Εκπαίδευση στη στέρηση (7/3/2008)

Με το δεδομένο ότι η ύφεση αποτελεί πλέον την πιθανότερη κατάληξη για τις οικονομίες της χαρωπής ευημερίας, με το έτερο δεδομένο ότι η χώρα των χαρωπών μεταρρυθμίσεων έχει εισέλθει σε έναν απροσδόκητο κύκλο άγριων απεργιών και με το δεδομένο, τέλος, ότι η διεθνής οικονομία αντιμετωπίζει το φάσμα απρόσμενων κρίσεων υπερπαραγωγής άχρηστων αγαθών και ανεπάρκειας των απολύτως αναγκαίων, θεωρώ χρήσιμο να αναρωτηθούμε το εξής: Ποιών πραγμάτων είμαστε διατεθειμένοι να ανεχθούμε την έλλειψη χωρίς να σωριαστούμε ως κοινωνίες, ως φαμίλιες και ως άτομα;

Οι εργαζόμενοι της ΔΕΗ κατεβάζουν τους διακόπτες, βγάζουν οφ τη μία μετά την άλλη τις μονάδες παραγωγής ρεύματος κι αν δεν ντυθούν εν τω μεταξύ στο χακί, μας προετοιμάζουν για ένα σκοτεινό εικοσαήμερο. Το κοινωνικό αγαθό που μας στερούν με την απεργιακή τους αντίδραση (αν υποθέσουμε ότι μας το στερούν αυτοί και όχι η ΔΕΗ που τσιτώνει τα μεταρρρυθμιστικά νεύρα της κοινωνίας) μπορεί να εκλείψει και από άλλες αιτίες. Αίφνης, ήταν πολύ μεγαλύτερος ο κίνδυνος από την κρίση στις ρωσο-ουκρανικές σχέσεις και από το κλείσιμο της στρόφιγγας του ρωσικού αερίου, που τελικώς απετράπη και πήγε η καρδιά της Ευρώπης στη θέση της. Κι αν σκεφτούμε πιο μακροπρόθεσμα, η απειλή της ενεργειακής στέρησης προέρχεται κυρίως από τις πρωτοφανείς τιμές του πετρελαίου κι ακόμη περισσότερο από το γεγονός ότι χρόνο με το χρόνο τα γεωτρύπανα θα πιάνουν πάτο στο πετρελαϊκά πηγάδια. Επομένως, η απεργία της ΓΕΝΟΠ μπορεί να μας κάνει και καλό, αν την εκλάβουμε ως ένα είδος άσκησης ετοιμότητας και προσαρμογής στον ενεργειακό αφανισμό που μας απειλεί.

Το αγαθό που στερηθήκαμε άμεσα τις τελευταίες μέρες ήταν οι μετοχές. Το μπλακ άουτ που προκάλεσε στις χρηματιστηριακές συναλλαγές η απεργία των εργαζομένων στην Τράπεζα της Ελλάδας, αν συνέβαινε πριν 9 χρόνια θα είχε προκαλέσει μια μικρή λαϊκή εξέγερση. Η υπεράσπιση των δικαίων της δημοκρατίας των μετόχων και του λαϊκού καπιταλισμού θα είχε κατεβάσει στο πεζοδρόμιο εκατοντάδες χιλιάδες νεοεπενδυτές, σπαρασσόμενους από στερητικό σύνδρομο, και θα είχε προκαλέσει μείζονα πολιτική κρίση. Ως γνωστόν, αυτή τη φορά, τρεις-τέσσερις μέρες χωρίς συναλλαγές δεν συγκίνησαν κανέναν πέρα από τους επαγγελματίες της αγοράς, μερικούς φανατικούς «αλογομούρηδες» - με την καλή έννοια, δεν είναι και πάνω από 90.000-, την ελαστικού πρωτοκόλλου Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και τον υπερευαίσθητο στη διεθνή εικόνα της χώρας υπουργό Οικονομίας. Προφανώς, εμείς οι λοιποί κοινοί θνητοί, όσοι κλαίνε τα λεφτά που έχασαν στη «ληστεία» του 1999 και όσοι μένουν παγερά αδιάφοροι στο σπορ, έχουμε ήδη εκπαιδευτεί επαρκώς στην αποχή από επενδυτικές συγκινήσεις. (Εν μέρει, το οφείλουμε- και αυτό!- στις τράπεζες και στα σχεδόν μηδενικά τους επιτόκια ταμιευτηρίου). Αμφιβάλλω ζωηρώς αν ακόμη και οι ίδιες οι εισηγμένες επιχειρήσεις και τα στελέχη τους έχουν ιδιαίτερη πρεμούρα να αποκατασταθεί η τάξη των συναλλαγών. Ενδεχομένως σώθηκαν και μερικά εκατομμύρια από το ολιγοήμερο χρηματιστηριακό σκότος.

