Sunday, February 6, 2011

Σπασμένοι κυνόδοντες, σάπιοι φρονιμίτες (5/2/2011)

Οι κυνόδοντες είναι τα ισχυρότερα δόντια μας. Σπάνια χαλάνε κι είναι από τα τελευταία που χάνουμε. Αντίθετα με τους φρονιμίτες που, αν και εμφανίζονται τελευταίοι στο στόμα μας, ως υποτιθέμενοι δείκτες ωρίμανσής μας, είναι από τα πρώτα που βγαίνουν άχρηστα. Ο κυνόδοντας είναι ένα διφορούμενο δόντι. Υπενθυμίζει την αρχέγονη σχέση μας με τα σαρκοβόρα θηλαστικά-κυνηγούς. Και στη βαμπιρική του εκδοχή θυμίζει κάποια αμυδρή σχέση μας με την ωμή σάρκα, το αίμα, ακόμη και με τον κανιβαλισμό. Ο σκηνοθέτης Γιώργος Λάνθιμος, η ταινία του οποίου «Κυνόδοντας» διεκδικεί ξενόγλωσσο Όσκαρ, έδωσε στο κοφτερό μας δόντι μια νέα, απρόσμενη κοινωνική λειτουργία: ο κυνόδοντας μπορεί να εξελιχθεί σε μια φυλακή!

Δεν ξέρω αν όσοι δηλώνουν χαρούμενοι και εθνικά υπερήφανοι για την υποψηφιότητα του «Κυνόδοντα» ξέρουν περί τίνος πρόκειται. Ενδεχομένως, τώρα που η ταινία προφανώς θα επιχειρήσει μια δεύτερη καριέρα στις αίθουσες, πολλοί -πέραν των 30.000 της περσινής προβολής- θα πάνε για να πάρουν λίγη λάμψη Όσκαρ. Οι περισσότεροι (εκτιμώ) θα πάθουν ένα μικρό πολιτισμικό σοκ. Το οποίο ενδεχομένως τους χρειάζεται, αλλά δεν ξέρω αν θα πλήρωναν κιόλας γι’ αυτό. Ίσως το μετανιώσουν, ίσως απορήσουν όπως απορούσαν τη δεκαετία του ’70 όταν έμπαιναν στις σκοτεινές αίθουσες, με τη ματιά του Δαλιανίδη, της Finos Film και της Καραγιάννης - Καρατζόπουλος, για να δουν Δαμιανό ή Αγγελόπουλο. Επίσης, δεν είμαι βέβαιος αν όσοι εκ των κρατικών λειτουργών και της κυβερνώσας ελίτ έσπευσαν να «υιοθετήσουν» τον μικρό οσκαρικό άθλο (μνημόσυνο με ξένα κόλλυβα) και να φωτογραφηθούν στο κάδρο της δόξας του αντιλαμβάνονται σε τι ακριβώς επενδύουν.

Και ενδεχομένως, όλοι αυτοί δεν έχουν ακούσει καν για έναν μακρινό πρόγονο του «Κυνόδοντα», μια αριστουργηματική ταινία ενός γνήσιου μαθητή του Μπουνιουέλ, του Μεξικανού σκηνοθέτη Arturo Ripstein (El Castillo de la Pureza - Το Κάστρο της αγνότητας), που αφηγείται μια παρόμοια, κλειστοφοβική ιστορία πατρικής εξουσίας πάνω σε τρία παιδιά που ακούνε στα ονόματα Ουτοπία, Μέλλον και Θέληση και είναι μέχρι θανάτου αποκλεισμένα από τον έξω κόσμο. Ίσως όμως έχουν δει την ανάλογης σύλληψης ταινία του φοβερού «θριλερά» Μ. Νάιτ Σιάμαλαν, το «Σκοτεινό Χωριό», ένα φιλελευθερο-κομμουνιστικό «θερμοκήπιο ευημερίας» όπου μια γενιά παιδιών μεγαλώνει αποκομμένη από τον έξω κόσμο, τρομοκρατούμενη διαρκώς από «τέρατα» που περιμένουν έξω από τον φράχτη, επειδή οι πλούσιοι γονείς τους αποφάσισαν να ζήσουν σε μια φάρμα ασφάλειας, εξασφαλίζοντας με τα λεφτά τους ότι ούτε αεροπλάνα δεν θα περνούν πάνω από το κομμάτι ουρανού που τους αναλογεί.

