(Επενδυτής, 30/6/2012)
Μαζί με τη Γαία και τον Έρωτα, το Χάος αποτελεί την πρωταρχική τριάδα της θεογονίας. Είναι κάτι σαν την Αγία Τριάδα του σύμπαντος. Κατά τον Ησίοδο, και οι τρεις βγήκαν από το Κοσμικό Αβγό, προϊόν συνεύρεσης του Ερέβους και της Νύχτας. Η μυθολογία τα μπερδεύει λίγο, καθώς μας δίνει και άλλη εκδοχή, το ενδεχόμενο δηλαδή το Χάος να είναι η πρωταρχική οντότητα, από την οποία προήλθαν το Παν και τα πάντα.
Για τους επιστήμονες, ο Ησίοδος και οι λοιποί μυθοπλάστες της αρχαιότητας δεν προσφέρουν επαρκείς εξηγήσεις για το πώς από το χάος προκύπτει η τάξη του κόσμου. Αναζήτησαν, λοιπόν, την κρυφή, εσωτερική τάξη που εμπεριέχουν η αστάθεια και η φαινομενική αταξία που χαρακτηρίζει χιλιάδες φαινόμενα της φύσης, της κοινωνίας, της οικονομίας, της ιστορίας, τα οποία ακολουθούν μια μη γραμμική εξέλιξη. Η πασίγνωστη θεωρία του χάους επιχείρησε να αποτυπώσει σε μαθηματικά μοντέλα την κρυφή τάξη «άτακτων» συμβάντων, όπως ο σχηματισμός ενός γαλαξία, η εκδήλωση ενός σεισμού, ένα χρηματιστηριακό κραχ, ένας παγκόσμιος πόλεμος.
Στις μέρες μας, τα περισσότερα πράγματα φαίνεται να μην υπακούουν ούτε στη μυθολογική «τάξη» του χάους ως προϋπόθεσης της δημιουργίας, ούτε στη μαθηματική τάξη της θεωρίας, που ανακαλύπτει την τάξη στα χαώδη, τυχαία και αιφνίδια συμβάντα. Η εκκίνηση μιας κυβέρνησης, που αναδείχθηκε από την κατά τεκμήριο κρισιμότερη και οξύτερη εκλογική αναμέτρηση εδώ και δεκαετίες, με δύο παραιτήσεις υπουργών και μια πρωθυπουργική ασθένεια είναι αδύνατο να ταξινομηθεί σε κάτι άλλο, πέρα από το χάος της καθομιλουμένης. Δεν αντιστοιχεί ούτε στο χάος της θεωρίας ούτε στο χάος της μυθολογίας. Το ίδιο μπορεί να πει κανείς και για τον χαοτικό τρόπο με τον οποίο το κλίμα «ανακούφισης» της εγχώριας και διεθνούς ελίτ για την ανάδειξη μιας κυβέρνησης «της εμπιστοσύνης της» έδωσε τη θέση του στην πεποίθηση πως η Ελλάδα είναι μια «χαμένη υπόθεση». Στον ρόλο του Ερέβους, που κατά την προεκλογική μυθολογία θα γεννούσε το Χάος κατά τη συνεύρεσή του με τη Νύχτα, αντί του υποτιθέμενου αυθεντικού εκφραστή του, του Τσίπρα, βρέθηκε μετεκλογικά ο Σαμαράς και οι κυβερνητικοί του εταίροι.
