Υπουργείο Φοροτεχνίας (30/8/2008)

Μάλλον είναι η καταλληλότερη στιγμή. Η κυβέρνηση των μεταρρυθμιστών έχει την ευκαιρία να πραγματοποιήσει την πρώτη -και ίσως τη μόνη- πραγματική μεταρρύθμιση. Το υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, τέως υπουργείο Εθνικής Οικονομίας (ή «Αντεθνικής Σπατάλης», όπως λέει και ο φίλος μου ο Πρόεδρος) μπορεί και τυπικά να αυτοκαταργηθεί. Έχει επί της ουσίας καταργηθεί προ πολλού ως προς τις περισσότερες συνιστώσες αυτού που αποκαλείται «οικονομική πολιτική». Μπορεί να περιοριστεί στο μόνο που πραγματικά απασχολεί τον πολυπλόκαμο και δυσκίνητο μηχανισμό του: τη φοροτεχνία και τη λογιστική.

Αν επιχειρήσουμε έναν πρόχειρο, αδρό απολογισμό της φιλελεύθερης διαχείρισης των 4,5 χρόνων, θα καταλήξουμε στο ιχνογράφημα ενός πρωτοφανούς φαύλου κύκλου που επιχείρησε να μεγαλουργήσει πάνω στο τίποτα: δημοσιονομική απογραφή - αναθεώρηση ελλείμματος - κοινοτική επιτήρηση - πρόσθετοι φόροι - μείωση ελλείμματος - αναθεώρηση ΑΕΠ - βύθιση φορολογικών εσόδων - επιστροφή της δημιουργικής λογιστικής - νέα αύξηση ελλείμματος - νέοι φόροι - απειλή νέας επιτήρησης. Σ’ αυτόν τον φαύλο κύκλο μπορεί να προσθέσει κανείς κι άλλα θεμελιώδη μεγέθη, με πρώτο το δημόσιο χρέος, το οποίο εξακοντίστηκε, από 201 δισ. ευρώ το 2004, στα 252 δισ. φέτος, μέχρι στιγμής, χωρίς να αποκλείεται επιδείνωση μέχρι το τέλος της χρονιάς.

Αυτός ο λογιστικός, ηράκλειος άθλος είναι μια άνευ ουσίας και προστιθεμένης αξίας διαδικασία που διαχειρίζεται απλώς αριθμούς. Ο υπουργός Οικονομίας δίνει στις δραστηριότητες του ίδιου και των επιτελών του βαρύγδουπους τίτλους, όπως «πρώτη φάση δημοσιονομικής εξυγίανσης», «δεύτερη φάση δημοσιονομικής εξυγίανσης» κ.ο.κ. Είναι πλέον, ή βέβαιον, ότι θα χρειαστεί και τρίτη και τέταρτη φάση, αν δοθεί ευκαιρία συνέχισης της διακυβέρνησης στους αμέριμνους ενοίκους του Μαξίμου. Κι επειδή τα οικονομικά φαίνεται ότι αποτελούν terra incognita για τον νοικοκύρη της κυβέρνησης, τα έχει εμπιστευτεί απολύτως σε ελαχίστους που διαθέτουν τη σχετική ακαδημαϊκή πιστοποίηση. Η οποία προφανώς δεν αρκεί για να πετύχεις, έστω, και ως νεοφιλελεύθερος υπουργός Οικονομίας.