Στον δικό μας «Κυνόδοντα» αγνοούμε τα ονόματα των ηρώων, ενδεχομένως ο Λάνθιμος δεν θέλησε να φορτώσει με περισσότερους συμβολισμούς την ήδη πυκνή αλληγορία του για το σκληρό, απάνθρωπο, αν και συχνά κωμικό παιχνίδι της εξουσίας στον ιερό πυρήνα της κοινωνίας, την οικογένεια. Αλλά, επειδή ένα καλλιτεχνικό έργο είναι τόσο πιο σημαντικό όσο πιο εύκολα αυτονομείται από τις προθέσεις του δημιουργού του, εγώ προτιμώ μια ανάγνωση του «Κυνόδοντα» που υπερβαίνει κατά πολύ το πλαίσιο της οικογένειας. Ίσως μάλιστα περιγράφει πόσο οδυνηρή είναι η προσπάθεια χειραφέτησης των κοινωνιών από τους δυνάστες τους, πόσο αιματηρή είναι η διαφυγή από τη φυλακή του φόβου, του ψεύδους και της παραπλάνησης.

Για να συνεννοούμαστε, δυο λόγια για την ιστορία: Σε μια απομονωμένη μονοκατοικία, κλεισμένη ολόγυρα μ’ έναν ψηλό φράχτη, ο πατέρας και η μητέρα μεγαλώνουν τα τρία παιδιά τους -ενήλικα πια, αλλά με άγνοια και αφέλεια νηπίων-, ενώ έχουν χάσει ένα τέταρτο παιδί – φυγάδα από την ερμητική φυλακή της ασφάλειας, που υποτίθεται πως τον κατασπάραξαν τα τέρατα. Ποια είναι τα τέρατα; Οι γάτες! Τα παιδιά έχουν πειστεί πως θα είναι έτοιμα να βγουν έξω με ασφάλεια μόνο όταν πέσει ο κυνόδοντάς τους. Στο μεταξύ, μαθαίνουν για τον κόσμο μέσα από το ιδιότυπο λεξιλόγιο που τους διδάσκουν οι γονείς τους: «Θάλασσα είναι η πολυθρόνα στο σαλόνι, ζόμπι είναι τα κίτρινα λουλούδια…». Ακόμη και οι συσκευασίες των προϊόντων που καταναλώνουν είναι χωρίς ετικέτα και ταυτότητα. Μόνος άνθρωπος που έρχονται σ’ επαφή είναι μια υπάλληλος του πατέρα τους που πληρώνεται για να προσφέρει σεξουαλικές υπηρεσίες στον γιο. Αλλά αυτή είναι και ο καταλύτης που προκαλεί την πρώτη μικρή ρωγμή στην οικογενειακή φυλακή και οδηγεί τη μεγάλη κόρη στην οδυνηρή επιλογή της ελευθερίας: αντί να περιμένει να πέσει ο κυνόδοντας, τον σπάει μόνη της και, μ’ ένα ματωμένο χαμόγελο θριάμβου στο πρόσωπο, δραπετεύει.