Οι δημοσκοπήσεις επιμένουν σταθερά το τελευταίο διάστημα ότι το επόμενο αγαθό που θα στερηθούμε δραματικά στο εγγύς μέλλον, είναι η πολιτική σταθερότητα. Ας πούμε ότι απειλείται το πολιτικό αγαθό που απολαμβάνουμε στα σχεδόν τριάντα χρόνια της μεταπολίτευσης. Ο δικομματισμός κινδυνεύει, είτε γιατί οι ψηφοφόροι αποφάσισαν να κάνουν χοντρή πλάκα στα κόμματα εξουσίας, είτε γιατί κατανάλωσαν σε σημείο κορεσμού ένα πολιτικό προϊόν υπερεκτιμημένο στα όρια της φούσκας. Το οποίο με δυσκολία πλέον διασώζεται με τις συνήθεις τεχνικές ψηφοκλοπής των εκλογικών συστημάτων. Προφανώς, αντιληφθήκαμε ότι ο μηχανισμός των δύο αλληλοσυμπληρούμενων και αλληλοαποκλειόμενων κομμάτων εξουσίας δεν είναι η μόνη νοητή κατάσταση διαχείρισης της εξουσίας. Και ίσως, ακόμη περισσότερο, ότι τα οφέλη μιας κατάστασης ακυβερνησίας είναι πιο ενδιαφέροντα από τις ζημίες μιας εξασφαλισμένης διακυβέρνησης. Τελικά, ίσως να μπορούμε να επιβιώσουμε και χωρίς σταθερή κυβέρνηση, σ’ ένα πλαίσιο ελάχιστης (και φοβισμένης) εξουσίας.

Στη λίστα των πραγμάτων που ενδέχεται να στερηθούμε στο εγγύς μέλλον έχουν βρεθεί και πάλι τα ονόματα, τα σύμβολα, τα λάβαρα, η ιστορία και όλα όσα συνθέτουν την εθνική μας μυθολογία. Η αγορά του εθνισμού κλονίζεται από κρίσεις κυκλικές. Τα αγαθά της βγαίνουν σε δημοπρασία, οι μετοχές της υφίστανται split, πολλές αποσύρονται, άλλες εμφανίζονται στο ταμπλό του χρηματιστηρίου των εθνών. Προφανώς, δεν έκλεισε πριν ένα αιώνα ο τοκετός των εθνογενέσεων και ο Φουκουγιάμα καταβροχθίζει υπομονετικά τα τελευταία αντίτυπα του «Τέλους της Ιστορίας» του. Θα μοιραστούμε, λοιπόν, το όνομα «Μακεδονία» με τους «παρείσακτους» των Βαλκανίων; Τι είχαμε, τι χάσαμε…Θα έπρεπε να έχουμε συνηθίσει στην ιδέα ότι η ελληνικότητα είναι ένα αγαθό διεθνοποιημένο- ίσως το μόνο που διαθέτουμε-, καταγραμμένο σε χιλιάδες λέξεις, χιλιάδες προϊόντα, χιλιάδες label και ετικέτες. Να ζητήσεις ποσοστά από τους χρήστες; Δεν λέει…Ο «μακεδονικός χαλβάς» έχει περισσότερους λόγους να ανησυχεί από την εύθραυστη εθνική μας αξιοπρέπεια. Αυτή δεν τρέφεται πλέον με μύθους και συμβολισμούς. Χρειάζεται στέρεες κοινωνικές και οικονομικές δομές, απαιτεί μιαν ελάχιστη κοινωνική συνοχή και μιαν ανεκτή δόση ευημερίας για όλα τα «έθνη» που περιλαμβάνονται σε κάθε έθνος. Προφανώς, κι η εθνική αξιοπρέπεια, όπως ο έρωτας, περνά απ’ το στομάχι. Το δικό μας στομάχι το έχουμε ήδη εκπαιδεύσει σε τέτοιοι είδους δίαιτες. Προφανώς, λοιπόν, θα επιβιώσουμε και σε αυτή τη στέρηση.

