Πάμε στοίχημα; (24/1/2009)

Λένε ότι σε χαλεπούς οικονομικούς καιρούς ο τζόγος είναι ο μόνος κλάδος που ανθεί. Νόμιμος ή παράνομος, κρατικός ή ιδιωτικός, δεν έχει σημασία, επενδύει στη μόνη βεβαιότητα της ύφεσης: την απόλυτη αβεβαιότητα. Είναι ένας κλάδος που δεν παράγει απολύτως τίποτα, δεν παρέχει καμιά απολύτως υπηρεσία, είναι εξ ορισμού παρασιτικός και απλώς ανακυκλώνει αξίες που η αβεβαιότητα αποδεσμεύει από τους κλάδους που υποτίθεται ότι παράγουν κάτι. Κατά κάποιο τρόπο ο τζόγος κάνει σε μικροκλίμακα τη δουλειά που κάνει η ύφεση σε κάθε εθνική αγορά ή στις παγκοσμιοποιημένες αγορές στο σύνολό τους. Αναδιανέμει τον πλούτο του εκατομμυρίων που τζογάρουν στην τύχη υπέρ των ολίγων και τυχερών.

Το ψυχολογικό υπόστρωμα του τζόγου είναι προφανές. Εφόσον οι κανόνες, οι θεσμοί, τα όργανα της υποτιθέμενης συντεταγμένης κοινωνίας και της οργανωμένης αγοράς δεν αποδίδουν με βεβαιότητα υπεραξίες στο εισόδημα που εκτίθεται σε έναν κίνδυνο, μήπως η τύχη είναι ένα πιο αξιόπιστο ρίσκο; Σίγουρα ναι, αν πάρουμε υπόψη, για παράδειγμα, ότι η τράπεζα αδυνατεί να εγγυηθεί την κατάθεσή σου χωρίς την παρουσία του κράτους, αλλά και ότι το κράτος με τη σειρά του καθίσταται αναξιόπιστος εγγυητής όταν οι ξένες τράπεζες το αντιμετωπίζουν σαν μπαταχτσή και το δανείζουν με πανάκριβο χρήμα. Το ίδιο συμβαίνει με οποιαδήποτε επένδυση στη γη, η αξία της οποίας μπορεί να βρεθεί στα Τάρταρα, και με την παραγωγή που μπορεί να μείνει απούλητη, και με την εργασία που μπορεί να μείνει στα αζήτητα. Αντίθετα, ο τζόγος εγγυάται τουλάχιστον ένα καθαρό δίλημμα: χάνεις ή κερδίζεις, και μάλιστα επί τόπου. Η προσδοκία- και το σασπένς στο οποίο σε υποβάλλει- είναι υπόθεση λεπτών, ωρών ή το πολύ μερικών εικοσιτετραώρων. Άλλωστε, ο τζόγος βασίζεται σ’ ένα μηχανισμό νομιμοποιημένης κλοπής. Ό,τι προσδοκάς να κερδίσεις ξέρεις ότι θα βγει από την τσέπη του γνωστού ή αγνώστου συμπαίκτη σου, εξαιρουμένης της γκανιότας του κράτους, του νόμιμου ή του παράνομου «μπουκ».

Όσο για την ηθική απαξίωση του τζόγου αποτελεί μια κραχτή υποκρισία. Όπως απέδειξε και η περιπέτεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης που έγινε ήδη και δημοσιονομική και εξελίσσεται ακάθεκτη σε παραγωγική, ήταν ο ηθικός κώδικας του τζόγου που, με τον μανδύα της ελευθερίας των αγορών και των νεοφιλελεύθερων συνταγών, ανέβαζε για δύο δεκαετίες στα ύψη την αδρεναλίνη χρηματιστών, τραπεζιτών, επιχειρηματιών και τεχνοκρατών της πολιτικής. Και μαζί με την αδρεναλίνη τους φούσκωναν και τα χαρτοφυλάκιά τους. Ο καπιταλισμός –καζίνο ήταν ένα τεράστιο γραφείο στημένων στοιχημάτων που τώρα συντρίβεται στο τοίχος της ύφεσης.

Θα το ρίξουμε στο τζόγο, λοιπόν. Δικαιολογημένα εμείς, οι παρίες της ευημερίας πριν και τα απόβλητα της ύφεσης νυν, γιατί δεν έχουμε να χάσουμε τίποτα εκτός από τις αλυσίδες μας, κατατεθειμένες κι αυτές στο ενεχυροδανειστήριο της ύφεσης. Είναι το ελάχιστο περιθώριο ελευθερίας που αφήνει η ύφεση στα βέβαια θύματά της. Βεβαίως, πρέπει να έχουμε την επίγνωση ότι η πιθανότητες είναι συντριπτικά εις βάρος μας. Γιατί μαζί με μας στοιχηματίζουν κι άλλοι. Σε άλλα ταμπλό, σε άλλα τραπέζια, με στημένα χαρτιά και πειραγμένες ρουλέτες. Πάντως, στοιχηματίζουν κι εμείς είμαστε ανυποψίαστοι συμπαίκτες τους. Στοιχηματίζουν, για παράδειγμα, ποια είναι η επόμενη χώρα που θα υποβαθμιστεί πιστοληπτικά (και προφανώς, δεν υπάρχει κανένας κανόνας που απαγορεύει στους αξιολογητές της να στοιχηματίζουν ήδη στην υποβάθμισή της). Στοιχηματίζουν επίσης στο ποσοστό της πτώσης του ΑΕΠ, της αύξησης του χρέους της, της εκτίναξης της ανεργίας της, της υπέρβασης των ελλειμμάτων της, της χρεοκοπίας της, της πολιτικής και κοινωνικής αποσταθεροποίησής της. Τι πλάκα έχει να βάζεις στοίχημα για το πόσους θα απολύσει αυτή την εβδομάδα η αυτοκινητοβιομηχανία, για το ποια χώρα θα χρεοκοπήσει, σε ποια θα ξεσπάσει κοινωνική θύελλα και σε ποια πρωτεύουσα θα γίνει…της Αθήνας ή της Εθνικής Οδού! Οι ευρωπαϊκές οικονομίες έχουν γίνει ένα απέραντο καζίνο της ύφεσης, με κρυφούς και φανερούς μπουκμέικερ να κινούνται με άνεση από τα γραφεία των στοιχημάτων στα διαβούλια των Βρυξελών που μετρούν το μέγεθος της καταστροφής σε κάθε χώρα σαν τον νεκροθάφτη που παίρνει μέτρα σε ετοιμοθάνατο ασθενή…