Στην μικροκλίμακα, τα πράγματα είναι χειρότερα. Οι νοικοκυραίοι - καταθέτες που επιβράβευσαν με μια δειλή επιστροφή στα τραπεζικά γκισέ την «κυβέρνηση εθνικής ευθύνης» (2 δισ. τα πρώτα 24ωρα μετά τις εκλογές, διατυμπανίζουν οι οικονομικοί επιτελείς), από την περασμένη Δευτέρα επιστρέφουν ανήσυχοι στα γκισέ ρωτώντας πώς μπορούν να «γυρίσουν» την κατάθεσή τους σε ελβετικό φράγκο ή σε δολάριο. Η νέα πηγή πανικού δεν ήταν τώρα η δραχμή και το απειλητικό φάντασμά της, αλλά το ίδιο το ευρώ και η απειλή διάλυσης ή κατάρρευσής του. Ο μέσος αποταμιευτής που ξυπνά από έναν εφιάλτη και ξεκινά γραμμή για την τράπεζα υποθέτει ότι είναι ο μοναδικός που έχει τη διαύγεια να ερμηνεύσει σωστά μια δήλωση της Μέρκελ, έναν γρίφο του Σόρος ή μια μεσοβέζικη απόφαση των 27 της Ε.Ε. Νομίζει επίσης πως είναι ο μοναδικός που έχει την προνοητικότητα να βρει το ασφαλέστερο καταφύγιο για την αποταμίευσή του. Μέχρι την ώρα που φτάνει στην τράπεζα και συναντά μια ασυνήθιστα μεγάλη ουρά από εξίσου προνοητικούς αποταμιευτές. Δεν υπάρχει μοντέλο που να προκαθορίζει πόσο μεγάλη θα είναι η ουρά και πόσες αντίστοιχες ουρές θα σχηματιστούν σε κάθε τράπεζα, σε κάθε πόλη, σε κάθε χώρα του ευρωπαϊκού Νότου. Πάνω από μια κλίμακα, πάντως, η μαζική «προνοητικότητα» των αποταμιευτών για την ασφάλεια των καταθέσεών τους θα προκαλέσει απλώς αυτό που θέλουν να αποφύγουν: την εξανέμισή τους.
Μια αντίστοιχη έκφραση του ασύντακτου χάους προκαλείται από χιλιάδες, εκατομμύρια μικρές «προνοητικές» αποφάσεις ανθρώπων που προτάσσουν το ατομικό έναντι κάθε εκδοχής συλλογικού συμφέροντος: χιλιάδες εργοδότες είχαν την «προνοητικότητα» να απολύσουν προσωπικό και να εξαντλήσουν τις δυνατότητες που τους έδωσε η μνημονιακή εργατική νομοθεσία να μειώσουν τους μισθούς. Αυτό ήταν η αντίδρασή τους στις πρώτες ενδείξεις ύφεσης, πτώσης της κατανάλωσης, μείωσης των παραγγελιών και στάσης πληρωμών από πελάτες και προς προμηθευτές. Αυτή ήταν η υποτιθέμενη άμυνά τους, αλλά στην πραγματικότητα εξελίχθηκε σε πολλαπλασιαστή της ύφεσης στα θηριώδη επίπεδα του 9% και πλέον. Την ίδια «άμυνα», που μεταμορφώνεται σε χαοτική «επίθεση», μπορεί να τη συναντήσουμε και σε άλλες συμπεριφορές και κοινωνικούς ρόλους: των ανυποψίαστων καταναλωτών, που αγνοούν πως ό,τι διασώζουν από το εισόδημά τους μέσω της εγκράτειας το χάνουν μέσω της ύφεσης που προκαλούν – με περικοπή μισθού ή με απώλεια εργασίας. Των εξίσου ανυποψίαστων μισθωτών που, θεωρώντας πως κάθε ατομική υποχώρηση ενώπιον του εργοδότη είναι μια συνετή άμυνα, προκαλούν ένα τσουνάμι συρρίκνωσης του εισοδήματος προς κατανάλωση. Αλλά και των υποψιασμένων - υποτίθεται- τραπεζιτών, που πιστεύουν πως κάθε απόρριψη αίτησης δανείου αποκλείεται να μεταφραστεί σε μια αντίστοιχη απόσυρση αποταμίευσης.
Όλες αυτές οι φαινομενικά άσχετες ατομικές επιλογές παράγουν ένα χάος διόλου δημιουργικό, χωρίς καμιά κρυφή, εσωτερική τάξη που καταλήγει σε ασύμμετρα αποτελέσματα, πότε στην πλευρά της προσφοράς, πότε της ζήτησης, κάποτε και στις δυο μαζί, όπως συμβαίνει τώρα. Η φιλελεύθερη οικονομία, στηριγμένη αποκλειστικά σε φαινομενικά ατομικές επιλογές που εξελίσσονται σε μια αγελαία συμπεριφορά, είναι εξ ορισμού εκτεθειμένη σε ένα ασύντακτο χάος.
