… Κι έτσι γιορτάσαμε σε άλλη μια σεμνή τελετή άλλη μια στρογγυλή επέτειο της επαναγραφόμενης ιστορίας της ανθρωπότητας. Ήταν όλοι εκεί, στο Βερολίνο, όλοι και πάλι λίγο Βερολινέζοι σαν τον μακαρίτη τον Κένεντι, κι ο Σαρκοζί, κι ο Ομπάμα, κι ο Μπράουν, κι ο Μεντβέντεφ, κι ο Γκορμπατσόφ. Α! βέβαια, ο Γκόρμπι βρήκε λίγο χρόνο ανάμεσα στις επαφές του με τους Ρώσους ολιγάρχες και τους σχεδιαστές του επόμενου διαφημιστικού σποτ, όπου πιθανώς θα πρωταγωνιστήσει, είναι άλλωστε και λίγο δικό του παιδί η πτώση του Τείχους. Έτσι θέλει να πιστεύει τουλάχιστον, έτσι θέλουν να πιστεύουν όσοι θαρρούν ακόμη ότι η ιστορία δεν γράφεται από τις κοινωνίες, από τη συνειδητή κι αυθόρμητη κίνησή τους, αλλά σχεδιάζεται σε σκοτεινά πολιτικά και διπλωματικά εργαστήρια.
Τι γιορτάσαμε, ακριβώς; Τα εικοσάχρονα από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, την αρχή του τέλους ενός ολόκληρου μπλοκ καθεστώτων -της μισής Ευρώπης- που μετέτρεψαν σε μαζικές διαψεύσεις και προσωπικές ματαιώσεις την προσδοκία της ανθρωπότητας ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός. Τα γεγονότα που ξεκίνησαν τον Νοέμβριο του 1989 και κράτησαν περίπου δύο χρόνια, σαρώνοντας τον ανύπαρκτο σοσιαλισμό όλων των εκδοχών και αποχρώσεων, καταγράφονται από τους νικητές της Ιστορίας (πάντα η Ιστορία γράφεται από τους νικητές) ως «πτώση του κομμουνισμού». Διαμορφώνονται έτσι γενιές ανθρώπων με την πεποίθηση -ή απλώς την εντύπωση- ότι ο κομμουνισμός υπήρξε μια υλική πραγματικότητα που γνώρισε ένα σεβαστό τμήμα της ανθρωπότητας, και μάλιστα με τον πιο επώδυνο τρόπο, μια πραγματικότητα που απέτυχε και κατέρρευσε εκκωφαντικά. Πρόκειται, βεβαίως, για μια ιστορική και γνωσιολογική λαθροχειρία που επιδιώκει να απαξιώσει ηθικά κάθε απελευθερωτικό όραμα στο όνομα των απεχθών στρεβλώσεών του. Για να εξηγούμεθα: Ο κομμουνισμός δεν κατέρρευσε το 1989. Δεν καταρρέει κάτι που δεν έχει οικοδομηθεί, ούτε καν ως καρικατούρα ή σκηνικό στο θέατρο της εικονικής πραγματικότητας. Η ανθρωπότητα - τουλάχιστον οι λεγόμενοι «ιστορικοί λαοί»- δεν έχει γνωρίσει τι φρούτο είναι ο κομμουνισμός. Οι τελευταίες μορφές κομμουνισμού που γνώρισε το είδος μας πρέπει να εξαλείφθηκαν εδώ και 5.000-6.000 χρόνια. Και «ντοκουμέντα» από την κατάρρευση των «τειχών» τους δεν έχουν απομείνει – με εξαίρεση ίσως τους μακρινούς απόηχους του πρωτόγονου κοινοτισμού που συνάντησαν οι ανθρωπολόγοι στις τελευταίες απομονωμένες φυλές της τροπικής ζώνης. Τους Ινδιάνους, για παράδειγμα, που συνάντησε ο μακαρίτης Κλοντ Λεβί Στρος πριν από 70 χρόνια στην κεντρική Βραζιλία.
