Πιπέρι στο στόμα του φορομπήχτη…

Η Εφημερίδα των Συντακτών 30/9-1/10/2023

 Ανάμεσα στα όσα ζοφερά συμβαίνουν εδώ κι έναν μήνα, από τη στιγμή που οι πρώτες (χοντρές είναι η αλήθεια) σταγόνες της βροχής σκοτώσανε το καλοκαίρι και μαζί κάμποσες περιοχές της Θεσσαλίας κι όχι μόνο, ανάμεσα στα όσα εξωτικά συντελούνται μεταξύ Κουμουνδούρου και Κουκακίου, έγινε και κάτι που μας επιτρέπει να γελάσει τ’ αχείλι μας. Η κυβέρνηση έπαθε… Κατρούγκαλο. Και για να μην αδικώ τον παλιό συμφοιτητή και σύντροφο, που στο κάτω κάτω δεν είπε και τίποτα φοβερά παράδοξο τις παραμονές των εκλογών, όταν εκστόμισε την κουβέντα πως οι εισφορές των επαγγελματιών είναι χαμηλές, αφήνουν τρύπες στον ΕΦΚΑ και ίσως πρέπει να αυξηθούν (σ.σ. όποιος πιστεύει ότι ο περιούσιος μικρομεσαίος λαός εισφέρει τα δέοντα στην κοινωνική ασφάλιση, ας κάνει ένα βήμα μπροστά με τον κίνδυνο να πέσει στη συνταξιοδοτική άβυσσο της προσεχούς δεκαετίας), θα πω ότι η κυβέρνηση έπαθε Θεοχάρη. 

Ως γνωστόν αυτό έπαθε όταν ο υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών άφησε την αμυδρή υπόνοια επανεξέτασης των συντελεστών φορολόγησης των ελευθέρων επαγγελματιών. Πιπέρι στο στόμα του φορομπήχτη έσπευσαν να βάλουν διαδοχικά ο κυβερνητικός εκπρόσωπος και ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, που δεν τον λες και γαλαντόμο στα φορολογικά. 

Και αφού ο «σούπερμαν» Χατζηδάκης, που όλα τα σφάζει, διαβεβαιώνει ότι δεν παίζει αύξηση των φορολογικών συντελεστών για τον συμπαθή λαό των μικρομεσαίων, που θεωρητικά έδωσε μεγάλο μέρος της εκλογικής νίκης στον Μητσοτάκη, οι ελευθεροεπαγγελματίες υποτίθεται πως μπορούν να κοιμούνται ήσυχοι. Δεν πρόκειται να αντιμετωπίσουν καμιά φορολογική επιβάρυνση, καμιά δυσάρεστη έκπληξη. Πιπέρι στο στόμα του φορομπήχτη. 

Αλλά χλωμό το βλέπω να έχει αυτό αποτέλεσμα, ακόμη κι αν κάψει γλώσσες πολλών υπουργών. Διότι έχει προηγηθεί η μελίρρυτος γλώσσα Μητσοτάκη στη Θεσσαλονίκη, όπου σαν Μωυσής που μόλις κατέβηκε από το Σινά έφερε μαζί του έναν δεκάλογο εντολών υπαγορευμένο απευθείας από τον θεό της δημοσιονομικής πειθαρχίας. Ο ευφημισμός των δέκα φορολογικών εντολών είναι η πάταξη της φοροδιαφυγής, από την οποία υποτίθεται ότι η κυβέρνηση ελπίζει να φέρει τα επιπλέον έσοδα που χρειάζονται για να καλύψει τις τεράστιες τρύπες που άνοιξαν οι καταστροφές στη Θεσσαλία και αλλού.

Ημουνα νιος και γέρασα, η πάταξη της φοροδιαφυγής και η περίφημη διεύρυνση της φορολογικής βάσης είναι το Ελντοράντο στο οποίο δεκάδες οικονομικοί υπουργοί έχουν αφήσει τα πολιτικά κόκαλά τους και από υστεροφημία μηδέν. Εκτός από πιπέρι στο στόμα, οι φορομπήχτες υπουργοί, ακόμη κι όταν επιβάλλουν έναν δίκαιο φόρο (σπάνιο πράγμα), τιμωρούνται με πολιτική εξορία ή δυσμενή μετάθεση. 

Η φοροδιαφυγή είναι υπαρκτή, ποιος έχει αμφιβολία γι’ αυτό; Μετρημένη με ακρίβεια δεν είναι και τα νούμερα που παίζουν δεξιά κι αριστερά από μάλλον κομπογιαννίτικες έρευνες, κάτι μεταξύ 15 και 20 δισ. τον χρόνο, μάλλον δεν πρέπει να τα παίρνουμε τοις μετρητοίς. Αν στα 50 με 55 δισ. ευρώ φορολογικά έσοδα τον χρόνο, κυρίως από έμμεση φορολογία και δευτερευόντως από φορολογία εισοδήματος, προσθέταμε άλλα 15 δισ. με την πολυπόθητη «πάταξη», θεωρητικά θα ήμασταν πασάδες. Αλλά το ερώτημα στο οποίο φοβάται να απαντήσει ευθέως η κυβέρνηση και οι οικονομικοί υπουργοί, ακόμη κι όταν περάσει η επήρεια του καυτού πιπεριού, είναι ποιος φοροδιαφεύγει. Ποια είναι η ταξική ακτινογραφία των φοροφυγάδων ή, για να είμαστε ακριβείς, αυτών που αποκρύπτουν έσοδα και εισοδήματα; Πάλι στο γνωστά με τους υδραυλικούς και τους γιατρούς που δεν κόβουν αποδείξεις θα πέσουμε; 

Για να λέμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους: φοροδιαφεύγουν αυτοί που μπορούν και φοροαποφεύγουν αυτοί που η φορολογική νομοθεσία τούς δίνει τη δυνατότητα να το κάνουν. Προφανώς δεν είναι οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι, άρα ο κλήρος πέφτει στις λοιπές συμπαθείς και αντιπαθείς τάξεις που έσοδό τους είναι ο πακτωλός της δημόσιας και ιδιωτικής καταναλωτικής δαπάνης. Χρήμα του μισθωτού, του συνταξιούχου και μερικών ακόμη ομάδων που έχει φορολογηθεί ήδη στην πηγή (παρακράτηση), όταν μπαίνει στο μίξερ της κατανάλωσης έχει την ευκαιρία να αποφύγει το δεύτερο επίπεδο φορολόγησης (ΦΠΑ, έμμεσοι φόροι) χάρη σε μια υποτίθεται αμοιβαία επωφελή συναλλαγή με τη μη κοπή απόδειξης που αντισταθμίζεται με μείωση τιμής για το προϊόν ή την υπηρεσία. Τρίχες, καμιά αμοιβαιότητα δεν υπάρχει σε αυτό, δεν είναι win win φοροδιαφυγή, αλλά ουσιαστικά επιστροφή του φορολογικού βάρους στον καταναλωτή, τελικά στους μισθωτούς και συνταξιούχους που παραμένουν οι μόνοι σταθεροί και δεδομένοι αιμοδότες του κρατικού ταμείου. Γνωστά αυτά, είναι η καθημερινότητα των περισσότερων από μας. 

Κι αν αντιτείνει κανείς ότι αυτός ο μηχανισμός φοροδιαφυγής ρίχνει όλο το ανάθεμα στους μικρομεσαίους, που στο κάτω κάτω δεν είναι και όλοι ζάμπλουτοι, πρέπει να επισημάνουμε ότι η φοροδιαφυγή της απόδειξης που δεν κόβεται έχει συνενόχους και στα πιο υψηλά οικονομικά κλιμάκια. Γιατί από κάπου πρέπει να ήρθε το προϊόν που πουλήθηκε χωρίς απόδειξη. Με κάποια τιμολόγια μπήκε στο μαγαζί ή μήπως, ούτε τιμολόγια υπάρχουν; (Ρητορικό το ερώτημα, αφού είναι γνωστό ότι η ανθούσα βιομηχανία πλαστών και εικονικών τιμολογίων είναι ο βασικός τροφοδότης των ληξιπρόθεσμων φορολογικών οφειλών στο Δημόσιο που μένουν απλήρωτα ή περιμένουν υπομονετικά τη διαγραφή τους από τα διοικητικά δικαστήρια και τις ίδιες τις φορολογικές αρχές.) 

Επί της ουσίας η κυβέρνηση κρύβεται πίσω από το δάχτυλό της. Θέλει να τα πάρει από μικρομεσαίους και ελευθεροεπαγγελματίες, που προφανώς έχουν τα περισσότερα εκτός φορολογητέας ύλης έσοδα, αλλά χωρίς να το πει ευθέως. Θα ήθελε να τους στριμώξει μέσω υψηλότερων συντελεστών, εφόσον η πλειονότητα εξακολουθούν να δηλώνουν εισοδήματα πένητα, αλλά δεν τολμά να τους προγκήξει. Οι μηχανισμοί αποτροπής της φοροδιαφυγής, με τη διασύνδεση όλων των συναλλαγών από την προμήθεια μέχρι την τελική πώληση (ας γίνει, καμιά αντίρρηση), είναι μια επινόηση για να αυξηθεί η φορολόγηση του περιούσιου μεσαίου λαού χωρίς να αυξηθούν οι συντελεστές. Αλλά θα αποδώσει, αν αποδώσει, σε βάθος χρόνων εκτός τρέχοντος εκλογικού κύκλου. Ως τότε τα μισθωτά υποζύγια θα πληρώνουν τον φορο- πολιτικό τρόμο της κυβέρνησης και όλων των κυβερνητικών κομμάτων, μη και στάξει η ουρά του γαϊδάρου. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

«Κανένας πολίτης δεν εξαιρείται από την τιμίαν υποχρέωσιν του να συνεισφέρῃ κατά την δύναμιν και τα πλούτη του τα εις δημοσίας ανάγκας δοσίματα».

Ρήγας Φεραίος, «Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων νήσων και της Βλαχομπογδανίας» 

Το κομματικό χρηματιστήριο

Η Εφημερίδα των Συντακτών 23-24/9/2023

 Προσπαθώ να βρω ένα αξιοπρεπές πρόσχημα για να δικαιολογήσω την παρουσία αυτού του κειμένου της στήλης στις οικονομικές σελίδες της «Εφ.Συν.». Δυσκολάκι, γιατί παρότι όλα στην εποχή μας δένουνε γλυκά (ή θεόπικρα) και η ώσμωση οικονομίας και πολιτικής είναι προφανέστερη από ποτέ, φαίνεται πλεονασμός ένα μυριοστό κείμενο για τα τεκταινόμενα στον ΣΥΡΙΖΑ. 

Ισως το πιο εύστοχο σχόλιο που συνδέει αυτά τα τεκταινόμενα με την οικονομία έχει διατυπωθεί από αρθρογράφο του capital.gr (τον Κ. Στούπα, στις 19/9/2023) που χαρακτήρισε τις εξελίξεις και την υποψηφιότητα Κασσελάκη ως «επιθετική εξαγορά του ΣΥΡΙΖΑ». Το πήρε copy paste ο Αδωνις Γεωργιάδης και το αναπαρήγαγε τηλεοπτικά την ίδια κιόλας μέρα της ανάρτησης, υποψιάζομαι χωρίς καν να σεβαστεί την «πνευματική ιδιοκτησία» του ευρήματος. 

Τεχνικά, πράγματι, ο όρος περιγράφει αρκετά πιστά αυτό που γίνεται στον ΣΥΡΙΖΑ, όσο κι αν προσβάλλει μέλη και στελέχη του που βρίσκονται σ’ αυτόν με τις προσδοκίες, τις διαψεύσεις, τις ελπίδες, τις διαφωνίες τους, αλλά και με μια ελάχιστη αφοσίωση και δέσμευση. Στις εισηγμένες μετοχικές εταιρείες, που η πλειονότητα των μετοχών τους είναι διεσπαρμένες σε χιλιάδες, ακόμη και εκατομμύρια μικρομετόχους, αλλά η εξουσία ασκείται από μια μειοψηφία βασικών μετόχων οι οποίοι φυτεύουν τους εκλεκτούς μανατζαρέους τους στη διοίκησή της, εμφανίζεται ένας μεγαλοεπενδυτής και προτείνει στους μικρομετόχους να εξαγοράσει τις μετοχές τους σε καλύτερη τιμή, για να απαλλάξει την εταιρεία από την καχεξία και να την απογειώσει. Φυσικά, έχει κάποιους κανόνες όλο αυτό (επιτροπές κεφαλαιαγοράς, προθεσμίες, υποχρεώσεις δημοσιότητας κ.λπ.), αλλά σε αδρές γραμμές αυτή είναι η διαδικασία. 

Αλλοτε πετυχαίνει και επιβιώνει, όπως με τη Vodafone που «κατάπιε» τη γερμανική Mannesmann πριν από 24 χρόνια, άλλοτε εξελίσσεται σε φιάσκο. Οπως έγινε το 2000 με την AOL και την Time Warner, το ντιλ των 165 δισ. δολαρίων, που έπεσε πάνω στην κρίση της τεχνολογικής φούσκας και χρειάστηκαν εννιά χρόνια και ζημιές δεκάδων δισ. δολαρίων μέχρι να ξαναχωρίσουν τα τσανάκια τους. Η τύχη των εκατομμυρίων μικρομετόχων που θα γίνονταν πλουσιότεροι από την «εξαγορά της χιλιετίας» αγνοείται. 

Οι αντιστοιχίες είναι προφανείς, αλλά η μεταφορά μετοχικής κουλτούρας στα κόμματα δεν είναι πρωτοφανής. Για να είμαστε ακριβείς, τις συνθήκες «επιθετικής εξαγοράς» στον ΣΥΡΙΖΑ δεν τις έφερε ο Στέφανος Κασσελάκης με την επιχειρηματική κουλτούρα του και την εμπειρία του από την Αγρια Δύση του καπιταλισμού. Ολα τα κόμματα της Μεταπολίτευσης, αυτά που ακόμη και το Σύνταγμα ορίζει ως αναπόσπαστους θεσμούς της δημοκρατίας, από συλλογικοί μηχανισμοί με τα μέλη τους, τις τοπικές και κλαδικές οργανώσεις τους, με ιεραρχική δομή και αιρετά θεσμικά όργανα από τη βάση μέχρι την κορυφή τους, μετατράπηκαν σταδιακά σε «κόμματα των δύο ευρώ και των δύο ωρών». Αυτό μόνο προϋποθέτει η συμμετοχή καθενός πολίτη που από πεποίθηση, συμπάθεια, χόμπι ή απλώς για πλάκα ψηφίζει την εκλογή του ηγέτη τους. Ξεκίνησε το 2004 από το ΠΑΣΟΚ του ενός εκατομμυρίου «μελών και φίλων» που εξέλεξαν τον ΓΑΠ και έγινε μοναδικός τρόπος εκλογής των αρχηγών όλων των κομμάτων διακυβέρνησης. 

Αυτό που πλασαρίστηκε ως ο πλέον δημοκρατικός τρόπος ανάδειξης ηγετών είναι στην πραγματικότητα ο τρόπος κατάλυσης κάθε ίχνους εσωκομματικής δημοκρατίας που απέμενε στα κόμματα. Ηταν ο τρόπος που οι αρχηγοί τους έκαναν την «επιθετική εξαγορά» των κομμάτων τους, υποβαθμίζοντας ή εξουδετερώνοντας εντελώς όλα τα άλλα αιρετά όργανα, από τους γραμματείς τοπικών ή περιφερειακών οργανώσεων, μέχρι Κεντρικές Επιτροπές, ακόμη και τα κατά τεκμήριο κορυφαία όργανα, τα συνέδρια, που είναι πλέον διακοσμητικά στοιχεία. Δεν είναι απλώς ότι όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα (με εξαίρεση το ΚΚΕ που διατηρεί την κάθετη οργανωτική λειτουργία που είχε πάντα –«δημοκρατικός συγκεντρωτισμός»– και τα κόμματα-διάττοντες αστέρες της Βουλής) έχουν γίνει αρχηγικά, άρα απολύτως συγκεντρωτικά, με τους λοιπούς συντελεστές τους σε απλούς γνωμοδοτικούς ρόλους. Είναι ότι οι υποψήφιοι αρχηγοί τους έχουν το δικαίωμα και την ευχέρεια να αλλάζουν κάθε φορά τον «λαό», το εκλογικό σώμα που τους αναδεικνύει. Αρα, να αλλάζουν κατά βούληση (ή καθ’ υπόδειξη) όλη την ταξική, ιδεολογική και πολιτική οικοσκευή του κόμματος-Α.Ε. για να προσελκύσουν έναν διαφορετικό «λαό» που θα τους αναδείξει. 