Το αποκορύφωμα αυτού του χάους είναι, ωστόσο, η πολιτική του έκφραση. Η συμπεριφορά της ευρωπαϊκής ελίτ, είτε μιλούμε για τους αδιάλλακτους Γερμανούς είτε για τους συγκαταβατικούς Γάλλους, αποτελεί case study αυτού του χωρίς καμιά κρυφή τάξη χάους. Η γερμανική ηγεσία αρνείται με πάθος ένα «αλληλέγγυο» ευρωπαϊκό χρέος, υποτίθεται για να μην επιβαρύνει τους Γερμανούς φορολογούμενους. Αλλά διακινδυνεύει να τους επιβαρύνει με έναν τεράστιο ανεξόφλητο δανεισμό. Υπερασπίζεται την εκχώρηση κρατικής κυριαρχίας σε μια υπό τον έλεγχό της «ευρωπαϊκή κυβέρνηση», αλλά αδυνατεί να διαχειριστεί εντός της δικής της έννομης και πολιτικής τάξης την εκχώρηση κυριαρχίας που αναλογεί στην ίδια. Δηλώνει πίστη στην ομοσπονδιοποίηση της Ευρώπης, αλλά δουλεύει για τον εθνικιστικό κατακερματισμό της. Διακηρύσσει τη βούλησή της να αντιμετωπίσει την επιθετικότητα του θηρίου των αγορών, αλλά κάθε κίνησή της τους προσφέρει βορά το επόμενο θύμα τους. Θέλει να διασώσει με κάθε τρόπο τον εμπορικό ιμπεριαλισμό της και το «δικαίωμά» της στα πλεονάσματα, αλλά στην πραγματικότητα προετοιμάζει την υπονόμευσή τους.
Δεν υπάρχει λιγότερο χάος στις κινήσεις αυτών που εμφανίζονται ως αντίπαλο δέος στον γερμανικό δογματισμό. Οι ΗΠΑ κατηγορούν την Ευρώπη για αδράνεια και τη Γερμανία για οικονομικό σοβινισμό, αλλά κάνουν πως ξεχνούν ότι η «κρίση» ξεπήδησε από το δικό τους χάος. Οι BRICs κάνουν το ίδιο, αποκρύπτοντας ότι τα αναπτυξιακά τους θαύματα, που τώρα χλομιάζουν, στηρίχτηκαν σε πολύχρονες πολιτικές φτώχειας για τους μισθωτούς σκλάβους, που με ζήλο μιμείται τώρα η Ευρώπη.
Πιθανότατα πρέπει να συνηθίσουμε στην ιδέα: το χάος υπάρχει στη φύση της οικονομίας της αγοράς, αλλά μέχρι τώρα ακολουθούσε κάποιας μορφής εσωτερική τάξη, που αντιστοιχούσε στην εναλλαγή ύφεσης και ανάπτυξης, στους ολιγόχρονους οικονομικούς και επιχειρηματικούς κύκλους ή στα πολύχρονα μακρά κύματα που εντόπισε ο Κοντράτιεφ. Αυτή η κρυφή τάξη επέτρεπε μέχρι τώρα την προσδοκία ότι μια κρίση θα την ακολουθηθεί μια περίοδος ηρεμίας. Φαίνεται ότι έχουμε φύγει οριστικά από αυτό. Το ασύντακτο χάος, με όλο το καταστροφικό δυναμικό του, αποτελεί πια μοναδικό όρο ύπαρξης του καπιταλιστικού σύμπαντος. Και η Ευρωζώνη αποδεικνύεται ο πιο απρόβλεπτος πολλαπλασιαστής του.
ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Στο χάος έφτασε κοντά γιατί δε συμμορφώθη
μ’ όσα επιτάσσουν οι αγορές και δεν εδιορθώθη,
κι εσύ πια στέκεις μακριά από τη χώρα εκείνη
που αν λίκνο δεν σου δάνειζε, τι θα ’χες απογίνει…
Όσα η ψυχή σου ζήταγε τα ’βρες εξηγημένα
μα τώρα δεν σου κάνουνε και τα ’χεις πεταμένα.
Για χρέη την περιγελάς και υποφέρει η χώρα
που ευχαριστώ της έλεγες άλλοτ’ όλη την ώρα.
Στη φτώχεια η χώρα έμεινε πια καταδικασμένη,
κι από τον πλούτο τον λαμπρό λαφυραγωγημένη
οι θησαυροί της πλέον κοσμούν τα ξένα τα μουσεία
κι εσύ φυλάς ενδελεχώς την αρπαγμένη λεία.
