Η αθλιότητα της ηθικολογίας (28/3/2009)

Κόσμος πάει κι έρχεται στο Μέγαρο Μαξίμου. Φαίνεται ότι είναι πεσμένο το ηθικό (αλλά, προς Θεού, όχι η ηθική!) του αρχηγού. Εγώ πάλι δεν πιστεύω τίποτα. Πονούν τα παλικάρια; Κι αν δεν πονούν, γιατί και να κουραστούν; Ακάματοι στο έργο της ακαμάτρας εξουσίας… Αλλά δεν είναι το θέμα μου η κόπωσή τους. Αυτά είναι θέματα παμμέγιστων δημοσιογράφων που δέχονται de profundis εκμυστηρεύσεις παμμέγιστων ηγετών. Ούτε παρωνυχίδα στ’ ακροδάκτυλο του αριστερού τους ποδιού εγώ… Τι έλεγα; Α, ναι, για τα σούρτα-φέρτα στο Μαξίμου. Χαϊλίκια. Και να οι ευρωκράτες και οι νομπελίστες και οι παγκόσμιοι τραπεζίτες. Όλοι τους κάνουν κονσομασιόν στην κρίση. Να δείτε που αυτή η λέξη κάποια στιγμή θα λογοκριθεί διά ροπάλου. Η κρίση, όχι η κονσομασιόν. Θα ποινικοποιηθεί η χρήση της ακριβώς σαν την κουκούλα. Και χειρότερα. Μέχρι ισόβια θα επισύρει. Μη σας πω ότι μπορεί να δούμε και επαναφορά της θανατικής ποινής. Αλλά αυτά, μετά, όταν θα μας περάσει η κρίση. Προς το παρόν, την εξορκίζουμε ομαδικώς. Σαν να μπήκαν στο αγνό σώμα του οικονομικού μας πολιτισμού ο Μάμμων, ο Λεβιάθαν και ο Βιλφεγώρ μαζί...

Ένας εκ των εξορκιστών τους που πρόσφατα πέρασαν από το Μέγαρο Μαξίμου ήταν και ο κ. Ρότσιλντ. Για την ακρίβεια, ο κ. Νταβίντ ντε Ροτσίλντ, του γαλλικού κλάδου της οικογενείας που μεσουρανεί στο διεθνές τραπεζικό στερέωμα εδώ και τρεις αιώνες. Είχε κι αυτός την εξήγησή του για την κρίση. «Φταίει -είπε- η βουλιμία των τραπεζών και των στελεχών τους». Τι πρωτότυπο! Για Νόμπελ!

Αν αναλογιστεί κανείς ποιος το είπε, τι εκπροσωπεί, ποιας οικονομικής και επιχειρηματικής κουλτούρας απόγονος είναι, θα μπορούσε να αντιπαρέλθει την εκτίμηση με το γνωστό ρητό «κλαίνε οι χήρες, κλαίνε κι οι παντρεμένες». Γιατί ο οίκος Ρότσιλντ, με την ιστορία των 265 ετών και τη διάχυση της τραπεζικής του αυτοκρατορίας σε όλο το οικονομικό μας σύμπαν, έχει την ευθύνη (μαζί με τους ομόσταυλούς του) για την ίδρυση κεντρικών τραπεζών, για τη δημιουργία σχεδόν όλου του ευρωπαϊκού και αμερικανικού πιστωτικού συστήματος, για τους αιματηρούς πολέμους και τα κρατικά χρέη που το έθρεψαν, για όλα τα κραχ και τις υφέσεις που το διέτρεξαν μέχρι τις μέρες μας, αφήνοντας πίσω πτώματα και συντρίμμια. Αλλά, εμείς δεν πιστεύουμε στην οικογενειακή, ούτε πολύ περισσότερο στη γενεαλογική ευθύνη... Οπότε, υποθέτουμε ότι οι σημερινοί Ρότσιλντ έχουν ένα ηθικό κώδικα κατά τι βελτιωμένο σε σχέση με αυτόν των προγόνων τους, που χρηματοδοτούσαν ταυτόχρονα και τον Ναπολέοντα και τον Ουέλιγκτον λίγο πριν η συντριβή του πρώτου στο Βατερλό τούς αποφέρει εκατομμύρια λίρες στο χρηματιστήριο του Λονδίνου.

