Χάος. Και δεν φταίει καμιά πεταλούδα γι’ αυτό

Η Εφημερίδα των Συντακτών 9-10/7/2022

Κάθεται αποκαμωμένη πάνω στη βαλίτσα της, ρίχνοντας συχνά το βλέμμα στα παιδιά που κάθε τόσο απομακρύνονται από την ουρά της αναμονής. Το μόνιτορ δείχνει προς το παρόν καθυστέρηση μιας ώρας. Δεν είναι και προς θάνατο για ένα ταξίδι στην Κρήτη, σχεδιασμένο με τόση προσμονή και γενναιόδωρα χρηματοδοτημένο από την οικογενειακή αποταμίευση, έπειτα από δύο χρόνια χωρίς διακοπές, λόγω πανδημίας και λοκντάουν. «Πρόσεχε τη μικρή, κράτα τη από το χέρι», λέει η Ούρσουλα στον 11χρονο γιο της Πέτερ, καθώς για πολλοστή φορά φεύγει από την ουρά με την 8χρονη Σόφι προς τα καταστήματα του αεροδρομίου. Στο μόνιτορ, εν τω μεταξύ, το κοντέρ της καθυστέρησης ανεβαίνει στη 1.30 ώρα, ακόμη και η γερμανική υπομονή της Ούρσουλα θεωρεί απαράδεκτη συνολική αναμονή 5 ωρών για μια πτήση Μόναχο-Ηράκλειο το πολύ τριών ωρών. 

Ισως τελικά δεν ήταν κακή η ιδέα της αδελφής της για ένα πιο χαλαρό οδικό ταξίδι με αυτοκίνητο στη δυτική Ελλάδα, «έχει καταπληκτικές θάλασσες κι εκεί, κι αν θέλουμε περνάμε Κέρκυρα ή Ζάκυνθο», της είχε προτείνει η Μάγκντα, που κι αυτή είναι κολλημένη με το παιδί έξω από το Αμστερνταμ, «υπάρχει αγροτικό μπλόκο πάλι, πάμε σημειωτόν, δεν ξέρω καν αν θα προλάβουμε την πτήση», της είπε πριν από μισή ώρα στο τηλέφωνο. Ναι, δεν ήταν κακή ιδέα το ταξίδι με το αυτοκίνητο, αλλά μιλάμε για 2.500 χιλιόμετρα, σκέφτεται η Ούρσουλα, κι αν στα νιάτα τους το κάνανε για πλάκα, τώρα με τρία ανήλικα στο αυτοκίνητο δύο μέρες μάλλον δεν θα την παλεύανε. Κι έπειτα, με τη βενζίνη στα ύψη και τουλάχιστον μία διανυκτέρευση ενδιάμεσα, το κόστος μπορεί να έβγαινε παραπάνω. Στο τέλος, για δύο βδομάδες διακοπές θα τρώγανε τις πέντε μέρες στον δρόμο… Οχι, καλύτερα λίγες ώρες αναμονή. 

Οταν φτάνει η ώρα του τσεκ ιν, με τα νεύρα της τεντωμένα ύστερα από τρεις ώρες αναμονής, η Ούρσουλα θα ήθελε πολύ να ξεσπάσει στην υπάλληλο. Αλλά η έντασή της εξαφανίζεται στη θέα ενός προσώπου ταλαιπωρημένου από τη δουλειά, με το κάποια στιγμή επιμελημένο μακιγιάζ χαραγμένο από γραμμές ιδρώτα και συσπάσεις κόπωσης. Ενα κύμα αμοιβαίας κατανόησης γεννιέται στα λίγα δευτερόλεπτα που διασταυρώνονται τα βλέμματα ταξιδιώτη και υπαλλήλου, αλλά τα υπερκινητικά παιδιά και η νεύρωση του ταξιδιού δεν επιτρέπουν στην Ούρσουλα να το επεξεργαστεί περισσότερο. 