Aυτοί που μ’ όπλα πάτησαν στη βλογημένη χώρα
με τα κατάσπαρτα νησιά, των Ολυμπίων δώρα,
τον Χέλντερλιν μες στο γυλιό μαζί τους κουβαλούσαν
να συνοδεύει τη στολή εκείνη που φορούσαν.
Χώρα που, λες, πως δεν μπορείς άλλο να τη στηρίξεις,
και που ανοχή καμία πια δεν δύνασαι να δείξεις,
μα τους συνταγματάρχες της κάποτε ανεχόσουν,
με τέτοιου είδους σύμμαχους πώς σ’ επαφή ερχόσουν;
Χώρα που τα δικαιώματα όλα της έχουν πάρει
και που όλο και στενότερα της σφίγγουν το ζωνάρι.
Μαύρα για να σ’ αντισταθεί φόρεσ’ η Αντιγόνη
μα μες στη δυστυχία της δεν έχει μείνει μόνη,
απ’ άκρη σ’ άκρη οι άνθρωποι όλοι πενθοφορούνε
που κάποτε είχαν χαρά να σε φιλοξενούνε.
Του Κροίσου άνθρωποι όμοιοι έξω από τη χώρα
μες στα σεντούκια στοίβαξαν λαμπρά πλούτη και δώρα.
Άντε, να δούμε, πιες το πια, πιες το, να πάει κάτω
πιες το δηλητήριο, άντε και άσπρο πάτο!
Ουρλιάζουν και λυσσομανούν οι κλακαδόροι όλοι
που ’χουν οι κομισάριοι απλώσει μες στην πόλη,
μα ο Σωκράτης ο σοφός να ’ρθουν κοντά τούς γνέφει
και ξέχειλο τον κύλικα με οργή τον επιστρέφει.
Ό,τι κατέχεις οι θεοί θα το καταραστούνε
που τους ζητάς τον Όλυμπο να αποχωριστούνε.
Κενή θα μείνεις πνεύματος, μέσα ερημωμένη
χωρίς ζωή και νοήμα, για πάντα μαραμένη.
Πού πας, λοιπόν, να πορευτείς χωρίς αυτόν τον τόπο
που για όλα όσα έψαχνες σου έδειχνε τον τρόπο;
Το πνεύμα του σε γέννησε, Ευρώπη, να θυμάσαι,
θα μαραθείς πνευματικά μακριά του άμα θα ’σαι.
Günter Grass, «Η ντροπή της Ευρώπης» (ποιητικό ξέσπασμα υπέρ της Ελλάδας, δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Süddeutsche Zeitung»)
Για τους επιστήμονες, ο Ησίοδος και οι λοιποί μυθοπλάστες της αρχαιότητας δεν προσφέρουν επαρκείς εξηγήσεις για το πώς από το χάος προκύπτει η τάξη του κόσμου. Αναζήτησαν, λοιπόν, την κρυφή, εσωτερική τάξη που εμπεριέχουν η αστάθεια και η φαινομενική αταξία που χαρακτηρίζει χιλιάδες φαινόμενα της φύσης, της κοινωνίας, της οικονομίας, της ιστορίας, τα οποία ακολουθούν μια μη γραμμική εξέλιξη. Η πασίγνωστη θεωρία του χάους επιχείρησε να αποτυπώσει σε μαθηματικά μοντέλα την κρυφή τάξη «άτακτων» συμβάντων, όπως ο σχηματισμός ενός γαλαξία, η εκδήλωση ενός σεισμού, ένα χρηματιστηριακό κραχ, ένας παγκόσμιος πόλεμος.
