Φούσκες και τέρατα (24/4/2008)

«Οι συνθήκες που διαμορφώνονται στην παγκόσμια αγορά ενέργειας έχουν χαρακτηριστικά φούσκας», ήταν το τελευταίο απόσταγμα σοφίας που κατέθεσε ο πρώην κεντροτραπεζίτης των ΗΠΑ Αλαν Γκρίνσπαν. Οποία τιμή, δε, να εκστομίσει αυτό το “κράξιμο” από το video wall του Μεγάρου Μουσικής, όπου την προηγούμενη εβδομάδα είχαμε ακούσει τη γλυκιά μουσική του κέρδους, διατυπωμένη υπό τύπο απαιτήσεων και συστάσεων από την επιχειρηματική ηγεσία της χώρας, στη γενική συνέλευση του ΣΕΒ.

Φούσκα, λοιπόν, και η αγορά ενέργειας, φούσκα η εκτίναξη των πετρελαϊκών τιμών. Αυτό, ενδεχομένως, εμπεριέχει και μια ελπίδα. Την προσδοκία ότι η φούσκα θα σκάσει στα μούτρα αυτών που την τροφοδοτούν με τα τελευταία αποθέματα εκπνοών τους. Αλλά κρατείστε μικρό καλάθι γι’ αυτό. Ο «σοφός» τραπεζίτης- του οποίου η σοφία κοστίζει περίπου 1000 δολάρια το λεπτό- μας αποκάλυψε ότι οι τιμές θα παραμείνουν υψηλές για χρόνια. Όχι μόνο γιατί το απαιτεί η πραγματική ζήτηση πετρελαίου, αλλά κυρίως γιατί πρέπει να διατηρούνται μεγάλα αποθέματα εν ονόματι των προθεσμιακών συμβολαίων. Σκεφτείτε: όταν προ δύο ημερών η τιμή του αργού έφτανε τα 135 δολάρια το βαρέλι, οι «κόρακες» των αγορών διαπραγματεύονταν ήδη συμβόλαια παράδοσης του 2016!

Το ενδιαφέρον σ’ αυτήν την εκ των ενόντων καταγγελία του καπιταλισμού-καζίνο, την απεχθή όψη του οποίου έχει πλέον η παγκόσμια αγορά, είναι πως η φούσκα της ενέργειας δεν είναι η μόνη φούσκα της συλλογής. Πριν μια εβδομάδα, με ανάλογο αποδοκιμαστικό ύφος ο πρόεδρος της Γερμανίας Χορστ Κέλερ (άνευ αρμοδιοτήτων και συμβολικής εξουσίας ο άνθρωπος, αλλά έχει τη σημασία του ότι υπήρξε και πρόεδρος του ΔΝΤ), είχε χαρακτηρίσει «τέρας» την αγορά της πίστης, το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Κατ’ αναλογίαν, ο (υπό προθεσμία πρωθυπουργός του Βελγίου και προαλειφόμενος πρόεδρος της Ε.Ε.) Ζαν Κλοντ Γιούνκερ ζωγράφισε με χαρακτηριστικά «τεράτων» τα μεγαλοστελέχη των τραπεζικών ομίλων που συντηρούν την πιστωτική φούσκα για να δικαιολογούν τις προκλητικές αμοιβές τους, την χλιδάτη ζωή τους και τους πακτωλούς stock options με τα οποία εξασφαλίζουν ακόμη και τα τρισέγγονά τους. Και σκεφτείτε, οι αμοιβές των Ευρωπαίων μάνατζερ υποτίθεται ότι ωχριούν μπροστά σ’ αυτές των Αμερικανών συναδέλφων τους (ακριβή η ζωή στη Νέα Υόρκη. Επί τη ευκαιρία: ακρίβηνε στα 175 δολάρια, από τα 150, και το ακριβότερο χάμπουργκερ στον κόσμο, με κιμά από τρυφερό βοδινό, νιφάδες τρούφας, παλιωμένη γαλλική γραβιέρα και ψωμάκι μπριός πασπαλισμένο με ρινίσματα χρυσού- τρώγεται ο χρυσός; Δεν το ‘ξερα…)