Εσάς, σας πονάει το δοντάκι; Πονάει, όχι μόνο ο κυνόδοντας, αλλά οποιοδήποτε δόντι, έστω ο σαθρός, σάπιος πάνω φρονιμίτης; Ή μήπως αισθάνεστε ότι κανείς δεν σας κρατά φυλακισμένους, σε ένα σιδερόφρακτο κάστρο φόβου, παρεξηγημένων εννοιών, κραυγαλέων ψευδών, στρέβλωσης της πραγματικότητας; «Τι είναι θάλασσα; Θάλασσα είναι η πολυθρόνα στο σαλόνι». Για να δούμε τη συνέχεια. Συνδεόμαστε με τα δελτία των 8.00, τα briefing των κυβερνητικών εκπροσώπων και τους εκπροσώπους τύπου των Βρυξελλών: Τι είναι ελευθερία; Ελευθερία είναι η ασυδοσία των αγορών. Και τι άλλο; Το δικαίωμα της επιχειρηματικής ελίτ να απολύει με ελάχιστο κόστος και να μειώνει τους μισθούς κατά βούληση. Τι είναι δημόσιο χρέος; Δημόσιο χρέος είναι αυτά που κλέψαμε από τους ανυποψίαστους φιλάνθρωπους που μας δάνειζαν. Τι είναι σωτηρία; Σωτηρία είναι το μνημόνιο της τρόικας. Και τι άλλο; Η υπακοή στις εντολές της. Τι είναι εθνική κυριαρχία; Να αποφασίζει η Μέρκελ, ο Σαρκοζί ή ο Μπαρόζο για το πώς θα διανέμεται ο πλούτος κάθε χώρας-παρία της Ε.Ε.. Τι είναι δημοκρατία; Δημοκρατία είναι να υπογράφει ένας (ούτε καν αιρετός) υπουργός συμφωνίες που δεσμεύουν 11 εκατομμύρια ανθρώπους, ερήμην ακόμη και της Βουλής. Τι είναι κίνδυνος; Κίνδυνος είναι η ανυπακοή στους νόμους του κράτους. Και τι είναι νόμοι του κράτους; Τα κείμενα που εισηγούνται τρεις καλοπληρωμένοι χαρτογιακάδες του ΔΝΤ, της Ε.Ε. και της ΕΚΤ και τα οποία ψηφίζει με διαδικασία κατεπείγοντος η κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Τι είναι νομιμότητα; Νομιμότητα είναι να δέχεσαι αδιαμαρτύρητα τους νόμους του κράτους, ακόμη κι αυτούς που καταστρατηγούν το ανάπηρο σύνταγμα. Και τι είναι ανομία; Ανομία είναι να υπερασπίζεσαι δικαιώματα που νομίζεις ότι διαθέτεις χάρη στο ανάπηρο σύνταγμα. Τι είναι ανταγωνιστικότητα; Το οικονομικό μέγεθος της οικονομίας που είναι αντιστρόφως ανάλογο με το ύψος των μισθών και το εύρος των δικαιωμάτων της εργασίας. Τι είναι εχθρός; Εχθρός είναι ο απεργός που σου στερεί το δικαίωμα να πας με το λεωφορείο στη δουλειά σου (αν και όταν φτάσεις εκεί υπάρχει ενδεχόμενο να σου τη στερήσει ο εργοδότης σου, χωρίς εισιτήριο επιστροφής), ο μελαψός αλλόθρησκος και αλλόγλωσσος που θέλει «να σου φάει τη θέση εργασίας» ή ο «τζαμπατζής» που αρνείται να πληρώσει διόδια ή εισιτήρια γιατί του έρχονται ακριβά. Τι είναι πατρίδα; Πατρίδα είναι το trading book των τραπεζών, οι τιμές των μετοχών τους, το δικαίωμα των ξένων επενδυτών να παίρνουν κοψοχρονιά τον δημόσιο πλούτο της χώρας. Τι είναι πρόοδος; Πρόοδος είναι να ρίχνεις το εισόδημα των ήδη φτωχών κατά 30%, να καταργείς τα δικαιώματα της μισθωτής εργασίας και να προασπίζεις το δικαίωμα των πιστωτών να πάρουν μέχρι δεκάρας τους τοκογλυφικούς τους τόκους.

