Ο κανόνας της χριστουγεννιάτικης αφθονίας

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 27-28/12/2025

Στη «Χριστουγεννιάτικη ιστορία» του Ντίκενς, ο δεύτερος αγαπημένος θείος Κάρολος του 19ου αιώνα, που ουδέποτε συναντήθηκε με τον πρώτο αγαπημένο θείο Κάρολο (τον Μαρξ), αν και συνυπήρξαν στο Λονδίνο της βικτοριανής εποχής, περιγράφει το φάντασμα των Χριστουγέννων του παρόντος ως σύμβολο ευφορίας και αφθονίας: «Η σάλα είχε μεταμορφωθεί! Από το πάτωμα ώς το ταβάνι ήταν στολισμένη με κισσό, λιόπρινο και ιξό. Στο τζάκι έκαιγε μια ζωηρή φωτιά και στη γωνιά υψωνόταν ένας τεράστιος σωρός από φαγητά -γαλοπούλες, χήνες, πατάτες, μήλα, καρύδια- ενώ πάνω στην κορυφή καθόταν χαμογελαστός ένας γίγαντας μ᾿ έναν δαυλό αναμμένο στο αριστερό του χέρι. "Είμαι το Πνεύμα των Χριστουγέννων του Παρόντος", του φώναξε φιλικά. "Ελα!". Ο Σκρουτζ παρατήρησε το Πνεύμα. Ηταν ντυμένο μ᾿ έναν μακρύ λευκό χιτώνα. Και πάνω στα μακριά μαύρα του μαλλιά φορούσε ένα στεφάνι από λιόπρινο». 

Στην ονειρική περιγραφή του Ντίκενς συμπυκνώνεται η αντίφαση της βικτοριανής βιομηχανικής Αγγλίας: μια έκρηξη αφθονίας μετατρέπει το Λονδίνο σε παγκόσμιο εμπορικό κέντρο, με πολυτελή και σπάνια αγαθά από όλο τον κόσμο να πλημμυρίζουν τις αγορές του, με αντάλλαγμα υφάσματα, ρούχα, εργαλεία, μηχανές, ατμόπλοια που έφευγαν προς αποικίες, προτεκτοράτα και άλλες χώρες για να στηρίξουν τη δική τους βιομηχανική ανάπτυξη. Την ίδια στιγμή, το Λονδίνο της αφθονίας ήταν και μια μητρόπολη απόλυτης φτώχειας, αθλιότητας, βρομιάς, θανατηφόρας υγιεινής για την πλειονότητα των κατοίκων του. Το Φάντασμα των Χριστουγέννων του παρόντος θυμίζει στον τσιγκούνη Σκρουτζ, που μισεί τα Χριστούγεννα ως πρόσχημα περιττής σπατάλης, ότι όλοι, ακόμη και οι φτωχότεροι των φτωχών, έχουν δικαίωμα σε ολίγη αφθονία και λιτή σπατάλη για μια-δυο γιορτινές μέρες του χρόνου. Κι επειδή αυτό δεν ήταν αυτονόητο για τους άπορους, η φιλανθρωπία, το πνεύμα της εθελοντικής προσφοράς στους στερημένους και μη έχοντες έρχεται, συμπληρώνει, αλλά ίσως και αντιπολιτεύεται τη «νομοθετημένη» από τη βασίλισσα Βικτορία φιλανθρωπία. Την οποία ο Ντίκενς ως γνωστόν επέκρινε χοντρά ως βιομηχανικό «παιδομάζωμα». 

Αλλά και το Φάντασμα των Χριστουγέννων του Παρελθόντος, αν και απόκοσμο και λιγότερο πληθωρικό, δεν ξεφεύγει από τον κανόνα της αφθονίας, έστω και ως ολιγοήμερη παρένθεση. «Ποια είναι η δουλειά σου;», το ρωτά ο Σκρουτζ. «Η ευημερία σας», απαντά το φάντασμα. 

Δικαίως έχουν κάποιοι χαρακτηρίσει τον Ντίκενς «εφευρέτη των Χριστουγέννων», με την πασίγνωστη νουβέλα του. Δεν είναι και η καλύτερή του, αλλά οπωσδήποτε είναι η εξυπνότερη, μια και έδωσε στη σκληρότητα του βιομηχανικού καπιταλισμού του 19ου αιώνα την ευκαιρία ενός στοιχειώδους εξανθρωπισμού, έστω για λίγες μέρες, ως διάλειμμα ευημερίας και λιτής αφθονίας για όλους, για τους πιο στερημένους, πένητες και ανέστιους. Το κατά Ντίκενς φορτωμένο τραπέζι, το γεμάτο πιάτο, η γαστρονομική υπερβολή των γιορτών και για τον πιο φτωχό έγιναν ό,τι και τα πέντε λεπτά δημοσιότητας που υποσχόταν και στον πιο άσημο και αφανή ο Γουόρχολ έναν αιώνα μετά. Η τεράστια αγορά των Χριστουγέννων, που στη Δύση αντιστοιχεί έως το 20% του ετήσιου τζίρου και στην Ανατολή σε ένα αντίστοιχο ποσοστό της παραγωγής, επέβαλε έναν ευρύ εκδημοκρατισμό της κατανάλωσης, χωρίς να χρειαστεί να επηρεαστεί στο ελάχιστο η τεράστια, συνεχώς διευρυνόμενη και ληστρική ανισότητα στην κατανομή του πλούτου. 