Το πρόβλημα δεν είναι λοιπόν οι Ρότσιλντ και η ευκολία με την οποία αποδίδουν την ύφεση στην απληστία των τραπεζικών στελεχών – δηλαδή των υπαλλήλων τους. Το πρόβλημα είναι η ευκολία με την οποία η πλειοψηφία της κοινής γνώμης (9 στους 10 Έλληνες, για παράδειγμα, σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση) έχουν υιοθετήσει ακριβώς την ίδια άποψη. Ότι για όλα φταίνε τα golden boys. Η άποψη αυτή έχει παγκοσμιοποιηθεί και έχει επισημοποιηθεί μ’ έναν τρόπο σχεδόν αμετάκλητο. Και η ευκολία με την οποία αρκετές κυβερνήσεις υιοθέτησαν μέτρα περιορισμού στα bonus, τα stock options, στις αμοιβές και τις πολυτελείς παρεκτροπές των στελεχών καταδεικνύει -μεταξύ άλλων- μιαν αγωνία ηθικής εξυγίανσης του οικονομικού μηχανισμού της αγοράς και του κέρδους, ως κινητήριας δύναμης του επιχειρηματικού κύκλου. Και αντιστρόφως, ότι η κρίση εξηγείται από την εκτροπή μερικών κωλόπαιδων από έναν υπαρκτό ηθικό κανόνα, έναν κανόνα μέτρου που διατρέχει τον καπιταλισμό. Ο οποίος, αν τηρείται, διασφαλίζει οικονομική ομαλότητα και αειφορία, χωρίς κρίσεις υπερπαραγωγής και ζήτησης.

Η ηθικολογική αιτιολόγηση της ύφεσης έχει δύο λειτουργίες. Πρώτον, υπονοεί ότι, εφόσον ο καπιταλισμός της αγοράς απαλλαγεί από τους «άπληστους», τους αλαζόνες και τους άρπαγες, μπορεί να επανέλθει σ’ έναν ενάρετο οικονομικό κύκλο, χωρίς δυσάρεστες εκπλήξεις. Και δεύτερον -και σημαντικότερο- «αποκαλύπτει» ότι το πρόβλημα δεν βρίσκεται στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας, αλλά λίγο κάτω απ’ αυτήν. Δεν είναι η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, αλλά η διαχείρισή της, δεν είναι οι αφανείς ιδιοκτήτες των επιχειρηματικών κολοσσών αλλά οι υφιστάμενοί τους που υπερέβησαν τα εσκαμμένα, που το παράχεσαν, για να χρησιμοποιήσω μια έκφραση που προσβάλλει τα χρηστά σας ήθη. Δεν είναι οι βασικοί μέτοχοι, οι πραγματικοί κύριοι των εταιρειών, αλλά οι τεχνοκράτες στους οποίους εμπιστεύθηκαν τη διοίκηση των επιχειρήσεων, τη διαχείριση του πλούτου, τους παραγωγικούς στόχους, τα σχέδια επέκτασης των αγορών, το παιχνίδι στα χρηματιστήρια, τις επενδύσεις, τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού. Αυτοί, στους οποίους εμπιστεύθηκαν ακόμη και το δικαίωμα να καθορίζουν το ύψος των αμοιβών και των προνομίων τους, «χάλασαν τη δουλειά», εξέτρεψαν τις επιχειρήσεις από τα όρια των δυνατοτήτων τους, δημιούργησαν «φούσκες», προκάλεσαν την κοινωνία με την προκλητική χλιδή του βίου τους και έριξαν το σκάφος στα ύφαλα της ύφεσης. Η ιδιοκτησία, αφανής, προστατευμένη πίσω από τα νομικά τείχη της ανώνυμης εταιρείας, χαμένη κατά κανόνα στην ανωνυμία του πλήθους του «λαϊκού καπιταλισμού» και της «δημοκρατίας των μετόχων», δικαιούται να νίψει τα χείρας της ως Πόντιος Πιλάτος. «Αθώα ειμί του αίματος τούτου, υμείς όψεσθε»… Κανένα ρόλο δεν έπαιξαν στην κρίση η ακόρεστη δίψα για υψηλότερα κέρδη, για μεγαλύτερα μερίσματα, για θεαματικές αποδόσεις μετοχών, για κατάκτηση νέων αγορών, για εξουθένωση και εξαφάνιση περισσότερων ανταγωνιστών, για περισσότερη και φθηνότερη εργασία, για ληστρική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Για όλα φταίνε οι υπάλληλοί μας, η αριστοκρατία της εργασίας, οι νεόπλουτοι διαχειριστές του πλούτου μας, τα golden boys…