Ούτε σ’ αυτήν, ούτε στα εκατομμύρια Ευρωπαίους που ταλαιπωρούνται στα αεροδρόμια μένουν χρόνος και χώρος να βάλουν σε μια τάξη την ακολουθία γεγονότων, πράξεων και αποφάσεων που καταλήγουν στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο χάος: Γιατί οι αεροπορικές εταιρείες που διασώθηκαν με χρήματα των φορολογουμένων απέλυσαν προσωπικό; Γιατί οι πιλότοι, οι αεροσυνοδοί, οι υπάλληλοι επίγειας εξυπηρέτησης έχουν φτάσει σε όρια εξάντλησης; Γιατί μένουν τόσες χιλιάδες θέσεις εργασίας κενές; Γιατί οι εργαζόμενοι απεργούν; Γιατί τα τέλεια αυτοματοποιημένα και ψηφιακά προγραμματισμένα συστήματα εναέριας κυκλοφορίας καταρρέουν; Γιατί μια βαλίτσα με προορισμό τη Ρόδο βρίσκεται στο Λονδίνο κι ένας ταξιδιώτης από Βρυξέλλες για Κύπρο περνάει 10 ώρες τράνζιτ στη Βαρσοβία; Γιατί μια τεράστια τρύπα στον εναέριο χώρο στην καρδιά της Ευρώπης, στην Ουκρανία, έχει μετατρέψει τους αεροδιαδρόμους σε τρενάκια του τρόμου; Ποια μύγα τσίμπησε τους Ολλανδούς αγρότες και κτηνοτρόφους, με τις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων 100 δισ. ευρώ τον χρόνο, και φράζουν τα σύνορα με λόφους από σκατά αγελάδων; Γιατί οι Ιταλοί ταξιτζήδες τα πήραν στο κρανίο με την απελευθέρωση των αδειών που επέβαλε η Ε.Ε.; Γιατί οι κυβερνήσεις αφήνουν ανεξέλεγκτα τα χρηματιστήρια εμπορευμάτων να ανεβάζουν στη στρατόσφαιρα τις τιμές του αερίου, του πετρελαίου, του σταριού, του καφέ; Γιατί η Ε.Ε. παρακολουθεί σαν χάνος την κερδοσκοπία στο φυσικό αέριο; Γιατί οι καταναλωτές πρέπει να πληρώσουν με ακριβότερο ρεύμα και με δελτίο στην κατανάλωση τις κυρώσεις στη Ρωσία και τις προμήθειες αμερικανικού υγροποιημένου αερίου; Γιατί οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να ακριβύνουν το χρήμα για να πέσει ο πληθωρισμός; Γιατί κάθε εβδομάδα τα πάντα είναι ακριβότερα στα σούπερ μάρκετ; Γιατί τα επιχειρηματικά κέρδη αυξάνονται, ενώ η παραγωγή φρακάρει από ελλείψεις και υψηλά κόστη πρώτων υλών και μεταφοράς; Γιατί ενώ οι εφοπλιστές παραγγέλνουν κατά εκατοντάδες νέα πλοία, τα φορτία από την Ασία όλο και ακριβαίνουν και όλο και περισσότερο καθυστερούν; Γιατί ενώ η παγκόσμια παραγωγή τροφίμων μένει ίδια, ολόκληρες περιοχές του πλανήτη απειλούνται με πείνα; Γιατί η μετάβασή μας στον πράσινο, καθαρό κόσμο του μέλλοντος περνάει μέσα από δισεκατομμύρια τόνους μαζούτ; Γιατί ενώ έρχονται τα καθαρά ηλεκτρικά αυτοκίνητα, η βενζίνη και το ντίζελ γίνονται πανάκριβα; Γιατί ο γενναίος, νέος ψηφιακός και άυλος κόσμος εξαρτάται τόσο πολύ από υλικά, ταπεινά και βρόμικα πράγματα όπως η κοπριά ή το μεθάνιο; 

Χάος. Αυτή είναι η μόνη περιεκτική λέξη που μπορεί να περιγράψει αυτό που συνδέει την ολιγόωρη ταλαιπωρία της Ούρσουλα πριν από την ανέμελη απόδρασή της στην Κρήτη με τη λιμοκτονία των παιδιών της Λάιλα, κάπου στην ανατολική ή στην υποσαχάρια Αφρική. 

