Φυσικά φαινόμενα (24/10/2004)

Ζούμε κάτω από το ηφαίστειο. Μερικοί ζούμε ακριβώς πάνω σ’ αυτό, ίσως και μέσα στον κρατήρα του. Όλη η Ευρώπη είναι ένα ηφαίστειο. Εν μέρει ενεργό, εν μέρει σβηστό. Προς το παρόν, καπνίζει στον Αρκτικό Κύκλο, καπνίζει και στον ευρωπαϊκό νότο, σαν φουγάρο, εκλύοντας εκατομμύρια τόνους τοξικά αέρια με τα οποία έχουμε συνηθίσει να συνυπάρχουμε. Χύνει επίσης χείμαρρους ηφαιστειακής λάσπης, ρυάκια λάβας που περνούν ανάμεσά μας, ανάμεσα στα πόδια μας, αλλά με κάποιο τρόπο ταχυδακτυλουργικό, ακροβατικό, έχουμε μάθει να τ’ αποφεύγουμε χωρίς να τσουρουφλιστούμε. Συνεχίζουμε να υπάρχουμε καταχωνιάζοντας τους φόβους δεν ξέρω κι εγώ πού, αναβάλλοντας τη μαζική φυγή μας σε χώρους πιο ασφαλείς, ελπίζοντας πως, τελικά, η μεγάλη έκρηξη δεν θα γίνει. Όχι τουλάχιστον στον δικό μας κύκλο ζωής. Ίσως στις μέρες των παιδιών μας ή των εγγονιών μας. Το ίδιο κάνουμε με όλα τα φυσικά φαινόμενα που αποδεσμεύουν ενέργεια απίστευτα καταστροφική, ικανή να μας αφανίσει ως είδος. Με τον σεισμό, με τους τυφώνες, με το τσουνάμι, με τους αστεροειδείς που ενδεχομένως κάποια στιγμή θα προσκρούσουν στον πλανήτη, επιφυλάσσοντας για εμάς την τύχη των δεινοσαύρων.

ΟΠΩΣ ΑΠΕΔΕΙΞΕ η έκρηξη του ισλανδικού ηφαιστείου με το περίεργο όνομα που αρνούμαι και να το γράψω, με τα φυσικά φαινόμενα δεν μπορούμε να κάνουμε και πολλά πράγματα. Προς το παρόν, τουλάχιστον. Μπορούμε ενδεχομένως να ελαχιστοποιήσουμε τις παρενέργειές τους, τις ανθρώπινες απώλειες, τις οικονομικές ζημιές που μας προκαλούν. Τα καταφέρνουμε πάντως πολύ καλύτερα από τους προϊστορικούς προγόνους μας, που ήσαν θανάσιμα εκτεθειμένοι στα ξεσπάσματα της φύσης. Μπορούμε να φτιάξουμε καλύτερες υποδομές, να στήσουμε τις πόλεις μας σε ασφαλέστερα μέρη, να περιορίσουμε τις αστοχίες που το έλλειμμα γνώσης ή η μεταφυσική των ανθρώπων του παρελθόντος τους επέτρεπε να ζουν με αμεριμνησία δίπλα στον Βεζούβιο, τις χαρούμενες τελευταίες μέρες της Πομπηίας. Αλλά δεν μπορούμε να φτιάξουμε μια γιγάντια ηλεκτρική σκούπα που θα ρουφήξει το νέφος ηφαιστειακής στάχτης πάνω από την Ευρώπη, ούτε να υψώσουμε ένα Σινικό Τείχος στη θάλασσα για να αποκρούσουμε το επόμενο τσουνάμι. Γενικά, στα φυσικά φαινόμενα αντιδρούμε με επίγνωση των ορίων μας.

ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ τα πάντα φυσικά φαινόμενα. Τα spreads των ομολόγων δεν είναι φυσικό φαινόμενο. Ούτε το διπλό παιχνίδι που παίζουν οι έμποροι των εθνών τύπου Goldman Sachs, πουλώντας χρέη κρατών και ποντάροντας ταυτόχρονα στη χρεοκοπία τους. Ούτε η κερδοσκοπία εις βάρος των κοινωνιών είναι φυσικό φαινόμενο. Και η οργάνωση των διεθνών αγορών σαν αρένες με άγρια θηρία έτοιμα να κατασπαράξουν και το τελευταίο σπάραγμα κοινωνικού πλούτου δεν προέκυψε από κάποια φυσική αιτία. Οι εθνικές και η παγκόσμια κρίση του χρέους δεν είναι επίσης φυσικό φαινόμενο. Ούτε ήταν φυσικό φαινόμενο η επιλογή των κυβερνήσεων να διασώσουν με δισεκατομμύρια δημόσιου χρήματος τις τράπεζες από την κατάρρευση το 2008. Και φυσικά δεν ήταν αποτέλεσμα φυσικής επιλογής το γεγονός ότι οι τράπεζες, αφού παντελόνιασαν τις κρατικές ενισχύσεις, επέστρεψαν στην κερδοφορία, αφήνοντας στους κρατικούς προϋπολογισμούς νέα κληρονομιά χρεών. Δεν είναι φυσικό φαινόμενο, ακόμη, ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούν οι κυβερνήσεις στις δημοσιονομικές τους κρίσεις. Δεν είναι νόμος της φύσης να επιλέγονται ως λύσεις η περικοπή των μισθών, η υποβάθμιση της κοινωνικής ασφάλισης, η διεύρυνση της εργασιακής ανασφάλειας, η συρρίκνωση των κρατικών δαπανών για την πρόνοια, την περίθαλψη, την παιδεία. Δεν είναι φυσικό φαινόμενο οι εθνικοί ανταγωνισμοί που έχουν σαρώσει και τα τελευταία ίχνη αλληλεγγύης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και φυσικά δεν είναι φυσικό φαινόμενο η αποικιοκρατική αλαζονεία με την οποία οι ισχυρές οικονομίες επιβάλλουν όρους υποτέλειας στις χώρες που δανείζουν, ούτε πολύ περισσότερο το γεγονός ότι τόσο η Ε.Ε. όσο και το ΔΝΤ λύνουν το «ελληνικό πρόβλημα» για λογαριασμό της διεθνούς τοκογλυφίας και με όρους επίσης τοκογλυφίας.

ΤΙΠΟΤΑ ΑΠ’ ΟΛΑ ΑΥΤΑ δεν είναι φυσικό φαινόμενο. Όλα είναι αποτελέσματα ανθρώπινων δραστηριοτήτων, οργανωμένων συμφερόντων που άλλοτε δρουν συναινετικά και άλλοτε συγκρούονται χαοτικά, αδιαφορώντας για το αν ολόκληρες κοινωνίες οδηγούνται στην υποβάθμιση ή και στην καταστροφή. Είναι αποτελέσματα επιλογών της διεθνούς «πλουτονομίας», αυτής της απίστευτης οικονομικής ισχύος που έχει συγκεντρωθεί στα χέρια του 1% της ανθρωπότητας από την εποχή της πρωταρχικής συσσώρευσης μέχρι το σημερινό, αδιαβάθμητο στάδιο του καπιταλισμού, που δεν γνωρίζουμε αν είναι το ύστερο ή απλώς μια ακόμη πρωτεϊκή του μετάλλαξη. Είναι επίσης αποτελέσματα επιλογών της πολιτικής ελίτ που κυριαρχεί στις περισσότερες χώρες του κόσμου, με τη μονοδιάστατη αντίληψή της για την οικονομία της αγοράς και την ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού στη σκέψη της. Είναι, τέλος, αποτελέσματα των επιλογών εκατομμυρίων παραπλανημένων ανθρώπων που εμπιστεύονται αυτές τις ελίτ, συγχωρούν ανώδυνα τα θεμελιώδη ψεύδη της, κι όταν απογοητεύονται, αποσύρονται από τις κάλπες ή στρέφονται σε γραφικούς «σωτήρες», πρόθυμους μόνο να διασώσουν τα συστήματα εξουσίας.

ΦΥΣΙΚΑ, κάποιοι νόμοι διαπερνούν και αυτό το άναρχο σύστημα οργάνωσης των οικονομιών και των κοινωνιών, κάποιοι άγραφοι κανόνες εξηγούν την ανθρώπινη συμπεριφορά, ατομική και συλλογική (η απληστία, ο ταξικός ανταγωνισμός, το ποσοστό κέρδους…), αλλά κι αυτοί δεν αποτελούν την αναπότρεπτη, φυσική τάξη των πραγμάτων. Είναι υπόθεση επιλογών. Το αν θα χρεοκοπήσει ή όχι η Ελλάδα είναι θέμα επιλογής που θα κάνουν οι επενδυτές των κρατικών ομολόγων στη Νέα Υόρκη ή στο Λονδίνο, είναι υπόθεση των συμβουλών που θα δώσουν οι διαχειριστές κεφαλαίων στους πελάτες τους. Αλλά είναι και υπόθεση της στάσης που θα επιλέξουν οι κυβερνήσεις της Ευρώπης και των ΗΠΑ για τα όρια ελευθερίας στην κίνηση των κεφαλαίων. Το αν την κρίση του χρέους στην Ελλάδα θα την πληρώσουν η μισθωτή εργασία, οι μικρομεσαίοι, τα φτωχότερα στρώματα, οι μέλλουσες γενιές ή, αντίθετα οι πιστωτές της χώρας, η πολιτική και κομματική νομενκλατούρα που δημιούργησε την κρίση, τα στρώματα που έκαναν πάρτι πλουτισμού πάνω στην υπολανθάνουσα εθνική μας χρεοκοπία, προφανέστατα είναι θέμα επιλογής, κι όχι μιας ηφαιστειακής έκρηξης ή ενός σεισμού που δεν έχουμε παρά να την περιμένουμε.