Όλοι στοιχηματίζουν στον καπιταλισμό-καζίνο. Όλοι τα παίζουν όλα (και την τελευταία δεκάρα τους (σαν τον ήρωα του Ντοστογιέφσκι, Αλεξέι Ιβάνοβιτς) στα σενάρια της κρίσης. Το κακό είναι όμως ότι στοιχηματίζουν και οι πολιτικοί διαχειριστές της. Ο νέος υπουργός Οικονομίας, αίφνης. Απερίφραστα, αντιμετωπίζει την εκκολαπτόμενη οικονομική τραγωδία (και μη μου πείτε ότι είναι υπερβολική η λέξη) που ανέλαβε να διαχειριστεί σαν ένα στοίχημα. Πώς ακριβώς το είπε; «Θα χάσουν όσοι στοιχηματίζουν εις βάρος της Ελλάδας». Κι ακόμη: «Οι Κασσάνδρες θα διαψευστούν». Για το δεύτερο αρκεί να επισημάνουμε την λανθασμένη σημειολογία του πράγματος. Ως γνωστόν η Κασσάνδρα είχε το θλιβερό χάρισμα να επιβεβαιώνεται χωρίς να βάζει στοίχημα. Το αντίθετο μάλιστα, κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να διαψευστεί η προφητεία της, για να χάσει δηλαδή, αλλά ποιος την άκουγε- αυτή ήταν η κατάρα της. Κατά τον μύθο, άλλωστε, το πλήρωσε και με τη ζωή της.

Αλλά, ως προς το στοίχημα που υποτίθεται ότι μπαίνει εις βάρος της Ελλάδας και της αναξιοπαθούσας οικονομίας της, ένας υπουργός Οικονομίας δεν έχει κανένα λόγο και καμιά νομιμοποίηση να συναινεί. (Υπήρξαν, βέβαια, στο παρελθόν, όταν γραφόταν με οικονομικό αίμα το έπος της ΟΝΕ, κρατικοί αξιωματούχοι του εκσυγχρονιστικού χυλού που έπαιξαν, κυριολεκτικά και όχι συμβολικά, στοίχημα εις βάρος του αλήστου μνήμης εθνικού μας νομίσματος, δραχμής, κι έβγαλαν εκατομμύρια και για τα τρισέγγονά τους. Μη μου πείτε πως ξεχάσατε την υποτίμηση…) Ο υπουργός, η κυβέρνηση δεν μπορεί να επενδύει στην αβεβαιότητα, αλλά να δημιουργεί στοιχειωδώς τις ελάχιστες βεβαιότητες. Διότι δεν διαχειρίζεται το πορτοφόλι του αλλά τα πορτοφόλια μας. Και τα πορτοφόλια των παιδιών μας και των εγγονιών μας. Δεν υπάρχει καμιά υπερβολή σ’ αυτό. Αν η
επελαύνουσα ύφεση ακολουθήσει το χειρότερο σενάριο, αυτό που παίζεται για παράδειγμα ήδη στην Ισλανδία ή στο μέχρι πρότινος Ιρλανδικό «θαύμα», είναι βέβαιο ότι θα υποθηκευτεί το μέλλον μιας ακόμη γενιάς με υπέρογκο χρέος και ένα δημοσιονομικό κραχ διαρκείας. Εκείνο στο οποίο μπορεί να στοιχηματίσει με μια καλή πιθανότητα επιτυχίας η κυβέρνηση είναι ότι στο εξής θα χάνει όλο και περισσότερα στοιχήματα. Θα χάσει το στοίχημα με τους αγρότες, όπως έχασε το στοίχημα με τη νεολαία, όπως θα χάσει το στοίχημα με τους μισθωτούς και τους ανέργους, και το στοίχημα με τους μικροεπιχειρηματίες, το στοίχημα με τους νοικοκυραίους, το στοίχημα με όλο το κοινωνικό νεφέλωμα του μεσαίου χώρου στο οποίο μετεωρίστηκε πολιτικά, ακόμη και το στοίχημα με τους φυσικούς της συμμάχους, την επιχειρηματική ελίτ που αποσύρει διακριτικά την όποια εμπιστοσύνη της, όχι λόγω ιδεολογικής αποστροφής στην «φιλολαϊκή» στροφή της κυβέρνησης, αλλά γιατί αμφιβάλει πια για τη διαχειριστική της επάρκεια. Με τόσα στοιχήματα από χέρι χαμένα, το μόνο στοίχημα που νομιμοποιείται η κυβέρνηση να βάλει είναι το εκλογικό. Στο οποίο, ως γνωστόν, δεν ισχύει ο στίχος του Αγγελάκα ότι «ο χαμένος τα παίρνει όλα».