Ο κανόνας των Χριστουγέννων της αφθονίας σε αδρές γραμμές τηρήθηκε αδιάλειπτα εδώ και αιώνες, ακόμη και στις φτωχότερες περιοχές της καθ' ημάς Ανατολής και των οθωμανικών Βαλκανίων, όπου μια τεράστια ποικιλία εθίμων, γαστρονομικών επινοήσεων και απολαύσεων έδινε στα χριστιανικά Χριστούγεννα μια αυθεντική παγανιστική και ηδονιστική διάσταση. Η διαφορά είναι πως ο «εφευρέτης» των Χριστουγέννων Ντίκενς έδωσε σε αυτή τη διάσταση τον χαρακτήρα μιας παγκοσμιοποιημένης ηθικής, οικονομικής και κοινωνικής επιταγής για την πολιτική, οικονομική και επιχειρηματική ελίτ της εποχής του. 

Η παράδοση που διαμόρφωσε ο θείος Κάρολος Νο 2, με το αρχέτυπο του μεταμελημένου αποθησαυριστή Σκρουτζ, πρακτικά φτάνει ώς τις μέρες μας: με τη μορφή του επιθετικού, συναισθηματικά εκβιαστικού μάρκετινγκ με το οποίο οι κολοσσοί της εκμετάλλευσης, της κατασπατάλησης φυσικών πόρων, της καταπάτησης δημόσιων αγαθών και της απομύζησης των δημόσιων συμβάσεων, οι δεξιοτέχνες της μεγάλης φοροαποφυγής, οι μανατζαραίοι και μεγαλομέτοχοι της εκρηκτικής κερδοφορίας, των ιλιγγιωδών stock options και της ασφυκτικής ακρίβειας πλημμυρίζουν αίφνης αγάπη και στοργή για τους αναξιοπαθούντες του κόσμου. Και διαλαλούν κάθε ευρώ φιλανθρωπίας προς τους εξόριστους των Χριστουγέννων. Οσοι έχουν δώσει προσοχή στα καλοφτιαγμένα, μελιστάλακτα, ενίοτε δακρύβρεχτα διαφημιστικά μηνύματα των ημερών, μάλλον καταλαβαίνουν ότι το 12ήμερο των Χριστουγέννων είναι το μικρό διάλειμμα των καλικάντζαρων του πλούτου από το ακατάπαυστο πριόνισμα του Δέντρου της Ζωής. Και το μάρκετινγκ της φιλανθρωπίας τους, εκτός από ευπρεπές ξέπλυμα αθλιοτήτων, είναι και μια υποχρέωση να κλείσουν τους ετήσιους προϋπολογισμούς Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και να τσεκάρουν, ως καλοί πρόσκοποι, πόσους στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης έχουν πετύχει. 

Δεν μας φταίει ο Ντίκενς, βεβαίως, για τη μετατροπή της ανθρωπιάς και της συμπόνιας σε βιομηχανία φιλανθρωπίας. 

ΥΓ.: Ο κανόνας χριστουγεννιάτικης αφθονίας, ιδίως για την ελληνική αγορά, πρέπει φέτος να δέχτηκε το ισχυρότερο πλήγμα του εδώ και δεκαετίες. Αυτό τουλάχιστον μου μεταφέρουν ο φούρναρης, ο κρεοπώλης, ο μανάβης και λοιποί συντελεστές της συνοικιακής αγοράς. 

ΚΙΜΠΙ

kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

... Η καρδιά και η ψυχή του ήταν συγκεντρωμένες στη σκηνή και στον παλιό του εαυτό. Επιβεβαίωνε τα πάντα, θυμόταν τα πάντα, απολάμβανε τα πάντα και υπέφερε από την πιο παράξενη ταραχή. Μόνο τώρα, όταν τα λαμπερά πρόσωπα του παλιού εαυτού του και του Ντικ έφευγαν από μπροστά τους, θυμήθηκε το Φάντασμα και συνειδητοποίησε ότι τον κοιτούσε, ενώ το φως στο κεφάλι του έλαμπε πολύ καθαρά.

«Εύκολη υπόθεση», είπε το Φάντασμα, «να κάνεις αυτούς τους ανόητους ανθρώπους να πλημμυρίζουν ευγνωμοσύνη».

«Εύκολη!», επανέλαβε ο Σκρουτζ.

Το Πνεύμα του έκανε νόημα ν' ακούσει τους δύο μαθητευόμενους που άνοιγαν τις καρδιές τους επαινώντας τον Φέζιγουιγκ. Και όταν ο Σκρουτζ το έκανε, το Πνεύμα είπε: «Γιατί! Δεν είναι; Εχει ξοδέψει μόνο μερικές λίρες από τα θνητά σου χρήματα - τρεις ή τέσσερις, ίσως. Είναι τόσα πολλά ώστε να του αξίζει αυτός ο έπαινος;».

«Δεν είναι αυτό», είπε ο Σκρουτζ. Ξαναμμένος από το σχόλιο και μιλώντας ασυνείδητα σαν τον προηγούμενο -όχι τον κατοπινό- εαυτό του. «Δεν είναι αυτό, Πνεύμα. Εχει τη δύναμη να μας κάνει ευτυχισμένους ή δυστυχισμένους· να κάνει την υπηρεσία μας ελαφριά ή βαριά: μια απόλαυση ή ένα αφόρητο βάρος. Πες ότι η δύναμή του βρίσκεται στα λόγια και τα βλέμματα· σε πράγματα τόσο μικρά και ασήμαντα που είναι αδύνατο να τα προσθέσεις και να τα μετρήσεις - τι λοιπόν; Η ευτυχία που δίνει είναι τόσο μεγάλη, σαν να του κοστίζει μια περιουσία».

Τσαρλς Ντίκενς, «Ο ύμνος των Χριστουγέννων»