Ο κύκλος των πικραμένων υπουργών (10/1/2009)

Ανεξάρτητα αν μας άρεσε ή όχι, αν μας αιφνιδίασε ή μας προκάλεσε χασμουρητά ο ανασχηματισμός, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι ο πρωθυπουργός πρόσθεσε μια καινούργια διάσταση στο πολιτικό παιχνίδι: την πίκρα. Η πίκρα είναι η νέα συναισθηματική συνιστώσα των σχέσεων εξουσίας, των σχέσεων κυβέρνησης και κυβερνωμένων. Τι άλλο εννοούσε όταν ζητούσε από τους νέους και τους αναβαπτισμένους στον Ιορδάνη του ανασχηματισμού υπουργούς να μην πικραίνουν τους πολίτες; Βεβαίως, η πίκρα είναι ένα μάλλον παρωχημένο συναίσθημα όσον αφορά τους πολίτες. Ένα συναίσθημα που έχει προ πολλού ξεπεράσει και τα επόμενα στάδιά του, όπως η απογοήτευση, ο θυμός, η οργή και η απελπισία. Θα ήταν πιο ακριβής ο Καραμανλής αν απαιτούσε από τους υφισταμένους του να σταματήσουν τουλάχιστον να εξοργίζουν τους πολίτες. Κάτι θα ήταν κι αυτό.

Η πίκρα, ωστόσο, αυτή καθ’ αυτή αφορά οπωσδήποτε τις σχέσεις των εξουσιαστών. Των υπουργών, για την ακρίβεια, που χρησιμοποιούνται ως προϊόντα προς ανακύκλωση στον πολιτικό κύκλο. Και μάλιστα σ’ ένα υποσύνολο του κύκλου αυτού. Στον πρωθυπουργικό υπόκυκλο. Ο πρωθυπουργικός κύκλος είναι το σύστημα στο οποίο ισχύει το αλάθητο του πάπα. Ο πρωθυπουργός κρίνεται άπαξ, στις εκλογές. Όλοι οι άλλοι, υπουργοί, υφυπουργοί, κυβερνητικοί αξιωματούχοι, είναι διαρκώς κρινόμενοι. Απολύονται, μετατίθενται, παροπλίζονται ή τίθενται σε εφεδρεία κατά βούληση του πρωθυπουργού που δεν φταίει ποτέ ακόμη κι όταν παραδέχεται ότι φταίει. Όπως συνέβη και στην περίπτωσή μας. Αν υποθέσουμε ότι ο ανασχηματισμός είναι η συνέχεια του πρωθυπουργικού mea culpa για τη σκανδαλάρα του Βατοπεδίου, δηλαδή η συνέπεια της δημόσιας ομολογίας ότι έχει την αποκλειστική ευθύνη για την απαξίωση της δημόσιας περιουσίας, τότε θα αρκούσε μια και μόνη αλλαγή. Του ιδίου. Ήτοι, η παραίτησή του και η διεξαγωγή εκλογών. Αλλά αυτό συμβαίνει στην κοινή λογική, όχι στην πολιτική. Στο πρωθυπουργοκεντρικό μας σύστημα είναι θεσπισμένη η αντικειμενική ευθύνη των υπουργών και η αντικειμενική ανευθυνότητα του πρωθυπουργού. Εξ ου και δεν υπάρχει η δυνατότητα των κατά τεκμήριον ενόχων υπουργών να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Έχουν μόνο την μικρή πολυτέλεια να εκφράσουν πικρία, λιγότερο ή περισσότερο κομψά διατυπωμένη, στις τελετές παράδοσης –παραλαβής των υπουργικών θώκων τους.

Κομψά επέλεξε να το κάνει ο Γιώργος Αλογοσκούφης, ο αίρων τις αμαρτίες της γαλάζιας διακυβέρνησης. Είχε μια παραπλανητική ακρίβεια η διατύπωσή του: «στην οικονομική πολιτική άλλος ξοδεύει κι άλλος πληρώνει». Στην πραγματικότητα ήθελε να πει: «άλλος γ… κι άλλος πληρώνει». Αλλά προφανώς δεν το επιτρέπει η ανατροφή του. Ειλικρινής ήταν και η φόρτισή του, αν και λίγοι θα συγκινήθηκαν μαζί του. Η μοίρα των υπουργών Οικονομίας είναι ακριβώς αυτή. Να έχουν λίγους γύρω τους και δίπλα τους για να μοιραστούν, έστω, την πικρία τους.