Θεωρητικά, από το 2004 που έχει εγκαινιαστεί αυτή η διαδικασία εκλογής κομματικών αρχηγών, έχουν περάσει από τις εκλογικές διαδικασίες της Ν.Δ., του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΡΙΖΑ πάνω από 3 εκατομμύρια πολίτες. Τίποτε δεν αποκλείει οι εκλογείς του Παπανδρέου, ή ένα μέρος τους, να έγιναν αργότερα εκλογείς του Σαμαρά, της Φώφης Γεννηματά, του Μητσοτάκη, του Ανδρουλάκη, του Τσίπρα. Φυσικά και δεν απαγορεύεται να αλλάζει κανείς στρατόπεδα και προτιμήσεις. Αλλά τι σημαίνει για την εσωτερική ζωή των κομμάτων ότι σε ένα «δεξιό» κόμμα εκλέγει τον αρχηγό του ένα «αριστερό» εκλογικό σώμα και αντίστροφα, με όλες τις ενδιάμεσες παραλλαγές; Τι σημαίνει για τα κόμματα ότι οι υποψήφιοι αρχηγοί τους που ζητούν την εκλογή τους από τον «λαό» έχουν ουσιαστικά τη δυνατότητα να εκλέξουν προηγουμένως αυτοί τον «λαό» που θα τους εκλέξει; 

Σημαίνει την αυτοκατάργησή τους. Σημαίνει τη μετατροπή τους σε πολιτικούς και ιδεολογικούς χυλούς που ετεροκαθορίζονται. Σημαίνει τη μετατροπή τους σε κόμματα «μετόχων», κατόχων μιας «μετοχής» που αντιστοιχεί στο δικαίωμα εκλογής του αρχηγού μία φορά στα 2 ή 3 χρόνια. Σημαίνει ότι μπορεί κανείς να είναι κάτοχος «μετοχών» πολλών κομμάτων και το μόνο που απομένει για να μετατρέψει το κομματικό σύστημα σε ένα κανονικό χρηματιστήριο είναι να επιτραπεί η αγοραπωλησία ή η ανταλλαγή μετοχών. Ακόμη και το δικαίωμα αγοράς περισσότερων της μιας μετοχών σε κάθε κόμμα. Σημαίνει την απόλυτη παρακμή του κομματικού συστήματος, την οριστική αποκοπή του από την παράδοση των ταξικών αναφορών που εγκαινιάστηκε το 1789. 

Ενδεχομένως αυτό είναι μια μοιραία εξέλιξη στην εποχή των ραγδαίων μετασχηματισμών στην κοινωνία και την οικονομία, στην εποχή της απόλυτης σύγχυσης για την ταξική, ιδεολογική, πολιτική ταυτότητα ατόμων και στρωμάτων (τι πιο χαρακτηριστικό από τις ανοησίες για το ποιοι συγκροτούν τη «μεσαία τάξη»;), για το τι είναι «αριστερό» και τι «δεξιό». Τα κόμματα, ως μηχανισμοί εκπροσώπησης και συλλογικής συμμετοχής στη διαπάλη για την εξουσία (ή απλώς τη διακυβέρνηση), ίσως έχουν προ πολλού κλείσει τον κύκλο τους. Αλλά αυτό που επιχειρείται να καλύψει το κενό τους σε αυτή τη μεταβατική εποχή (μού είναι απεχθείς όλοι οι νεολογισμοί με πρώτο συνθετικό το «μετα-»: μετα-πολιτική, μετα-δημοκρατία κ.λπ.) μου προκαλεί τρόμο. Και θα ’πρεπε να προκαλεί τρόμο και σε όποιον, ανεξαρτήτως ένταξης, θεωρεί ότι η ανάπηρη, προβληματική, αστική, κοινοβουλευτική δημοκρατία, με όλο τον ξεχαρβαλωμένο εξοπλισμό της (κόμματα, συνδικάτα, εκλογές κ.ά.) είναι –μέχρι να εφευρεθεί κάτι άλλο– ελάχιστος όρος επιβίωσης των υποτελών τάξεων στον ύστατο ολοκληρωτικό καπιταλισμό της εποχής. Που δεν έχει τίποτε «μετα-». Είναι το ίδιο άγριος και μοβόρος με το «πριν» της πρωταρχικής συσσώρευσης ή της βιομηχανικής εποποιίας. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Αρκετοί θεωρούν πως η εμπειρία κάποιου στις επιχειρήσεις είναι αρκετή για να κυβερνήσει μια χώρα. Τούτο είναι λάθος. Μια επιχείρηση λειτουργεί συγκεντρωτικά γιατί αυτός που τη διοικεί έχει απόλυτη εξουσία να αξιολογήσει, να προσλάβει ή να απολύσει... Σε μια χώρα όμως δεν μπορεί κάποιος να απολύσει και να εξαφανίσει αυτούς που διαφωνούν με τις επιλογές του. Στην πολιτική κάποιος οφείλει να είναι συμπεριληπτικός και να διοικεί με τη συναίνεση των πολιτικών αντιπάλων. Για τον λόγο αυτό πρέπει να συνθέτει συνεχώς κοινωνικές και πολιτικές πλειοψηφίες για τα ζητήματα που τον ενδιαφέρουν να προωθήσει.

Κώστας Στούπας, «Η επιθετική εξαγορά του ΣΥΡΙΖΑ» (capital.gr, 19/9/2023)

Αγορά αλληλεγγύης

 Η Εφημερίδα των Συντακτών 16-17/9/2023

Εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες άνθρωποι βρέθηκαν από την πρώτη στιγμή στους τόπους της μεγάλης πλημμύρας, δίπλα στους εγκλωβισμένους των πλημμυρισμένων χωριών του κάμπου. Δεν τους κάλεσε κανείς, δεν τους ρώτησε κανείς: «θέλετε, μπορείτε;». Βούτηξαν στα βρομόνερα ώς τον λαιμό, πήραν γερόντους στους ώμους, βόηθησαν παιδιά να βγουν με ασφάλεια σε στεγνό έδαφος, μετέφεραν ρούχα και είδη πρώτης ανάγκης, μαγείρεψαν χιλιάδες μερίδες φαγητό για τους ξεσπιτωμένους. Το έκαναν οργανωμένα ή εντελώς αυθόρμητα, μερικές φορές χαοτικά. Συνεργάστηκαν με τις λιγοστές και ασυντόνιστες δυνάμεις του κρατικού μηχανισμού, τις υποκατέστησαν πλήρως όπου αυτές ήταν απούσες και δεν ήταν λίγες οι φορές που αντιμετωπίστηκαν με καχυποψία, ίσως και εχθρότητα όπου ήταν παρούσες. Δεν έβγαλαν ανακοινώσεις και ηχηρά καλέσματα, δεν βγήκαν γι’ αυτές/αυτούς δελτία Τύπου με ευχαριστήρια από υπουργούς και κρατικούς αξιωματούχους. Ισως δεν άκουσαν κι ένα «ευχαριστώ» από όσους βοήθησαν. Δεν είναι η πλειονότητα, αυτή παρακολούθησε την τραγωδία από τις οθόνες της τηλεόρασης και του υπολογιστή. Αλλά είναι αρκετοί για να δείξουν ότι ο ατομικισμός, η αγριότητα του νεοφιλελευθερισμού, ο ανταγωνισμός, το πνεύμα Θάτσερ («Δεν υπάρχει κοινωνία…»), αλλά και η πονηριά του εξαγορασμένου «εθελοντισμού» δεν έχει σκοτώσει τα γονίδια της κοινότητας και της ανθρώπινης συνύπαρξης. Αυτοί είναι οι άνθρωποι της αλληλεγγύης που δεν περιμένει ανταπόδοση και δεν είναι οργανωμένη σε μια καθωσπρέπει αγορά. 

Υπάρχει όμως και η καθωσπρέπει αγορά αλληλεγγύης. Η αλληλεγγύη που διατυμπανίζεται, που παρέχεται οργανωμένα, που συνοδεύεται από δελτία Τύπου και φωτογραφίες που κατακλύζουν τα δημοσιογραφικά μέιλ, από συναντήσεις στα γραφεία υπουργών και απαραίτητα ακολουθείται από τις δημόσιες δηλώσεις ευγνωμοσύνης για τη γενναιόδωρη προσφορά. Υπάρχει η αλληλεγγύη της ένωσης των εφοπλιστών, που συζήτησε με τον Χατζηδάκη το πώς θα συνεισφέρει στην αντιμετώπιση της τραγωδίας στη Θεσσαλία, και η αλληλεγγύη της ένωσης των τραπεζιτών, που εισφέρει από το υστέρημά της τα πρώτα 50 εκατομμύρια ευρώ. Υπάρχει η αλληλεγγύη των διαχειριστών των «κόκκινων» δανείων, που κάνουν την καρδιά τους πέτρα και αναστέλλουν για λίγο τους πλειστηριασμούς ακινήτων στην πλημμυροπαθή περιφέρεια (αν και πολλοί ιδιοκτήτες ενυπόθηκων και πλημμυρισμένων ακινήτων ευχαρίστως θα τους έλεγαν «πάρτε το, πάρτε και το σπίτι και το χωράφι, εμείς δεν ξαναγυρνάμε εκεί, το χωριό μας δεν υπάρχει πια»). Υπάρχει η αλληλεγγύη της ασφαλιστικής αγοράς, που διαβεβαιώνει ότι θα κάνει τη δουλειά της και θα αποδείξει σε τι ακριβώς χρησιμεύουν τα 5 δισ. ευρώ τον χρόνο που πληρώνουμε για κάθε είδους κίνδυνο. Υπάρχει η αλληλεγγύη των αλυσίδων σούπερ μάρκετ που προσφέρουν εκπτώσεις στα καταστήματά τους στην περιοχή και ξεστοκάρουν τις αποθήκες τους από προϊόντα μακράς διαρκείας κοντά στη λήξη τους. Και φυσικά υπάρχει η εμφιαλωμένη αλληλεγγύη των νερουλάδων που στέλνουν στους πλημμυροπαθείς ένα ελάχιστο μέρος από το νερό που έτσι κι αλλιώς ανήκει σε όλους, δηλαδή το δικό τους νερό, το νερό που γίνεται πόσιμο όταν πέφτει στα βουνά, τροφοδοτεί πηγές και ποτάμια και τελικά εγκλωβίζεται σε δίκτυα και σε πλαστικά (ή χάρτινα, αν είναι στο Μαξίμου) μπουκάλια, αλλά μας πνίγει ή μας δηλητηριάζει όταν σπάει φράγματα και διαλύει δίκτυα. 

Ο καθένας μπορεί να καταλάβει ότι η οργανωμένη αγορά αλληλεγγύης, διοχετευμένη σε προγράμματα και απολογισμούς Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, αποτυπωμένη σε δείκτες ESG (Περιβάλλον, Κοινωνική Ευθύνη, Διακυβέρνηση) και βαθμολογίες βιωσιμότητας, είναι μια αγορά που περιμένει ανταπόδοση. Είτε από το κράτος και τις κυβερνήσεις, σε χρήμα ή σε είδος, είτε από τις άλλες αγορές, τις αγορές μετοχών, ομολόγων, εμπορευμάτων. Δεν πηγάζει από κάποια ανθρώπινη παρόρμηση, αλλά από τους σχεδιαστές εταιρικής στρατηγικής και τους συντάκτες των εταιρικών ισολογισμών, που πλέον έχουν έναν διακριτό και ποσοτικοποιημένο κωδικό στο ενεργητικό και το παθητικό τους. Είναι μια αλληλεγγύη εμφιαλωμένη και συσκευασμένη, ένα κανονικό προϊόν που πουλιέται και αγοράζεται. 

Αν υπήρχε αληθινή ανθρώπινη παρόρμηση στην αγορά αλληλεγγύης και ανάληψη πραγματικού κόστους συμπαράστασης, υπάρχουν πολύ πιο απλά και αποτελεσματικά πράγματα να κάνουν οι γενναιόδωρες επιχειρήσεις. Για παράδειγμα, οι τράπεζες να καταργήσουν τις ακριβές προμήθειές τους, ή να μηδενίσουν τα επιτόκια δανεισμού και να αυξήσουν αυτά των αποταμιεύσεων. Να παραιτηθούν κι αυτές και οι servicers από το «δικαίωμα» πλειστηριασμών και κατασχέσεων. Οι λιανεμπορικές επιχειρήσεις να παγώσουν τις τιμές και να μηδενίσουν το εμπορικό κέρδος τους. Οι εφοπλιστές να παρέχουν δωρεάν ένα μέρος από τις τεράστιες ποσότητες πετρελαίου που μεταφέρουν σε όλον τον πλανήτη, οι ενεργειακές να μειώσουν τα τιμολόγια ρεύματος και τα διυλιστήρια να ελαχιστοποιήσουν το περιθώριο διύλισης για να πέσουν οι τιμές των καυσίμων. Και, κυρίως, με το μεγάλο ειδικό βάρος τους να αποτρέψουν να μετατραπεί η τραγωδία σε ένα πάρτι κερδοσκοπίας πάνω από ερείπια και πτώματα. Αλλά, με τι μούτρα θα έβγαιναν μετά στις αγορές, πώς να εμφανιστούν στους μετόχους και τους επενδυτές που αδημονούν για μερίσματα και υπεραποδόσεις; 

Ανάμεσα στην οργανωμένη και επώνυμη αγορά αλληλεγγύης και την αλληλεγγύη των ανωνύμων υποβόσκει προφανώς ένας ανταγωνισμός, μπροστά στα μάτια των ευεργετούμενων. Ελπίζει κανείς ότι στους ξεσπιτωμένους του Κάμπου η πρόχειρα μαγειρεμένη σε ένα καζάνι στο ύπαιθρο μερίδα φαγητού, σερβιρισμένη σε πλαστικό δοχείο μιας χρήσης, μετράει πιο πολύ από την εκκωφαντική πλειοδοσία γενναιοδωρίας με μερικές δεκάδες εκατομμύρια που είναι άγνωστο αν και πότε θα φτάσουν στους αποδέκτες τους. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Πέθανες –κι έγινες και συ: ο καλός,

Ο λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης.

Τριάντα έξι στέφανα σε συνοδέψανε, τρεις λόγοι αντιπροέδρων,

Εφτά ψηφίσματα για τις υπέροχες υπηρεσίες που προσέφερες.

Α, ρε Λαβρέντη, εγώ που μόνο το 'ξερα τι κάθαρμα ήσουν, 

Τι κάλπικος παράς, μια ολόκληρη ζωή μέσα στο ψέμα,

Κοιμού εν ειρήνη, δεν θα 'ρθω την ησυχία σου να ταράξω 

Μανώλη Αναγνωστάκη, «Επιτύμβιον» («Ο Στόχος») 

Κάνε δουλειά σου!

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 9-10/9/2023

Κάνει τη δουλειά του (πατάει το κουμπί απαγχονισμού θανατοποινιτών. Από την ταινία του Ιρανού Μοχάμαντ Ρασούλοφ "Δεν υπάρχει κακό"). 

Ο Βαρβιτσιώτης έχει δίκιο. Οι υπόδικοι υπάλληλοι της ναυτιλιακής εταιρείας που έσπρωξαν στον θάνατο τον Αντώνη έκαναν απλώς τη δουλειά τους. Τα θεμέλια του κόσμου μας κι όλων των συστημάτων εξουσίας και ιεραρχίας που τον συγκροτούν στέκονται στη θέση τους χάρη σε εκατομμύρια, δισεκατομμύρια ανθρώπους που κάνουν απλώς τη δουλειά τους. 