Η τερατώδης (και τερατογόνος) αγορά της πίστης υποδείχθηκε επίσης ως φούσκα τελευταίας εσοδείας, ένοχη για την τελευταία κρίση που εκδηλώθηκε μεταξύ Νέας Υόρκης και Λονδίνου με επίκεντρο τα επισφαλή δάνεια, καταναλωτικά και στεγαστικά, επί των οποίων κερδοσκοπούσαν αφειδώς επί δεκαετία οι χρυσοκάνθαροι των χρηματιστηρίων. Και η φούσκα των sub primes- όπως αποκαλούνται τεχνικώς και ακαταλείπτως τα γκρίζα δάνεια- συντηρεί δυο ακόμη φούσκες που πλανώνται σαν φαντάσματα πάνω από τις καπιταλιστικές μητροπόλεις: τη φούσκα των ακινήτων και τη φούσκα της καταναλωτικής ζήτησης. Η πρώτη προκαλεί ακόμη δέος στο κύκλωμα γης-οικοδομής-τράπεζας που τη δημιούργησε. Η δεύτερη υπονομεύεται ήδη ακόμη και στις άπληστες αγορές των ΗΠΑ και της Ευρώπης από την έκρηξη των τιμών στα αγαθά που μέχρι πρότινος γέμιζαν το ψυγείο μας χωρίς ν’ αδειάζουν το πορτοφόλι μας: τα τρόφιμα. Αυτή είναι η άλλη μεγάλη φούσκα της εκλεκτής παρέας μας. Προκαλεί δυσφορία – προς το παρόν- στους καταναλωτές της Δύσης και βασανιστική πείνα, ήδη, σε πληθυσμούς της Ασίας, της Αφρικής ή της Λατινικής Αμερικής.

Στο πεδίο αυτό, της φούσκας των τιμών στα τρόφιμα, ακούσαμε και διαβάσαμε ηχηρές καταγγελίες ακόμη και από οργανισμούς υπεράνω αντικαπιταλιστικής υποψίας, όπως ο ΟΗΕ και οι «θυγατρικές» του, για τη συνενοχή των κερδοσκοπικών κεφαλαίων που αγοράζουν και πουλούν σοδιές που δεν έχουν ακόμη σπαρεί, δεν έχουν βλαστήσει, δεν έχουν θεριστεί, που δεν ξέρουμε καν αν μια αναποδιά του καιρού τις εμποδίσει να ευδοκιμήσουν, για να κερδοσκοπήσουν κυνικά εις βάρος πληθυσμών οι οποίοι ζουν από το ρύζι και το στάρι.

