We all live in a yellow submarine

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 24-25/6/2023

Κανένας άνθρωπος δεν αξίζει έναν φρικτό και οδυνηρό θάνατο. Κανείς δεν αξίζει να ζήσει την αγωνία του απροσδόκητου και σκληρού τέλους. Είτε στο κρεβάτι ενός νοσοκομείου, είτε σε έναν θάλαμο βασανιστηρίων, είτε στη στοά ενός ορυχείου που καταρρέει, είτε σε ένα βαγόνι τρένου που φλέγεται, είτε στο αμπάρι ενός αλιευτικού που χάνεται στο φρέαρ των Οινουσσών, είτε μέσα σε ένα μικρό υποβρύχιο, 4.000 μέτρα στα βάθη του Ατλαντικού. Ο θάνατος είναι από μόνος του φρικτός, αλλά όταν τουλάχιστον έρχεται φυσικά, στα βαθιά γεράματα, όταν αισθήσεις, ένστικτα, ανακλαστικά και αντίληψη δουλεύουν στο ελάχιστο, δεν προλαβαίνεις να πανικοβληθείς. Σαν να κλείνει απλώς ο διακόπτης. Ή καλύτερα σαν να τελειώνει η μπαταρία και δεν υπάρχει αντικατάσταση.

Δεν μπορώ να φανταστώ την αγωνία θανάτου που έζησαν οι πέντε επιβάτες του βαθυσκάφους «Titan». Εύχομαι τουλάχιστον να κράτησε μόνο ελάχιστα δευτερόλεπτα. Είναι βέβαιο ότι κάποια έρευνα στο εγγύς μέλλον θα φέρει στο φως τις συνθήκες υπό τις οποίες αυτές οι λίγες ώρες ακριβοπληρωμένης αδρεναλίνης, που αναζητούσαν οι επιβάτες του για να ικανοποιήσουν την πολυτελή περιέργεια ή ανία τους, μετατράπηκαν σε ασφυκτικά μικρή κόλαση. Προφανώς είναι πια εντελώς κλισέ να κάνει κανείς τη σύγκριση και την αντίστιξη -την έκανε μέχρι και ο Ομπάμα- ανάμεσα στη μικρή τραγωδία του Ατλαντικού και τη μεγάλη τραγωδία της Πύλου, τη διαρκή τραγωδία της Μεσογείου: πάνω από 26.000 μετανάστες νεκροί από το 2014 στο πέρασμα του θανάτου.

Αλλά είναι αναπόφευκτη. Το ταξίδι του χαμού στα ανοιχτά της Πύλου κόστισε, αν ισχύουν όσα μαρτυρούνται για την «ταρίφα» των διακινητών, περίπου 25 εκατ. ευρώ. Το ταξίδι της περιέργειας για τους πέντε κόστισε μόλις 1 εκατ. ευρώ. Στις αναζητήσεις του Google δίνει πάνω από 150 εκατομμύρια αναφορές στον χαμό του βαθυσκάφους, για το ναυάγιο της Πύλου οι αναφορές είναι μόλις 200.000. Το «Titan» είναι βέβαιο ότι θα κερδίσει τη θέση του έστω ως υποσημείωση στην ιστορία του «Τιτανικού», το σάπιο ψαροκάικο θα μείνει ανώνυμο, όπως και οι χαμένοι επιβάτες του, σε αντίθεση με τους επώνυμους του βαθυσκάφους, που τουλάχιστον θα έχουν τον θρήνο που τους αξίζει από τους δικούς τους.
Παρότι λοιπόν είναι εύκολο σε αυτόν τον παραλληλισμό να αναδείξει κανείς την άβυσσο μεταξύ πολυτελούς ανίας και προσφυγικής αγωνίας, το ταξικό χάος που χωρίζει τους κολασμένους της Γης από τους υπερπλούσιους περιηγητές ναυαγίων, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχουν και μερικά πράγματα που ενώνουν τους επιβάτες των δύο επικίνδυνων ταξιδιών, πέρα από τον ίδιο τον θάνατο.

Αυτό που κινεί εκατομμύρια ανθρώπους, διωγμένους από τον πόλεμο, την πείνα ή την καταστολή, από τις χώρες τους προς την Ευρώπη ή αλλού είναι η επιβίωση. Κι η δική τους αδρεναλίνη πιάνει κόκκινο μέσα στα σαπιοκάραβα, αλλά ελπίζουν ότι θα τα καταφέρουν. Κι αρκετοί, η πλειονότητα, τα καταφέρνουν σε πείσμα των φραχτών, των επαναπροωθήσεων, των ναυαγίων και της γραφειοκρατικής βασάνου στην οποία τους υποβάλλει το υποκριτικό πρωτόκολλο του ασύλου. Η επιμονή των εκατομμυρίων που για δεκαετίες και αιώνες μετακινούνται από ανατολικά και νότια προς βορρά και δύση έκανε την Ευρώπη αυτό που είναι σήμερα. Και θα συνεχίσει να τη μεταμορφώνει και ενδεχομένως να τη σώζει από τη συντελούμενη οικονομική και κοινωνική παρακμή της, απέναντι στους άλλους ισχυρούς πόλους του κόσμου.