Αυτό είναι ένα μικρό απάνθισμα του λεξιλογίου της κρίσης, η γλωσσική φυλακή που κρατά την ελληνική κοινωνία εντός του μνημονιακού τείχους, τις ευρωπαϊκές κοινωνίες εντός των τειχών του νεοφιλελευθερισμού, τις αφυπνισμένες αραβικές κοινωνίες στα τείχη του αυταρχισμού, της φτώχειας, του αμερικανικού imperium, της κοινωνικής και εθνικής καταπίεσης. Και ο κυνόδοντας; Πού κολλάει; Ο δικός μας κυνόδοντας, που καρτερικά περιμένουμε να πέσει, ακούει στα ονόματα επιστροφή στις αγορές, επιμήκυνση, αναδιάρθρωση χρέους, ανάκαμψη… Ούτε κουβέντα για έξοδο από τον φαύλο κύκλο του χρέους. «Εκεί έξω περιμένουν τα τέρατα, οι αγριόγατες των αγορών». Τις οποίες φροντίζουμε να εξευμενίσουμε, ταΐζοντάς τις με τις σάρκες του μέλλοντός μας…

Μια ανάλογη υπνωτική μυθολογία κράτησε για δεκαετίες τις αραβικές κοινωνίες της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής φυλακισμένες σε ένα ιδιότυπο κράμα ιδεολογικού σκοταδισμού και καπιταλιστικού εκμοντερνισμού, στηριγμένου στη δυστυχία των εκατομμυρίων. Τις εγκλώβισαν σε μια οδυνηρή, μακρόχρονη παιδική ηλικία από την οποία βγαίνουν σήμερα βίαια, σπάζοντας με τόλμη τους κυνόδοντές τους. Σας τρομάζουν; Οκέι. Ακούστε το μυστικό. Η έξοδος από τη φυλακή του φόβου μπορεί να γίνει και με τους κυνόδοντές σας στη θέση τους. Εξάλλου, μπορεί και να χρειαστούν. Όχι μόνο στο φαγητό.

23 comments:

  1. Συγκλονιστικό κειμενο! Respect._

    ReplyDelete
  2. Πολύ ωραία η παραλληλία!

    ReplyDelete
  3. Εντυπωσιακός! Εύγε!

    ReplyDelete
  4. Γεμίσαμε αλληγορίες ρε γαμώτο.
    Αλλά με τους αλιγάτορες εκεί έξω, μένει και τίποτ άλλο?

    mbiker

    ReplyDelete
  5. Ευτυχώς που διαβάζουμε πότε πότε κανένα τέτοιο κείμενο και σιγουρευόμαστε ότι ο κόσμος υπάρχει ακόμα ...

    ReplyDelete
  6. Πολύ ιδιαίτερη προσέγγιση.
    Τα σέβη μου.

    ReplyDelete
  7. Απίθανη η ανάλυση σου !!!
    Τύφλα να εχουν οι κριτικοι κινηματογράφου
    ΜΠΡΑΒΟ!!

    ReplyDelete
  8. Φίλε, είσαι πάρα πολύ καλός. Εύγε !!!

    ReplyDelete
  9. εξαιρετική ανάλυση! μας έβαλε σε μια σειρά όλα αυτά που νιώσαμε βλέποντας την ταινία...και μας πήγε πάρα κάτω!

    ReplyDelete
  10. εξαιρετικό!!! πολύ καλή ανάλυση!

    ReplyDelete
  11. Κάθε φορά και κάτι "επινοώ" δίπλα στα κείμενα σου.
    Σήμερα τίποτα.

    ReplyDelete
  12. ωραια η ερμηνεια σου, αλλα ειναι μια απο τις περιπτωσεις που η ερμηνεια και η αναλυση ειναι μεγαλυτερη απο το actual εργο "τεχνης":)

    και στο κυνοδοντα και σε αλλες καταγγελτικες ταινιες πχ ψυχη στο στομα κλπ, πουθενα δεν καταγγελθηκαν ή υπονοηθηκαν η ροή των πραγματων που πολυ ωραια προτείνεις.

    εστω, ακομα και ετσι μια ωραια ερμηνεια, γιατι η μεταφραση μπορει να ειναι και ανωτερη απο το πρωτοτυπο οπως μας ειπε ο κ.Μπόρχες:)

    ReplyDelete
  13. Δεν ξέρω τον Λάνθιμο και δεν μπορώ να ερμηνευσω, αν η κλειστη βίλα αντιπροσωπεύει την οικογένεια ή κατι άλλο. Ενι γουέϊ, το φιλμ το βρήκα εξαιρετικό. Το είδος μας ξεκίνησε χορτοφάγο και το εν λόγω δοντι είναι του δικού μας DNA.