Ακόμη κι αυτό εδώ το κείμενο, αυτής της στήλης, όση οργή κι αν περιλάβει για την απαθή δολοφονία στον Πειραιά, υπάρχει γιατί ο υπογράφων «κάνει τη δουλειά του», μαζί με πολλούς άλλους, για να συντεθεί ένα προϊόν που θα πουληθεί στα περίπτερα και στο διαδίκτυο. Η μόνη διαφορά είναι ότι το συλλογικό αφεντικό αυτού του μαγαζιού θέτει έναν βασικό κανόνα δουλειάς: δουλειά μας είναι να ελέγχουμε ποιον υπηρετεί η δουλειά του καθενός. Και ενίοτε αυτό σημαίνει ότι πρέπει να επικροτήσουμε τους πολλούς ή λίγους αυτού του κόσμου που τελικά δεν κάνουν τη δουλειά τους. 

Ο κόσμος μας παλινδρομεί μεταξύ προόδου και ολέθρου χάρη στους ανθρώπους που απλώς κάνουν τη δουλειά τους. Ακόμη κι αν αυτή περιλαμβάνει το καθήκον να αδιαφορούν για τον πόνο και τη ζημιά που προκαλεί η δουλειά κάποιων άλλων. «Δουλειά σου εσύ», είναι η αφοπλιστική επιταγή προς κάποιον που θεωρεί ανθρώπινη υποχρέωση να αντιδράσει στη «δουλειά» ενός άλλου που προκαλεί κακό. 

Αλλά στη δουλειά «Δεν υπάρχει κακό». Στην ομότιτλη ταινία του Ιρανού σκηνοθέτη Μοχάμαντ Ρασούλοφ («There is no Evil», Χρυσή Αρκτος στο Βερολίνο το 2020), στην πρώτη από τις τέσσερις ιστορίες παρακολουθούμε το 24ωρο ενός εργαζόμενου οικογενειάρχη στο Ιράν που απλώς κάνει τη δουλειά του. Παίρνει το παιδί του από το σχολείο, κάνει τα ψώνια από το σούπερ μάρκετ, τρώει πίτσα με την οικογένειά του, συζητά με την πεθερά του και τη σύζυγό του για τις ανάγκες του σπιτιού, πλαγιάζει, και την επόμενη μέρα, πάει στη δουλειά. Μπαίνει σε ένα μικρό δωμάτιο με διακόπτες, τρώει το κολατσιό του, κοιτάζει από ένα μικρό παράθυρο σε μια διπλανή αίθουσα και ύστερα πατάει έναν διακόπτη. Ακούγεται ένας γδούπος κι η τελευταία σκηνή της ιστορίας είναι τα αιωρούμενα γυμνά πόδια πόδια των μόλις απαγχονισμένων ανθρώπων. Αυτή είναι η δουλειά του απαθούς ήρωα της ταινίας, έξυπνα και συγκλονιστικά αφοσιωμένης στην αποδοκιμασία της θανατικής ποινής. Ο ήρωας της πρώτης ιστορίας έκανε απλώς τη δουλειά του, ενώ ήρωας της δεύτερης ιστορίας της ταινίας, ένας νεοσύλλεκτος στρατιώτης που καλείται να συμμετάσχει στην πρώτη εκτέλεση καταδικασμένων σε θάνατο διά πυροβολισμού, προσπαθεί απεγνωσμένα και με τον κίνδυνο να θεωρηθεί λιποτάκτης ακριβώς το αντίθετο: να μην κάνει τη δουλειά του. Με ποιον είμαστε, άραγε; 

Στο βιβλίο του Μπέρνχαρντ Σλινκ «Διαβάζοντας στη Χάνα» (και στην ταινία «Σφραγισμένα χείλη»), η ηρωίδα δικάζεται για εγκλήματα πολέμου, γιατί ως δεσμοφύλακας των SS άφησε να καούν ζωντανές 300 Εβραίες κλεισμένες σε μια εκκλησία που είχε βομβαρδιστεί κατά την εκκένωση στρατοπέδου κοντά στο Αουσβιτς. Η Χάνα λέει στους δικαστές πως η εντολή από τους ανωτέρους της ήταν να μην ανοίξει η πόρτα της εκκλησίας, ώστε να σωθούν οι γυναίκες. Δεν μπορούσε να παραβιάσει την εντολή, αυτή ήταν η δουλειά της. «Εσείς τι θα κάνατε στη θέση μου;» λέει στον αμήχανο Γερμανό δικαστή, που ενδεχομένως έκανε κι αυτός «τη δουλειά του» στη διάρκεια της ναζιστικής κυριαρχίας. Αλλωστε, αυτό ακριβώς οδήγησε την άλλη Χάνα, την Αρεντ, να εισηγηθεί την έννοια της κοινοτοπίας του κακού, παρακολουθώντας τη δίκη του Αϊχμαν στο Ισραήλ. Ο αρχιτέκτονας του Ολοκαυτώματος ισχυρίστηκε πως εκτελούσε διαταγές, ότι απλώς «έκανε τη δουλειά του». 

Ο κόσμος κινείται χάρη σε εκατομμύρια ανθρώπους που απλώς «κάνουν τη δουλειά τους». Τη δουλειά του κάνει ο CEO της πολυεθνικής που με ένα ηλεκτρονικό μήνυμα απολύει 10.000 εργαζόμενους γιατί πρέπει να προστατευτεί η επιχείρηση και τα συμφέροντα των μετόχων. Τη δουλειά του κάνει το στέλεχος της ελεγκτικής εταιρείας που βρίσκει τους πιο ευφάνταστους τρόπους για να φοροδιαφύγουν οι μεγάλοι πελάτες της. Τη δουλειά τους κάνουν οι δικηγόροι που στήνουν εικονικές εταιρείες σε φορολογικούς παραδείσους για να αποκρυφτεί το μαύρο χρήμα μαφιόζων ή καθωσπρέπει υπερπλουσίων. Τη δουλειά τους κάνουν κι οι τεχνοκράτες που εισηγούνται στις κυβερνήσεις προγράμματα και μεταρρυθμίσεις λιτότητας. Τη δουλειά τους έκαναν οι επιτελείς της χούντας του Πινοτσέτ που ματοκύλησαν τη Χιλή πριν από 50 χρόνια. Και το ίδιο έκαναν και τα λαμπερά «παιδιά του Σικάγου» που εφάρμοσαν εκεί το πρώτο και πιο ακραίο νεοφιλελεύθερο «μνημόνιο» βυθίζοντας τη χώρα στη φτώχεια. Τη δουλειά τους κάνουν οι δημοσιογράφοι που αναπαράγουν αμάσητα τα δελτία Τύπου και τα non papers. Και το ίδιο κάνουν οι διευθυντές των ΜΜΕ που λογοκρίνουν για λογαριασμό των ιδιοκτητών τους. Τη δουλειά τους έκαναν τα στελέχη της τρόικας που έφερναν έτοιμα τα νομοσχέδια με τα μέτρα λιτότητας και το ίδιο έκαναν για δέκα χρόνια οι βουλευτές που τα ψήφιζαν χωρίς να τα διαβάσουν. Τη δουλειά του κάνει ο δήμιος που πατάει το κουμπί για να πέσει η θανατηφόρα ένεση στον θανατοποινίτη, μια απλή δουλειά κάνουν και οι μισθοφόροι της ρωσικής Wagner ή της αμερικανικής Blackwater. Τη δουλειά του κάνει ο ΜΑΤατζής που ανοίγει το κεφάλι ενός διαδηλωτή ή ο αστυνομικός που πυροβολεί στα τυφλά έναν άοπλο παραβάτη. Τη δουλειά του κάνει κι ο δικαστής που βγάζει απόφαση χωρίς καν να έχει διαβάσει τη δικογραφία. Τη δουλειά του κάνει και ο εφοριακός που διαγράφει πρόστιμα εκατομμυρίων με άνωθεν εντολή, αλλά κι αυτός που στέλνει αδιακρίτως κατασχετήρια σε οφειλέτες του Δημοσίου χωρίς να ψάξει αν και ποιος μπορεί να πληρώσει. Τη δουλειά τους κάνουν και οι υπάλληλοι των servicers και των εισπρακτικών εταιρειών με το μπούλινγκ στους «κόκκινους» δανειολήπτες, το ίδιο και οι δικαστικοί κλητήρες που εκτελούν τις εξώσεις. Τη δουλειά τους κάνουν οι χρηματιστές που απογειώνουν τις τιμές των τροφίμων και των εμπορευμάτων, και οι ωτακουστές των τηλεφωνικών μας συνομιλιών, και οι πράκτορες που μας παρακολουθούν, και οι συντάκτες των προϋπολογισμών, και οι κεντρικοί τραπεζίτες. Ακόμη και ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί του κάνουν τη δουλειά τους. Κυβερνούν παρακολουθώντας μια χώρα να καίγεται, να βουλιάζει, να σαπίζει. 

Οδεύουμε στον χαμό με τη συμβολή πολλών ανθρώπων που κάνουν απλώς τη δουλειά τους. Κι όταν διαμαρτυρηθούμε «Μα τι κάνεις εκεί;» θα μας απαντήσουν ψυχρά «Κάνε δουλειά σου εσύ». 

Ισως η μόνη μας ελπίδα είναι οι άνθρωποι που αποφασίζουν να μην κάνουν τη δουλειά τους. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Ο κ. Κ. άκουσε να παινεύουν έναν υπάλληλο που δούλευε χρόνια σε μιαν υπηρεσία λέγοντας ότι είναι απαραίτητος στη θέση του, τόσο καλός υπάλληλος είναι. Και γιατί είναι απαραίτητος; ρώτησε θυμωμένα ο κ. Κ. Γιατί η υπηρεσία δεν θα μπορούσε να σταθεί δίχως αυτόν, αποκρίθηκαν οι άνθρωποι που τον παίνευαν. Τότε τι σόι καλός υπάλληλος είναι όταν η υπηρεσία δεν στέκεται χωρίς αυτόν; είπε ο κ. Κ. Είχε όλο τον καιρό να οργανώσει την υπηρεσία του έτσι, που να πάψει να είναι απαραίτητος. Στ’ αλήθεια, με τι ασχολείται; Θα σας το πω εγώ: κάνει εκβιασμό. 

Μπέρτολτ Μπρεχτ, «Ιστορίες του κ. Κόυνερ» (Ο απαραίτητος υπάλληλος)

Η κλοπή

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 2-3/9/2023

Θα πουλήσω για πολλοστή φορά τον εαυτό μου. Κι όπου βγει. Θα το ρίξω και στις θεωρίες συνωμοσίας, ίσως και στον μυστικισμό, παρότι τα πράγματα που ταράζουν τη ρουτίνα μας και την όποια κανονικότητά μας είναι σε μεγάλο βαθμό τυχαία. Αλλά το να αναζητάς εξήγηση και αιτία είναι μια κάποια παρηγοριά. 

Στο φύλλο της «Εφ.Συν.» στις 19 Αυγούστου στο εβδομαδιαίο παμφλέτο της στήλης με τον τίτλο «Οι απρόσωποι ιδιοκτήτες του πλούτου των εθνών» είχα τη φαεινή ιδέα να το συμπληρώσω (στις ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ) με ένα απόσπασμα από ομιλία του Μαρκησίου ντε Σαντ στη γαλλική εθνοσυνέλευση, στη διάρκεια της επανάστασης, στην οποία υποστήριζε την αποποινικοποίηση της κλοπής. Ακραίος σε όλα ο Ντε Σαντ, ισχυριζόταν η κλοπή έχει ως αποτέλεσμα μια κανονικότερη κατανομή του πλούτου, επιτείνει την ισότητα και παρακινεί στην καλύτερη προστασία της ιδιοκτησίας. Αναφερόταν στους Σπαρτιάτες, που περιλάμβαναν την κλοπή στις πολεμικές αρετές και δεξιότητες και υποστήριζε ότι ίσως ήταν προτιμότερο να τιμωρείται αντί του κλέφτη το θύμα της κλοπής λόγω ελλιπούς προστασίας της ιδιοκτησίας του. 

Αλλά ό,τι γράφεις, λες ή αναπαράγεις πάντα έχει το ρίσκο να στραφεί εναντίον σου. Οπερ και εγένετο. Αν και το τσιτάρισμα της άποψης του Ντε Σαντ δεν σήμαινε και υιοθέτησή της, έμελλε να γίνει ένας ισχυρός σαρκασμός της δυσάρεστης έκπληξης που με περίμενε γυρίζοντας από τις διακοπές στο σπίτι. 

Ανεβάζουμε με τη σύζυγό μου τα μπαγκάζια μέχρι την πόρτα του διαμερίσματος. Βάζουμε το κλειδί στην κλειδωνιά, η πόρτα υποχωρεί λες και ήταν ξεκλείδωτη και ερχόμαστε αντιμέτωποι με το χάος. Το διαμέρισμα έχει μετατραπεί σε έναν ερειπιώνα, με σωρούς πραγμάτων που έχουν πεταχτεί από ντουλάπες, ράφια, συρτάρια, βιβλιοθήκες, πατάρια και έχουν σωριαστεί σε πατώματα, κρεβάτια, καναπέδες. Δεν έχει κάτι πρωτότυπο η εικόνα και η εμπειρία, χιλιάδες άνθρωποι και νοικοκυριά έχουν υποστεί κάτι παρόμοιο, ιδιαίτερα κατά τον Αύγουστο της μισοάδειας Αθήνας με τις μισοάδειες πολυκατοικίες που οι λίγοι τους ένοικοι άλλωστε ήταν ανήσυχοι, ανασφαλείς και απορροφημένοι από την πολιορκία των πυρκαγιών. Αλλά όταν σου συμβαίνει αυτό, είναι μοναδικό και προσωπικό. Το ότι συμβαίνει και σε άλλους είναι μικρή παρηγοριά. 

Η εικόνα και το σοκ που προκαλεί έχει σημασία. Ολα όσα βλέπεις σωριασμένα μπροστά σου είναι δικά σου, είναι πράγματα αγαπημένα ή κι άλλα που έχεις ξεχάσει την ύπαρξή τους, αλλά σωρευμένα όπως είναι σε έναν πολύχρωμο αχταρμά σού είναι εντελώς ξένα. Θέλεις να τα χώσεις σε μεγάλες μαύρες σακούλες σκουπιδιών και να τα πετάξεις, αλλά συγκρατείσαι γιατί ξέρεις πως πολλά σού είναι απαραίτητα, είναι ελάχιστοι όροι της ύπαρξής σου. Ψάχνεις απεγνωσμένα στον σωρό τα πολυτιμότερα, με όρους αξίας και προσωπικού συμβολισμού, αν και ξέρεις ότι είναι τα πρώτα που θα έχουν σουφρώσει οι εισβολείς, γι’ αυτά μπούκαραν στο σπίτι. Κανένα χρυσαφικό, ρολόγια. Αφαντα, φυσικά. Χρήματα δεν υπήρχαν, δεν βρήκαν, συσκευές, λάπτοπ και συναφή δεν ήταν στις προτιμήσεις τους, απλώς τις κακοποίησαν ψάχνοντας ρευστό και ρευστοποιήσιμα. Πενιχρή η συγκομιδή τους σε σχέση με τη ζημιά που σου έχουν προκαλέσει. Ισως είναι σοφή η συμβουλή που δίνουν αστειευόμενοι κάποιοι: όταν λείπεις από το σπίτι άσε λίγα χρήματα σε εμφανές σημείο με το μήνυμα προς τους επίδοξους κλέφτες: «Πάρτε τα λεφτά, στο υπόλοιπο σπίτι δεν θα βρείτε τίποτε άλλο εκτός από ρούχα, κλινοσκεπάσματα, βιβλία, χαρτιά, προσωπικά αντικείμενα».