Αλλά και το αντίστροφο που γίνεται από μερικά φιλοπερίεργα και ακόρεστα όντα της παγκόσμιας κοινωνικής ελίτ έχει μιαν ανάλογη διαμορφωτική επίδραση στον κόσμο μας, έστω και ερήμην των προθέσεών τους. Τα τυχοδιωκτικά ταξίδια της απληστίας που ξεκίνησαν τον 15ο αιώνα οι κονκισταδόρες της Ιβηρικής ή οι Ιταλοί εξερευνητές, παρά τα απεχθή κίνητρά τους και τις ληστρικές πρακτικές τους, έφτιαξαν τη γεωγραφία του κόσμου μας. Στους ίδιους πλόες, στις ίδιες ρότες, στις ίδιες γραμμές διακινούνται μέχρι σήμερα οι άνθρωποι και τα δημιουργήματά τους από και προς κάθε σημείο του ορίζοντα. Η αγωνία του πρώτου διάπλου του Ατλαντικού, το ρίσκο της πρώτης πτήσης στο Διάστημα, το στρες του ταξιδιού από το Τομπρούκ στη Λαμπεντούζα είναι οχήματα της ανθρώπινης εξέλιξης. Η περιέργεια και η επιβίωση κινητοποιούν το βαθυσκάφος της ανθρωπότητας με καύσιμο την αδρεναλίνη.

Είμαστε όλοι σε ένα κίτρινο υποβρύχιο, τραγουδούσαν πριν από 60 και πλέον χρόνια οι Beatles, στο ασαφούς πρόθεσης και σημειολογίας παιδικό τραγούδι, που ο θρύλος το συνδέει με την ψυχεδέλεια, το LSD ή τις κίτρινες κάψουλες του βαρβιτουρικού Nembutal, αν και ο συνδημιουργός του, Πολ ΜακΚάρτνεϊ, έχει εκμυστηρευτεί ότι πηγή έμπνευσης μπορεί να ήταν το ελληνικό «υποβρύχιο», οι χρωματιστές κουταλιές μαστιχωτής ζάχαρης βυθισμένες σε ένα ποτήρι παγωμένο νερό, που είχε απολαύσει σε ένα ταξίδι του στην Ελλάδα το 1963. Αν ισχύει αυτό, θα ήταν ανατριχιαστικά ενδιαφέρον να αποκλείσουμε ότι το ταξίδι είχε γίνει στην Πύλο ή κάπου εκεί.

Αλλά αυτό που τραγούδησαν τότε ισχύει απόλυτα. Είμαστε και πάντα ήμασταν στο ίδιο υποβρύχιο, κίτρινο, πράσινο, μπλε, δεν έχει σημασία. Ο βαθμός αλληλεξάρτησης των ανθρώπινων όντων έχει αυξηθεί τρομακτικά. Οσο κι αν κάποιοι πιστεύουν ότι μια θέση στο πιλοτήριο του βαθυσκάφους τούς καθιστά προνομιούχους σε σχέση με την πλέμπα που στοιβάζεται στην ουρά του, αν κι όταν τελειώσει το οξυγόνο του, όλους ο ίδιος οδυνηρός θάνατος μας περιμένει.

Είναι θέμα επιλογής. Το κίτρινο υποβρύχιό μας μπορεί να μας ταξιδέψει στα βάθη των ωκεανών, να μας πετάξει πάνω από τα σύννεφα, να μας μεταφέρει σε κάθε γωνιά της Γης, να μας μεταφέρει στα βάθη του Διαστήματος και να μας διακτινίσει στο μέλλον. Αλλά πριν από όλα πρέπει να επιτελέσει την πιο απλή, εύκολη και αδάπανη αποστολή του: να μεταφέρει με ασφάλεια τους απελπισμένους που θέλουν να διασχίσουν τα λίγες εκατοντάδες μίλια από τη μια ακτή της Μεσογείου στην άλλη.
\


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
As we live a life of ease
Every one of us
Has all we need
Sky of blue
And sea of green
in our yellow Submarine
We all live in a yellow submarine
Yellow submarine, yellow submarine

The Beatles, 1966