Friday, March 24, 2023

It’s not just the economy, stupid

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 25-26/3/2023


Παρότι δεν ήταν και καμιά τεράστια εξυπνάδα η περίφημη φράση «it’s the economy stupid!» που έκανε βάιραλ πριν από τριάντα χρόνια ο σύμβουλος του Κλίντον, ο Τζέιμς Κάρβιλ, έγινε το «σύμβολο πίστεως» που ένωσε τους σχεδιαστές της νεοφιλελεύθερης απορρύθμισης των οικονομιών με τους επικοινωνιολόγους και σχεδιαστές των εκλογικών στρατηγικών των απανταχού κυβερνήσεων στη Δύση. 

Η φράση «είναι η οικονομία, ηλίθιε!» υπονοεί -ενδεχομένως μας λέει και κατάμουτρα- ότι ως είδος, ως πολίτες και ως ψηφοφόροι είμαστε αντικείμενα εξαγοράς. Και μάλιστα με διπλό τρόπο: Πρώτα μέσα από τη διάχυση των οφελών ενός ανοδικού κύκλου της οικονομίας και των αγορών σε όσους προλάβουν και έχουν επαρκή αρπακτικά ανακλαστικά για να πάρουν ό,τι τους αναλογεί από την πίτα που μεγαλώνει. Κι έπειτα, μέσα από τη γενναιοδωρία των κυβερνήσεων που, ανάλογα με τον «δημοσιονομικό χώρο» (έτσι!) που δημιουργείται κάθε φορά, ανοίγουν το πουγκί του προϋπολογισμού και φιλοδωρούν τους ευάλωτους ιθαγενείς, όσους δηλαδή δεν πρόλαβαν ή δεν μπόρεσαν να αρπάξουν κομμάτια από την πίτα της ανάπτυξης ή της φούσκας, όσα τουλάχιστον αφήνουν οι μεγάλοι άρπαγες. 

Αυτό το μοντέλο, βέβαια, έχει τα εξής προβλήματα: Πρώτον, από το 2008 και μετά, ακόμη και οι πιο αρρωστημένοι νεοφιλελεύθεροι κατάλαβαν ότι όλες οι φούσκες σκάνε κάποια στιγμή, μερικές και στα μούτρα τους. Πως αυτός ο «ανοδικός κύκλος» όλο και συχνότερα διακόπτεται από κρίσεις, διαταραχές, μικρά και μεγάλα κραχ. Και δεύτερον, πως οι κυβερνήσεις και τα κόμματα εξουσίας δεν έχουν το ελεύθερο, όσο πλησιάζουν στις εκλογές, να μοιράζουν κατά βούληση μπουρμπουάρ στους απελπισμένους ψηφοφόρους. Διότι ο «δημοσιονομικός χώρος» (ξανά έτσι!) δεν είναι απεριόριστος. Αντιθέτως πολύ συχνά εξαφανίζεται εντελώς κι αντί να δίνει χάντρες στους ιθαγενείς μπορεί να τους παίρνει ακόμη και τα σώβρακα (πολλώ μάλλον τα ενυπόθηκα σπίτια). Αυτό συνέβη άλλωστε τη δεκαετία της κρίσης χρέους και των μνημονίων, καθιστώντας τη λιτότητα όχι εξαίρεση του κανόνα, αλλά τον μοναδικό κανόνα διαχείρισης των οικονομικών του κράτους, ιδιαίτερα στην Ε.Ε.

Βεβαίως, και πάλι οι κυβερνήσεις και τα κόμματα εξουσίας έμειναν αγκυρωμένα στο σύμβολο της πίστεως (πρωτίστως της τραπεζικής) και στο «it’s the economy, stupid!», αντιστρέφοντας απλώς τη σχέση με το δημόσιο ταμείο. Αντί να πουλάνε άμεσες μεταβιβάσεις στους ευάλωτους, εμπορεύονται κυρίως μείωση των δόσεων λιτότητας και υποσχέσεις ελάφρυνσής της. 

Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, ωστόσο, μέσα στα τέσσερα χρόνια θητείας της, πέρασε από όλες τις φάσεις και μετήλθε όλες τις εναλλακτικές μορφές εξαπάτησης και εξαγοράς των ψηφοφόρων διά του δόγματος «it’s the economy, stupid!». Ο Μωυσής ξεκίνησε ορμητικά υποσχόμενος μείωση φόρων και εισφορών, επιχειρώντας να εδραιώσει την ηγεμονία του στην περιούσια μεσαία τάξη. Αλλά μετά του έκατσε η πανδημία και μετέτρεψε το δημόσιο ταμείο σε πρυτανείο σίτισης των πάντων, με προτεραιότητα στους προμηθευτές/εργολάβους και μονίμους τροφίμους του. Μετά, άνοιξαν οι ουρανοί των Βρυξελλών, έγινε και το Ταμείο Ανάκαμψης, και άρχισε να μοιράζει χρήμα, δωρεάν ή εξαιρετικά φτηνό, στα παλιά και νέα τζάκια της επιχειρηματικής πελατείας του κράτους. Ηρθε και η ενεργειακή και πληθωριστική κρίση και η Μητσοτάκης Α.Ε. αποφάσισε να ανοίξει το εκλογικό τάργκετ γκρουπ της προς την πλέμπα, προς τους μόνιμα ριγμένους της διανομής. Αγάπησε τους συνταξιούχους και τους μισθωτούς κι αποφάσισε να μοιράσει αυξήσεις και κάθε μορφής pass. Fuel pass, energy pass, kalathi pass, bakaliaros pass, labada pass και γενικώς κάθε εκδοχής kalpes pass (προσεχώς και diakopes pass, αρκεί να μην πας -στις κάλπες- αν είσαι κάτω των 30 και με άγριες διαθέσεις). 

Γενικώς, αυτή η κυβέρνηση εφάρμοσε το δόγμα it’s the economy, stupid με ζήλο και πολύ χρήμα, έστω κραυγαλέα μοιρασμένο υπέρ φίλων και κολλητών της. Και, πράγματι, μέχρι τις 28 του Φλεβάρη, κάθε δημοσκόπος και δημοσιογράφος που σεβόταν τον εαυτό του έλεγε με κάθε βεβαιότητα, καθώς μαδιόταν η μαργαρίτα των εκλογών και της άδηλης μέρας πραγματοποίησής τους, πως οι πολίτες ψηφίζουν με κριτήριο την τσέπη τους. Αδιάφορες οι υποκλοπές, μικρής σημασίας η μετατροπή του κράτους σε οικογενειακό τσιφλίκι της Μητσοτάκης Α.Ε., δεν πουλάνε η δημοκρατία, το κράτος δικαίου, η ηθική εξαχρείωση των αξιωματούχων, η διαφθορά. Δυστυχώς, η πλειονότητα της κοινωνίας, στο μεταίχμιο απελπισίας και προσδοκίας, μπορεί να ανεχτεί την «ορμπανοποίηση» της χώρας προκειμένου να επιβιώσει. 

Και γίνεται αυτό στα Τέμπη. Κι αυτό το άφατο, το απίστευτο τα αλλάζει όλα. Ή μπορεί να μην τα αλλάζει όλα, αλλά να αποκαλύπτει ότι η σκέψη δεν περνάει μόνο από την τσέπη. Οτι οι πολίτες, ειδικά οι νεότεροι, δεν πουλάνε την ψυχή τους, τον θυμό τους, τις ηθικές προτεραιότητές τους για μια τηγανιά πατάτες, για ένα pass και 50 ευρώ αύξηση στον ισχνό μισθό τους. 

It’s not just the economy, stupid! Είναι πολύ περισσότερα, πολύ περιπλοκότερα, πολύ πιο εκλεπτυσμένα και υπόρρητα πράγματα που κάνουν τον άνθρωπο ενίοτε να θυσιάζει ακόμη και τη μισοάδεια τσέπη του για να διασώσει τη γεμάτη σκέψη του. Αλλά πού να το καταλάβουν αυτό στο Μαξίμου, όπου η μόνη σκέψη είναι η τσέπη. Που κι αυτή προς το παρόν περνάει από την κάλπη. Παίζουν τα ρέστα τους, ας ελπίσουμε να μείνουν ρέστοι. 