    ReplyDelete
  14. εξαισια αναλυση και δυνατος ο παραλληλισμος ταινιας και σημερινης βιωμενης καταστασης.ομως δε νομιζω οτι διελαμβανεται ενας τοσο δυνατος συμβολισμος απο την ταινια-αν και τετοιες αναλυσεις δημιουργουν τα υλικα για ενα μυθο και ο κυνοδοντας εχει τετοια αφ εαυτου τετοια υλικα.οσο για τα λοιπα σπουδαιες οιπαρατηρησεις, καμια προταση δρασης?

    ReplyDelete
  15. Εξαιρετικός..Δεν εχω λογια..

    ReplyDelete
  16. Εξαιρετική ανάλυση,ούτε που θα πήγαινε το μυαλό μου εκεί, RESPECT

    ReplyDelete
  17. ΚΙ εγώ δια του "ο σιωπών δοκείν συναινείν.." προσυπογράφω στο σύνολο εκφρασθέντων ...

    είναι κι ο συνταγματολογικός κυνόδοντας, είναι κι ο δικονομικός κυνόδοντας, είναι κι ο εισαγγελέας κυνόδοντας, είναι κι ο δήμαρχος κυνόδοντας, κύνες άπαντες, Ερε και πάρουν τα λιμάνια οι Κινέζους για πότε θα τους κατασπαράξουν.

    ReplyDelete
  18. Eξαιρετική ανάλυση...
    Έτσι ακριβώς ενοιωσα και γω βλέποντας το έργο , όπως και όσοι φίλοι μου το είδαν.
    Το θέμα της φυλακής απο τις πεποιθήσεις που μας επιβάλλουν- επιβάλλονται και της παραμόρφωσης της πραγματικότητας στις διάφορες και διαφορετικές διαστάσεις της υπαρξης μας...μια διάσταση είναι η προσωπική, άλλη η οικογενειακή , άλλη η κοινωνικοπολιτική ή μήπως τελικά δεν είναι τόσο διαφορετικές...;

    ReplyDelete
  19. Συγχαρητήρια! Τρομερό κείμενο. Βάζω κι εγώ τις δικές μου πινελιές...

    Τι είναι ελευθερία;

    Ελευθερία είναι μία μόνιμη δουλίτσα στο δημόσιο που μου βρήκε η θεία μου η Βούλα που πίπωνε τον τάδε υπουργό όταν ήτονε μαζί στο χωριό. Η ασυδοσία της αγοράς είναι βάρβαρη γιατί αξιολογεί τους ανθρώπους ανάλογα με τις ικανότητές του, τις γνώσεις του και τη παραγωγικότητά τους - όλες ανήθικες λέξεις γιατί όπως είπαμε δε χρειάζεται να είμαστε παραγωγικοί, αφού πληρώνει ο δίπλα μωρέ αδερφέ.

    Δημόσιο χρέος είναι να ζω μια χαρά στις πλάτες των άλλων κι εκεί που κάθομαι καλά στο δέντρο ΤΣΟΥΠ να μου λένε "τέλος". Σωτηρία είναι να με ταΐζει η Μέρκελ γιατί έτσι γουστάρω κι είμαι και γαμώ τα παιδιά γιατί όταν εμείς κάναμε πολιτισμό αυτοί ήταν στα δέντρα και το λέει κι ο Λιάκο στη TV ότι δε φταίμε εμείς αλλά η σιωνιστικές δυνάμεις κι ο Τζορτζ Μπους.

    Δημοκρατία το ρουσφετάκι, τι ψηφοφορίες και μαλακίες τώρα αφού του πα του Βασίλη να πει στον Υπουργό "το και το". Αφού τα μιλήσαμε τώρα που να τρέχουμε στις κάλπες;; Έχω και τη μαμά στο νοσοκομείο και μ' έχουν ταράξει στα φακελάκια αλλά τι να κάνω μαμά μου είναι ρε αδερφέ.