Στις μέρες μας, τα περισσότερα πράγματα φαίνεται να μην υπακούουν ούτε στη μυθολογική «τάξη» του χάους ως προϋπόθεσης της δημιουργίας, ούτε στη μαθηματική τάξη της θεωρίας, που ανακαλύπτει την τάξη στα χαώδη, τυχαία και αιφνίδια συμβάντα. Η εκκίνηση μιας κυβέρνησης, που αναδείχθηκε από την κατά τεκμήριο κρισιμότερη και οξύτερη εκλογική αναμέτρηση εδώ και δεκαετίες, με δύο παραιτήσεις υπουργών και μια πρωθυπουργική ασθένεια είναι αδύνατο να ταξινομηθεί σε κάτι άλλο, πέρα από το χάος της καθομιλουμένης. Δεν αντιστοιχεί ούτε στο χάος της θεωρίας ούτε στο χάος της μυθολογίας. Το ίδιο μπορεί να πει κανείς και για τον χαοτικό τρόπο με τον οποίο το κλίμα «ανακούφισης» της εγχώριας και διεθνούς ελίτ για την ανάδειξη μιας κυβέρνησης «της εμπιστοσύνης της» έδωσε τη θέση του στην πεποίθηση πως η Ελλάδα είναι μια «χαμένη υπόθεση». Στον ρόλο του Ερέβους, που κατά την προεκλογική μυθολογία θα γεννούσε το Χάος κατά τη συνεύρεσή του με τη Νύχτα, αντί του υποτιθέμενου αυθεντικού εκφραστή του, του Τσίπρα, βρέθηκε μετεκλογικά ο Σαμαράς και οι κυβερνητικοί του εταίροι.
Στην μικροκλίμακα, τα πράγματα είναι χειρότερα. Οι νοικοκυραίοι - καταθέτες που επιβράβευσαν με μια δειλή επιστροφή στα τραπεζικά γκισέ την «κυβέρνηση εθνικής ευθύνης» (2 δισ. τα πρώτα 24ωρα μετά τις εκλογές, διατυμπανίζουν οι οικονομικοί επιτελείς), από την περασμένη Δευτέρα επιστρέφουν ανήσυχοι στα γκισέ ρωτώντας πώς μπορούν να «γυρίσουν» την κατάθεσή τους σε ελβετικό φράγκο ή σε δολάριο. Η νέα πηγή πανικού δεν ήταν τώρα η δραχμή και το απειλητικό φάντασμά της, αλλά το ίδιο το ευρώ και η απειλή διάλυσης ή κατάρρευσής του. Ο μέσος αποταμιευτής που ξυπνά από έναν εφιάλτη και ξεκινά γραμμή για την τράπεζα υποθέτει ότι είναι ο μοναδικός που έχει τη διαύγεια να ερμηνεύσει σωστά μια δήλωση της Μέρκελ, έναν γρίφο του Σόρος ή μια μεσοβέζικη απόφαση των 27 της Ε.Ε. Νομίζει επίσης πως είναι ο μοναδικός που έχει την προνοητικότητα να βρει το ασφαλέστερο καταφύγιο για την αποταμίευσή του. Μέχρι την ώρα που φτάνει στην τράπεζα και συναντά μια ασυνήθιστα μεγάλη ουρά από εξίσου προνοητικούς αποταμιευτές. Δεν υπάρχει μοντέλο που να προκαθορίζει πόσο μεγάλη θα είναι η ουρά και πόσες αντίστοιχες ουρές θα σχηματιστούν σε κάθε τράπεζα, σε κάθε πόλη, σε κάθε χώρα του ευρωπαϊκού Νότου. Πάνω από μια κλίμακα, πάντως, η μαζική «προνοητικότητα» των αποταμιευτών για την ασφάλεια των καταθέσεών τους θα προκαλέσει απλώς αυτό που θέλουν να αποφύγουν: την εξανέμισή τους.
Μια αντίστοιχη έκφραση του ασύντακτου χάους προκαλείται από χιλιάδες, εκατομμύρια μικρές «προνοητικές» αποφάσεις ανθρώπων που προτάσσουν το ατομικό έναντι κάθε εκδοχής συλλογικού συμφέροντος: χιλιάδες εργοδότες είχαν την «προνοητικότητα» να απολύσουν προσωπικό και να εξαντλήσουν τις δυνατότητες που τους έδωσε η μνημονιακή εργατική νομοθεσία να μειώσουν τους μισθούς. Αυτό ήταν η αντίδρασή τους στις πρώτες ενδείξεις ύφεσης, πτώσης της κατανάλωσης, μείωσης των παραγγελιών και στάσης πληρωμών από πελάτες και προς προμηθευτές. Αυτή ήταν η υποτιθέμενη άμυνά τους, αλλά στην πραγματικότητα εξελίχθηκε σε πολλαπλασιαστή της ύφεσης στα θηριώδη επίπεδα του 9% και πλέον. Την ίδια «άμυνα», που μεταμορφώνεται σε χαοτική «επίθεση», μπορεί να τη συναντήσουμε και σε άλλες συμπεριφορές και κοινωνικούς ρόλους: των ανυποψίαστων καταναλωτών, που αγνοούν πως ό,τι διασώζουν από το εισόδημά τους μέσω της εγκράτειας το χάνουν μέσω της ύφεσης που προκαλούν – με περικοπή μισθού ή με απώλεια εργασίας. Των εξίσου ανυποψίαστων μισθωτών που, θεωρώντας πως κάθε ατομική υποχώρηση ενώπιον του εργοδότη είναι μια συνετή άμυνα, προκαλούν ένα τσουνάμι συρρίκνωσης του εισοδήματος προς κατανάλωση. Αλλά και των υποψιασμένων - υποτίθεται- τραπεζιτών, που πιστεύουν πως κάθε απόρριψη αίτησης δανείου αποκλείεται να μεταφραστεί σε μια αντίστοιχη απόσυρση αποταμίευσης.