Προσπαθείς να αντισταθμίσεις τη μικρή προσωπική «τραγωδία» σου με την ιδέα ότι άλλοι υφίστανται πραγματικές τραγωδίες -καμένα σπίτια, χαμένοι άνθρωποι-, αλλά ούτε η φιλοσοφία ούτε η κοινωνική ανάλυση για το φαινόμενο της κλοπής μπορούν να σε βγάλουν από την αίσθηση ότι έχεις υποστεί βία πολύ προσωπικά. «Είναι σαν βιασμός» είπε κάποια φίλη, κι αν και δεν έχω τέτοιο βίωμα, καταλαβαίνω τι θέλει να πει στη θέα των εσώρουχων, των ρούχων, των καλτσών που έχουν σκορπιστεί παντού σε όλα τα δωμάτια και ίσως έχουν ποδοπατηθεί και μαγαριστεί από άγνωστα χέρια. Ολα πρέπει να πλυθούν πριν μπορέσεις να τα ξαναβάλεις πάνω σου. Ενας άθλος που επιτελεί για μέρες ακάματα κυρίως η σύζυγος. 

Επειτα πρέπει να αρχίσει η συναρμολόγηση, η αποκατάσταση μιας τάξης που ήταν αποτέλεσμα συμβίωσης δεκαετιών στο «σπίτι σου». Αλλά ποια ήταν η τάξη αυτή; Από πού να αρχίσεις; Εσώρουχα, κάλτσες, φανέλες, μπλούζες, παντελόνια, πουκάμισα, φορέματα, σεντόνια, μαξιλαροθήκες, πετσέτες, κουβέρτες, μπλούζες, φούστες, βερμούδες, ρούχα καλοκαιρινά, ρούχα χειμωνιάτικα, ρούχα που δεν φοράς πια, ρούχα που δεν αποχωρίζεσαι και ας είναι δεκαετιών, ρούχα που δεν θυμάσαι καν πότε τα φορούσες και ίσως σου φαίνονται σχεδόν αστεία πια. Κι έπειτα ανάμεσα στο ρουχομάνι, εκατοντάδες αντικείμενα. Μπιμπελό, κοκαλάκια, συνδετήρες, φορτιστές, καλώδια, μανταλάκια, παλιά τηλέφωνα, ατζέντες, παιχνίδια, καρφίτσες, κέρματα, φάκελοι με έγγραφα που έχουν σκορπιστεί με μανία, παιδικά τετράδια, γραπτά μηνυματάκια του παιδιού όταν ήταν τριών, πέντε, δέκα ετών, θυμωμένα ή χαρούμενα, τα πρώτα γραπτά του σχολείου, οι πρώτες εκθέσεις, σχολικά βιβλία, μπιζού, μπουκαλάκια από κολόνιες και καλλυντικά, φάρμακα, μαχαιροπίρουνα, φορολογικές δηλώσεις, αποδείξεις αγοράς, γράμματα, ληξιαρχικές πράξεις γέννησης ή θανάτου, συμβόλαια, αποδείξεις εξόφλησης, αποκόμματα εφημερίδων ή περιοδικών, φωτογραφίες από την εποχή της αναλογικής εποχής, ενσταντανέ από τα ταξίδια της νιότης μας, οικογενειακές μαζώξεις, φιλικές συγκεντρώσεις, πάρτι, μασκαρέματα, τούρτες γενεθλίων. Και βιβλία. Εκατοντάδες βιβλία που πετάχτηκαν από τα ράφια των βιβλιοθηκών και εκσφενδονίστηκαν σε κάθε μεριά, διαλύοντας μια τάξη εν μέρει χρονολογική, εν μέρει θεματική πού ήταν προϊόν σπατάλης χρόνου και οικονομίας χώρου. 

Περισσότερο από διάλυση της χωροταξίας των πραγμάτων που συνθέτουν την ιστορία και τη ρουτίνα της καθημερινότητάς μας, μια τέτοιου είδους κλοπή είναι μια βίαιη διάρρηξη της μνήμης. Τα ρούχα, τα αντικείμενα, τα βιβλία, τα έγγραφα, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο θα μπουν σε μια σειρά, έστω και μια νέα σειρά και τάξη, αφού μεσολαβήσει το μεγάλο ξεφόρτωμα όσων είχαμε ξεχάσει πως μας ήταν περιττά (αυτή είναι η μικρή θετική συμβολή των εισβολέων). Αλλά η μνήμη που εκπροσωπούν όλα τα χρήσιμα και τα περιττά πώς ανασυντίθεται; 

Τελικά η αποκατάσταση του χάους μετά την κλοπή γίνεται αναγκαστικά μια ανακεφαλαίωση στιγμιότυπων μιας ζωής που χώρεσε σε μερικές δεκάδες τετραγωνικά. Για την επίγευση της ανακεφαλαίωσης επιφυλάσσομαι, όταν και το τελευταίο βιβλίο βρει τη νέα θέση του στο ράφι, όταν και το τελευταίο ζευγάρι κάλτσες μπει στο συρτάρι ή πεταχτεί.

ΥΓ. Οχι, δεν νομίζω ότι οι κλέφτες που μπούκαραν στο σπίτι είχαν διαβάσει Ντε Σαντ ή θέλησαν να με τρολάρουν και να δοκιμάσουν την αξιοπιστία των γραφομένων μου (του). Αλλά εδώ ίσως χωράει λίγος Κοέλιο που βλέπει το σύμπαν να συνωμοτεί υπέρ μας ή, κυρίως, εναντίον μας. 

ΚΙΜΠΙ 

kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Του άρεσε να έχει πράγματα δικά του, όχι πολλά. Λίγα και καλά που δεν θα τα αποχωριζόταν ποτέ. Τα ωραία πράματα σου δίνουν αυτοσεβασμό. Δεν ήθελε την επίδειξη, αλλά την ποιότητα, την αγάπη για την ποιότητα. Η ιδιοκτησία τού θύμιζε ότι υπήρχε, τον έκανε να απολαμβανει την ύπαρξή του. Ηταν πολύ απλό. Κι αυτό ήταν πολύ σημαντικό. Υπήρχε. Δεν ήταν πολλοί αυτοί που ήξεραν τον τρόπο, ακόμη κι αν είχαν λεφτά. 

Πατρίτσια Χάισμιθ, «Ο ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϊ» 

Δεν υπάρχει κράτος, μαντάμ

Η Εφημερίδα των Συντακτών 26-27/8/2023

Στην πασίγνωστη διασκευή του τραγουδιού της Εντίθ Πιαφ, «Padam», από τους Μουζουράκη-Αμπατζή σε «Μαντάμ», παρότι δεν είναι παρά μια πληθωρική και αστεία ερωτική εξομολόγηση ενός κεραυνοβολημένου αρσενικού για το θηλυκό αντικείμενο του πόθου του, υπάρχει η κλασική πλέον κατακλείδα που μοιάζει παντελώς άσχετη με τους υπόλοιπους στίχους: «Δεν υπάρχει κράτος, μαντάμ!». 

Το υπονοούμενο πίσω από τη φράση είναι πως υπάρχει μια κατάχρηση της επίκλησης του κράτους διά πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν, την αρωγή του οποίου οι νεοέλληνες είναι ικανοί να ζητήσουν ακόμη και σε περιστατικά ερωτικής κεραυνοπληξίας. Εντάξει, υπήρχε πράγματι η μακρά παράδοση πελατειακού κράτους στη χώρα, στο πλαίσιο της οποίας οι πολιτευτές υπόσχονταν ακόμη και γαμπρούς και προίκες στα φτωχά κορίτσια της επαρχίας, αλλά μέχρι εκεί. Περίπτωση επιστράτευσης του κράτους προς ενίσχυση ερωτικής κατάκτησης δεν έχει αναφερθεί. 

Ζητάμε πολλά από το κράτος, άραγε; Θέλουμε το κράτος παραδουλεύτρα, προξενήτρα, προσωπικό μασέρ, κηπουρό, χρηματοδότη, σωματοφύλακα; Προφανώς υπάρχουν κάποιοι που έχουν αυτήν ακριβώς την αντίληψη και απαίτηση από το κράτος και τους λειτουργούς του, όπως επίσης υπάρχουν ολόκληρες τάξεις και κοινωνικά στρώματα που θεωρούν τον κρατικό μηχανισμό ιδιοκτησία τους. Τα τελευταία εβδομήντα με ογδόντα χρόνια το ελληνικό κράτος, με όλους τους μετασχηματισμούς του, με τις πράξεις και τις παραλείψεις του, σε γενικές γραμμές είναι αφοσιωμένο στις ίδιες κοινωνικές ομάδες που έχουν καθορίσει το κοινωνικο-οικονομικό μοντέλο, τη γεωπολιτική θέση και το σύστημα διακυβέρνησης της χώρας, με τους γνωστούς θριάμβους και ολέθρους. 

Ομως, έστω κι έτσι, έστω κι αν γνωρίζουμε ότι το κράτος σε γενικές γραμμές μεροληπτεί υπέρ των ισχυρότερων και πλουσιότερων, υπάρχει μια ελάχιστη απαίτηση από όλους να ανταποκρίνεται στα βασικά. Αυτή είναι η συνθήκη σχεδόν από τα προϊστορικά χρόνια, από τότε που υπάρχουν οργανωμένες κοινωνίες. Οπως μας έχει ξεκαθαρίσει ο Χομπς (αλλά, για να είμαστε δίκαιοι πολύ πριν απ’ αυτόν και ο Αριστοτέλης), ο μεγάλος Λεβιάθαν του κράτους είναι ο θνητός θεός που αναλαμβάνει την ειρήνη και τη διαφέντεψή μας κατ’ εξουσιοδότηση κι «έχει στη διάθεσή του τόση εξουσία και δύναμη, ώστε επισείοντάς τες να μπορεί να κατευθύνει τη βούληση όλων προς τους σκοπούς της εσωτερικής ειρήνης και της αμοιβαίας αρωγής έναντι των εξωτερικών εχθρών».

Αυτή την ελάχιστη συνθήκη, έτσι όπως στρογγυλά τη διατύπωσε πριν από σχεδόν τέσσερις αιώνες ο Χομπς, και η οποία ισχύει ακόμη και στα πιο ολοκληρωτικά καθεστώτα, διατύπωναν με τον τρόπο τους οι δίκαια αγανακτισμένοι πολίτες που έβλεπαν τα σπίτια τους να καίγονται στον Εβρο ή στην Πάρνηθα και κόβονταν στον αφιλόξενο τηλεοπτικό αέρα κάθε φορά που περιέγραφαν την απουσία ή την ανικανότητα του κράτους να τους προστατέψει από τη φωτιά. Κι αυτή την ελάχιστη απαίτηση την έχουν όλοι, ανεξάρτητα από ιδεολογική στάση και διάθεση έναντι του κράτους: από τους ακραιφνείς κρατιστές μέχρι τους άσπονδους αντικρατιστές και αντιεξουσιαστές. Ακόμη και οι φανατικοί νεοφιλελεύθεροι, που αντιμετωπίζουν τις πιο δαπανηρές εκδοχές του κράτους και των μηχανισμών του ως περιττή και αντιπαραγωγική πολυτέλεια και οραματίζονται τη δραστική συρρίκνωσή τους υπέρ της αγοράς και του ιδιωτικού τομέα, έχουν την ελάχιστη απαίτηση το κράτος να τους προστατεύει από ακραίες απειλές. 

Ζητάμε πολλά από το κράτος; Ζητάμε πολλά από τους πολιτικούς διαχειριστές του που δεν τους λείπει ούτε η ισχυρή εξουσιοδότηση (λέγε με #41εκατό), ούτε το πλήθος των επιτελών (150.000 μόνιμοι ένστολοι, 1 ανά 100 κατοίκους!), ούτε οι πόροι (60 δισ. ευρώ τον χρόνο ζεστά, κοχλαστά φορολογικά έσοδα) να τα φέρουν βόλτα στα βασικά; Να αποτρέψουν μια σχεδόν δημόσια σχεδιασμένη δολοφονική επίθεση. Να προστατέψουν δάση, σπίτια, περιουσίες, στρατιωτικές εγκαταστάσεις από μια προδιαγεγραμμένη επέλαση της φωτιάς. Να εξασφαλίσουν ότι το δημόσιο σύστημα υγείας δεν θα καταρρεύσει στην επόμενη πανδημία. Ζητάμε πολλά από το κράτος; Μήπως πίσω από αυτές τις υπερβολικές απαιτήσεις κρύβουμε τη βολική άρνηση να αναλάβουμε τις ατομικές ευθύνες μας, όπως μηρυκάζει για όλες τις τραγωδίες και τους ολέθρους που διαχειρίστηκε, προκάλεσε ή δεν απέτρεψε εδώ και τέσσερα χρόνια ο καταληψίας του Μαξίμου και οι ψηλές, κοντές ή μέτριες ρεπλίκες του; 

Κι αν η συλλογική ευθύνη του κράτους μπροστά σε ακραίους και «απρόβλεπτους» κινδύνους (κλιματική κρίση, πανδημίες, ακρίβεια) συρρικνώνεται «αντικειμενικά» υπέρ της ατομικής ευθύνης, αν ο πανίσχυρος Λεβιάθαν και ο ανίσχυρος μεμονωμένος πολίτης μοιράζονται περίπου εξίσου τη συλλογική ευθύνη αποτροπής τους, τότε ποιος ο λόγος να μας κοστίζει τόσο ακριβά το πολυσχιδές και πολυάνθρωπο κράτος; Αν το κράτος και οι πολιτικοί διαχειριστές του μπορούν να επωμιστούν μόνο το ήμισυ της ευθύνης και να αποτρέψουν μόνο τις μισές δυνητικές καταστροφές, γιατί να μη συμφωνήσουμε να του αποδίδουμε τα μισά φορολογικά έσοδα και με τα άλλα μισά στην τσέπη να κάνει ο καθείς ό,τι μπορεί για να ανταποκριθεί στην ατομική ευθύνη και αυτοπροστασία του; Πού είναι μερικοί γνήσιοι φιλελεύθεροι εκ του λαού του Κυριάκου και του #41εκατό να προτείνουν εδώ και τώρα μείωση της φορολογίας και των κρατικών εσόδων στο μισό, ή και στο 30% ή στο 10%, σε όσο ποσοστό τέλος πάντων αναλογεί στην (αν)αποτελεσματικότητα ενός αποτυχημένου κράτους; Βάζουμε μεν νταβά στο κεφάλι μας, αλλά να πληρώνουμε το νταβατζιλίκι με όρους απόδοσης. (Νομίζω ότι θα είχα διαπρέψει ως νεοφιλελεύθερος, αλλά τώρα είναι αργά ν’ αλλάξω χούι). 

ΚΙΜΠΙ

kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Με το σούρουπο άρχισαν να φτάνουν οι εργαζόμενοι: υπάλληλοι καταστημάτων, εργάτες και εργάτριες από τις βιομηχανίες γύρω στην Αθήνα και τον Πειραιά. Η πλατεία Συντάγματος γέμισε κι οι φωνές, σαν άγρια καταιγίδα, τάραζαν το πλήθος κύμα στο κύμα. Ο τόνος έγινε πιο τραχύς: «Μητσοτάκη κάθαρμα». Η αστυνομία του ναυάρχου Τούμπα, του νέου αποστάτη υπουργού Δημοσίας Τάξεως, προσπαθούσε να αναχαιτίσει το πλήθος σχηματίζοντας αλυσίδα με τα χέρια. Υστερα ήρθαν, φαίνεται, άλλες διαταγές, κι άρχισε η επίθεση με τα κλομπς για να διαλυθούμε. Τότε ανέβηκαν ώς τον ουρανό οι κατάρες κι οι βρισιές.