Ας επιχειρήσουμε μια μεταφυσική αφαίρεση και ας υποθέσουμε ότι δεν μας ενδιαφέρει η κατεύθυνση, η φιλοσοφία, το κοινωνικό περιεχόμενο της οικονομικής πολιτικής (αν και, σε τελευταία ανάλυση, αυτά είναι τα μόνα που μας ενδιαφέρουν). Και ας μετρήσουμε ως ψυχροί τεχνοκράτες την οικονομική πολιτική της τελευταίας τετραετίας ως προς την αποτελεσματικότητά της. Το αποτέλεσμα είναι οικτρό. Όχι μόνο γιατί λεηλατήθηκε φορολογικά εισόδημα, κοινωνικός πλούτος τζάμπα και βερεσέ, για να επιστρέψουν οι αριθμοί που γοητεύουν τους οικονομικούς υπουργούς και τους κεντρικούς τραπεζίτες στην αθλιότητα που τους άφησε το επάρατον ΠΑΣΟΚ. Αλλά κυρίως γιατί, από αυτό που αποκαλείται «οικονομική πολιτική», δεν έχει μείνει παρά μόνο το τσόφλι. Η λοκομοτίβα του κράτους έχει αυτοπεριοριστεί στον ρόλο του φοροτέχνη, του λογιστή. Τίποτε άλλο! Μια πολυτελής δημοσιονομική γραφειοκρατία ασχολείται αποκλειστικά με την αστυνόμευση και τον εντοπισμό εισοδήματος, την εφεύρεση φόρων, την περιστολή δημοσίων δαπανών και την πληρωμή τόκων του δημοσίου χρέους. Ως εκεί. Τελεία. Ακόμη κι αν δεχθούμε ότι η άσκηση φορολογικής πολιτικής και πολιτικής δημοσίων δαπανών είναι μια ουσιώδης διαδικασία διατήρησης, αύξησης και δικαιότερης αναδιανομής του κοινωνικού πλούτου, εδώ, στη χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας, αυτό δεν ισχύει. Μόνος προορισμός του διαρκώς μεταλλασσόμενου φορολογικού συστήματος είναι η συντήρηση του όλο και πιο υψηλού κόστους του.

Το υπουργείο Οικονομίας θυμίζει πια λογιστήριο μικρομεσαίας επιχείρησης που πασχίζει να διατηρήσει το ισοζύγιο στο βιβλίο εσόδων - εξόδων. Υπολείπονται τα έσοδα; Προσθέτουμε φόρους. Ξεφεύγουν τα έξοδα; Προσθέτουμε κι άλλους φόρους. Ξεφεύγουν τα χρέη μας; Δανειζόμαστε κι άλλα. Δεν μας κάνουν πίστωση οι τράπεζες; Κόβουμε δαπάνες. Το χειρότερο είναι ότι ακόμη και σ’ αυτή τη μίζερη λογιστική αποτυγχάνουν θεαματικά.

Η ηλικία μου επιτρέπει να έχω ένα επαρκές απόθεμα μνήμης για τα έργα και ημέρες σχεδόν όλων των οικονομικών επιτελείων των κυβερνήσεων της Μεταπολίτευσης. Καμιά φορολογική συνταγή απ’ όσες χρησιμοποιήθηκαν δεν είχε χαρακτηριστικά κοινωνικής δικαιοσύνης, μιας θαρραλέας παρέμβασης για την αναδιανομή του πλούτου. Όλες, ωστόσο, περιείχαν έναν στόχο, αναπτυξιακό ή σταθεροποιητικό, και εξέφραζαν μια κοινωνική συμμαχία, που επιθυμούσε να εκφράσει η εκάστοτε κυβέρνηση τόσο με τη φορολογική της πολιτική όσο και με τις άλλες συνιστώσες της οικονομικής της πολιτικής. Οι κυβερνήσεις, γαλάζιες ή πράσινες, άλλοτε έτειναν χείρα συνεργασίας στα παλαιά τζάκια, άλλοτε έκλειναν το μάτι στα νέα τζάκια, κατά καιρούς τα έβαζαν με νησίδες του παρασιτικού κεφαλαίου κι άλλοτε του πρόσφεραν ιδεολογική και κοινωνική νομιμοποίηση, άλλοτε στρέφονταν στους μικρομεσαίους ή συγκρούονταν με τα λεγόμενα «ρετιρέ» της μισθωτής εργασίας για να κερδίσουν την εύνοια των ισογείων της. Σε όλες τις περιπτώσεις, πάντως, λίγο ή πολύ, η φορολογική πολιτική που εφάρμοζαν, πέρα από τον εισπρακτικό της χαρακτήρα, περιέκλειε και μια πολιτική στρατηγική. Ενδεχομένως και ένα όραμα για το μοντέλο καπιταλισμού που ήθελε κάθε κυβέρνηση. Θυμηθείτε τον «σοσιαλμανή» Παπαληγούρα, τον «σταθεροποιητή» Αρσένη, τον «γενναιόδωρο» Τσοβόλα, τον «εκποιητή» Μάνο, τον «θεσμικό» Παπαδόπουλο, τον «αγοραίο» Χριστοδουλάκη. Θυμηθείτε την ένταξη στην ΕΟΚ, την πράσινη «αλλαγή», την ΟΝΕ, τον σημιτικό εκσυγχρονισμό. Όλες οι φορολογικές πολιτικές, άδικες, κακές, αναποτελεσματικές -δεν έχει τόση σημασία- εξέφραζαν πάντως έναν στόχο, μια στρατηγική. Και συμπλήρωναν ένα ευρύτερο σχέδιο για το οικονομικό μοντέλο, φιλελεύθερης ή σοσιαλδημοκρατικής εκδοχής, προστατευτικής ή «απελευθερωτικής» απόκλισης.

