μια από τις αρχαιότερες νεολιθικές πόλεις που ανακαλύφθηκε τη δεκαετία του 1960 στο Τσαταλχογιούκ της Μικράς Ασίας, κοντά στο Ικόνιο. Είναι ένας περίπλοκος αγροτικός οικισμός διαδοχικής συγκατοίκησης από το 7100 π.Χ. έως το 5600 π.Χ. Οι αρχαιολόγοι υπολογίζουν ότι μπορεί να κατοικούνταν από περίπου 5.000-7.000 άτομα. Αρα, μιλάμε κυριολεκτικά για μια μικρή πόλη που ανέπτυξε έναν προηγμένο και υψηλής αισθητικής πολιτισμό, αν κρίνει κανείς από τις διασωζόμενες τοιχογραφίες, τα γλυπτά τεχνουργήματα, τις ταφικές συνήθειες (έθαβαν τους νεκρούς τους κάτω από τα σπίτια τους) και τα υπολείμματα της κατανάλωσής τους.
Το παράδοξο σε αυτό το περίπλοκο οικιστικό συγκρότημα είναι ότι δεν είχε δρόμους, σοκάκια, διαχωριστικούς διαδρόμους ανάμεσα στα μικρά σπίτια. Είναι όλα κτισμένα το ένα κολλητά στο άλλο, σαν τις κυψελίδες μιας κυψέλης μελισσών. Και στο ερώτημα πώς μπαινόβγαιναν οι άνθρωποι στα σπίτια τους, πώς ασκούσαν τις παραγωγικές δραστηριότητές τους έξω από αυτά και πώς απέφευγαν να μετατρέψουν το τεχνητό ενδιαίτημά τους σε έναν βρομερό και δυσώδη σκουπιδότοπο, κατέληξαν στο παράδοξο συμπέρασμα πως όλη η κινητικότητα της μικρής νεολιθικής κοινωνίας γινόταν από τις στέγες. Οι στέγες των μικρών, κολλημένων το ένα στο άλλο σπιτιών σχημάτιζαν μια μεγάλη πλατεία, μια αγορά, μια κοινότητα συνάντησης, παραγωγής, συναλλαγής, αλληλεγγύης και αλληλεξάρτησης. Οι μικρές οπές στις στέγες από όπου οι κάτοικοι έμπαιναν στα σπίτια τους ήταν οι μόνες διαφυγές ιδιωτικότητας σε μια κοινωνία που ζούσε κυρίως «μαζί», στον καθαρό αέρα των ταρατσών, και όπου η αρχή «τα σκουπίδια στην πόρτα του γείτονα», εξ ορισμού και εκ κατασκευής, δεν είχε καμιά τύχη.
Τόσες χιλιάδες χρόνια πίσω, αλλά τόσες εκατοντάδες χρόνια μπροστά! Οι άνθρωποι του Τσαταλχογιούκ, που δεν ξέρουμε αν, πώς και γιατί η κοινωνία τους καταστράφηκε ή απλώς αφομοιώθηκε από τους επόμενους, ανταγωνιστικούς και ιεραρχικούς πολιτισμούς, μας στέλνουν το μήνυμα ότι δεν υπάρχει τίποτα το μοιραίο και αναπόδραστο, γεννημένο από την ανθρώπινη «φύση» στο δόγμα της «αμοιβαίας καταστροφής» που κυριαρχεί στην ανθρωπότητα των 8 δισεκατομμυρίων. Ούτε ο Χομπς είχε δίκιο (homo homini lupus est), ούτε η εκατέρωθεν πυρηνική απειλή είναι παράγοντας ειρήνης, έστω και μέσω της εξοπλιστικής ισορροπίας τρόμου, ούτε ο πόλεμος είναι πατήρ πάντων (εκτός κι αν εννοούμε απλώς ότι είναι πατήρ πάντων γιατί «τους γ@@@σε τη μάνα»), ούτε η «δημιουργική καταστροφή» είναι προωθητική δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης και της προόδου, ούτε η κλιματική κατάρρευση είναι η εκδίκηση της άβουλης φύσης στην τάχα έμφυτη ανθρώπινη αλαζονεία και απληστία.