Ο έτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζουμε είναι να ξεμείνουμε από πληροφορίες. Αν η εύθυμη ασφαλιστική μεταρρύθμιση ξυπνήσουν και πάλι στους δημοσιογράφους το απεργιακό κτήνος που έχουν μέσα τους, τι θα συμβεί; Και πώς θα αντέξουμε την παραπολιτική σιγή που ενδεχομένως θα επιβάλει το φάσμα της λογοκρισίας- και της αυτολογοκρισίας- στις ενημερωτικές νησίδες του Διαδίκτυου, μπογκ και ξεμπλογκ; Θα είμαι καθησυχαστικός: θα το αντέξουμε. Έτσι κι αλλιώς πάσχουμε από κρίση υπερπληροφόρησης, ο ταπεινός μας εγκέφαλος αδυνατεί να επεξεργαστεί πάνω από το 1% των πληροφοριών που διοχετεύονται καθημερινά από χιλιάδες πηγές. Στο μέλλον, προβλέπω να διαπρέπει ως επάγγελμα η δεξιότητα του καταστροφέα πληροφοριών. Εξειδικευμένοι επιστήμονες θα αποφασίζουν την διαγραφή όχι μόνο πληροφοριών της καθημερινότητας, αλλά ολόκληρων κεφαλαίων ιστορίας που δεν θα προσθέτουν τίποτα στη γνώση και στη συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας. Περιττό να πω ότι, μ’ αυτό το δεδομένο, καμιά ελπίδα ιστορικής επιβίωσης δεν έχουν οι αστέρες του σύγχρονου πολιτικού στερεώματος ή προβλήματα που προκαλούν την εθνική μας κατάθλιψη, όπως το μακεδονικό.

Το ερώτημα είναι τι θα κάνουμε με το πραγματικό, πέρα από το συμβολικό, στομάχι μας. Διότι, οι μελλοντολόγοι της διεθνούς οικονομίας (όπως θα διαβάσετε και στο σχετικό αφιέρωμα στις παρακάτω σελίδες) προβλέπουν ένα κίνδυνο πολύ πιο απτό για τα καυστικά γαστρικά μας υγρά. Θα ζήσουμε χωρίς πετρέλαιο και αέριο, θα ζήσουμε χωρίς μετοχές, θα ζήσουμε ημιανάπηρη την εθνική μας ευαισθησία, θα επιβιώσουμε και με λιγότερες πληροφορίες. Αλλά θα ζήσουμε χωρίς τροφή; Γιατί, την ώρα που παράγονται μικροτσίπ με μνήμη αιώνων στριμωγμένη σε χιλιοστά του εκατοστού, το στάρι, τα λαχανικά, το κρέας και όλα όσα συνοδεύουν την ανάπτυξη του ανθρώπου εδώ και δεκάδες χιλιάδες χρόνια κινδυνεύουν να γίνουν είδη εν ανεπαρκεία ή πανάκριβα χρηματιστηριακά προϊόντα. Οι κοινωνίες της πείνας και της στέρησης διεκδικούν το μερίδιό τους στο ψωμί των ανθρώπων, αλλά οι τεχνοκράτες της υπερανάπτυξης αδυνατούν να το εξασφαλίσουν χωρίς το προσφιλές εργαλείο της ανισότητας.

Αν δεν καταλήξουμε να συμμετέχουμε σε ημερήσιες δημοπρασίες για μια φραντζόλα ψωμί και δυο μερίδες κρέας, θα πρέπει να εκπαιδευτούμε στην τακτική που εφάρμοσε ο Χότζας για το γάιδαρό του. Το τι έπαθε ο γάιδαρος είναι γνωστό.