Όλες αυτές οι φαινομενικά άσχετες ατομικές επιλογές παράγουν ένα χάος διόλου δημιουργικό, χωρίς καμιά κρυφή, εσωτερική τάξη που καταλήγει σε ασύμμετρα αποτελέσματα, πότε στην πλευρά της προσφοράς, πότε της ζήτησης, κάποτε και στις δυο μαζί, όπως συμβαίνει τώρα. Η φιλελεύθερη οικονομία, στηριγμένη αποκλειστικά σε φαινομενικά ατομικές επιλογές που εξελίσσονται σε μια αγελαία συμπεριφορά, είναι εξ ορισμού εκτεθειμένη σε ένα ασύντακτο χάος.
Το αποκορύφωμα αυτού του χάους είναι, ωστόσο, η πολιτική του έκφραση. Η συμπεριφορά της ευρωπαϊκής ελίτ, είτε μιλούμε για τους αδιάλλακτους Γερμανούς είτε για τους συγκαταβατικούς Γάλλους, αποτελεί case study αυτού του χωρίς καμιά κρυφή τάξη χάους. Η γερμανική ηγεσία αρνείται με πάθος ένα «αλληλέγγυο» ευρωπαϊκό χρέος, υποτίθεται για να μην επιβαρύνει τους Γερμανούς φορολογούμενους. Αλλά διακινδυνεύει να τους επιβαρύνει με έναν τεράστιο ανεξόφλητο δανεισμό. Υπερασπίζεται την εκχώρηση κρατικής κυριαρχίας σε μια υπό τον έλεγχό της «ευρωπαϊκή κυβέρνηση», αλλά αδυνατεί να διαχειριστεί εντός της δικής της έννομης και πολιτικής τάξης την εκχώρηση κυριαρχίας που αναλογεί στην ίδια. Δηλώνει πίστη στην ομοσπονδιοποίηση της Ευρώπης, αλλά δουλεύει για τον εθνικιστικό κατακερματισμό της. Διακηρύσσει τη βούλησή της να αντιμετωπίσει την επιθετικότητα του θηρίου των αγορών, αλλά κάθε κίνησή της τους προσφέρει βορά το επόμενο θύμα τους. Θέλει να διασώσει με κάθε τρόπο τον εμπορικό ιμπεριαλισμό της και το «δικαίωμά» της στα πλεονάσματα, αλλά στην πραγματικότητα προετοιμάζει την υπονόμευσή τους.
Δεν υπάρχει λιγότερο χάος στις κινήσεις αυτών που εμφανίζονται ως αντίπαλο δέος στον γερμανικό δογματισμό. Οι ΗΠΑ κατηγορούν την Ευρώπη για αδράνεια και τη Γερμανία για οικονομικό σοβινισμό, αλλά κάνουν πως ξεχνούν ότι η «κρίση» ξεπήδησε από το δικό τους χάος. Οι BRICs κάνουν το ίδιο, αποκρύπτοντας ότι τα αναπτυξιακά τους θαύματα, που τώρα χλομιάζουν, στηρίχτηκαν σε πολύχρονες πολιτικές φτώχειας για τους μισθωτούς σκλάβους, που με ζήλο μιμείται τώρα η Ευρώπη.