Στον Ησίοδο το Χάος, μαζί με τη Γαία και τον Ερωτα, ήταν η πρωταρχική τριάδα της οντολογίας, πράγμα που υπονοεί ότι έχει και κάτι δημιουργικό. Το χάος, πάλι, στα μαθηματικά κι από εκεί στη φυσική ή στην οικονομία εξηγεί τις κρίσεις και τις διαταραχές κάθε συστήματος ως μια διαδοχή μη γραμμικών γεγονότων. Οπως, κατά το γνωστό ακαδημαϊκό κλισέ, το πέταγμα μιας πεταλούδας στον Αμαζόνιο που μπορεί να προκαλέσει έναν σεισμό στην Κίνα. Αλλά στην περίπτωσή μας το χάος είναι το ίδιο το σύστημα. Δεν υπάρχει ίχνος τυχαίου και σύμπτωσης στο γεγονός ότι μια δράκα ολιγοκρατών, που με τις άκρες των δακτύλων τους χαϊδεύουν κουμπιά εκτόξευσης πυρηνικών όπλων, αποφάσισαν να ξαναχτίσουν τείχη και σφαίρες επιρροής. Και κανένα πέταγμα πεταλούδας ή ιπτάμενου ελέφαντα δεν επηρεάζει την εξοπλιστική υστερία της ευρωπαϊκής ηγεσίας, που οι Αμερικανοί υποβολείς της την κρατούν μακριά από κάθε προσπάθεια διπλωματικής συνεννόησης με την απασφαλισμένη ρωσική ηγεσία. Το χάος είναι αποτέλεσμα πολιτικών αποφάσεων και επιλογών που παραδίδουν τις κοινωνίες και τις οικονομίες στην αδηφαγία των αγορών και των κερδοσκόπων. Για να παραφράσουμε τη Θάτσερ και το νεοφιλελεύθερο αξίωμά της («δεν υπάρχει κοινωνία, υπάρχουν μόνο άτομα»): δεν υπάρχει «σύστημα», υπάρχουν κυβερνήσεις, πολιτικές ηγεσίες, κεντρικές τράπεζες, επιχειρηματικά καρτέλ, κερδοσκοπικά κεφάλαια, πολυεθνικοί όμιλοι, ολιγαρχίες, ιθύνουσες τάξεις, δεξαμενές σκέψης και απερισκεψίας που με τις πράξεις, τις παραλείψεις και τις ολέθριες στρατηγικές τους μας ρίχνουν σε ακόμη μια χαοτική κρίση. Το χάος είναι αυτοί. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Στ᾽ αλήθεια πρώτα‒πρώτα το Χάος έγινε. Κι ύστερα

η πλατύστερνη η Γη, η σταθερή πάντοτε έδρα όλων των αθανάτων

που την κορφή κατέχουνε του χιονισμένου Ολύμπου,

και τα ζοφώδη Τάρταρα στο μυχό της γης με τους πλατιούς τους δρόμους.

Αλλά κι ο Ερωτας που ο πιο ωραίος είναι ανάμεσα στους αθάνατους θεούς,

αυτός που παραλύει τα μέλη και όλων των θεών κι ανθρώπων την καρδιά

δαμάζει μες στα στήθη και τη συνετή τους θέληση.

Κι από το Χάος έγινε το Ερεβος κι η μαύρη Νύχτα.

Ησίοδου, «Θεογονία» (μετάφραση Σταύρου Γκιργκένη)