ΚΙΜΠΙ 


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Εγώ μετράω τα ρέστα μου να βγάλω κι άλλο μήνα

ανοίγω και δε βλέπω ουρανό

εσύ έχεις στο πιάτο σου ολόκληρη Αθήνα

ανοίγεις και χαζεύεις το κενό


Εγώ έχω το δίκιο μου κι εσύ τον κόσμο όλο

νομίζεις θα βρεθούμε στα μισά

μιλάω με τον ίσκιο μου τρομάζω με το ρόλο

κοιμάμαι με τα μάτια μου ανοιχτά

Οδυσσέα Ιωάννου, «Το δίκιο μου» (από τον δίσκο «Καινούργιο φιλί» του Θέμη Καραμουρατίδη) 


Saturday, March 18, 2023

Οι πυραμίδες της Credit Suisse

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 18-19/3/2023


Η Credit Suisse δεν είναι μια τράπεζα σαν οποιαδήποτε άλλη. Δεν είναι μια τράπεζα που, ας πούμε, αν έχεις ένα κομπόδεμα 20.000 ευρώ για ώρα ανάγκης, παίρνεις το αεροπλάνο για Ζυρίχη, πας στην έδρα της και λες «γεια σας, θέλω να καταθέσω αυτά τα χρήματα. Τι τόκο δίνετε;». Το πιθανότερο είναι ότι, αν καταφέρεις και μιλήσεις με κάποιον υπάλληλο, με δυσκολία θα συγκρατήσει τα γέλια του. Αλλά με αστική ευγένεια, στην οποία είναι καλά εκπαιδευμένος, θα σε συμβουλεύσει: «Γιατί δεν τα καταθέτετε σε μια από τις τράπεζες στη χώρα σας; Μια χαρά τραπεζούλες είναι, ανακεφαλαιοποιημένες, καθαρές από κόκκινα δάνεια… Πώς το λέτε στην Ελλάδα; Παπούτσι απ’ τον τόπο σου…». Εντάξει, υπερβάλλω, αποκλείεται να ξέρει την παροιμία, εκτός αν πέσεις σε ξενιτεμένο ελληνόπουλο του brain drain. 

Η Credit Suisse δεν είναι για τα δοντάκια μας. Είναι ανάμεσα στις δέκα μεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες στον κόσμο, ανάμεσα στις πασίγνωστες και παρούσες σε κάθε χρηματοπιστωτική κρίση Blackstone, Goldman Sacks, J.P. Morgan, Citigroup, Deutsche Bank και άλλες, που κάνουν τη βρομοδουλειά της μόχλευσης του χρήματος-χρέους. Πελάτες τους είναι κάθε κυβέρνηση που σέβεται τον εαυτό της (αλλά όχι τους πολίτες της), κάθε πολυεθνικός όμιλος που θέλει να δανειστεί εκδίδοντας ομόλογα, κάθε ζάμπλουτος του πλανήτη που, με εχεμύθεια που δεν την κάμπτει κανένας νόμος για ξέπλυμα ή φοροδιαφυγή, θέλει να αβγατίσει τον πλούτο του, τοποθετώντας τον σε ρισκαδόρικα επενδυτικά προϊόντα που υπακούν στον μυστικιστικό κανόνα του σύγχρονου καπιταλισμού «το χρήμα γεννάει χρήμα». Η Credit Suisse είναι ό,τι και η Lehman Brothers πριν από τη χρεοκοπία της στην κατάρρευση της πυραμίδας του «Big Short», του μεγάλου σορταρτίσματος του 2008, που βύθισε τον κόσμο στην ύφεση.

Η Credit Suisse, όπως και οι περισσότερες επενδυτικές τράπεζες του πλανήτη, με βασικούς μετόχους πλέον Σαουδάραβες, Καταριανούς ή Ασιάτες δισεκατομμυριούχους που δεν έχουν πού τα κεφάλαιά τους κλίναι, είναι οι δεινόσαυροι του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, με κύκλο ζωής ενός έως δύο αιώνων. Ελάχιστα διαταράχτηκαν από τα μεγάλα μακελειά της ανθρωπότητας, τους παγκοσμίους πολέμους, τις μεγάλες υφέσεις, τα κραχ, τις επαναστάσεις και τις καταρρεύσεις καθεστώτων που άλλαξαν τη γεωγραφία του πλανήτη. Οι περισσότεροι δεινόσαυροι της διεθνούς τραπεζοκρατίας επιβίωσαν και στις πιο αιματηρές καταστάσεις, απλώς κάποιοι χρειάστηκε να αλλάξουν έπιπλα, σκεύη και ιδιοκτήτες. 