 

Στρατή Τσίρκα, «Η χαμένη άνοιξη» 

Οι απρόσωποι ιδιοκτήτες του πλούτου των εθνών

 

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 19-20/8/2023

Το 2022 γίναμε φτωχότεροι. Ετσι λέει η UBS, μία από τις τράπεζες που κυβερνούν τον κόσμο, και δεν έχουμε λόγο να μην την πιστέψουμε. Θα έχετε δει ήδη την είδηση. Στην έκθεση που δίνει κάθε χρόνο (από το 2008) στη δημοσιότητα για τον παγκόσμιο πλούτο μέτρησε μια μείωσή του κατά περίπου 12 τρισεκατομμύρια δολάρια, όπως και μια συρρίκνωση των εκατομμυριούχων κατά 3,5 εκατομμύρια άτομα. Εχουμε μόλις 54 εκατομμύρια εκατομμυριούχους στον πλανήτη των 8 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, παρότι ο πλούτος των 455 τρισεκατομμυρίων δολαρίων που διαθέτουν σε μετρητά και άλλα περιουσιακά στοιχεία οι ενήλικες του κόσμου αντιστοιχεί στο διόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 85.000 δολαρίων κατά κεφαλή. Μπορεί να μη μας κάνει πλούσιους, αλλά οπωσδήποτε δεν επιτρέπει να πεινάσουμε ή να στερηθούμε τα βασικά. 

Η ονομαστική αξία όμως των περιουσιακών στοιχείων που διαθέτουμε είναι ένα εντελώς παραπλανητικό μέτρο του πραγματικού πλούτου και της εξοργιστικά άνισης κατανομής του. Αίφνης, από την πυραμίδα του παγκόσμιου πλούτου, που κατά βάση είναι μια πυραμίδα φτώχειας και εξαθλίωσης, μαθαίνουμε ότι πάνω από το 50% του ενήλικου πληθυσμού του πλανήτη βολεύεται με περιουσία κάτω των 10.000 δολαρίων. Κι αυτό δεν μας λέει απολύτως τίποτα για το τι εισόδημα έχουν κάθε χρόνο αυτοί οι άνθρωποι, τι μπαίνει κάθε μέρα στο ψυγείο τους -αν έχουν- και στο στομάχι τους. Και τα πράγματα μπορεί να είναι ακόμη χειρότερα για το υπόλοιπο 35% της πυραμίδας που, θεωρητικά, έχουν περιουσία από 10.000-100.000 δολάρια, αλλά αυτή συντίθεται από περιουσιακά στοιχεία δεσμευμένα σε τράπεζες, τοκογλύφους, κράτη, και σε κάθε περίπτωση δεν μπορούν να τους ταΐσουν. 

Ο παραπλανητικός χαρακτήρας μέτρησης του πλούτου άλλωστε προβάλλεται και από ένα άλλο, αντίστροφο στοιχείο. Στο πλουσιότερο 1,1% του πλανήτη με περιουσία άνω του 1 εκατ. δολαρίων, σύμφωνα με τη UBS, περιλαμβάνονται και 79.000 Ελληνίδες/ες. Αξιοπρεπής επίδοση για μια χώρα που, μετά μια δεκαετία μνημονιακής τιμωρίας και τεράστιας αναδιανομής του πλούτου υπέρ των πάνω (και των έξω), διαθέτει μέσο κατά κεφαλή πλούτο 105.000 δολάρια, περίπου τον μισό από τον μέσο ευρωπαϊκό πλούτο. Πεδίον δόξης λαμπρό για την εποχή Μητσοτάκη που έχει την ευκαιρία να τον διπλασιάσει την προσεχή δεκαετία. Αλλά αν πράγματι έχουμε 79.000 εκατομμυριούχους, γιατί μόλις 25.000 δηλώνουν ακίνητη περιουσία άνω του 1 εκατ.; Γιατί μόλις 15.000 δηλώνουν εισόδημα άνω των 100.000 ευρώ τον χρόνο; Κάτι δεν κολλάει, σωστά; Και δεν είναι μόνο η φοροαποφυγή-φοροδιαφυγή. 

Το μυστικό είναι πως η ταύτιση του πραγματικού πλούτου με τη δηλούμενη ιδιοκτησία είναι καθαρή πλάνη, αν όχι και απάτη. Και το ίδιο παραπλανητικό είναι να μετράς τον πραγματικό παγκόσμιο πλούτο ως άθροισμα προσωπικών περιουσιών 8 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που προσπαθούν να κρύψουν ό,τι μπορούν από τις φορολογικές αρχές. Θα ήταν πολύ χρησιμότερο οι περίπλοκες πυραμίδες του πλούτου που εκπονούν επενδυτικές τράπεζες και διεθνείς οργανισμοί να αποτυπώσουν το εξής απλό: τι μέρος του παγκόσμιου πλούτου των 450 τρισ. δολαρίων είναι ανώνυμο και απρόσωπο, ανήκει δηλαδή σε επιχειρήσεις που διασπείρουν τα περιουσιακά στοιχεία τους σε εκατομμύρια νομικές οντότητες που θεωρητικά διαχειρίζονται περιουσιακά στοιχεία των μετόχων τους; 

Η πλουσιότερη πολυεθνική του πλανήτη με περιουσία σχεδόν 3 δισ. δολαρίων, η Apple, ανήκει κατά ένα σχετικά μικρό ποσοστό σε άλλες πολυεθνικές (Vanguard, Berkshire, Black Rock κ.ά.). Αυτοί που τη διοικούν και διαχειρίζονται τον πλούτο της (Λέβινσον, Κουκ, Γουίλιαμς) είναι ζήτημα αν διαθέτουν πάνω από το 1% των μετοχών της και το μεγαλύτερο μέρος των μετοχών της είναι διασπαρμένο σε εκατομμύρια τυπικά ιδιοκτήτες της που απλώς περιμένουν το μέρισμα της κερδοφορίας της στο τέλος κάθε χρήσης. Σε τελική ανάλυση η συνολική περιουσία της πλουσιότερης οντότητας του πλανήτη μοιάζει να μην ανήκει σε κανέναν. 

Και το ίδιο μπορεί να πει κανείς για την τρίτη πλουσιότερη εταιρεία του πλανήτη με περιουσία πάνω από 2 τρισ. δολάρια, την πετρελαϊκή Aramco, που ανήκει σε ποσοστό πάνω από 90% στη σαουδαραβική κυβέρνηση. Μήπως η τεράστια περιουσία της ανήκει στα 32 εκατομμύρια κατοίκων της Σαουδικής Αραβίας; Ούτε οι ίδιοι το πιστεύουν, έστω κι αν διαθέτουν ένα από τα υψηλότερα κατά κεφαλήν ΑΕΠ στον κόσμο. Και εδώ ο τεράστιος πλούτος που συσσωρεύει το αυταρχικό βασίλειο πουλώντας πετρέλαιο σε όλο τον κόσμο χάνεται στην ανωνυμία της κρατικής οντότητας και της πολυάριθμης βασιλικής αυλής των χιλιάδων πριγκίπων και αξιωματούχων. 

Στη μικροκλίμακα της ανακάμπτουσας μητσοτάκειας Ελλάδας το φαινόμενο του ορφανού ή ανώνυμου πλούτου αποτυπώνεται σε έναν βαθμό στις επιδόσεις των εισηγμένων επιχειρήσεων. Μετά το ρεκόρ κερδοφορίας του 2022, πάνε για νέο ρεκόρ φέτος. Το Χρηματιστήριο ανακτά κάτι από την ξεχασμένη εδώ και είκοσι χρόνια ακμή του, η κεφαλαιοποίηση των εισηγμένων επιχειρήσεων έχει ξεπεράσει τα 80 δισ. ευρώ και οι διοικήσεις τους ετοιμάζονται να μοιράσουν φέτος μερίσματα σχεδόν 3 δισ. ευρώ. Κάποια από αυτά μπορεί να εμφανιστούν και ως ατομικός πλούτος ή φορολογητέο εισόδημα, αλλά τα περισσότερα θα χαθούν μέσα σε κινήσεις επανεπένδυσης ή επαναγοράς μετοχών, δηλαδή θα πάψουν να είναι προσωπική περιουσία. 

Το συμπέρασμα είναι ότι είτε μιλάμε για τον κρατικό καπιταλισμό της Σαουδικής Αραβίας, της Ρωσίας ή της Κίνας, είτε για τον καπιταλισμό της «δημοκρατίας των μετόχων», ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος του πλούτου των εθνών, των περιουσιακών στοιχείων που τον συνθέτουν, έχει (πολύ βολικά για την κορυφή της πυραμίδας) χάσει τους πραγματικούς ιδιοκτήτες του. Είναι ορφανός, ανώνυμος και απρόσωπος. Πλούτος και ιδιοκτησία -αν μιλάμε για το νομικό κέλυφός της-έχουν πάρει ένα είδος διαζυγίου στον μετα-καπιταλισμό των τυπικά «φτωχών» διαχειριστών της τεράστιας επιχειρηματικής περιουσίας. 

Ενώ οι φτωχοδιάβολοι του κόσμου προσπαθούν απεγνωσμένα να κρατήσουν την ιδιοκτησία του υποθηκευμένου και εκτεθειμένου σε κατασχέσεις πλούτου τους, στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας συμβαίνει το εντελώς αντίστροφο. Οι πραγματικά πλούσιοι όλο και περισσότερο απαλλάσσονται από το νομικό κοστούμι της κυριότητας. Η ιδιοκτησία έχει γίνει σχεδόν περιττή. Και φορολογικά ασύμφορη. Αναγκαία είναι πια η απεριόριστη πρόσβαση σε κάθε αγαθό και υπηρεσία που ανήκει σε μια απρόσωπη νομική οντότητα, αλλά μπορείς να τα απολαμβάνεις χωρίς κανένα φορολογικό άγχος. Γιατί να φορτωθείς το πλειοψηφικό πακέτο μιας επιχείρησης, όταν μπορείς να την ελέγχεις διαχέοντας τα άγχη της ιδιοκτησίας σε εκατομμύρια μικρομετόχους;

Αυτό ίσως είναι μια χρήσιμη παρατήρηση σε όσους θεωρούν ριζοσπαστική και αποτελεσματική την υψηλή φορολόγηση της προσωπικής περιουσίας των υπερπλουσίων. Ισως πολύ χρησιμότερο θα ήταν να προτείνουν ένα άγριο φορολογικό κλάδεμα της εταιρικής περιουσίας, που κάθε χρόνο εκτοξεύεται όλο και πλησιέστερα στη στρατόσφαιρα. Οχι ότι θα τους ακούσει κανείς, αλλά για να μη δουλευόμαστε μεταξύ μας.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Αν ρίξουμε μια ματιά στην ιστορία των αρχαίων χρόνων, θα δούμε ότι όλες οι ελληνικές δημοκρατίες επέτρεπαν, επιβράβευαν την κλοπή. Η Σπάρτη και η Λακεδαίμων την ευνοούσαν ανοιχτά. Πολλοί άλλοι λαοί τη θεωρούσαν αρετή για τον πολεμιστή. Είναι βέβαιο ότι η κλοπή δυναμώνει το κουράγιο, εκτρέφει τη δύναμη, την επιδεξιότητα, τη λεπτότητα, όλες με λίγα λόγια τις αρετές που είναι χρήσιμες σ’ ένα δημοκρατικό σύστημα σαν το δικό μας. Αφήστε κατά μέρος τη μεροληψία και απαντήστε μου: πρέπει η κλοπή, της οποίας αποτέλεσμα είναι η κανονικότερη κατανομή του πλούτου, να χαρακτηριστεί σαν αδίκημα στις μέρες μας, κάτω από μια κυβέρνηση που, όπως η δική μας, έχει σαν στόχο την ισότητα; Η απάντηση, προφανώς, είναι όχι: η κλοπή επιτείνει την ισότητα και το κυριότερο, παρακινεί στην καλύτερη προστασία της ιδιοκτησίας. Υπήρξε ένας λαός που τιμωρούσε όχι τον κλέφτη, αλλ’ αυτόν που αφηνόταν να γίνει θύμα της κλοπής, με σκοπό να τον διδάξει να φροντίζει την περιουσία του.

Μαρκησίου ντε Σαντ, «Γάλλοι, ακόμη μια προσπάθεια για να γίνετε δημοκράτες»  

Οι παραλίες ανήκουν στους «παραλίες»

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 5-6/8/2023

Και μια παραλία για τη Λία.

Στην ελληνική slang «παραλίας» είναι ο αραχτός, ο χύμα, αυτός που τα γράφει όλα ξέρετε πού. Προφανώς είναι μια μεταφορά ξεκάθαρα καλοκαιρινή. Οταν πας στην παραλία, συνήθως πας για να αράξεις, είτε κατευθείαν πάνω στην άμμο την ξανθή, αν δεν καίει απ’ τον καυτό ήλιο, είτε πάνω σε μια πετσέτα, μια ψάθα, μια πτυσσόμενη καρέκλα ή ξαπλώστρα, είτε στο τραπεζάκι παραθαλάσσιου καφέ ή εστιατορίου, γύρω από έναν παγωμένο φραπέ ή φρέντο, ένα τσίπουρο, μια παγωμένη μπίρα. «Να σ’ αγναντεύω θάλασσα, να μη χορταίνω…» που έλεγε κι ο ποιητής. Ο παραλίας είναι ο τύπος μιας παρωχημένης και μάλλον αθώας εποχής στην οποία η σχέση με τη θάλασσα του καλοκαιριού ήταν σχεδόν γυμνή, αδιαμεσολάβητη και προφανώς δωρεάν. Η εποχή του «παραλία» είχε όλα κι όλα ένα μαγιό, μια πετσέτα, άντε και λίγο αντηλιακό, είχε λίγο ποδαρόδρομο, είχε παρέα και σαματά, και το πολύ ένα τάλιρο στην τσέπη. Τάλιρο δραχμών, όχι ευρώ, για μια πορτοκαλάδα ή ένα παγωτό. Είχε πάνω απ’ όλα παιδική ηλικία, μούλιασμα στη θάλασσα με τις ώρες, μέχρι που φαφάτιαζαν τα δάχτυλα και μελάνιαζαν τα χείλη, είχε εφηβεία κι ερωτικούς ανταγωνισμούς, είχε και νεανική ανεμελιά, είχε και οικογενειακή χαλαρότητα με λίγα φρούτα, άντε και κανένα κεφτεδάκι με ψωμί και ντομάτα. Πάντως δεν είχε κουβάλημα της μισής οικοσκευής στη θάλασσα. Κάποτε σχεδόν όλοι ήμαστε «παραλίες» στις παραλίες.

Παραδόξως, αυτή η ανάμνηση των παραλιών ολόγυμνων από οικιστικές καταλήψεις, κατασκευαστικά τέρατα πάνω στο χειμέριο και στο θερινό κύμα και προσωρινές αποικίες ομπρελών και ξαπλωστρών διασώζεται στις καλοκαιρινές διαφημίσεις. Παρατηρήστε τις: είτε διαφημίζουν αντηλιακό, είτε μπίρες και παγωμένα αναψυκτικά, οι πρωταγωνιστές τους δεν τοποθετούνται σε κατακλυσμένες από κόσμο, καρέκλες, ξαπλώστρες και μπιτσόμπαρα αμμουδιές, αλλά σε σχεδόν ερημικές, «ιδιωτικές» παραλίες, χωρίς ίχνος υλικού πολιτισμού στο κινηματογραφικό κάδρο. Παραδόξως, ακόμη και το εμπόριο του καλοκαιριού επενδύει εν μέρει στους «παραλίες» που κρύβουμε μέσα μας, όχι στους μεταλλαγμένους παραθεριστές που τη βρίσκουν σε οργανωμένες πλαζ με συνωστισμό μετρό και λεωφορείου σε ώρα αιχμής. Η πρωταρχική φαντασίωση του καλοκαιριού δεν έχει ξαπλώστρα και μπιτ. Εχει άμμο, θάλασσα και μια ωραία παχιά σκιά δέντρου.

