Εθνικός κοσμοπολιτισμός (5/4/2008)

Πριν από 15 χρόνια, όταν τα εθνικά ανακλαστικά μας είχαν γίνει τσίτα, όταν τα πατριωτικά συλλαλητήρια ήταν στην ημερήσια διάταξη και οδηγούνταν στα δικαστικά εδώλια όσοι τολμούσαν να προτείνουν αναγνώριση της FYROM με την ονομασία Σλαβομακεδονία, ο εθνικός τροβαδούρος Διονύσης Σαββόπουλος είχε προτείνει ν’ ανοίξουμε ένα ελληνικό μπακάλικο στα Σκόπια για να πετύχουμε λύση στο άψε σβήσε. Δεκαπέντε χρόνια μετά, ο Δημήτρης Κοργιαλάς, τραγουδιστής κι αυτός αλλά μικρότερου εθνικού βεληνεκούς αυτός, πρότεινε να ρίξουμε δυο βόμβες να τα κάνουμε λίμπα στα Σκόπια, να ξεμπερδεύουμε. Οι δύο απόψεις φλερτάρουν, βεβαίως, επικίνδυνα με τη χυδαιότητα (και τη βλακεία). Οφείλουμε όμως να τους αναγνωρίσουμε ότι αντιστοιχούν στις δύο βασικές συνιστώσες της γεωπολιτικής του χάους που χαρακτηρίζει τον μεταψυχροπολεμικό κόσμο μας. Από τη μία πλευρά είναι η αγορά και από την άλλη η πολεμική (και ταυτόχρονα διπλωματική) ισχύς.

Παρότι ο Φράνσις Φουκουγιάμα βιάστηκε να γράψει «Το τέλος της ιστορίας», υποθέτοντας πως ο κόσμος απέκτησε την δεκαετία του ’90 την οριστική πολιτική του γεωγραφία, συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Η «ιστορία» εξακολουθεί να γράφεται με αίμα και χρήμα. Με όπλα και εμπορεύματα. Με κατάλυση των συνόρων από τις ασυγκράτητες δυνάμεις της αγοράς και με όρθωση νέων συνόρων από τα κέντρα της γεωπολιτικής ισχύος που χρησιμοποιούν με την ίδια ευκολία τον πόλεμο και τη διπλωματία. Για αρκετό διάστημα δόθηκε η εντύπωση ότι η παγκοσμιοποίηση των αγορών θα θέσει ένα τέλος στην ακατάπαυστη διαδικασία εθνογένεσης, ότι θα δώσει στον κόσμο μας την οριστική του μορφή, ότι στα μαθηματικά της γεωγραφίας η διαίρεση θα δώσει τη θέση της στην πρόσθεση. Ο κοσμοπολίτης των παγκοσμιοποιημένων και απελευθερωμένων αγορών που μιλάει αγγλικά, συναλλάσσεται σε ευρώ ή δολάρια, καταναλώνει ρωσικό στάρι στην Κίνα και Κινέζικο ρύζι στον Καναδά, θα απεμπολούσε με άγρια χαρά την εθνική του μυθολογία και θα φορούσε το κοστούμι των νέων υπερεθνικών σχηματισμών που «μόλυναν» το ιστορικό του DNA. Ο Έλληνας θα γινόταν χωρίς δυσκολίες Ευρωπαίος, ο σλαβομακεδόνας θα βολευόταν στη νατοϊκή διεθνή του διάσταση αφού θα απέβαλε την βαλκανική του «ίωση» και την σλαβική του σαλμονέλωση, ο Ουκρανός και ο Γεωργιανός θα μεταμορφώνονταν δια μαγείας σε ατλαντιστές. Ο κόσμος θα κατοικούνταν πια από Ευρωενωσίτες, νατοίτες, ΟΟΣίτες που θα τους ένωναν (ή θα τους χώριζαν κατά περίπτωση) μόνον οι τιμές των μετοχών, οι αξίες των εμπορευμάτων και οι ισοτιμίες των νομισμάτων.