ΑΝ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑ εξαπατηθήκαμε κατ’ αρχάς επειδή πειστήκαμε ότι έχουμε καβαλήσει μια για πάντα τη γραμμική εξέλιξη της προόδου κι ότι από εδώ μέχρι την αιωνιότητα μας περιμένουν μικρότερες ή μεγαλύτερες δόσεις ευημερίας, τώρα πέφτουμε θύματα μιας χειρότερης απάτης: ότι η κρίση του χρέους δεν παίρνει άλλο τρόπο διαχείρισης εκτός απ’ αυτόν που είμαστε παθητικοί θεατές του. Ότι είναι μονόδρομος η παράδοση της διακυβέρνησης της χώρας στην Ε.Ε. και το ΔΝΤ και εμμέσως στους πιστωτές της. Ότι δεν υπάρχει τρόπος να βγει η Ελλάδα από τον φαύλο κύκλο του χρέους. ‘Ότι έχουμε να κάνουμε με ένα σύστημα ακατανίκητο και ότι κάθε αντίσταση σ’ αυτό είναι περιττή σπατάλη δυνάμεων. Ότι για να αφανιστεί το χρέος πρέπει να αφανιστούν και τα στοιχειώδη δικαιώματά μας. Ότι πρέπει «να πληρώσουμε όλοι», παρ’ ότι στους «όλους» δεν βλέπουμε άλλους εκτός από τα συνήθη υποζύγια. Πρόκειται για κραυγαλέα ψέματα, αδιάφορο αν είναι προϊόντα αγνοίας και ηλιθιότητας ή πρόθεσης και δολιότητας.

ΤΙ ΘΑ ΣΥΜΒΕΙ, άραγε, αν η κοινωνία αντισταθεί, με όση δύναμη της απομένει, σ’ αυτό το αφύσικο «φυσικό φαινόμενο»; Τι θα γίνει αν πει (και το εννοεί) «δεν πληρώνω, δεν πληρώνω»; Τι θα συμβεί αν η κυβέρνηση διακόψει το παιχνίδι των πιστωτών και των Ευρωπαίων «χορηγών» και ζητήσει εδώ και τώρα αναδιαπραγμάτευση του χρέους; Τι θα γίνει αν αναζητήσει εναλλακτικές πηγές δανεισμού, έξω από τον μηχανισμό της διεθνούς κερδοσκοπίας; Τι θα γίνει αν, αντί να εκποιήσει την ήδη ισχνή δημόσια περιουσία, επιχειρήσει να τη διευρύνει με δημόσιο πλούτο που τον έχουν αποκτήσει κοψοχρονιά οι χρυσοκάνθαροι των ιδιωτικοποιήσεων; Τι θα συμβεί αν ανατρέξει σε εσωτερικό δανεισμό, επικαλούμενη (έστω) τον «πατριωτισμό των Ελλήνων»; Πόσο πατριωτικά θα αντιδράσουν τότε οι τράπεζες ή η σεβαστή ελληνική «πλουτονομία» που φυγάδευσε ήδη 20 δισ. ευρώ στο εξωτερικό και αναζητεί ασφαλείς επενδύσεις σε πανάκριβα ακίνητα του Λονδίνου; Τι θα συμβεί αν κινητοποιήσει παραγωγικά, υπέρ της απασχόλησης, εθνικούς και κοινοτικούς πόρους που σήμερα σκορπίζονται σε αμφίβολης απόδοσης «αναπτυξιακά κίνητρα»; Τι θα γίνει αν πει σε εχθρούς και εταίρους το εξής απλό: «Δεν θα αφανίσω την κοινωνία για να αφανίσω το χρέος»; Τι θα συμβεί; Θα κάνουν επέμβαση με Eurofighter στο Σύνταγμα; Θα κάνουν απόβαση με γερμανικά υποβρύχια στον Πειραιά; Θα κατασχέσουν την Ακρόπολη; Ή θα ενεργοποιήσουν το ηφαίστειο της Σαντορίνης;