Οι ωκεανοί είναι δικοί τους

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 21-22/4/2024

Πόσο απέχει το Mare Nostrum της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας για τη Μεσόγειο, τη μόνη πραγματικά γνώριμη θάλασσα κατά τους έξι αιώνες ακμής και παρακμής της, από το Our Ocean, που ήταν ο τίτλος του διεθνούς συνεδρίου που έγινε την προηγούμενη εβδομάδα στην Αθήνα, με διακηρυσσόμενο στόχο τη βιώσιμη διαχείριση των θαλασσών; Εντάξει, το Mare Nostrum και το Our Ocean απέχουν κατά τους 15 αιώνες που μεσολάβησαν και, κυρίως, κατά το γεγονός ότι η Μεσόγειος είναι μόλις το 0,7% της θαλάσσιας επιφάνειας της Γης, του Ωκεανού της, που καλώς στη γλώσσα της αγγλικής θαλασσο-αποοικιοκρατίας δεν έχει πληθυντικό, διότι στην πραγματικότητα ούτε η θάλασσα ούτε η απληστία όσων τη διαπλέουν και διαγκωνίζονται για τους πόρους της έχουν σύνορα. Μπορούμε, λοιπόν, απλά να πούμε ότι η απόσταση του ρωμαϊκού Mare Nostrum από το σύγχρονο Our Ocean συνίσταται στο ότι η απληστία των ιδιοκτητών της θάλασσας αυξήθηκε κατά 144 φορές μέσα σε περίπου 1.600 χρόνια. 

Στο μεταξύ η ιδιοκτησιακή αντίληψη για το ευρύτερο ενδιαίτημά μας επεκτάθηκε και στον ουρανό. Οι ουρανοί είναι δικοί μας, έλεγε ένα μάλλον χουντικής έμπνευσης διαφημιστικό σύνθημα της πολεμικής αεροπορίας, αν και στην πραγματικότητα οι ουρανοί, τουλάχιστον το μέρος τους που βρίσκεται στην τροπόσφαιρα και στη στρατόσφαιρα της Γης, ανήκουν ως επί το πλείστον στην αεροναυπηγική βιομηχανία που μοιράζει τα κερδοσκοπικά ενδιαφέροντά της μεταξύ πολέμου και αερομεταφορών αναψυχής ή εμπορίου. Οι εδαφικές, θαλάσσιες και ουράνιες επικράτειες (διαστημικές δεν έχουμε ακόμη, αλλά είναι ζήτημα χρόνου), παρά τις εθνικές κορόνες των κυρίαρχων κρατών και τις διενέξεις τους στα διεθνή δικαστήρια, κατά βάση είναι διάδρομοι διέλευσης του παγκοσμιοποιημένου πολέμου και του παγκοσμιοποιημένου εμπορίου.

Το Our Ocean είναι ένα διεθνές συνέδριο που γίνεται εδώ και μερικά χρόνια για τη διαχείριση των θαλασσών με όρους βιωσιμότητας. Τι σημαίνει αυτό; Οτι οι κατά τεκμήριον ιδιοκτήτες των θαλασσών, κράτη και κάθε μορφής χρήστες των διαδρομών και των πόρων τους, επιχειρούν μια αλλαγή στις τεχνολογίες της θάλασσας ώστε να αποτρέψουν έναν μη αναστρέψιμο κορεσμό στη ρύπανση, στην εξάντληση των πόρων και στον κατακερματισμό τους από υπερβολικές νομικές δεσμεύσεις και πολεμικές διενέξεις. Ποιοι είναι οι ανησυχούντες και διοργανωτές του συνεδρίου αυτού; Κατά βάση, είναι τα κράτη με ισχυρή ναυτιλία και κοιτάσματα υδρογονανθράκων, χερσαία ή θαλάσσια, ο διεθνής εφοπλισμός, υπό σημαίες κανονικές ή ευκαιρίας, οι πετρελαϊκές πολυεθνικές και, σε έναν βαθμό η ναυπηγοεπισκευαστική βιομηχανία που καλείται να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της λεγόμενης πράσινης μετάβασης. 

Είναι ειλικρινές το ενδιαφέρον τους για το μέλλον του/των Ωκεανού/ών; Βεβαίως, αλλά όχι με την οπτική των περιβαλλοντικών οργανώσεων που ζητούν, για παράδειγμα, να σταματήσουν οι εξορύξεις υδρογονανθράκων και οι σεισμικές έρευνες στην Ελληνική Τάφρο. Ούτε με την οπτική των επιστημόνων που μετρούν με ανησυχία την άνοδο της θερμοκρασίας των θαλασσών και την τήξη των πάγων. Ούτε με τα μάτια των βιολόγων που ζητούν να σταματήσει η υπεραλίευση. Ούτε φυσικά με τη σκοπιά των αναρχικών που τρόλαραν κάποτε τις ελληνοτουρκικές διαφορές με το σύνθημα «Το Αιγαίο ανήκει στα ψάρια του» -και στα κήτη του και στα μαλάκιά του και στα οστρακόδερμά του, σχεδόν όλα βρώσιμα και αναλώσιμα, για κακή τους τύχη-, πράγμα που κατ’ επέκταση ισχύει για όλα τα πελάγη, τις θάλασσες και τους ωκεανούς. 