Τίποτε από αυτά δεν συνέβη. Η παγκοσμιοποίηση των αγορών εξελίχθηκε σαν μέγεθος αντιστρόφως ανάλογο με τη γέννηση νέων εθνών, την ίδρυση νέων κρατών, την αφύπνιση παλαιών θρησκευτικών και εθνικών μειονοτήτων, την αναζωπύρωση ξεχασμένων εθνικών ανταγωνισμών και την πρόκληση νέων που εξελίχθηκαν σε αιματηρές συγκρούσεις. Κανείς δεν μπορεί πλέον να προβλέψει τη γεωγραφία της επόμενης δεκαετίας, το ληξιαρχείο του ΟΗΕ έχει ακόμη πολλή δουλειά όχι μόνο στις φλεγόμενες ζώνες του αναπτυσσόμενου κόσμου, αλλά ακόμη και στον λαμπερό αναπτυγμένο κόσμο των εθνικών κρατών του 18ου και του 19ου αιώνα. Ακόμη και η Γηραιά Ευρώπη και η μεσήλικας Αμερική έχει κάθε λόγο να αισθάνεται αβεβαιότητα, κατακλυζόμενη από τα στίφη των μεταναστών που την κατακλύζουν, δημιουργώντας μικρές εθνοτικές νησίδες, έθνη εντός των εθνών, μειονότητες εντός των πλειονοτήτων. Πολλώ μάλλον δεν έχουν βρει την οριστική της γεωγραφία η σπαρασσόμενη από φυλετικές αντιθέσεις Αφρική και η διάσπαρτη από καταπιεσμένες μειονότητες Ασία. Η Αυστραλία, ενδεχομένως, μπορεί να είναι ήσυχη καθώς οι Αβοριγίνες είναι είδος υπό εξαφάνιση.

Στην αναμέτρηση αγορών- εθνών, κοσμοπολιτισμού-εθνισμού η υπεροχή του δεύτερου παραμένει, λοιπόν, παράδοξα αδιαμφισβήτητη. Φαίνεται ότι το χρηματιστήριο της ιστορίας και της εθνικής μυθολογίας εξακολουθεί και παράγει υπεραξίες εκεί που τα χρηματιστήρια αξιών και εμπορευμάτων ασθμαίνουν, εκνευρίζονται, παλινδρομούν και λυγίζουν στην ιδέα μιας παγκόσμιας ύφεσης.

Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει κάτι ολότελα παράδοξο σ’ αυτό. Πάρτε για παράδειγμα τα Βαλκάνια. Η αρχιτεκτονική του χάους και του κρατικού κατακερματισμού που επέβαλε η Pax Euro-Americana, η εξαγωγή της «δημοκρατίας της αγοράς» στις χώρες του ανύπαρκτου σοσιαλισμού με τους πιο αιματηρούς όρους, η δημιουργία του επενδυτικού Ελντοράντο στα αποκαίδια του πολέμου και τα ερείπια των κρατικών υποδομών, δημιούργησαν όχι μόνον τους αθλίους των Βαλκανίων, αλλά και στρώματα που διψούν για ένα όλο και μεγαλύτερο μερίδιο στο παραγόμενο υπερπροϊόν. Ακόμη και ο «μικροιμπεριαλισμός» της Ελλάδας στα γειτονικά Σκόπια για τον οποίο επαίρονται Έλληνες επιχειρηματίες (με τη λογική του κατά Διονύση Σαββόπουλου μπακάλικου), γίνεται σήμερα μπούμεραγκ. Τα εκατομμύρια ευρώ που εξαγόρασαν επιχειρήσεις, επενδύθηκαν σε μεταποιητικές μονάδες, κινητοποίησαν υποδομές και υπηρεσίες σ’ ένα βαθμό ευνόησαν (ενδεχομένως και δημιούργησαν) στρώματα και ομάδες που τώρα διεκδικούν μεγαλύτερο κομμάτι πίτας. Όχι μόνο της μίζερης, καχεκτικής βαλκανικής πίτας αλλά ίσως και της ατλαντικής ή της ευρωατλαντικής. Θα ήταν επικίνδυνη βλακεία να θεωρεί κανείς ότι η μόνη νοητή αντίδραση αυτών των στρωμάτων στην ΠΓΔΜ θα ήταν «η ευγνωμοσύνη του ευεργετηθέντος». Όχι βέβαια. Οι νεοκαπιταλιστές των χωρών της νέας τάξης έχουν την αναπόφευκτη απληστία που έχουν όλες οι ηγετικές τάξεις που θέλουν καλύτερο μερτικό στο διεθνή καταμερισμό εργασίας. Και θέλουν πρώτα απ’ όλα καλύτερο μερτικό στις δικές τους, εθνικές αγορές. Εκεί πραγματοποιούν τις υπεραξίες τους, από εκεί αντλούν την πολιτική ισχύ τους, εκεί προβάλουν και την συνεκτική εθνική μυθολογία που θα συσπειρώσει όλες τις τάξεις, όλες τις μερίδες του πληθυσμού. Η εθνική ταυτότητα είναι το brand name των εθνικών τους αγορών, όπως το label και το Made in FYROM (ή Macedonia) είναι το πιστοποιητικό γνησιότητας των προϊόντων τους.