Πέστε μου, τώρα, ποιο σχέδιο, ποια κοινωνική συμμαχία, ποιο οικονομικό μοντέλο εκφράζει ο αλογοσκούφιος φορολογικός οίστρος; Όποιος το ανακαλύψει κερδίζει φοροαπαλλαγή και επιστροφή φόρου. Καθώς όλη η οικονομική πολιτική έχει συμπυκνωθεί σε ένα λογιστικό βιβλίο και σε μια βροχή ρυθμίσεων και νομοσχεδίων που εφευρίσκουν νέους φόρους και μηχανισμούς είσπραξής τους, δεν υπάρχει κανένας άλλος αναγνωρίσιμος αναπτυξιακός, στρατηγικός στόχος. Πώς φαντάζονται τον εγχώριο παρεΐστικο καπιταλισμό τους; Θέλουν να γίνει η Ελλάδα χρηματοπιστωτικό κέντρο της Μεσογείου; Θέλουν να γίνει η Φλόριντα της Ευρώπης; Να γίνουμε μήπως η Silicon Valley των Βαλκανίων; Ή ο πληθωρικός, πλούσιος οπωρώνας της Ε.Ε.; Να γίνουμε ενεργειακός κόμβος της Ευρασίας; Ή διαμετακομιστικό κέντρο της νοτιανατολικής mare nostrum; Όποιος απαντήσει και σ’ αυτά κερδίζει, εκτός της φοροαπαλλαγής, και μια ρύθμιση ληξιπρόθεσμων οφειλών.

Στην πραγματικότητα, όλα αυτά φιλοξενούνται κατά καιρούς στη μεταρρυθμιστική ρητορική της γαλάζιας διακυβέρνησης, αλλά τίποτε πέραν αυτού. Με εξαίρεση τις ενεργειακές συμφωνίες με τους Ρώσους -που και αυτές είναι υπόθεση παλιά και αποτέλεσμα διπλωματικών και όχι οικονομικών επιλογών και απολύτως μετέωρες για λόγους που δεν εξαρτώνται πια καθόλου από την Αθήνα- όλα έχουν εναποτεθεί σε αυτόματους πιλότους. Ο αυτόματος πιλότος της απελευθερωμένης αγοράς θα αποφασίσει τι θα καταστραφεί και τι θα διασωθεί. Ο αυτόματος πιλότος θεμιτού κι αθέμιτου ανταγωνισμού αποφασίζει για τις τιμές και το κόστος ζωής. Ο αυτόματος πιλότος των κοινοτικών χρηματοδοτήσεων αποφασίζει για το ποια μεγάλα έργα θα γίνουν. Ο αυτόματος πιλότος του Μάαστριχτ (παρά την πολιτική του χρεοκοπία, τον πνιγμό του στη θάλασσα της διεθνούς ύφεσης) αποφασίζει για το μείγμα οικονομικής πολιτικής που θα ακολουθηθεί. Τι μένει; Μια φορολογική πολιτική. Στην οποία οι μαθητευόμενοι φοροτέχνες εξαντλούν τη φαντασία τους. «Φορολογείστε ό,τι κινείται και ό,τι μένει ακίνητο. Ξεχάστε ό,τι κρύβεται». «Κι εσείς, ξεχάστε 1-1,5 μονάδα από τον επίπλαστο ρυθμό ανάπτυξής σας», λέω εγώ.

Πώς το είπε ο κ. Μυλωνάς του ΣΒΒΕ; Διαχειριστική ανικανότητα… Προσυπογράφω, αν και αντιλαμβάνομαι ότι άλλες διαχειριστικές ικανότητες απαιτούν από μια κυβέρνηση οι βιομήχανοι, άλλες οι μισθωτοί κι άλλες οι μικρομεσαίοι. Παραδόξως, ζούμε μια σπάνια συγκυρία κατά την οποία συγκλίνουν οι διαπιστώσεις των πιο ετερόκλητων κοινωνικών δυνάμεων. Και δεν έχει καν ανασταλεί η πάλη των τάξεων.