Το Τσαταλχογιούκ των 9.000 χρόνων είναι μια χρονοκάψουλα αλήθειας που θα μπορεί να πέσει σαν βόμβα αφύπνισης στα στρογγυλά τραπέζια του COP27 στο Σαρμ Ελ Σέιχ της Αιγύπτου. Οσο κι αν ο πλούσιος Βορράς προσπαθεί να πείσει τον φτωχό Νότο ότι δεν είναι η ώρα κι η στιγμή να αποκατασταθεί η ιστορική δικαιοσύνη, να τιμωρηθούν τα εγκλήματα της αποικιοκρατίας και να πληρωθεί το τίμημα της ληστρικής ανισότητας μεταξύ Δύσης και Ανατολής, ο μοναδικός τρόπος για να γίνει ο πλανήτης μια «πλατεία» παραγωγικής κοινοκτημοσύνης και κλιματικής αλληλεγγύης, σαν αυτή που σχημάτιζαν οι ταράτσες της οικιστικής κυψέλης του Τσαταλχογιούκ, είναι μια τεράστια αναδιανομή πλούτου από πάνω προς τα κάτω, από Βορρά προς Νότο, από Δύση προς Ανατολή. Τα λεφτά πράγματι υπάρχουν, και μάλιστα σε ασύλληπτα μεγέθη. Στα 463 τρισ. δολάρια μετριέται ο παγκόσμιος πλούτος και το 46% το κατέχει το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού. Λιγότερο από το ένα χιλιοστό αυτού του πλούτου χρειάζεται για να καταφέρουν οι φτωχότερες χώρες να ακολουθήσουν τις πλουσιότερες στην απομάκρυνση από τον άνθρακα ή τις εκπομπές μεθανίου. Αλλά δεν υπάρχει ούτε μία χώρα, μία κυβέρνηση στον πλανήτη που να τολμά να προτείνει το αυτονόητο: να πάρει με τσαμπουκά αυτό το ασήμαντο χιλιοστό πλούτου για να χρηματοδοτήσει τη συλλογική επιβίωση του φτωχότερου 50% της Γης.
Ετσι, η υποτιθέμενη κοινή αγωνία για την κλιματική επιβίωση καταλήγει σε έναν κυνικό ηθικό και πολιτικό εκβιασμό των πλουσίων προς τους φτωχότερους: «Τι νόημα έχει να ζητάτε τώρα ιστορική και κοινωνική δικαιοσύνη; Οσο επιμένετε, απλώς επιταχύνετε την πορεία προς τη συλλογική μας καταστροφή». Ετσι, οι πορδές της ισχνής αγελάδας του φτωχού Αφρικανού κτηνοτρόφου ή η κομμένη και θορυβώδης εξάτμιση του Ινδού μοτοσικλετιστή εξομοιώνονται με τους δύο αιώνες βιομηχανικών εκπομπών άνθρακα. Και ο παστρικός Βορράς μπορεί να υποκρίνεται πως έκανε το πράσινο καθήκον του ρίχνοντας και τα σκουπίδια του και το ηθικό ανάθεμα στον καθυστερημένο Νότο.
Είναι ανατριχιαστική η αναλογία αυτής της ανήθικης επιχειρηματολογίας με το πυρηνικό δόγμα της αμοιβαίας καταστροφής ή με την αξίωση των κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών προς τους μισθωτούς να μην απαιτούν αυξήσεις γιατί έτσι τροφοδοτούν τον πληθωρισμό και την ενεργειακή κρίση. Κι είναι εκθαμβωτική η ηθική υπεροχή του μηνύματος που εκπέμπουν οι ενωμένες ταράτσες του Τσαταλχογιούκ των εννιά χιλιετιών.
ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ (7/6/2008)
(Αρκετοί) θεωρούν ότι υπήρχε μια εποχή όπου η αλλοτρίωση και η ανισότητα δεν υπήρχαν, τότε που ο καθένας ήταν ένας κυνηγός-τροφοσυλλέκτης αναρχικός, και ως εκ τούτου πραγματική απελευθέρωση μπορεί αν επέλθει μόνο αν εγκαταλείψουμε τον πολιτισμό και επιστρέψουμε στην Υστερη Παλαιολιθική Εποχή, ή τουλάχιστον στις απαρχές του Σιδήρου. Στην πραγματικότητα τίποτε δεν γνωρίζουμε για τη ζωή στην Παλαιολιθική Εποχή… Αυτό που διακρίνουμε, ωστόσο, είναι μια ατέλειωτη ποικιλία. Υπήρξαν κυνηγετικές-τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες με ευγενείς και δούλους, υπάρχουν αγροτικές κοινωνίες που είναι σε μεγάλο βαθμό εξισωτικές… Οι κοινωνίες συνεχώς μεταρρυθμίζονται, κάνουν άλματα μπροστά και πίσω ανάμεσα σ’ αυτά που εμείς θεωρούμε ως διαφορετικά εξελικτικά στάδια.
Δεν νομίζω ότι χάνουμε πολλά αν παραδεχθούμε ότι οι άνθρωποι ποτέ δεν έζησαν πραγματικά στον κήπο της Εδέμ…
David Graeber, «Αποσπάσματα μιας Αναρχικής Ανθρωπολογίας»
No comments:
Post a Comment