Πότε ακριβώς μεταλλάχθηκε ο «παραλίας» που έχουμε μέσα μας, αυτός ο μακρινός απόγονος του ευγενούς αγρίου του Ρουσό που ονειρευόταν τις καλοκαιρινές διακοπές περίπου ως απόδραση από τον πολιτισμό ή καταφυγή σε οτιδήποτε παρά θίν’ αλός θύμιζε λιγότερο την παραγωγική κόλαση του υπόλοιπου χρόνου; Προφανώς όταν ο πόλεμος της ιδιοκτησίας μεταφέρθηκε από τις πόλεις στα παραθεριστικά καταφύγια, τα παραθαλάσσια και τα νησιωτικά. Τις δεκαετίες του 1960 και 1970 ακόμη και οι προλετάριοι και μικροαστοί της Αθήνας και των άλλων μεγαλουπόλεων, μαζί με τον αγώνα για ένα «δικό τους σπίτι», έβαλαν στο σχέδιο της ζωής τους κι ένα οικόπεδο «παραθαλάσσιο, εφαπτόμενο της ασφάλτου, φως, νερό, τηλέφωνο», ή και χωρίς τίποτα από όλα αυτά που διαφήμιζαν οι καταληψίες της γης, από την Κινέτα και τους Αγίους Θεοδώρους μέχρι τη Μύκονο ή την Αντίπαρο. Φυσικά, όσοι τυχόν είχαν ιδιοκτησίες στους τότε έρημους, άνυδρους αλλά πανέμορφους τόπους καταγωγής τους, είχαν ένα ισχυρό πλεονέκτημα. Το οικόπεδο έγινε σπίτι, στην αρχή παράπηγμα, αργότερα «βιλίτσα», το ίδιο έγινε και με τα διπλανά οικόπεδα κι έτσι, μέσα σε λίγες δεκαετίες, ξεπήδησαν ολόκληροι παραθεριστικοί οικισμοί που ζωντάνευαν για 2-3 μήνες τα σχεδόν έρημα τον υπόλοιπο χρόνο νησιά και παραθαλάσσια χωριά.

Το εγχώριο κύμα εποικισμού των παραλιών συναντήθηκε στη συνέχεια με το τσουνάμι της διεθνούς τουριστικής βιομηχανίας που ήθελε να πουλήσει στους στερημένους από ήλιο και θάλασσα «βόρειους» ολίγη μεσογειακή χαλαρότητα. Από τη Μαγιόρκα μέχρι τη Σικελία, από τις Αιολίδες Νήσους μέχρι το Κουσάντασι, από την Κυανή Ακτή μέχρι το Μαρόκο και το Τούνεζι, ένα σχεδόν ομοιόμορφο παραθεριστικό μοντέλο άλλαξε δραματικά το οικιστικό και φυσικό τοπίο. Η νησιωτική Ελλάδα, με τα μικρά κυρίως νησιά και τις εκατοντάδες άγνωστες και «μυστικές» παραλίες, δέχθηκε ίσως το μεγαλύτερο κύμα αυτής της τουριστικής «επίθεσης», που έφτασε μέχρι την άκρη του κύματος. Ο πόλεμος της ιδιοκτησίας έγινε πια υπόθεση πολλών δισεκατομμυρίων, από τα οποία εξαρτώνται ένα σημαντικό μέρος του ΑΕΠ της χώρας και εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας, αν και το ίδιο προσωρινές όσο και οι φαραωνικές πτυσσόμενες και αποσυρόμενες καταλήψεις στις παραλίες. Πηγαίνετε στις ίδιες παραλίες τον χειμώνα και θα απορήσετε πώς από τον πόλεμο του θέρους έχει απομείνει μόνο ερημιά και μερικές παρατημένες τσιμεντένιες βάσεις.
Αυτό που εύστοχα έχει ονομαστεί «μυκονοποίηση» της παραθαλάσσιας Ελλάδας, με πολλές διαβαθμίσεις και μερικές ακόμη σχετικά αμόλυντες περιοχές, είναι το αποτέλεσμα της συνάντησης τριών ρευμάτων απληστίας: α) της μεγάλης απληστίας της διεθνούς τουριστικής βιομηχανίας που θέλει να πουλήσει σε 40 εκατομμύρια τουρίστες τον χρόνο ένα προϊόν που ενδεχομένως φτάνει μόνο για 20. Β) της μικρομεσαίας απληστίας της εγχώριας τουριστικής αρπαχτής (από τους ερμπιενμπήδες μέχρι τους ξαπλωστρομάχους) και γ) της μαζικής μικροαπληστίας εκατομμυρίων παραθεριστών που διψούν για «αποκλειστικότητες», πρόθυμοι να πληρώσουν γι’ αυτές και ανίκανοι πια να μοιράζονται με άλλους δημόσια αγαθά, δημόσιους χώρους και κατ’ εξοχήν συλλογικές απολαύσεις.

Ισως αυτό το τελευταίο είναι το χειρότερο σύμπτωμα της «μυκονοποίησης». Η ανάπτυξη μιας τουριστικής νεύρωσης που ωθεί τον παραθεριστή να συνωστίζεται στην Ψαρού και στις εκατοντάδες καρικατούρες της και να πληρώνει 100 ευρώ για μια ξαπλώστρα στην πρώτη σειρά έως 30 στην τελευταία (η ταρίφα πέφτει σε άλλα «μυκονοποιημένα» νησιά), αποδεχόμενος ότι ακόμη και σε μια παραλία οφείλει να διαγκωνίζεται για τη θέση του στην ταξική πυραμίδα και να αποδέχεται τα αποτελέσματα του διαγκωνισμού.
Αυτή η γελοία προσομοίωση της ταξικής ιεραρχίας στις οργανωμένες πλαζ ή τις κατειλημμένες από τις μαφίες της ομπρέλας παραλίες, που συνθλίβει την απόλαυση της θάλασσας σε μια επίδειξη ακριβοπληρωμένων προνομίων, καθιστά τους «παραλίες», όσους και όσο έχουν απομείνει τέτοιοι, αδιαμφισβήτητους θριαμβευτές του καλοκαιριού. Οι παραλίες ανήκουν στους «παραλίες» (όπως η Ελλάδα στους Ελληνες, θυμάστε;) Γιατί, τι άλλο από θάλασσα, αμμουδιά, λίγη σκιά και καλή παρέα είναι το καλοκαίρι; (Σε μας τους μεσόκοπους επιτρέψτε να προσθέσουμε και μια πτυσσόμενη καρέκλα, έτσι; Εχουμε και τις ισχιαλγίες μας.)


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Ασε τον παλιόκοσμο να σκούζει
σε πλαζ, εστιατόρια, πανσιόν
Εμείς με σλίπινγκ μπαγκ και με καρπούζι
θα κάνουμε τον γύρο τον νησιών

Γυμνοί θα κολυμπάμε στ' ακρογιάλια
Τον ήλιο θ' αντικρίζουμε ανφάς
Θα σ' έχω σαν κινέζικη βεντάλια
και στο γραφείο δεν θα ξαναπάς

Βαγγέλη Γερμανού, «Κρουαζιέρα» (1982)

Το Μαξίμου φλέγεται

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 29-30/7/2023

Κάθε μέρα –για την ακρίβεια κάθε νύχτα, μετά τη δουλειά στην εφημερίδα– διασχίζω τον πολυτελέστερο, ίσως και δροσερότερο λόγω Εθνικού Κήπου, και καλύτερα φρουρούμενο δρόμο της Αθήνας, την Ηρώδου Αττικού. Εκεί όπου εδρεύουν οι κορυφαίοι θεσμοί του κράτους, κυβέρνηση και προεδρία, και διαμένουν μερικοί από τους πλουσιότερους κατοίκους της χώρας, όταν δεν βρίσκονται στις εναλλακτικές πολυτελείς κατοικίες τους στα νότια, δίπλα στη θάλασσα, ή στα Βόρεια, ανάμεσα σε πυκνά πεύκα. Αστυνομικές κλούβες, περιπολικά, ομάδες ΔΙΑΣ με τις μηχανές τους, αυτοκίνητα παρκαρισμένα δεξιά κι αριστερά, εκεί και στη Βασιλέως Γεωργίου. Στους δρόμους που φιλοξενούν –υποτίθεται– τον σκληρό δίσκο του κράτους και της διακυβέρνησης δεν ισχύουν οι συνήθεις απαγορεύσεις στάθμευσης. 

Μια και συνηθίσαμε στην ιδέα ότι οι φωτιές στα δάση σβήνουν όταν έχουν πια κάψει ό,τι καίγεται, πως οι άγριες πυρκαγιές της κλιματικής κρίσης και της κρατικής παραλυσίας (ή αναλγησίας) μπορούν να περάσουν ανεμπόδιστα από τα περιαστικά δάση και άλση και από τις περιφερειακές καλλιεργητικές εκτάσεις στις ίδιες τις πόλεις, στις βιομηχανικές περιοχές, στις συνοικίες, στις φυτεμένες αλέες των αστικών δρόμων, στους κήπους των σπιτιών και στους φυτεμένους ακάλυπτους των πολυκατοικιών, αλλά παρ’ όλα αυτά οι πολιτικοί διαχειριστές του κρατικού μηχανισμού λένε ότι κάνουν ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατό κι όλα τα άλλα είναι θέλημα θεού ή κλιματικής κρίσης, αναρωτιέμαι τι θα γινόταν αν μια φωτιά έφτανε στην καρδιά της Αθήνας και πολιορκούσε το Μαξίμου, 

Εντάξει, το Μαξίμου δεν έχει και ιδιαίτερο πράσινο, όπως το πυκνόφυτο Προεδρικό, δυο νεραντζιές όλες κι όλες για να σταλίζουν από κάτω τους οι πολιτικοί ρεπόρτερ που μεταδίδουν ζωντανά τα non papers του επιτελικού κράτους. Αλλά απέναντι είναι ο Κήπος, με τα αιωνόβια δέντρα και την πυκνή τεχνητή βλάστηση και δεν ξέρει κανείς, αν γίνει το κακό, αν και εκεί οι μεν πυροσβεστικές δυνάμεις θεωρήσουν δύσβατη την περιοχή, τα δε εναέρια μέσα εκτιμήσουν ως επικίνδυνες τις ρίψεις θαλασσινού νερού στην καρδιά της Αθήνας. Η αλήθεια είναι ότι και τα πυροσβεστικά οχήματα θα δυσκολευτούν να φτάσουν στις νεραντζιές του Μαξίμου, με τα διπλοπαρκαρισμένα οχήματα της αστυνομικής προστασίας, φανερής και κρυφής. Κι έπειτα, υπάρχει σχέδιο έκτακτης ανάγκης για διαφυγή των ενοίκων του Μαξίμου σε περίπτωση πυρκαγιάς; Προσγειώνεται ελικόπτερο στην ταράτσα του Μαξίμου; 

Εντάξει, ας παραδεχτώ ότι όλο αυτό είναι μια δημοσιογραφική υπερβολή, όχι, ούτε ο Εθνικός Κήπος, ούτε η Ηρώδου Αττικου, ούτε οι νεραντζιές του Μαξίμου κινδυνεύουν να γίνουν παρανάλωμα από μια άγρια αστική πυρκαγιά, παρότι η ιστορία έχει καταγράψει παραδείγματα ηγετών που έβρισκαν διασκεδαστικό και αισθητικά ενδιαφέρον να βλέπουν τις πόλεις να καίγονται, ενδεχομένως μαζί με τους κατοίκους τους. Αλλά, αν μια κυριολεκτική πυρκαγιά στο Μαξίμου είναι απίθανη, είναι αδύνατο να μην παρατηρήσει κανείς ότι το κυβερνητικό μέγαρο είναι ζωσμένο από μεταφορικές φλόγες και ότι τα σχέδια της κυβέρνησης για μια ήσυχη, αδιατάρακτη και θριαμβική δεύτερη θητεία τσουρουφλίζονται. Και ανά πάσα στιγμή μπορούν να γίνουν στάχτη, να πυρποληθούν από απρόβλεπτα γεγονότα, ή και εντελώς προβλέψιμες πλην καλά κρυμμένες εξελίξεις. 

Στην πρώτη θητεία του Κυριάκου το απρόβλεπτο του έκανε καλό. Εξι μήνες και κάτι με φανφάρες περί δυναμικής επανεκκίνησης της οικονομίας, μεταρρυθμίσεις, επιτελικό κράτος, κι ύστερα ήρθε το θεόσταλτο δώρο του Covid και της πανδημίας και ακολούθησε μια πλήρης τριετία έκτακτης ανάγκης, με τη θεσμική παρέκκλιση και εκτροπή ως μοναδική κανονικότητα και το χρήμα να ρέει άφθονο, κυρίως προς τους πάνω, αλλά και σε έναν εκλογικά αποδοτικό βαθμό και προς τους κάτω. Το χρέος φούσκωσε επικίνδυνα, αλλά χάρη στα επιδόματα και το κρατικό χρήμα που απογείωσε την επιχειρηματική κερδοφορία αρκετών κλάδων φούσκωσε και το ΑΕΠ και ξαφνικά η Ελλάδα έγινε το success story της Ευρώπης, οι αγορές αγάπησαν Κυριάκο και πλήθος επενδυτικών κεφαλαίων είδαν εδώ ευκαιρίες για μεγάλες αρπαχτές. Και, ως γνωστόν, τίποτε δεν κατάφερε να ραγίσει μέχρι και τον Ιούνιο την αστραφτερή βιτρίνα του Μαξίμου, ούτε καν οι υποκλοπές, η καταστροφή στην Εύβοια, οι 37.000 νεκροί της πανδημίας, τα Τέμπη, η Πύλος, ο διεθνής διασυρμός για την κατάσταση της ελευθεροτυπίας στη χώρα. 

Αλλά το απρόβλεπτο, ή το προβλέψιμο που είναι ερμητικά κρυμμένο σε μια χύτρα ταχύτητας, δεν είναι πάντα αποδοτικό. Μπορεί να εξελιχθεί και εντελώς καταστροφικά. Το ότι ο Κυριάκος τη σκαπουλάρισε από την καταστροφή στην Εύβοια το 2021, δεν σημαίνει ότι θα το πετύχει και με την καταστροφή στη Ρόδο του 50% Ν.Δ. Στη Ρόδο της τουριστικής μονοκαλλιέργειας είναι πολλά τα λεφτά που θα χαθούν από το ενδεχόμενο μιας μακροχρόνιας παρακμής της. Επίσης, η προσδοκία ότι ο τουρισμός θα φέρει έσοδα πάνω από το 2019 και θα προσθέσει τουλάχιστον μια ατόφια πρόσθετη μονάδα ανάπτυξης στο ΑΕΠ φέτος πιθανότατα θα διαψευστεί. Η περιβαλλοντική υποβάθμιση της χώρας από τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης και από την αποκάλυψη της τρομακτικής έλλειψης υποδομών και μηχανισμών για την αντιμετώπισή τους αλλάζει ριζικά τον τρόπο που αξιολογούν την Ελλάδα οι ανυπόμονες και κυκλοθυμικές αγορές. Το κόστος των καταστροφών από τις πυρκαγιές και της αποκατάστασής τους είναι ένας νέος, απρόβλεπτος δημοσιονομικός συντελεστής που μετριέται ήδη στα κομπιουτεράκια των οίκων αξιολόγησης. Οι μεγάλες επιχειρήσεις, μες στην καλή χαρά, ανακοινώνουν θηριώδεις αυξήσεις στην κερδοφορία τους, ξεκάθαρο προϊόν της πληθωριστικής έκρηξης και των γενναιόδωρων κρατικών επενδύσεων και συγχρηματοδοτήσεων, αλλά δεν δίνουν την παραμικρή ένδειξη ότι αυτά τα κέρδη θα διαχυθούν έστω κατά ένα μέρος τους στην οικονομία και εμμέσως στην κοινωνία ή έστω στον περιούσιο λαό του Κυριάκου. 