Αυτή η ηθική αποκατάσταση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας διά της ενοχοποίησης των αδέξιων και άπληστων διαχειριστών της συμπληρώνεται από την επιχείρηση θυματοποίησης των Κροίσων της κρίσης. Εδώ πέφτουν οι λίστες της απωλείας… Πόσα έχασε ο Μπιλ Γκέιτς, τι έχασαν οι Ρώσοι ολιγάρχες, πόσο «φτωχοί» έγιναν οι πλουσιότεροι άνθρωποι στον κόσμο… Οι απολογισμοί είναι ιλιγγιώδεις, οι λίστες του «Forbes» πενθούν, κλαίνε καθώς μετρούν τα δισεκατομμύρια που χάθηκαν, και το μόνο που απομένει είναι να εκφράσουμε την παρόρμησή μας για έναν έρανο αποκατάστασης των περιουσιών τους…

Αυτό το τελευταίο, βέβαια, είναι κάτι που ήδη γίνεται. Όχι ακριβώς με τη μορφή ενός εράνου με εθελοντική συμμετοχή, αλλά με τη βίαιη αναδιανομή του κρατικά ελεγχόμενου πλούτου (δηλαδή, του πλούτου των φορολογουμένων) υπέρ των «πτωχών» πλουσίων. Η διαχεόμενη πεποίθηση ότι η ύφεση έχει μια ομοιόμορφη, ή τουλάχιστον αναλογική, επίδραση σε εισοδήματα και τάξεις (23% των περιουσιών τους έχασαν οι πλούσιοι του «Forbes» σε ένα χρόνο, τι θα γίνει αν χάσουν και οι μισθωτοί ένα 5%;), γίνεται το ηθικό πρόσχημα για να διοχετευθούν δισεκατομμύρια στην πλευρά της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής. Έτσι, η ηθική κάθαρση του καπιταλισμού της αγοράς (διά της σταύρωσης των golden boys and girls) δίνει τη λαβή στις πολιτικές ελίτ να επιχειρήσουν μια επανενεργοποίηση του μηχανισμού της απληστίας: επειδή μόνον ο πλούτος γεννά πλούτο, για να ξεκινήσει και πάλι ο κύκλος της αύξησής του, για να βγούμε από την ύφεση και την παραγωγική συρρίκνωση, πρέπει να ταΐσουμε το «θηρίο» με πλούτο και αισιοδοξία για την περαιτέρω αύξησή του. Ο χαλινός αρκεί να μπει στους διαμεσολαβητές, στους διαχειριστές, στους παρεκτραπέντες και ακόρεστους μάνατζερ.

Βεβαίως, καθώς οι απώλειες της ύφεσης, η εκκωφαντική εξαέρωση της χρηματοπιστωτικής -και όχι μόνο- φούσκας, μετριούνται σε τρισεκατομμύρια ευρώ ή δολάρια, προκαλούνται και ορισμένοι αριθμητικοί συνειρμοί. Αν αθροίσει κανείς τις προκλητικές αμοιβές και παροχές των απανταχού «διαμεσολαβητών» του αστικού πλούτου, ενδεχομένως να βρει αρκετά δισεκατομμύρια ενθυλακωμένα και μεταποιημένα σε πολυτελείς δαπάνες (σπίτια, σκάφη, αεροσκάφη…), αλλά αυτά εξηγούν ένα πολύ μικρό μέρος της ζημιάς. Το 2%, το 3%, άντε το 5%. Τα υπόλοιπα τρισεκατομμύρια πού πήγαν; Οι κύριοι Ρότσιλντ του οικονομικού μας σύμπαντος είναι οι μόνοι που μπορούν να δώσουν λύση στο μυστήριο. Αλλά δεν υποχρεούνται κιόλας. Θεωρητικά, πρέπει να τους είμαστε ευγνώμονες και μόνο για το γεγονός ότι μας αποκάλυψαν ένα από τα εκατοντάδες παζλ της απάτης – αλλά, προς Θεού, όχι την εικόνα. Κι αυτοί με τη σειρά τους μάς είναι ευγνώμονες που τους πιστέψαμε. Στο κάτω κάτω, γιατί να σπαταλάνε τζάμπα, σε αμοιβές και bonus σφογγοκωλαρίων, την υπεραξία τους όταν μπορούν να την έχουν όλη δική τους;