Αυτό έχει συμβεί πολλές φορές, στη διάρκεια του κύκλου της μεταπολίτευσης που όλο κλείνει μένοντας πάντα ανοικτός. Οι υπουργοί Οικονομίας εισέπρατταν συμπυκνωμένη όλη την κοινωνική δυσφορία. Δεν υπάρχει τίποτα παράδοξο σ’ αυτό. Συνέβη και με τον Γιάννο Παπαντωνίου, συνέβη και με τον Νίκο Χριστοδουλάκη, συνέβη παλιότερα με τον Ρουμελιώτη, τον Αρσένη, κι ακόμη παλιότερα με τον «σοσιαλμανή» Παναγή Παπαληγούρα. Ο καθένας τους, είτε κατείχε ρόλο του «τσάρου» είτε απλώς προϊστατο των άλλοτε χωριστών υπουργείων «Συντονισμού» και «Οικονομικών», συμπύκνωνε αυθεντικά την πολιτική της όλης κυβέρνησης. Οι αποφάσεις τους εξέφραζαν ένα έστω στοιχειώδες όραμα γι’ αυτό που αποκαλείται εθνική οικονομία και μια κοινωνική συμμαχία που, θεωρητικά και προεκλογικά, είχε ενστερνιστεί το όραμα αυτό. Γι’ αυτό και ο υπουργικός τους κύκλος ήταν μεγάλος, συχνά απλωνόταν σε δυο κυβερνητικές θητείες. Κατά κάποιο τρόπο συμπεριφέρονταν ως alter ego του εκάστοτε πρωθυπουργού, συνδέονταν μαζί του ως σιαμαίοι. Θυμηθείτε λίγο: τις κρατικοποιήσεις της δεκαετίας του ’70, την ένταξη στην ΕΟΚ, τα νέα τζάκια της δεκαετίας του ’80, τα σταθεροποιητικά προγράμματα, την ένταξη στην ΟΝΕ, το παραλήρημα των νεοεπενδυτών στο χρηματιστήριο, τις αποκρατικοποιήσεις, τον λαϊκό καπιταλισμό, τη δημιουργική λογιστική, τη δημοσιονομική απογραφή. Κάθε υπουργός Οικονομίας έχει να επιδείξει ένα μικρό άθλο που αποτέλεσε τον προμετωπίδα του κυβερνητικού έργου. Αλλά όταν το έργο αυτό είχε «θύματα» ανάμεσα στα στρώματα- εκλογικούς συμμάχους της κυβέρνησης, εύκολα η Ιφιγένεια αναζητούνταν στο πρόσωπο του υπουργού. Το αίμα υποτίθεται ότι ξέπλενε τα κυβερνητικά και δη πρωθυπουργικά αμαρτήματα.

Πραγματικά, με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι υπουργοί Οικονομίας της τελευταίας εικοσαετίας, κραυγαλέα ή ανεπαισθήτως, κατρακύλησαν από τη θέση του «τσάρου» στην πολιτική περιθωριοποίηση. Κάποιοι ρίσκαραν ακόμη και την εκλογή τους στο κοινοβούλιο. Δεν λέω ότι υπάρχει κάποια νομοτέλεια σ’ αυτό, αλλά τα πρόσωπα και τα ονόματα είναι γνωστά, γνωστή και η σημερινή τους θέση. Ούτε ισχυρίζομαι ότι ο Γ. Αλογοσκούφης θ’ ακολουθήσει αυτόν τον ιδιότυπο κανόνα. Ίσως ο παροπλισμός του είναι προσωρινός, ενδεχομένως να περιλαμβάνει και κάποιο δεύτερο σενάριο αξιοποίησης, σε άλλο ρόλο, στις Βρυξέλες, όπως τελευταία ψιθυρίζεται. Ίσως αποτελέσει τη χρυσή εφεδρεία σε έναν δεύτερο ανασχηματισμό, αν υποθέσουμε ότι η κυβέρνηση αντέξει τη διαχείριση της κρίσης που έρχεται, με πρωθυπουργική αναγνώριση πλέον.

Αλλά αυτά έχουν μικρή σημασία μπροστά στο μοναδικό δεδομένο: ο απελθών υπουργός Οικονομίας απήλθε με το στίγμα μιας αποτυχίας. Όλα τα υλικά της οικονομικής πολιτικής- δημοσιονομική απογραφή, φορολογική μεταρρύθμιση, βασικός μέτοχος, αναθεώρηση του ΑΕΠ, δημόσιος δανεισμός, αποκρατικοποιήσεις, απελευθέρωση αγορών, αξιοποίηση (sic!) της δημόσιας περιουσίας, ασφαλιστική μεταρρύθμιση, ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας, ανεργία- πετάγονται στο καλάθι των αχρήστων. Από τη στιγμή που ο πρωθυπουργός επέλεξε να εκτονώσει την κοινωνική δυσφορία πρωτίστως με την αποπομπή του πιο συμβολικού και μοιραίου προσώπου της προηγούμενης κυβέρνησης, είναι σαν να αποδέχεται τα αίτια της δυσφορίας αυτής. Το εισόδημα που χάθηκε, το δημόσιο χρήμα που σπαταλιέται, τη φορολογία που διοχετεύεται στις πιο αντιπαραγωγικές και αντικοινωνικές δαπάνες, τις θέσεις εργασίας που καταστρέφονται, την αποδόμηση του παραγωγικού ιστού της χώρας, τις σχέσεις διαπλοκής που βρίσκονται εκεί όπου ο Καραμανλής τις παρέλαβε, όταν τις ανακάλυψε μεταξύ τυρού και σουβλακίου στου Μπαϊρακτάρη.

Η αποτυχία είναι τρομακτική. Αλλά ακόμη πιο τρομακτική φαίνεται η θεραπεία της, η διόρθωσή της. Γιατί ένας Γιάννης θα επιτύχει εκεί που απέτυχε ένας Γιώργος; Κι αν ισχύει αυτό που έλεγε και ο κ. Αλογοσκούφης όταν ρωτούνταν επίμονα για το ενδεχόμενο απομάκρυνσής του, ότι «τις πολιτικές δεν τις κάνουν τα πρόσωπα», πώς θα επιβιώσουν τα πρόσωπα χωρίς ίχνος νέας πολιτικής;

Αυτά τα ολίγα, όχι από κάποια πολιτική συμπάθεια προς τον πικραμένο Γ. Αλογοσκούφη, αλλά από μια ακατανίκητη ροπή να συμπαθώ τις Ιφιγένειες και να απεχθάνομαι τους Αγαμέμνονες.