Σε τελική ανάλυση διαμορφώνεται το εξής παράδοξο: τα στοιχεία της οικονομικής συγκυρίας που το επιτελείο Μητσοτάκη θεωρούσε, και δικαίως, μέχρι και τις δεύτερες εκλογές απαράμιλλα πλεονεκτήματά του και καλλιεργούσαν την προσδοκία ενός μικρού οικονομικού «θαύματος» από το οποίο όλοι είχαν κάτι να λαμβάνουν, τώρα μετατρέπονται σε εύφλεκτη βιομάζα, έτοιμη να γίνει παρανάλωμα στην πρώτη παραμικρή σπίθα. Το Μαξίμου εν τέλει πράγματι φλέγεται. Πρώτα, στην καμένη γη που αφήνει πίσω της η φωτιά της Ρόδου, της Νέας Αγχιάλου, της Κέρκυρας. Κι έπειτα, στην αγωνία να μετατραπεί ο ανέμελος οικονομικός περίπατος σε αναστενάρικο χορό σε αναμμένα κάρβουνα.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Φύλακες αγρυπνείτε. Η πόλη είναι ανοχύρωτη. Η πόλη είναι γεμάτη ξεραμένα δέντρα και ξεραμένους ανθρώπους. Η πόλη καίγεται. 

Μαξ Φρις, «Ο Μπίντερμαν και οι εμπρηστές» 

Σκληρή πέτρινη εποχή

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 22-23/7/2023

Ας όψεται ο Λε Κορμπιζιέ. Εδωσε πολλή σημασία στο εκτυφλωτικό λευκό, στις αρμονικές γραμμές των κτισμάτων, στα χρώματα της ευπρέπειας, του ευ ζην και του ανθρώπινου μέτρου, που συμπυκνώνονταν, όπως έλεγε, στους πυκνοχτισμένους κυκλαδίτικους οικισμούς, και μάλλον υποτίμησε το μακρόχρονο, μνημειακό, σκληρό και επίπονο ανθρώπινο έργο που εκτυλισσόταν έξω από αυτές, στις άνυδρες, κατάξερες, σχεδόν μονόχρωμες, καφετί πλαγιές των λόφων που έπρεπε να γίνουν το απαιτητικό και διόλου γενναιόδωρο ενδιαίτημα των νησιωτικών κοινωνιών. Ας όψεται ο Λε Κορμπιζιέ, κι όλοι οι φανατικοί οπαδοί του ελληνικού φωτός, που λάτρεψαν κάθε τι λευκό και μαρμάρινο για την ιδιότητά τους να αντανακλούν το φως, αλλά υποτίμησαν τις ταπεινές κατασκευές από ανεπεξέργαστη πέτρα που ρουφάνε όλο το φως και την κάψα του ήλιου κι αρνούνται πεισματικά να ξεκολλήσουν από το τοπίο. 

Μια σύντομη απόδραση στην Κύθνο, κι ένα προσεκτικό ξαναδιάβασμα του θαυμάσιου ρεπορτάζ της Μικέλας Χαρτουλάρη στην «Εφ.Συν.» (8-9/7/2023) για την απειλή του πέτρινου πολιτισμού της νησιωτικής Ελλάδα από τη «μυκονοποίησή» της έγιναν αφορμή για να δω με άλλο μάτι τις ξερολιθιές. Δεν υπάρχει κάτι εντελώς μοναδικό στις ξερολιθιές των Κυκλάδων. Από την Παλαιολιθική Εποχή και την πρώτη Γεωργική Επανάσταση η πέτρα ήταν το πρώτο εμπόδιο, αλλά και μέσο, για να εξασφαλίσει ο προϊστορικός άνθρωπος την πρόσβαση σε εύφορο χώμα. Η αφαίρεση της πέτρας από το χώμα όπου την εκτόξευσαν, σε κάθε σχήμα, σύνθεση και μέγεθος, οι τρομερές δυνάμεις της Γης ήταν η πρώτη ανθρώπινη ενέργεια μετασχηματισμού της φύσης. Και κατά κάποιον τρόπο ζούμε στην ίδια Λίθινη Εποχή που εγκαινιάστηκε πριν από περίπου 10.000-15.000 χρόνια. 

Οι σύντομες διαδρομές στη μικρή Κύθνο αποκαλύπτουν ότι επί πολλούς αιώνες οι κάτοικοί της, υπό οποιοδήποτε καθεστώς κατοχής ή αυτονομίας, δεν σταμάτησαν να χτίζουν ξερολιθιές, από την άκρη της θάλασσας μέχρι την κορυφή της Πέτρας (πώς αλλιώς θα ονομαζόταν;), του ψηλότερου (μόλις 336 μέτρων) βουνού του νησιού. Δεκάδες, μάλλον εκατοντάδες χιλιόμετρα ξερολιθιές χωρίζουν τις επικλινείς πλαγιές σε πεζούλες, αναβαθμίδες ή αιμασιές, όπως τις λέγαν οι ντόπιοι, φτιάχνοντας μικρές λωρίδες αξιοποιήσιμης γης, όπου το νερό της βροχής μπορούσε να συγκρατηθεί, το χώμα να καλλιεργηθεί, τα ζώα να βοσκήσουν ή να σταλίσουν σε μικρά κτίσματα φτιαγμένα από την ίδια πέτρα, η γη να οριοθετηθεί σε ιδιοκτησίες ή απλές χρησικτησίες, οι άνθρωποι και τα ζώα να κυκλοφορήσουν μέσα από διαδρόμους, καλντερίμια και μονοπάτια που έφταναν μέχρι τα χωριά. 

Η τεχνική φαίνεται απλή, πέτρα επί πέτρας, χωρίς κανένα συνδετικό υλικό, εκτός από την ίδια τη βαρύτητα και τη γεωμετρία του ανθρώπινου βλέμματος. Ανά λίγα μέτρα κεντημένης ξερολιθιάς, μεγάλες τριγωνικές πλάκες πράσινου σχιστόλιθου -στήματα τις λένε στην Κύθνο, παναγιές στην Τήνο και αλλού- σπάνε τη μονοτονία της συνεχούς τοιχοδομής, που όχι μόνο δεν έχει την παραμικρή πρόθεση να ξεχωρίσει από το τοπίο, αλλά γίνεται κομμάτι της φύσης του. Κάθε ξερολιθιά είναι πλήρης βιότοπος εντόμων και μικρών ερπετών που βρίσκουν καταφύγιο στα κενά ανάμεσα στις πέτρες της. 

Θαυμάζουμε τους Παρθενώνες, τις πυραμίδες των Αιγυπτίων ή των Ινκας, το Ταζ Μαχάλ για την αρχιτεκτονική τους, και δικαίως από πολλές απόψεις, αν και ξεχνούμε ότι, εκτός από αριστουργήματα υψηλής αισθητικής, τέχνης και τεχνικής, είναι και μνημεία ματαιοδοξίας των εμπνευστών τους και σκληρότητας των εκτελεστών τους. Στις ταπεινές ξερολιθιές των Κυκλάδων, της Μάνης, της Κροατίας, της Ιρλανδίας, στις ξερολιθιές όλου του κόσμου της Λίθινης Εποχής, όμως, αποτυπώνεται πολύ πιο ρεαλιστικά η μακρόχρονη ανθρώπινη περιπέτεια και η ικανότητα του είδους, των απλών και κατά κανόνα αγράμματων αγροτών και κτηνοτρόφων να κάνουν την ανάγκη τέχνη, χωρίς κανείς να τους έχει διδάξει αισθητική, μέτρο, αρχιτεκτονική. Μόνοι τους δάσκαλοι ήταν η ίδια η πέτρα και ο αμείλικτος χρόνος.

Σχεδόν κανείς δεν φτιάχνει πια ξερολιθιές. Κανείς δεν χρειάζεται τα κάποτε καρπερά κριθαροχώραφα της Κύθνου, ο επισιτισμός μας -κυριολεκτικά και μεταφορικά- εξαρτάται πια από τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο και τις παγκόσμιες αγορές. Η γλυπτική του κυκλαδίτικου τοπίου θα αφεθεί στον χρόνο και στον τουριστικό ολετήρα, οι ξερολιθιές, οι χειροποίητες ρυτίδες της γης, όπως τις έβλεπε ο Σεφέρης, θα χαθούν μαζί με τους αγρότες, αυτοδίδακτους κι αλληλοδίδακτους τεχνίτες τους. 

Θα μείνει ίσως μια αμυδρή ανάμνησή τους, διασωσμένη στα μικρά μνημεία ματαιοδοξίας του νησιωτικού real estate. Εκεί κυριαρχούν τερατουργήματα της λεγόμενης «μυκονοποίησης», αλλά αραιά και πού διακρίνει κανείς φιλότιμες προσπάθειες αρχιτεκτόνων να κρύψουν την επιδειξιμανία των πλούσιων πελατών τους σε κατασκευές θηριώδεις μεν, αλλά όχι κραυγαλέες. Σπίτια από την ίδια σχιστολιθική πέτρα, τοιχοδομές που μιμούνται επίμονα τις ξερολιθιές, οικοδομές που κρύβουν την πολυτέλειά τους, σχεδόν χάνονται στο φαιοπράσινο χρώμα του βράχου στον οποίο είναι φυτεμένες και τα θεμέλιά τους τα γλείφει το κύμα της θάλασσας. Ο πλούτος οικειοποιείται και απαλλοτριώνει έξυπνα την αισθητική της πενίας. Δεν μπορώ να πω ότι αυτό δεν μου γεννά αισθήματα ταξικού φθόνου. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

Ετούτο το τοπίο είναι σκληρό σαν τη σιωπή,

σφίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα του λιθάρια,

σφίγγει στο φως τις ορφανές ελιές του και τα αμπέλια του,

σφίγγει τα δόντια. Δεν υπάρχει νερό. Μονάχα φως

Γιάννη Ρίτσου, «Ρωμιοσύνη» 

Τι άλλο εκτός από απληστία υπάρχει στον πληθωρισμό;

 Η Εφημερίδα των Συντακτών 15-16/7/2023

Η κατά Ιερώνυμο Μπος "Απληστία" δεν αφορούσε κυρίως τον πληθωρισμό...

Ενα φάντασμα πλανιέται πάνω από τον πλανήτη. Το φάντασμα του πληθωρισμού της απληστίας ή greedflation. Ολες οι υγιείς δυνάμεις του κόσμου ενώθηκαν σε μια ιερή συμμαχία για να εξοντώσουν αυτό το φάντασμα. Ο Πάουελ και η Λαγκάρντ, η Γέλεν και ο Ντόναχιου, ο Στουρνάρας και ο Μητσοτάκης. 

Ας σταματήσω εδώ την ιεροσυλία εις βάρος του Κομμουνιστικού Μανιφέστου. Η αλήθεια είναι, βεβαίως, ότι οι συγγραφείς του είχαν άφθονο χιούμορ κι είναι πολύ πιθανό να μην είχαν την παραμικρή αντίρρηση σε μια σατιρική παραλλαγή του για να τρολάρουν το «τρεντ» των ημερών. Το greedflation, τον επονομαζόμενο πληθωρισμό της απληστίας. Κι αυτό γιατί η πραγματική έκπληξη δεν είναι το γεγονός ότι ανακαλύφθηκε έστω και καθυστερημένα ο ενοχικός δεσμός εταιρικών κερδών και ανατιμήσεων, κερδοσκοπίας και πληθωρισμού, αλλά το ποιοι κάνουν την καθυστερημένη ανακάλυψη. Οι κεντρικοί τραπεζίτες, οι άνθρωποι που, αφοσιωμένοι εδώ και δεκαετίες στο μονεταριστικό δόγμα της νομισματικής Πίστεως, είχαν σχεδόν πείσει ακόμη και μας ότι για τον πληθωρισμό δεν φταίει η απληστία των επιχειρήσεων, αλλά η απληστία ημών, των κοινών θνητών, για υπερβολική κατανάλωση που ανεβάζει τις τιμές των αγαθών και υπηρεσιών. Και οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις (κεντροδεξιές, ακροκεντρώες, κεντροαριστερές, σχεδόν αδιάφορο με τα δεδομένα των τελευταίων δεκαετιών), οι οποίες τοις κείνων (των κεντρικών τραπεζιτών) ρήμασι πειθόμενες, φρόντιζαν να καταστείλουν τις απαιτήσεις των μισθωτών για «υπερβολικές» αυξήσεις στις αμοιβές τους. 

Οι Μαρξ και Ενγκελς, λοιπόν, υποθέτω ότι δεν θα είχαν καμιά αντίρρηση να χρησιμοποιηθεί σαρκαστικά το Μανιφέστο τους για να τρολάρουν τα αντι-μανιφέστα της διεθνούς πολιτικής ελίτ ενάντια στο greedflation και την απληστία των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων. Αν πάρουμε τοις μετρητοίς τα πύρινα κηρύγματά τους, το επόμενο επεισόδιο του σίριαλ ίσως επιφυλάσσει όχι απλώς συστάσεις να μαζέψουν όσο μπορούν τα περιθώρια κέρδους τους, αλλά αποφάσεις για δραστική αύξηση της φορολογίας των κερδών, διατιμήσεις και πλαφόν στις τιμές των αγαθών και υπηρεσιών τους, ακόμη και δήμευση των εταιρικών κερδών ή την κανονική κρατικοποίηση των επιχειρήσεων. 

Αλλά, επειδή τίποτα από αυτά δεν πρόκειται να συμβεί και είτε οι κεντρικές τράπεζες είτε οι κυβερνήσεις θα περιοριστούν σε εκκλήσεις αυτοσυγκράτησης προς τις ηγεσίες των επιχειρήσεων, άντε και σε μερικές «συμφωνίες κυρίων» για προσφορές και εκπτώσεις, όπως καλή ώρα έγινε με το καλάθι του νοικοκυριού ή με τα πακέτα «γενναιοδωρίας» των ακτοπλοϊκών εταιρειών, ας ασχοληθούμε λίγο με αυτή καθεαυτή την ηλιθιότητα περί πληθωρισμού της απληστίας, που πιπίλισε ως καραμέλα ακόμη και ο Μητσοτάκης. 

Αλήθεια, υπάρχει οτιδήποτε άλλο εκτός από απληστία στον πληθωρισμό; Πώς ακριβώς προκαλούνται οι ανατιμήσεις, πώς διαμορφώνονται οι τελικές τιμές των αγαθών; Υπάρχει τιμή χωρίς κέρδος; Και υπάρχει κέρδος χωρίς έναν μικρό, μεσαίο ή μεγάλο βαθμό απληστίας; Τι ακριβώς μας λένε οι επιχειρήσεις όταν με περηφάνια ανακοινώνουν τα τριμηνιαία, εξαμηνιαία ή ετήσια αποτελέσματά τους; Τι ακριβώς επιβραβεύουν οι αγορές μετοχών, τα χρηματιστήρια, όταν απογειώνουν τη μετοχή μιας επιχείρησης της οποίας εκτοξεύονται τα κέρδη και τα έσοδά της, εκτός από την απληστία των ιδιοκτητών της; 

Ας δούμε ένα αρκετά πρόσφατο παράδειγμα. Οταν μετά τα λοκντάουν της πανδημίας επανεκκίνησε πλήρως η οικονομική δραστηριότητα και άρχισε να λειτουργεί στο φουλ η εφοδιαστική αλυσίδα, ξαφνικά συνέβη το μεγάλο φρακάρισμα στις διεθνείς εμπορευματικές μεταφορές. Εκατομμύρια τόνοι εμπορευμάτων περίμεναν στα λιμάνια της Ανατολής και της Δύσης για να φορτωθούν στα καράβια, εκατοντάδες χιλιάδες κοντέινερ σωρεύονταν για μέρες και εβδομάδες στους σταθμούς μεταφόρτωσης, προκαλώντας ταυτόχρονα τρομακτική έλλειψη εμπορευματοκιβωτίων. Μέσα σε λίγες εβδομάδες οι ναύλοι μεταφοράς στα δεξαμενόπλοια ή στα φορτηγά πλοία έφτασαν ακόμη και στον δεκαπλασιασμό τους, ενώ ακόμη και οι τιμές ενοικίασης ή αγοράς των κοντέινερ πενταπλασιάστηκαν. Σχεδόν τίποτα δεν είχε αλλάξει δραματικά στα κόστη μεταφοράς, με εξαίρεση μια άνοδο του πετρελαίου, και πολύ περισσότερο στα κόστη παραγωγής των κοντέινερ. Αλλαξε όμως η διάθεση των εφοπλιστών, που αποφάσισαν να πατήσουν στον κάλο την παγκόσμια ζήτηση για αγαθά. Κι επειδή κοντά στον βασιλικό ποτίζεται κι η γλάστρα, έσπευσαν και οι κοντεϊνεράδες να ζητάνε τη μάνα τους και τον πατέρα τους για τα 30 έως 90 κυβικά μέτρα ζήτησης εγκλωβισμένα στα χαλύβδινα κουτιά που διανύουν χιλιάδες μίλια θάλασσας και αντίστοιχα χιλιόμετρα στεριάς. Ο πληθωρισμός των ναύλων και των κοντέινερ στα μέσα του 2021, που ήταν και αρχή της πληθωριστικής έκρηξης, δεν είχε καμιά άλλη αιτία εκτός από την απληστία των θαλάσσιων και χερσαίων μεταφορέων της πείνας και της επιθυμίας μας. 