    Οι νόμοι του κράτους είναι χαρτάκια καλοπληρωμένων χαρτογιακάδων! Γιατί ο Έλληνας κύριοι δε χρειάζεται νόμους. Τι είναι ο Έλληνας, Ευρωπαίος για να 'χει νόμους;;; Ο Έλληνας κύριοι πρέπει να κάμει ότι γουστάρει γιατί ξέρει καλύτερα! Στην Ελλάδα μπορεί ΟΛΟΙ να θέλουν να είναι καλοπληρωμένοι χαρτογιακάδες και απόφοιτοι μεγάλων πανεπιστημίων αλλά όποιος γίνει είναι ανήθικος και πουλημένος κύριοι! Κανά μέσο θα είχε δεν εξηγείτε αλλιώς αφού οι δυνάμεις του ιμπεριαλισμού δεν μας αφήνουμε να κάνουμε βήμα... Στο κάτω κάτω τι είναι το "Σύνταγμα";;; Αυτή η πλατεία εκεί που μαζευόμαστε κάθε βδομαδα για καμιά επαναστασούλα, τίποτα σοβαρό - προς το παρόν...

    Τι είναι εχθρός;; Εχθρός έιναι όποιος έχει μία επιχείρηση με περισσότερους από 10 ανθρώπους ας πούμε. Γιατί είναι καπιταλιστής να ούμε. και πίνει το αίμα της εργατιάς να ούμε. Γιατί ο Έλληνας είναι λεβεντόπαιδο να ούμε κι έχει κάνει τον Τσε μπλουζάκι να ούμε. Κι ο Έλληνας έχει υψηλά ιδανικά και στόχους. Για παράδειγμα, άμα σταματήσουν να πεινάνε τα παιδιά στην Αφρική και σταματήσει κι ο αποκλεισμός στη Γάζα αλλά και οι τυφώνες στην Αυστραλία αλλά και οι θεομηνίες στη Τυνησία θα σταματήσουμε να κάνουμε απεργίες!

    ReplyDelete
  20. ΤΕΛΕΥΤΑΙΕ ΑΝΩΝΥΜΕ !

    ΑΦΟΥ ΘΕΛΕΙΣ ΤΟΣΟ ΠΟΛΥ ΝΑ ΤΟ ΠΑΙΞΕΙΣ ΑΝΩΤΕΡΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ (ΕΥΡΩΠΑΙΟΣ, ΑΣ ΠΟΥΜΕ) ΚΑΙ Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΥΠΕΡΜΑΧΟΣ ΤΗΣ ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑΣ,
    ΔΕ ΜΑΣ ΕΞΗΓΕΙΣ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΠΟΙΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ ΤΗ ΣΑΠΙΑ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΑ ΠΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙΣ ;;; !!!
    ΜΗΠΩΣ ΕΤΥΧΕ Ν'ΑΚΟΥΣΕΙΣ ΠΟΤΕ ΟΤΙ ΤΟ ΨΑΡΙ ΒΡΩΜΑΕΙ ΑΠ'ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ;;;

    ΚΑΙ ΠΟΥ'ΣΑΙ, ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΦΤΗΝΟΛΑΪΚΙΣΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ, ΓΙΑΤΙ, ΕΚΤΟΣ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ, ΓΙΝΕΣΑΙ ΚΑΙ ΧΥΔΑΙΟΣ !!!

    ΑΝ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΘΕΙΣ ΣΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΑΙΤΗΜΑΤΑ,

    ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ,

    ΡΟΥΦΑ ΠΙΣΩ ΤΟΝ ΕΜΕΤΟ ΣΟΥ !!!

    ReplyDelete
  21. 'φιλελεύθερο-κομμουνιστικό'!!! χαχαχα!!!!....απο κριτική κινηματογράφου δεν γνωρίζω αλλά από γνώσεις πολιτικής ο άρθρογράφος χρειάζεται λίγη δουλειά.....:-)

    ReplyDelete