Μας άφησε χρόνους κι ο Κλοντ Λεβί Στρος εδώ και δύο εβδομάδες κι εξέλιπε έτσι ένας ισχυρός μάρτυρας για της ιστορίας το αληθές: Τα τείχη που όρθωσε ο πολιτισμός της αγοράς, της εμπορευματοποίησης, του οικονομικού ανταγωνισμού, της λεηλασίας της φύσης, της δουλείας, της δουλοπαροικίας, της αποικιοκρατίας, των ιμπεριαλισμών, των παγκόσμιων και τοπικών πολέμων, των εθνικών ανταγωνισμών, των οικονομικών κρίσεων, της κοινωνικής ανισότητας, της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, των φυλετικών διακρίσεων, του ρατσισμού, των αναγκαστικών μεταναστεύσεων, της απληστίας ως μόνου όρου επιβίωσης για άτομα, τάξεις και κοινωνίες. Αυτά τα τείχη είναι αλώβητα εδώ και αιώνες, παρά τις νικηφόρες επαναστάσεις που χάθηκαν, παρά τις εξεγέρσεις του 1989 που διοχέτευσαν τις απελευθερωτικές προσδοκίες σε έναν θρίαμβο του καπιταλισμού.
Οφείλουμε στον Κλοντ Λεβί-Στρος, και αρκετούς ακόμη ανθρωπολόγους, την αποκάλυψη των «τειχών» που είχε υψώσει ο δυτικός πολιτισμός απέναντι στους «αγρίους» που ξεχάστηκαν στα δάση της Αμαζονίας, στους «Θλιμμένους Τροπικούς». Οφείλουμε στον Στρος την υπενθύμιση ότι η ανθρωπότητα, ανεβασμένη στο άρμα της «προόδου», απομακρύνθηκε επικίνδυνα από τη φύση της, απ’ τον ίδιο τον ανθρωπισμό της. Ποιον ανθρωπισμό; Προφανώς όχι τον ανθρωπισμό της France Telecom και των αυτοχείρων μισθωτών σκλάβων της, ούτε τον ανθρωπισμό που εξήρε ο Σαρκοζί στον Κλοντ Λεβί-Στρος, αποτίνοντας τιμές στον εκλιπόντα επιστήμονα που έχωσε βαθιά το μαχαίρι στη σάρκα της «πολιτισμένης» ανθρωπότητας. Ο ανθρωπισμός του Σαρκοζί και ο ανθρωπισμός του Στρος; Καμία σχέση! Ο Στρος δήλωνε αντι-ανθρωπιστής, τουλάχιστον ως προς το περιεχόμενο που έδωσαν στον ανθρωπισμό η αποικιοκρατία και η καπιταλιστική βαρβαρότητα, όταν αφάνιζε με τα όπλα ή με την «πρόοδο» τους τελευταίους παραδείσους πρωτόγονου κοινοτισμού, οικονομίας του δώρου και αρμονικής συνύπαρξης με τη φύση. «Ο σωστός ανθρωπισμός -έλεγε ο Στρος- δεν αρχίζει από τον εαυτό του, αλλά τοποθετεί τον κόσμο πριν από τη ζωή, τη ζωή πριν από τον άνθρωπο, τον σεβασμό των άλλων πλασμάτων πριν από τη φιλαυτία του… Και η διαμονή ενός ή δύο εκατομμυρίων ετών πάνω σ’ αυτή τη Γη (αφού, ούτως ή άλλως, θα φτάσει κάποτε σε ένα τέρμα) δεν θα έπρεπε να χρησιμεύει σα δικαιολογία για οποιοδήποτε ζωικό είδος, έστω και το δικό μας, για να την οικειοποιηθεί σαν να ήταν αντικείμενο και για να συμπεριφέρεται δίχως καμιά συστολή και διακριτικότητα».