Το σκηνικό αυτό, άλλωστε, επαναλήφθηκε από τότε σε όλο το ντόμινο εκρηκτικών ανατιμήσεων σε όλο το φάσμα της παγκόσμιας παραγωγής και διανομής αγαθών. Στις τεράστιες αυξήσεις στις πρώτες ύλες που οι τιμές τους διαμορφώνονται χρηματιστηριακά, από το στάρι και το καλαμπόκι μέχρι τα σπάνια μέταλλα που είναι απαραίτητα για τα μικροτσίπ, τις πράσινες τεχνολογίες και τις έξυπνες συσκευές, δεν αποτυπώνεται τίποτε άλλο από την απληστία των κερδοσκοπικών κεφαλαίων που παίζουν αγοράζοντας και πουλώντας συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης αυτών των αγαθών, κατά κανόνα χωρίς να έχουν την παραμικρή σχέση με την παραγωγή και εξόρυξή τους. Κι έπειτα, στη μακρά πορεία του σταριού από την Ουκρανία ή τον Καναδά μέχρι την Ελλάδα, τους αλευρόμυλους, τη βιομηχανία ψωμιού ή ζυμαρικών, τον φούρνο της γειτονιάς ή το ράφι του σουπερμάρκετ ως τελικό προϊόν, προστίθενται πάμπολλες μικρές ή μεγαλύτερες δόσεις απληστίας από όλους τους κρίκους της αλυσίδας, έστω κι αν τίποτε δεν έχει αλλάξει δραματικά στους όρους παραγωγής ή στις ισορροπίες προσφοράς και ζήτησης. Σύμφωνα μάλιστα με τα διαθέσιμα στοιχεία, ενώ έχουμε μειώσει κατά 20% την κατανάλωση ψωμιού, η τιμή του έχει αυξηθεί πάνω από 20%. Αυτό δεν το λες και λειτουργία του θεμελιώδους κανόνα της αγοράς, σωστά; Πράγμα που σημαίνει πως με κάθε μπουκιά ψωμιού καταναλώνουμε και μια σεβαστή δόση απληστίας όλων όσοι έχουν προσθέσει μπόλικο αέρα (μαγιά ή προζύμι, αδιάφορο) στο πραγματικό κόστος παραγωγής του. 

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Το «Greedflation» είναι μια ανόητη ιδέα! Ο πληθωρισμός είναι αποτέλεσμα λαθών της οικονομικής πολιτικής και του πολέμου, όχι της εταιρικής φιλαργυρίας. 

The Economist 

«Εποχή Τσίπρα»: 15 σουβενίρ μιας τρομερής δεκαπενταετίας

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 7-8/7/2023

Εν μέρει στις 21 Μαΐου, αλλά περισσότερο στις 25 Ιουνίου όλοι μίλησαν για έναν ιστορικό κύκλο που κλείνει. Και ο Μητσοτάκης μίλησε για ιστορικό κύκλο, και ο Τσίπρας χρησιμοποίησε μια ανάλογη διατύπωση, και του Βαρουφάκη ο «θρήνος της Αριστεράς» παρέπεμπε σε κύκλο που έκλεισε. Και σε άλλες 50 αποχρώσεις του μαύρου ή του γκρι θα βρει κάποιος αντίστοιχα ανοιγο-κλεισίματα κύκλων σε όλες τις θριαμβικές ή θρηνητικές αποτιμήσεις των εκλογικών αποτελεσμάτων από πολιτικούς εκπροσώπους και αυτόκλητους ή κατ’ επάγγελμα δημοσιολόγους.

Και δίπλα στους ιστορικούς κύκλους εδώ και δέκα μέρες προστέθηκε -διά στόματος Αλέξη Τσίπρα- κι άλλη μία πιθανή μονάδα μέτρησης της Ιστορίας, τα κύματα. «Παραμερίζω για να περάσει το νέο κύμα», είπε, με έναν πολιτικό νεολογισμό που δανείζεται κάτι από τη μουσική ή τον κινηματογράφο. Φυσικά, υπάρχει και μια τρίτη μονάδα μέτρησης της Ιστορίας, πιο κλισέ και οικεία, η «εποχή», της οποίας επίσης με ευκολία κηρύσσεται το τέλος ή η αρχή.

Βεβαίως, η Ιστορία δεν κινείται ούτε σε κύκλους ούτε κατά κύματα ούτε εντελώς γραμμικά, σαν μια ανηφόρα που η άμαξα της ανθρωπότητας άλλοτε τη διατρέχει με ταχύτητα, άλλοτε κολλάει και ακινητοποιείται σε ένα τέλμα της κι άλλοτε παλινδρομεί χάνοντας χιλιόμετρα «προόδου». Η Ιστορία συγκροτείται από γεγονότα και δεδομένα που ξεπερνούν την ατομική αίσθηση και εμπειρία των συντελεστών της, πρωταγωνιστών και κομπάρσων. Μόνο εκ των υστέρων και έξω από αυτήν μπορούμε να αντιληφθούμε τα πραγματικά «σχήματά» της. Κι αν αποδεχθούμε ότι η Ιστορία έχει νόημα ως πορεία του είδους μας προς την ελευθερία και τη χειραφέτηση από κάθε είδους καταναγκασμό, το μόνο σχήμα που φαίνεται μέχρι στιγμής να την αποδίδει ρεαλιστικά είναι η σπείρα (η κατά μαρξισμό σπειροειδής εξέλιξη της Ιστορίας).

Εξάλλου, οι κύκλοι και τα κύματα είναι σχήματα δανεικά από άλλη επιστήμη (σύμφωνα με ορισμένους, ψευδοεπιστήμη), την οικονομία. Υπάρχουν οι επιχειρηματικοί και οικονομικοί κύκλοι, με τις εναλλαγές ανόδου - κάμψης - κρίσης, υπάρχουν τα μακρά κύματα και οι «εποχές» του Κοντράτιεφ, όμως όλα αυτά μπορεί να γίνονται ενδιαφέρουσες απεικονίσεις και διαγράμματα για την ιστορική εξέλιξη του καπιταλισμού, αλλά δεν κουμπώνουν και τόσο με τη νέα οικονομική πραγματικότητα στην οποία οι κρίσεις είναι η κανονικότητα και η άνοδος η εξαίρεση. Πείτε μου, για παράδειγμα, σε ποιον οικονομικό κύκλο ή μεγάκυκλο, σε ποιο μακρύ κύμα εντάσσεται αυτό που συνέβη στην Ελλάδα από το 2008 μέχρι σήμερα; Και πώς ακριβώς μπορούμε να ονομάσουμε αυτή τη φοβερή δεκαπενταετία; Ποιο είναι το σχήμα της, το πρόσωπό της, ο τίτλος της;

Από πολλές απόψεις αυτή η δεκαπενταετία ήταν «εποχή Τσίπρα». Δεν ήταν εποχή Καραμανλή, ούτε εποχή Παπανδρέου, ούτε Σαμαρά. Κι αν τυχόν υπάρξει «εποχή Μητσοτάκη», αυτή θα μετρήσει από φέτος και πέρα. Αλλά «εποχή Τσίπρα» σίγουρα υπήρξε, ανεξάρτητα από τις προθέσεις και τους σχεδιασμούς του ίδιου. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της, το υλικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό περιεχόμενό της;

Ας ανοίξουμε το σεντούκι της τρομερής δεκαπενταετίας για να δούμε ποια είναι τα πιο χαρακτηριστικά σουβενίρ της:
1. Η εκκωφαντική αμφισβήτηση της επίπλαστης κοινωνικής ηρεμίας και οικονομικής ευημερίας από μια νέα γενιά μεγάλου θυμού και αγρίων διαθέσεων που έφερε τον Δεκέμβριο του 2008 το σύστημα εξουσίας σε απόλυτη αμηχανία, αποκαλύπτοντας πόσο εύθραυστο και ευάλωτο είναι.
2. Η παντελής αδυναμία του πολιτικού συστήματος και των κομμάτων του κραταιού δικομματισμού της Μεταπολίτευσης να αποτρέψουν τη δημοσιονομική κρίση ή να διαπραγματευτούν έστω μια μετριοπαθή διαχείρισή της με τους Ευρωπαίους εταίρους και τις αγορές.
3. Η απώλεια κάθε ίχνους εμπιστοσύνης των ηγεμόνων της Ε.Ε. και της οικονομικής διακυβέρνησης της ευρωζώνης (Βρυξέλλες, Φρανκφούρτη, Βερολίνο) στο εγχώριο πολιτικό σύστημα και στην ελληνική επιχειρηματική ελίτ. Και το μεν και η δε αντιμετωπίστηκαν από τους εταίρους ως ανυπόληπτες οντότητες που έπρεπε να υποβληθούν σε τιμωρητική «αγωγή». Αυτό παρέσυρε και τις πολιτικές φαμίλιες και τα οικονομικά τζάκια της Μεταπολίτευσης.
4. Η κατάρρευση της οικονομικής και παραγωγικής βάσης της χώρας, η διάλυση παραδοσιακών επιχειρηματικών πυλώνων και η μαζική μεταβίβαση όποιας επιχειρηματικής περιουσίας δεν ρευστοποιήθηκε σε άλλα χέρια, κυρίως ξένα κεφάλαια. Η ραγδαία υποβάθμιση της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, η συγκεντροποίηση και η ριζική αναμόρφωση της επιχειρηματικής ανθρωπογεωγραφίας.
5. Η συντριβή της εργατικής τάξης και όλων των εργαζόμενων στρωμάτων με τον πρωτοφανή μηχανισμό «εσωτερικής υποτίμησης» που επέβαλαν οι δανειστές και επιτηρητές της χώρας. Η ραγδαία φτωχοποίηση και η μαζική απαλλοτρίωση περιουσιακών στοιχείων ευρύτατων κοινωνικών στρωμάτων, κυρίως στο όνομα της διάσωσης των τραπεζών.
6. Η τεράστια αναδιανομή πλούτου από τους κάτω προς τους πάνω και κυρίως τους έξω (ξένο κεφάλαιο) που συντελέστηκε στη δεκαπενταετία αυτή. Το αποτέλεσμά της είναι ακόμη βαθύτερη κοινωνική πόλωση κι ένας διχασμός της κοινωνίας σε ικανοποιημένους και μη, με σαφές πολιτικό αποτύπωμα στην ηγεμονία Μητσοτάκη.
7. Ο πρωτοφανής διασυρμός του κοινοβουλευτισμού και του συστήματος διακυβέρνησης από τους δανειστές που μετέτρεψαν χώρα της Ε.Ε. σε προτεκτοράτο κυβερνώμενο μέσω μνημονίων και εκθέσεων συντεταγμένων από τεχνοκράτες στις Βρυξέλλες, στη Φρανκφούρτη ή στην Ουάσινγκτον.
8. Η ριζική αμφισβήτηση του europroject από την πλειονότητα της ελληνικής κοινωνίας, που κατέστησε την Ελλάδα, έστω και στιγμιαία, υπερδύναμη της κρίσης, ικανή να οδηγήσει σε αποσύνθεση το πείραμα της νομισματικής ένωσης. Η αποκάλυψη ότι πίσω από την κρούστα δημοκρατίας, συναίνεσης και συνδιαλλαγής της Ε.Ε. υπάρχει κυρίως, βία, εκβιασμός, ψεύδος, σκληρότητα, κυνισμός και γερμανική ηγεμονία.
9. Η ριζοσπαστικοποίηση τεράστιων τμημάτων της κοινωνίας, που βγήκαν εκτός σχεδίου και σε πρωτοφανείς αριθμούς στο προσκήνιο της διαμαρτυρίας και της πολιτικής, με κορυφαίες στιγμές τον Ιούνιο του 2011 (αγανακτισμένοι) και τον Ιούλιο του 2015 (δημοψήφισμα).
10. Η αποσύνθεση του μεταπολιτευτικού κομματικού συστήματος, με κεντρικό στοιχείο την κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ, που αποδέσμευσε πολιτικά εκατομμύρια πολίτες και τους κινητοποίησε σε αναζήτηση νέας πολιτικής στέγης.
11. Η τρομακτική απουσία ιδεολογικών φίλτρων και αντιστάσεων που επέτρεψε, με την κραυγαλέα χορηγία θυλάκων της πολιτικής και επιχειρηματικής ελίτ, ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας να γοητευτεί από τους νεοναζί της Χρυσής Αυγής.
12. Το τολμηρό βήμα δεκάδων μικρών ή μεγαλύτερων ομάδων των ριζοσπαστικής Αριστεράς να βγουν από τη βολή της διαμαρτυρίας και της (ολίγον εξωκοινοβουλευτικής, ολίγον ενδοκοινοβουλευτικής) αντιπολίτευσης και να διεκδικήσουν ρόλο στην κεντρική πολιτική, με κάποιας μορφής πρόγραμμα.
13. Η τεράστια ώθηση -στα όρια του εξαναγκασμού- που έδωσε η αποδεσμευμένη από τον πρώην δικομματισμό κοινωνία στον ΣΥΡΙΖΑ να διατυπώσει πρόταση διακυβέρνησης, έστω και στην εκδοχή γονατογραφήματος. Η εξαιρετική ικανότητα του Αλέξη Τσίπρα να ενσαρκώσει αυτή τη «λαϊκή» απαίτηση σχεδόν αδιαμεσολάβητα, και παρά την έλλειψη επαρκούς και συνεκτικού κομματικού μηχανισμού.
14. Το παράθυρο ευκαιρίας που άνοιξε στην Ελλάδα και την Ευρώπη για τη διαμόρφωση και προβολή ενός εναλλακτικού αριστερόστροφου σχεδίου διαχείρισης της κρίσης. Αλλά και το βίαιο, ερμητικό κλείσιμο αυτού του παραθύρου μέσα από τις αυταπάτες που κατέρρευσαν, τις ψευδαισθήσεις που εξαερώθηκαν, τις επιθέσεις έχθρας και φιλίας που εξαπολύθηκαν, τις οδυνηρές ήττες και τους ολέθριους πολιτικούς, ταξικούς και γεωπολιτικούς συμβιβασμούς που εδραίωσαν στην πλειονότητα της κοινωνίας την ψευδοπίστη ότι «Δεν Υπάρχει Εναλλακτική Λύση» (ΤΙΝΑ).
15. Οποιος είναι έξω από το μαντρί τον τρώει ο λύκος, αλλά και μέσα στο μαντρί κάλλιστα μπορούν να τον φάνε τ’ άλλα πρόβατα, που η εκμαυλιστική αγωγή της εξουσίας τούς έχει προσφέρει τα αναγκαία κανιβαλικά ένστικτα.

ΥΓ.: Το παρόν κείμενο είχε γραφεί εν θερμώ για την «Εφ.Συν.» του προηγούμενου Σαββατοκύριακου, αλλά κρατήθηκε λόγω έλλειψης χώρου. Ελάχιστα πράγματα πρόσθεσα στην εν ψυχρώ δεύτερη ανάγνωσή του.

ΚΙΜΠΙ
Kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blogspot.com



ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία
πώς η ιστορία γίνεται σιωπή
τι με κοιτάζεις Ρόζα μουδιασμένο
συγχώρα με που δεν καταλαβαίνω
τι λένε τα κομπιούτερς κι οι αριθμοί

Αλκη Αλκαίου, «Ρόζα»