Η Εφημερίδα των Συντακτών, 30-31/10/2021
Κάνατε τραμπάλα όταν ήσασταν μικρά; Προφανώς θα κάνατε, σε εκείνες τις κατασκευές από σίδερο και ξύλο, που όταν με τον καιρό σκούριαζαν ή στέγνωνε το γράσο τους στον άξονα της ταλάντευσης, έβγαζαν εκείνο τον ανατριχιαστικό ήχο τριξίματος, που θύμιζε εφέ γκραν γκινιόλ ταινίας. Και γκραν γκινιόλ υπήρχε ενίοτε στη διασκεδαστική ταλάντευση, όταν το παιδί που έκανε το αντίβαρο στην απέναντι θέση της τραμπάλας ήταν μεγαλύτερο, ψηλότερο και βαρύτερο, κι αν ήταν και χαιρέκακο (όπως κάθε παιδί), σου έκανε το καψώνι να ρίχνει όλο το βάρος του στο έδαφος και να σε κρατά στην άλλη θέση της τραμπάλας ψηλά. Αν ήσουν μέχρι 6 ετών και γύρω στο ένα μέτρο το «ψηλά» ήταν κυριολεκτικό κι ίσως τρομακτικό. Και δεν ήταν το μόνο προβληματικό στο κατά τα λοιπά αθώο παιχνίδι, μια κι όταν σε έπιανε η παιδική μοχθηρία απέναντι στον ελαφρώς πιο κοντό και αδύναμο τραμπαλιζόμενο, έβαζες κι εσύ όλη σου τη δύναμη για να την/τον τραντάξεις ψηλά, να την/τον ξαφνιάσεις και ιδεωδώς να την/τον πετάξεις κάτω. Εξ ου και το τραγουδάκι «τράμπα- τραμπαλίζομαι/, πέφτω και τσακίζομαι/ και χτυπώ το γόνα μου/ και φωνάζει η νόνα μου».
Η τραμπάλα είναι ένα παιχνίδι ισορροπίας που προϋποθέτει μια στοιχειώδη ισοδυναμία ανάμεσα στους δυο παίκτες κι από κει και πέρα η διασκέδαση εξαρτάται από την τεχνική και την επιδέξια χρήση του βάρους του καθενός. Σε περιπτώσεις ακραίας ανισοτιμίας -ένα δίχρονο από τη μια με ένα εξάχρονο από την άλλη- η μόνη λύση αποκατάστασης είναι το βοηθητικό χέρι ενός μεγαλύτερου που ή θα προσθέσει βάρος στον αδύναμο ή θα αφαιρέσει βάρος από τον δυνατότερο. Αλλιώς το παιχνίδι εξελίσσεται σε βασανιστήριο.
Η οικονομία είναι μια τραμπάλα. Ετσι τουλάχιστον μας λένε οι σοφοί του οικονομικού φιλελευθερισμού από καταβολής αγοράς και δη καπιταλιστικής αγοράς. Τα πάντα είναι θέμα ισορροπίας προσφοράς και ζήτησης, αυτή η ισορροπία, και καλά, εξασφαλίζει τις ιδανικές τιμές (και ποια είναι η ιδανική τιμή παρακαλώ, αν όχι αυτή που μπορείς να πληρώσεις; Για μένα, π.χ., στην παρούσα φάση η μόνη ιδανική τιμή είναι το «0» και οτιδήποτε κοντά σε αυτό). Κι όταν η ισορροπία αυτή διαταράσσεται προς τη μια ή την άλλη πλευρά- έχουμε υπερπροσφορά, αλλά χαμηλή ζήτηση ή έχουμε πανικό ζήτησης, αλλά οι παραγωγοί δεν την προλαβαίνουν- τότε έχουμε αποπληθωρισμό ή πληθωρισμό.
Οι παλιοί σοφοί έλεγαν ότι δεν χρειάζεται καμιά εξωτερική παρέμβαση για να αποκατασταθεί η ισορροπία της τραμπάλας, το αόρατο χέρι της αγοράς θα κάνει όλη τη δουλειά. Αλλά, επειδή κάποιοι μεταγενέστεροι σοφοί αποφάσισαν προ δυο δεκαετιών ότι ο ιδανικός πληθωρισμός είναι το 2% (άγνωστο γιατί όχι 1,5% ή 2,5%), τη δικαιοσύνη της τραμπάλας την εξασφαλίζει το ορατό χέρι των κεντρικών τραπεζιτών, που ανοιγοκλείνουν την κάνουλα του χρήματος και ανεβοκατεβάζουν το κόστος του για να ενθαρρύνουν ή να αποθαρρύνουν τη ζήτηση ή την προσφορά.
