Το χρέος το ευλόγησε ο θεός

ΕφΣυν, 23-24/1/2021

ΠΑΙΔΙΟΘΕΝ είχα πρόβλημα με τα μαθηματικά. Και παρότι κουτσά στραβά τα έβγαλα πέρα με την απλή αριθμητική, δεν κώλωσα στην άλγεβρα και δεν έμεινα στον τόπο από τις συναρτήσεις, δεν περίμενα ότι, μεσήλικας πια, θα ανακάλυπτα πως έχω θέμα με τα «φανταμένταλς» και τα «ελεμένταρίς» μου. Οτι δεν αντιλαμβάνομαι πως το 65 είναι μεγαλύτερο από το 100. Και ότι το 200 σαφώς υπερβαίνει το 124. Οτι ένα θετικό μέγεθος που θεωρείται δυσβάστακτο όταν μετριέται στα 200 δισ., όταν πάει στα 340 δισ. είναι μια χαρά ανεκτό και διαχειρίσιμο. Κι ότι, αντίστροφα, ένα αρνητικό μέγεθος, ένα έλλειμμα για παράδειγμα που είναι ήδη προβληματικό όταν μετριέται στο -4, αν τριπλασιαστεί στο -12 γίνεται σχεδόν αξιολάτρευτο.

Με καθησυχάζει η διαπίστωση ότι όλα αυτά δεν είναι συμπτώματα δικής μου προϊούσης Αλτσχάιμερ ή αρχομένης γεροντικής άνοιας, αλλά μιας τεκτονικής ανατροπής στα θεμελιώδη της γενικής οικονομικής διάνοιας. Ό,τι μάθατε την δεκαετία που πέρασε ξεχάστε το. Το χρέος μπορεί να είναι ένα καλό πράγμα, ίσως και να το έχει ευλογήσει και ο θεός, πάντως προς θάνατον δεν είναι. Οχι τουλάχιστον όπως ήταν το 2010. Το χρεοστάσιο επίσης δεν είναι κάτι συγκλονιστικό, μια στάση πληρωμών μπορεί να μην είναι και η συντέλεια του κόσμου, αρκεί να τα βρεις με τους κατόχους των κρατικών ομολόγων σου, που είναι πιο έτοιμοι και πρόθυμοι από ποτέ να σου κάνουν όσες αναχρηματοδοτήσεις και όσα swap θέλεις, ακόμη και με αρνητικά επιτόκια. Το ισοζύγιο επίσης, και το δημοσιονομικό και το πρωτογενές, αυτό που μια γενιά έχει μάθει πια πως πρέπει να είναι πάντα πλεόνασμα για δεκαετίες, μέχρι το 2050 και βάλε, ε, δεν χάθηκε ο κόσμος να γίνει και έλλειμμα. Και 3% και 4% και 14% του ΑΕΠ να γίνει θα το διαχειριστούμε, δεν θα πεθάνουμε κιόλας.

ΞΕΧΑΣΤΕ ΟΣΑ ΞΕΡΑΤΕ! Κι αν είπαμε καμιά κουβέντα παραπάνω στα πέτρινα χρόνια της σκληρής μνημονιακής διαπαιδαγώγησης, αν μας ξέφυγε καμιά υπερβολή, νερό κι αλάτι. Το μικρό μπορεί να είναι μεγάλο, τελικά, και αντιστρόφως. Το πολύ μπορεί να είναι λίγο. Το θετικό μπορεί να είναι αρνητικό. Το έλλειμμα μπορεί να είναι πλεόνασμα ή κάποιας μορφής πλεονέκτημα, τέλος πάντων. Και το χρέος μπορεί να είναι απαίτηση. Οχι εισιτήριο για την κόλαση, αλλά εξιτήριο για τον παράδεισο. Το χρέος είναι ευλογημένο απ’ τον θεό, όποιον θεό κι αν πιστεύει ο καθείς, ακόμη κι αν είναι ο μαμωνάς, το ευρώ ή το bitcoin.

Ολα αυτά τα συγκλονιστικά συντελούνται μπροστά μας και κανείς δεν νιώθει την υποχρέωση να μας εξηγήσει πώς ακριβώς αιτιολογείται, με τα μαθηματικά και την κοινή λογική, το διανοητικό άλμα που έχουν κάνει οι ιερείς της δημοσιονομικής ορθοδοξίας. Πώς εξηγείται ότι οι κάτοχοι των βαρέων βιογραφικών, με τα MBA εκ Columbia και LSE, που κανονικά θα έπρεπε να έχουν σκίσει όχι μόνο τα διδακτορικά τους, αλλά και τα απολυτήρια του Δημοτικού, γλείφουν εκεί που έφτυναν και με προσαρμοστικότητα ασπονδύλων μάς λένε σήμερα ότι το δημόσιο χρέος των 340 δισ. ευρώ και των 200% του ΑΕΠ -για να μιλήσουμε μόνο για την Ελλάδα- είναι μια χαρά βιώσιμο, ενώ το 2010, στο 146% του ΑΕΠ, ήταν όχι απλώς αβίωτο, αλλά απαίτησε μια δεκαετία οδύνης, δημοσιονομικού βασανισμού, τριών μνημονίων, 1,5 εκατομμυρίων ανέργων, 500.000 μεταναστών, μαζικής φτωχοποίησης του πληθυσμού και διάλυσης της παραγωγικής βάσης της χώρας;
Αν ήμασταν Αμερικανοί ή πολύ περισσότερο Ιάπωνες, θα έλεγα ότι δεν υπάρχει πρόβλημα. Οι Ιάπωνες όχι απλώς έχουν μάθει να ζουν με το υψηλό δημόσιο χρέος -το χαμηλότερο στη δεκαετία ήταν 220% του ιαπωνικού ΑΕΠ, τώρα μια χαρά αισθάνονται με 240%-, αλλά το θεωρούν και δείγμα οικονομικής ευρωστίας, ιδιαίτερα όταν το καμαρώνουν να διπλασιάζεται (σχεδόν στο 500% του ΑΕΠ!) μαζί με το ιδιωτικό τους χρέος. Αλλά είμαστε στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ενωση, έχουμε ενστερνιστεί με αιματηρές (κυριολεκτικά) προσπάθειες το πνεύμα Σόιμπλε. Εχουμε εξοικειωθεί με την ιδέα ότι οι αγορές τιμωρούν τις δημοσιονομικά άτακτες χώρες, έχουμε συμφιλιωθεί με την ιστορική πεποίθηση ότι αν η Ελλάδα το 2010 αθετούσε το χρέος της, αν το 2015 αποφάσιζε να διαγράψει μονομερώς ένα σημαντικό μέρος του, αν δεν πειθαρχούσε στους κανόνες για ιώβεια καρτερία στην παραγωγή πλεονασμάτων, θα κατέρρεε η ευρωζώνη, η παγκόσμια οικονομία, ο καπιταλισμός, ίσως και το ηλιακό σύστημα.

ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑ να υποψιαστώ ότι όλη αυτή η μετάλλαξη στα οικονομικά και πολιτικά ιερατεία, ότι αυτή η μεταμόρφωση στις άπληστες αγορές και στα κερδοσκοπικά κεφάλαια, που άλλοτε έπαιζαν ακριβά στοιχήματα σε κρατικές χρεοκοπίες, ενώ τώρα πρόθυμα πληρώνουν φύλακτρα για να παρκάρουν τα λεφτά τους σε ομόλογα ακόμη και της πιο υπερχρεωμένης χώρας στον κόσμο, είναι μια μυστηριώδης παρενέργεια της Covid-19. Πλην όμως αφενός δεν έχει καταγραφεί και αναφερθεί από τους λοιμωξιολόγους, αφετέρου είναι μάλλον απίθανο να προσέβαλε ταυτόχρονα όλα τα ιερά τέρατα του νεοφιλελευθερισμού, του μονεταρισμού και του ορντολιμπεραλισμού.

Ως εκ τούτου θα πρέπει να καταφύγουμε σε πιο συμβατικές εξηγήσεις για να λύσουμε το μυστήριο τι ωθεί το ΔΝΤ, θεματοφύλακα της παγκόσμιας τοκογλυφίας, που μετρούσε μεμψίμοιρα τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους όταν ήταν 124% του ΑΕΠ, να συμβουλεύει τις κυβερνήσεις να φουσκώσουν άφοβα τα χρέη και να αυξήσουν χωρίς αναστολές τα ελλείμματά τους. Τι παρακινεί τη Γερμανία να αυξάνει κατά 300 δισ. και 10 ποσοστιαίες μονάδες το χρέος της σε έναν χρόνο και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να μην καταρρέει στην ιδέα ότι το χρέος της ευρωζώνης έφτασε τα 11,5 τρισ. ευρώ και το 100% του ΑΕΠ πέρσι και να ενθαρρύνει τις χώρες να δώσουν κι άλλο πόνο στις αγορές;

Θα μπορούσαμε να αναζητήσουμε εξηγήσεις ψυχαναλυτικού χαρακτήρα, τις τύψεις για παράδειγμα που ενσπείρει ο φόβος του θανάτου ακόμη και στα γεράκια της απληστίας. Αλλά προτείνω μια συμβατικότερη προσέγγιση: όσοι αποδίδουν στα οικονομικά το κύρος και τις βεβαιότητες μιας θετικής επιστήμης, καλό θα είναι να το ξανασκεφτούν. Το μόνο που συνδέει τα οικονομικά (των οικονομικών της αθώας απάτης, όπως τα έχει αποκαλέσει ο Γκαλμπρέιθ στο κύκνειο άσμα του, αποκαλύπτοντας την αλχημεία των αγορών, των μεγεθών και των δεικτών) με τον ορθολογισμό είναι τα συμφέροντα που υπηρετούν σε κάθε συγκυρία. Σήμερα αγαπάνε χρέη και ελλείμματα, αύριο μεθαύριο θα τα μισήσουν ξανά. Σήμερα κάνουν ότι δεν θα βλέπουν, όταν τελειώσουμε με τα εμβόλια και την πανδημία θα έρθουν να μας ζητήσουν τον λογαριασμό. Τα οικονομικά τελικά είναι η τέχνη του κοινωνικού τυχοδιωκτισμού και της πολιτικής εξαπάτησης, καρυκευμένα με ολίγη στατιστική και ολίγη οικονομετρία.



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Τελικά η σκέψη για το χρέος, πέρα από τον διπλό πνευματικό ζουρλομανδύα του κράτους και της αγοράς, ανοίγει συναρπαστικές δυνατότητες. Για παράδειγμα, μπορούμε να θέσουμε το ερώτημα: σε μια κοινωνία στην οποία αυτά τα θεμέλια της βίας έχουν ανατιναχτεί, τι ακριβώς θα χρωστούν οι ελεύθεροι άντρες και γυναίκες ο ένας στον άλλον; Τι είδους υποσχέσεις και δεσμεύσεις θα αναλάβει ο ένας απέναντι στον άλλο; Ας ελπίσουμε ότι ο καθένας μας κάποια μέρα θα είναι σε θέση να αρχίσει να θέτει τέτοιες ερωτήσεις. Σε καιρούς σαν τους δικούς μας ποτέ δεν ξέρεις…

David Graeber «Debt: The first five thousand years» («Χρέος: Τα πρώτα 5.000 χρόνια»)