Πιθανότατα πρέπει να συνηθίσουμε στην ιδέα: το χάος υπάρχει στη φύση της οικονομίας της αγοράς, αλλά μέχρι τώρα ακολουθούσε κάποιας μορφής εσωτερική τάξη, που αντιστοιχούσε στην εναλλαγή ύφεσης και ανάπτυξης, στους ολιγόχρονους οικονομικούς και επιχειρηματικούς κύκλους ή στα πολύχρονα μακρά κύματα που εντόπισε ο Κοντράτιεφ. Αυτή η κρυφή τάξη επέτρεπε μέχρι τώρα την προσδοκία ότι μια κρίση θα την ακολουθηθεί μια περίοδος ηρεμίας. Φαίνεται ότι έχουμε φύγει οριστικά από αυτό. Το ασύντακτο χάος, με όλο το καταστροφικό δυναμικό του, αποτελεί πια μοναδικό όρο ύπαρξης του καπιταλιστικού σύμπαντος. Και η Ευρωζώνη αποδεικνύεται ο πιο απρόβλεπτος πολλαπλασιαστής του.
ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Στο χάος έφτασε κοντά γιατί δε συμμορφώθη
μ’ όσα επιτάσσουν οι αγορές και δεν εδιορθώθη,
κι εσύ πια στέκεις μακριά από τη χώρα εκείνη
που αν λίκνο δεν σου δάνειζε, τι θα ’χες απογίνει…
Όσα η ψυχή σου ζήταγε τα ’βρες εξηγημένα
μα τώρα δεν σου κάνουνε και τα ’χεις πεταμένα.
Για χρέη την περιγελάς και υποφέρει η χώρα
που ευχαριστώ της έλεγες άλλοτ’ όλη την ώρα.
Στη φτώχεια η χώρα έμεινε πια καταδικασμένη,
κι από τον πλούτο τον λαμπρό λαφυραγωγημένη
οι θησαυροί της πλέον κοσμούν τα ξένα τα μουσεία
κι εσύ φυλάς ενδελεχώς την αρπαγμένη λεία.
Aυτοί που μ’ όπλα πάτησαν στη βλογημένη χώρα
με τα κατάσπαρτα νησιά, των Ολυμπίων δώρα,
τον Χέλντερλιν μες στο γυλιό μαζί τους κουβαλούσαν
να συνοδεύει τη στολή εκείνη που φορούσαν.
Χώρα που, λες, πως δεν μπορείς άλλο να τη στηρίξεις,
και που ανοχή καμία πια δεν δύνασαι να δείξεις,
μα τους συνταγματάρχες της κάποτε ανεχόσουν,
με τέτοιου είδους σύμμαχους πώς σ’ επαφή ερχόσουν;
Χώρα που τα δικαιώματα όλα της έχουν πάρει
και που όλο και στενότερα της σφίγγουν το ζωνάρι.
Μαύρα για να σ’ αντισταθεί φόρεσ’ η Αντιγόνη
μα μες στη δυστυχία της δεν έχει μείνει μόνη,
απ’ άκρη σ’ άκρη οι άνθρωποι όλοι πενθοφορούνε
που κάποτε είχαν χαρά να σε φιλοξενούνε.
Του Κροίσου άνθρωποι όμοιοι έξω από τη χώρα
μες στα σεντούκια στοίβαξαν λαμπρά πλούτη και δώρα.
Άντε, να δούμε, πιες το πια, πιες το, να πάει κάτω
πιες το δηλητήριο, άντε και άσπρο πάτο!
Ουρλιάζουν και λυσσομανούν οι κλακαδόροι όλοι
που ’χουν οι κομισάριοι απλώσει μες στην πόλη,
μα ο Σωκράτης ο σοφός να ’ρθουν κοντά τούς γνέφει
και ξέχειλο τον κύλικα με οργή τον επιστρέφει.
Ό,τι κατέχεις οι θεοί θα το καταραστούνε
που τους ζητάς τον Όλυμπο να αποχωριστούνε.
Κενή θα μείνεις πνεύματος, μέσα ερημωμένη
χωρίς ζωή και νοήμα, για πάντα μαραμένη.
Πού πας, λοιπόν, να πορευτείς χωρίς αυτόν τον τόπο
που για όλα όσα έψαχνες σου έδειχνε τον τρόπο;
Το πνεύμα του σε γέννησε, Ευρώπη, να θυμάσαι,
θα μαραθείς πνευματικά μακριά του άμα θα ’σαι.
Günter Grass, «Η ντροπή της Ευρώπης» (ποιητικό ξέσπασμα υπέρ της Ελλάδας, δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Süddeutsche Zeitung»)
No comments:
Post a Comment