Οι Σλαβομακεδόνες δεν κάνουν τίποτε διαφορετικό απ’ ότι έκαναν οι Ελληνες αστοί των αρχών του 20ου αιώνα επενδύοντας στην «Μεγάλη Ιδέα» και στην Ελλάδα των δύο ηπείρων. Και αν αυτό καθίστατο εφικτό χωρίς να πέσει τουφεκιά, με τη ναυτοσύνη, το επιχειρηματικό δαιμόνιο, είναι βέβαιο ότι θα δεν θα είχαν ενθαρρύνει τη μικρασιατική εκστρατεία. Αλλά ήταν μια άλλη αστική τάξη, αυτή που εξέφραζαν οι κεμαλιστές της Τουρκίας που διεκδικούσε το ίδιο ζωτικό πεδίο πλουτισμού. Βεβαίως, η δική τους «Μεγάλη Ιδέα» μπορεί να έχει ανάλογο εθνικιστικό φορτίο, αλλά έχει πολύ μικρότερη εμβέλεια και ασθενέστατη ισχύ. Πρώτον, διότι η δική τους «μακεδονική μυθολογία» προσκρούει στην ύπαρξη ενός δεύτερου έθνους εντός του έθνους, της ισχυρής αλβανικής μειονότητας, της οποίας ο εκκολαπτόμενος εθνισμός προβάλλεται σε μιαν ακόμη γεωγραφική διαίρεση, μιαν επαναχάραξη συνόρων για την «παραγωγή» της Μεγάλης Αλβανίας. Και δεύτερον, ο δικός τους εθνισμός-εθνικισμός είναι ετερόφωτος, προσπαθεί απεγνωσμένα να αντλήσει την κρατική κυριαρχία του από τις υπερεθνικές δομές του ΝΑΤΟ ή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επομένως, θα είναι για πολύ ακόμη ένας εθνισμός ανάπηρος, ατελής, ανολοκλήρωτος. Κατά κάποιο τρόπο, εκκλησία κλέβουμε…
Ωστόσο, υπάρχει και μια αναπηρία που αφορά το δικό μας εθνισμό, παρά την αλαζονεία ισχύος που φροντίζουμε να αναδύουμε ως χώρα (για να τρομάξουμε τους άλλους ή μήπως για να καθησυχάσουμε τους εαυτούς μας;). Έχοντας αποδεχθεί ως αυτονόητους φυσικούς νόμους τις διεθνείς δομές της ευρωατλαντικής ιεραρχίας, τις θεωρούμε και αποκλειστικό πεδίο εκτόνωσης των εθνικών εξάρσεων. «Τιμωρούμε» τους αλλοεθνείς ανταγωνιστές μας δια του αποκλεισμού από αυτές τις δομές. Οποία τιμωρία, να στερείς τα Σκόπια από μια βάση Σούδας, την εμπειρία της συμμετοχής σε μια εκστρατεία στο Αφγανιστάν, από την απόλαυση της εμπλοκής στην πιο επιθετική και ανεξέλεγκτη στρατιωτική μηχανή του πλανήτη! Ή μήπως το ΝΑΤΟ έγινε συμμαχία των αγγέλων και δεν το πήρα πρέφα;