Η φούσκα των λεγόμενων χρηματιστηριακών τροφίμων και η άλλη, η ενεργειακή φούσκα έχουν μια ενδιαφέρουσα σύγκλιση - όχι απλώς ενδιαφέρουσα, εφιαλτική για τα φτωχότερα νοικοκυριά: την έκρηξη της ακρίβειας. Υπάρχει κάτι διασκεδαστικό στον τρόπο που αντιμετωπίζουν οι συνένοχοι της ακρίβειας το φαινόμενο, ιδιαίτερα στην εγχώρια αγορά βλακείας (αυτή είναι μια άλλη, ακατανίκητη στο χρόνο φούσκα). Ποιος φταίει για την ακρίβεια, αναρωτιούνται μεγαλοφώνως; Φταίνε οι έμποροι, λένε οι βιομήχανοι. Οι βιομήχανοι, απαντούν οι έμποροι. Οι μεσάζοντες, λένε οι παραγωγοί, Οι φορτηγατζήδες, απαντούν οι μεσάζοντες. Οι πετρελαιάδες, λένε οι εισαγωγείς. Οι τραπεζίτες, λένε όλοι μαζί. Οι πολυεθνικές, λέει στο έσχατο αντικαπιταλιστικό του κρεσέντο (προσοχή στην πρόσκρουση! Φορέστε ζώνη!) ο υπουργός Οικονομίας. «Ποιος φταίει, ποιος φταίει; Κανένα στόμα δεν το ‘βρε και δεν το ‘πε ακόμα». Διασκεδαστική η αντιπαράθεση για τους ενόχους της φούσκας των τιμών, αλλά ακόμη πιο διασκεδαστικό είναι το σημείο σύγκλισής τους: όλοι συμφωνούν ότι αιτία της ακρίβειας είναι η κερδοσκοπία, η αισχροκέρδεια. Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να μας εξηγήσουν, ένας προς έναν, ποιο ακριβώς μέρος του κέρδους είναι ιερό, τίμιο, δίκαιο και ποιο ανίερο και αισχρό. Το αριστερό ή το δεξιό; Το πάνω μισό ή το κάτω μισό; Και ακόμη πιο ενδιαφέρον να μας περιγράψουν πώς φαντάζονται μια οικονομία της αγοράς χωρίς κερδοσκοπία. Σαν κατοχή χωρίς μαυραγορίτες θα ‘ταν. Αλλά γίνεται; (Η συνηθέστερη διέξοδος, πάντως, απ’ αυτό το νοητικό αδιέξοδο είναι απλή: κόβουμε το κέρδος σε φέτες, παίρνουμε τη φέτα που μας αναλογεί και μαγαρίζουμε τις φέτες των άλλων. Για τον βιομήχανο άνομο είναι το κέρδος του εμπόρου, για τον έμπορο αισχρό είναι το κέρδος του βιομηχάνου. Και οι δυο, αφού αλληλογρονθοκοπηθούν, είναι πρόθυμοι να ρίψουν στο πυρ το εξώτερο «το αισχρότερο όλων των κερδών»: το τραπεζικό. Αρκεί να μην έχουν ανάγκη δανείου).

Πρόκειται για προφανή φούσκα της σκέψης. Που προστίθεται στη μακρά ακολουθία από φούσκες και «τέρατα» τα οποία γεννοβολά ο μηχανισμός των απελευθερωμένων αγορών εδώ και μια εικοσαετία σχεδόν. Η φούσκα των μετοχών (στην εγχώρια εκδοχή της, μετατράπηκε στην πιο ληστρική αναδιανομή πλούτου της μεταπολεμικής περιόδου. Υπέρ ολίγων και εις βάρος κορόιδων, φυσικά). Η φούσκα της διαφάνειας, που δημιούργησε έναν πανάκριβο και αναποτελεσματικό γραφειοκρατικό μηχανισμό «κάθαρσης» των αγορών από τη ροπή τους στην απάτη και στη διαφθορά. Η φούσκα της αυτορύθμισης, που δεν αποδίδει την υποσχόμενη μείωση των τιμών σε αγαθά και υπηρεσίες. Η φούσκα της ιδιωτικοποίησης και της απόσυρσης του κράτους από τα εγκόσμια που μας μεταβιβάζει απλώς από το κρατικό στο ιδιωτικό μονοπώλιο, παρέχοντας αλλού ακριβές υπηρεσίες και αποξενώνοντας αλλού τον πληθυσμό από δημόσια αγαθά, σαν το νερό ή την ενέργεια.
Φούσκες, φούσκες, παντού φούσκες. Σ’ όλες τις περιπτώσεις αποτελούν τον κυριότερο μηχανισμό λεηλασίας, ληστρικής ιδιοποίησης του κοινωνικού πλούτου. Αυτό ζούμε σήμερα, παγκόσμια, μέσα από την έκρηξη στις τιμές υλικών και άυλων αγαθών. Μια τρομακτική μεταβίβαση πλούτου από τσέπη σε τσέπη, από τάξη σε τάξη, από χώρα σε χώρα. Ολο το οικονομικό μας σύμπαν είναι σπαρμένο με φούσκες, μετέωρες κι έτοιμες να σκάσουν. Και διάφανες, τόσο διάφανες ώστε να διακρίνουμε εντός τους το «τέρας» του κ. Χορστ Κέλερ. Σαν το αβγό του φιδιού.