Πανηγυρίσαμε, λοιπόν, την εικοσαετή επέτειο από την πτώση του Τείχους. Έτσι, ο αστικός κόσμος θαρρεί πως έχει κλείσει τους λογαριασμούς του με την ιστορία, εμπεδώνοντας την αντίληψη ότι η μόνη νοητή κατάσταση ελευθερίας είναι η ελευθερία των αγορών. Ότι -εν ολίγοις- ο καπιταλισμός είναι η τελευταία λέξη της ανθρώπινης προόδου, με όλες τις αναπόφευκτες αναπηρίες του: τις κυκλικές κρίσεις, τις υφέσεις, την άνιση κατανομή του πλούτου. Αλλά και με όλα τα πλούσια ελέη του: την αφθονία των αγαθών, το πλήθος των ευκαιριών, την προσδοκία της ατομικής ανέλιξης που παρηγορεί τη ματαίωση της συλλογικής ευημερίας. «Ποιο άλλο σύστημα είναι ικανό να εξασφαλίσει και πολιτικές ελευθερίες και οικονομικές ευκαιρίες, και δικαίωμα ψήφου και δικαίωμα σε ένα Volkswagen;», είναι το ρητορικό ερώτημα που υπονοούν οι πανηγυρισμοί πάνω στη σορό του ανύπαρκτου κομμουνισμού. Αλλά, το ερώτημα αυτό αποκρύπτει το γεγονός ότι, καθισμένοι πίσω από το τιμόνι ενός δυτικογερμανικού Volkswagen ή ενός ανατολικογερμανικού Trabant, οι Βερολινέζοι (κι όλοι όσοι είμαστε Βερολινέζοι) επί της ουσίας ήσαν και πριν το 1989 (όπως είναι και τώρα) στην ίδια πλευρά του «Τείχους της Προόδου». Όπως είναι οι Κινέζοι που οικοδομούν τον «κομμουνισμό» του άγριου καπιταλισμού, ένθεν κακείθεν του Σινικού Τείχους, όπου το μόνο αντικείμενο συλλογικής ιδιοκτησίας είναι οι άφθονοι, φθηνοί, σιωπηλοί και πειθήνιοι ανθρώπινοι πόροι.
Η περιβαλλοντική απειλή που φέρνει τον πλανήτη σε κατάσταση εμφράγματος είναι η πιο απτή απόδειξη ότι τα δύο οικονομικά συστήματα που συνυπήρξαν σε κατάσταση Ψυχρού Πολέμου για 45 χρόνια, ο καπιταλισμός της αγοράς και ο κρατικός καπιταλισμός της κομματικής νομενκλατούρας, «δούλεψαν» για την ίδια πλευρά του «Τείχους», για την ίδια εγωιστική αντίληψη περί ανθρώπινης προόδου που συνίσταται στην αντιμετώπιση της φύσης (και του ίδιου του ανθρώπου) ως αναλώσιμου υλικού της οικονομικής μηχανής. Συμπεριφέρθηκαν ως «θερμές» κοινωνίες -όπως θα έλεγε ο Στρος- που, «ακριβώς όπως οι θερμοδυναμικές μηχανές, καταναλώνουν και προοδευτικά καταστρέφουν τις πηγές ενέργειάς τους». Το μόνιμο πια νέφος αιθαλομίχλης πάνω από το Πεκίνο, η αποστράγγιση των φυσικών πόρων της Ρωσίας από τους μετα-κομμουνιστές ολιγάρχες, η ακόρεστη ενεργειακή δίψα της Ευρώπης και της Αμερικής, η βύθιση της Αφρικής στον φαύλο κύκλο εμφυλίων, οικολογικής κατάρρευσης και «πολιτισμένων» επιδημιών θυμίζουν απλώς ότι αυτή η διαδρομή έχει τέλος, και μάλιστα καθόλου happy. Χτυπάει τοίχο. Ή Τείχος.
Δεν υποδεικνύω -ούτε ο Στρος έκανε κάτι τέτοιο- να πετάξουμε στα σκουπίδια τόσες χιλιετίες πολιτισμού και προόδου, να απαλλαγούμε από τα κινητά, τα αυτοκίνητα, τα αεροπλάνα, τα φάρμακα, τα καλομαγειρεμένα φαγητά, τη γραφή, την τέχνη, τη φιλοσοφία και όλα τα επιτεύγματα που περιορίζουν τους φυσικούς μας καταναγκασμούς. Αλλά χρειάζεται να «εμβολιαστούμε» με μια γερή δόση από την ξεχασμένη «άγρια σκέψη» των προγόνων μας που αντλούσε απόλαυση και από τη στασιμότητα. Που αντιλαμβανόταν με την υποτυπώδη, τοτεμική φιλοσοφία της αυτό που αποδεικνύουν απρόθυμα όλες οι επιστήμες, αυτό που μας θυμίζει ο Στρος: ότι ο κόσμος ξεκίνησε χωρίς τον άνθρωπο και θα τελειώσει χωρίς αυτόν. Κι αυτό είναι αδύνατο να αντιστραφεί, όσες χιλιετίες «προόδου» κι αν ακολουθήσουν.
Λέτε να ήξεραν κάτι περισσότερο η Μάγια που σταμάτησαν το ημερολόγιό τους στο 2012;
αα! ρε ξάδερφε, είσαι υπέροχος...
ReplyDelete