Η ανησυχία του συνασπισμού ναυτιλιακών κρατών, εφοπλισμού και ενεργειακών εταιρειών είναι ότι πολεμικές, διπλωματικές, περιβαλλοντικές, ενεργειακές και άλλες κρίσεις μπορεί να προκαλούν όλο και συχνότερα διαταραχές στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα, που το μεγαλύτερο μέρος της εξακολουθεί και εξυπηρετείται διά θαλάσσης. Πάνω από το 80% κάθε μορφής αγαθών και πρώτων υλών, 11 δισεκατομμύρια τόνοι κάθε χρόνο, διακινούνται με τα τεράστια τάνκερ, πλοία ξηρού φορτίου και κοντέινερ μέσω των θαλάσσιων αρτηριών, από ωκεανό σε ωκεανό και από τη μια ήπειρο στην άλλη. Η «ελευθερία των θαλασσών» που, παρά τις ιδιοκτησιακές διακηρύξεις των αυτοκρατοριών και των κρατών, αποτέλεσε το εφαλτήριο κάθε εποχής παγκοσμιοποίησης, με αποκορύφωμα τη σημερινή καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, που δεν έχει αφήσει ανέγγιχτη σπιθαμή στεριάς και θάλασσας. Αλλά όσο πιο πλατιά και γενναιόδωρη είναι αυτή η «ελευθερία» για το πλοίο, το πεδίο τού υπεράνω εθνικών ανταγωνισμών πλωτού καπιταλισμού, τόσο πιο συχνά διαταράσσεται από απρόσμενες ή εντελώς προβλέψιμες και αναπόφευκτες κρίσεις. 

Από το έμφραγμα στους σταθμούς των εμπορευματοκιβωτίων στα μεγαλύτερα λιμάνια του κόσμου μετά την πανδημία και το παγκόσμιο λοκντάουν μέχρι το μπλόκο στην Ερυθρά Θάλασσα, στο Σουέζ ή στον Παναμά, λόγω πολέμου ή κλιματικών διαταραχών και ξηρασίας, τα περιστατικά πυκνώνουν. Και μπορεί για τους πλοιοκτήτες αυτά τα εμφράγματα να μεταφράζονται πρόσκαιρα σε υψηλότερη κερδοφορία χάρη στην εκτόξευση των ναύλων, αλλά ταυτόχρονα γίνονται η βάση μόνιμης ανασφάλειας και ρευστότητας, αλλά και πηγή τριβών μεταξύ του εφοπλισμού και των πελατών του, που σχεδόν ποτέ δεν βρίσκονται στην ίδια πλευρά της ιστορίας, της γεωπολιτικής και της γεωοικονομίας, της περιβαλλοντικής διαχείρισης. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας είναι το πιο χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα για την ακροβασία του εφοπλισμού σε δυο βάρκες. 

Επομένως, ειδικά ο πανταχού παρών ελληνικός εφοπλισμός, που υπήρξε συνδιαμορφωτής της μεταπολεμικής «απελευθέρωσης» των θαλασσών, με δεξαμενόπλοια που εξυπηρετούσαν «και τον αστυφύλαξ και τον χωροφύλαξ», σπάζοντας το ένα εμπάργκο και τηρώντας απαρέγκλιτα ένα άλλο, τροφοδοτώντας ταυτόχρονα εχθρούς και συμμάχους και φτιάχνοντας υπεράκτια ναυτιλιακά προτεκτοράτα βολικά για όλους, αυτοί οι καραβοκυραίοι και καπεταναίοι του θαλάσσιου ιμπεριαλισμού έχουν κάθε λόγο να ψάξουν τους νέους όρους για να διαφυλαχθεί η «ελευθερία των θαλασσών». Μπορούν να γίνουν όσο πράσινοι, όσο ειρηνοποιοί, όσο πατριώτες και όσο διεθνιστές χρειάζεται ώστε οι ωκεανοί να μείνουν δικοί τους. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Η ελληνική ναυτιλία συνετέλεσε, αφενός, στην αποτροπή της μετατροπής θαλάσσιων περασμάτων σε μοχλούς αποαποικιοποίησης, σε εργαλεία των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων και της οικονομικής ανεξαρτησίας του Τρίτου Κόσμου, και αφετέρου, στη δημιουργία νεοαποικιακών μορφών συσσώρευσης φυλετικά παραγόμενης υπεραξίας, εκτός του ελέγχου και της δικαιοδοσίας των εθνών-κρατών. Πλέοντας στα θαλάσσια βήματα του αποικιακού προκατόχου του, το τάνκερ παρήγαγε νέες νομικές και οικονομικές δομές απεδαφικοποίησης της υπεραξίας και μετατροπής της σε ιδιωτική ιδιοκτησία. Αυτό συντελέστηκε μέσα από ένα νέο «τριγωνικό εμπόριο» που συνέδεσε υπεράκτιες εταιρείες, πλοία με σημαίες ευκαιρίας (open registry) και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, αρχικά της Βρετανίας και μετέπειτα των ΗΠΑ.

Νικόλας Κοσματόπουλος, «Το λευκό στο βαθύ γαλάζιο: θαλάσσιες αποικιακότητες και ελληνόκτητος εφοπλισμός» (από την έκδοση «Ελληνικές Αποικιακότητες», Ιδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ – Decolonize Hellas)