Η Ευρώπη είναι κολλημένη στην κορυφή της τραμπάλας και κινδυνεύει να πέσει και να τσακιστεί σαν αδέξιο νήπιο πάνω στο τραχύ έδαφος μιας αβάσταχτης ακρίβειας, με έναν πληθωρισμό που στατιστικά δεν είναι και προς θάνατον, τουλάχιστον για όσους θυμούνται τους τιμαρίθμους του 15% και 20%. Η σοφή κουκουβάγια της Φρανκφούρτης -όπως και όλα τα σοφά πουλιά των κεντρικών τραπεζών- μας είπε προ ημερών ότι για την αύξηση των τιμών και την έξαρση του πληθωρισμού -που πάντως είναι παροδική, λέει-, φταίει η ανισορροπία ζήτησης και προσφοράς. Τι λες τώρα; Δηλαδή, το πεπιεσμένο ελατήριο της επιθυμίας εκατομμυρίων Ευρωπαίων για κατανάλωση, μετά ενάμιση χρόνο περιορισμών και λοκντάουν, απελευθερώθηκε και ξεχύθηκε για αγορές και παραγγελίες. Ομως, το εργοστάσιο του κόσμου, η Κίνα και οι άλλες ασιατικές οικονομίες, δεν προλαβαίνει να τις ικανοποιήσει, τα κοντέινερ περιμένουν στα λιμάνια να φορτώσουν τα κολλημένα στις αλυσίδες παραγωγής εμπορεύματα, τα αποθέματα στις αποθήκες εξαντλούνται, οι πελάτες αδημονούν. Ωραία η περιγραφή, μια ακόμη συνόψιση της εγγενούς διαταραχής της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, αλλά πείτε μου παρακαλώ ποιος είναι ο φταίχτης της χαλασμένης τραμπάλας; Η υψηλή ζήτηση ή χαμηλή προσφορά;
Η υπόρρητη απάντηση που δίνουν οι παίκτες της αγοράς -και στην οποία ετοιμάζονται να προσχωρήσουν και οι κεντρικοί τραπεζίτες- είναι πως φταίει η ζήτηση. Δηλαδή, εμείς οι άπληστοι καταναλωτές, που ταυτόχρονα, οι περισσότεροι τουλάχιστον, είμαστε και παραγωγοί ως μισθωτοί (άρα συντελεστές της προσφοράς). Και η μια θεραπεία αυτής της διαταραχής είναι, φυσικά, να αυξηθεί το κόστος του χρήματος, δηλαδή τα επιτόκια και σε αυτό έχουν λυσσάξει να ρίχνουν το βάρος τους όσοι έχουν μπαζώσει τρισεκατομμύρια ρευστότητας από τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης. Αλλά η δεύτερη, πιο πονηρή θεραπεία, ακούει στο γνώριμό μας όνομα «λιτότητα». Πίσω από τις γραμμές της φλυαρίας των κεντρικών τραπεζιτών και των υπουργών Οικονομικών για την ανισορροπία προσφοράς – ζήτησης αναδύεται δειλά η παμπάλαια «καινούργια» ιδέα της ανάσχεσης της ζήτησης με τον μόνο σίγουρο τρόπο που ξέρουν: τη μείωση των εισοδημάτων, την αποθάρρυνση κάθε αύξησης στους μισθούς, φυσικά και την περιστολή όποιων δημόσιων δαπανών θεωρούν υπερβολικά καταναλωτικές. Ας καταναλώσουν μόνο οι ραντιέρηδες, η πλέμπα αν δεν θέλει να παγώσει και να πεινάσει, ας περιοριστεί στα βασικά.
Κι έτσι, τη δικαιοσύνη και την ισορροπία της τραμπάλας της οικονομίας θα την αποκαταστήσει ως συνήθως ο Προκρούστης με τον σίγουρο, δοκιμασμένο τρόπο του: κόβοντας ό,τι περισσεύει σε βάρος και ύψος από την μια πλευρά, τεντώνοντας μέχρι θανατηφόρας εξάρθρωσης τα άκρα της άλλης πλευράς.
ΥΓ. Η θυγατρική της στήλης αφιερώνεται για ευνόητους λόγους στους Ρομά της χώρας, εξ ορισμού αποκλεισμένους από το παιχνίδι της τραμπάλας, καταδικασμένους στο άλλο μοχθηρό παιδικό παιχνίδι: (άοπλοι) κλέφτες και (ένοπλοι) αστυνόμοι.
ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Γύφτε, σιδεροπελέκα,
που έζησες ερημικά
σε ύψη γαληνά απλησίαστα,
Γύφτε, σιδεροπελέκα,
στη φωτιά για τη φωτιά
τα κοντάρια, τα σκουτάρια,
τα σπαθιά.
Τ’ αγαθά του σφιχτοχέρη,
εσύ που άλλα, άλλα δε γνώρισες φλωριά
απ’ τα χρυσολούλουδα του κάμπου,
τ’ αγαθά του σφιχτοχέρη
κρυφασφάλισε, χαλκιά,
μες στου θησαυρού τα βάθη·
κάμε ασύντριφτα κλειδιά.
Κωστή Παλαμά, «Ο Δωδεκάλογος του Γυφτου» ( 1906)