Η Credit Suisse, όπως και κάθε πολυεθνική επενδυτική τράπεζα που σέβεται τους εκλεκτούς πελάτες της, είναι αφοσιωμένη στις αξίες της: συμπερίληψη, αξιοκρατία, συμμετοχή. Αυτές διακηρύσσει στην απαστράπτουσα ιστοσελίδα της, κι είμαστε βέβαιοι ότι τις συμμερίζονται και οι Σαουδάραβες βασικοί μέτοχοί της. Αλλά αυτό που την κάνει να ξεχωρίζει από το λοιπό «καρτέλ» της ιδιωτικής τραπεζικής, είναι η ετήσια έκθεσή της για τον παγκόσμιο πλούτο - Global Wealth Report. Εδώ και είκοσι χρόνια η ελβετική τράπεζα μετράει την εξέλιξη του παγκόσμιου πλούτου. Μετράει με τη μεγαλύτερη δυνατή αξιοπιστία τι συμβαίνει στις τσέπες και στις περιουσίες περίπου 5,5 δισεκατομμυρίων ενήλικων κατοίκων του πλανήτη. Μετράει τον πλούτο όλων μας: και του νέου που πανηγυρίζει με μπίρα την αύξηση του κατώτατου μισθού στα 780 ευρώ χάρη στον γενναιόδωρο Κυριάκο, και την περιουσία του Μπέζος που πνίγει σε μια Moet & Chandon Dom Perignon Charles & Diana 1961 (των 3.000 δολαρίων) τον πόνο του κάθε φορά του ο Μασκ τον περνάει στη λίστα του Forbes. 

Η έκθεση της Credit Suisse είναι ό,τι πιο αξιόπιστο διαθέτουμε για να διαπιστώσουμε πως ο οικουμενικός καπιταλισμός δουλεύει, παρά τις κρίσεις του, μια χαρά, αναδιανέμοντας τον παγκόσμιο πλούτο από τους κάτω προς τους πάνω. Αυτό το αποτυπώνει στην πυραμίδα του παγκόσμιου πλούτου, που χωρίζει τον παγκόσμιο πληθυσμό ανάλογα με το μέγεθος της περιουσίας του. Στις ξεκάθαρες πυραμίδες της Credit Suisse μαθαίνουμε, για παράδειγμα, ότι το 2010 από τα 200 τρισ. δολάρια του παγκόσμιου πλούτου, το πλουσιότερο 0,5% (με περιουσία πάνω από 1 εκατ. δολάρια) κατείχε το 35,6% του παγκόσμιου πλούτου, έναντι του φτωχότερου 68,7% (με περιουσία κάτω των 10.000 δολαρίων) που κατείχε μόλις το 4,2%. 

Μεσολάβησαν η χρηματοπιστωτική κρίση, η κρίση χρέους στην ευρωζώνη, η Μεγάλη Υφεση, τα μεγάλα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης και έκδοσης φτηνού χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες, η ισχνή ανάκαμψη, η πανδημία, τα λοκντάουν και η νέα μεγάλη ύφεση, η ενεργειακή κρίση, ο πόλεμος στην Ουκρανία. Τι επίδραση είχαν, λοιπόν, όλα αυτά στην πυραμίδα της Credit Suisse; Στην τελευταία έκθεσή της μαθαίνουμε ότι μέσα σε 12 χρόνια ο παγκόσμιος πλούτος υπερδιπλασιάστηκε στα 463 τρισ. δολάρια. Οι εκατομμυριούχοι (με περιουσία πάνω από 1 εκατ. δολάρια) αυξήθηκαν κάπως (στο 1,1% του παγκόσμιου πληθυσμού), αλλά κατέχουν πλέον το 47,8% του πλούτου. Αυξήθηκαν όμως και οι πάμπτωχοι (με περιουσία κάτω από 10.000$): είναι το 53,2% του ενήλικου πληθυσμού και κατέχει μόλις 1,1% του πλούτου, 75% λιγότερο από το 2010. Η κρίση του 2008 και όλες οι «κρίσεις των κρίσεων» που την ακολούθησαν έκαναν τη δουλειά τους, επιτέλεσαν το καθήκον τους απέναντι στο κεφάλαιο. 

Η απορία που γεννιέται, ωστόσο, είναι η εξής: Γιατί η Credit Suisse ακριβοπληρώνει κάθε χρόνο μια τόσο μεγάλη έρευνα και μας πετάει στα μούτρα ότι όσο ο παγκόσμιος πλούτος αυξάνεται, τόσο πιο χαώδεις γίνονται οι ανισότητες μεταξύ πλουσιότερων και φτωχότερων; Γιατί μας αποκαλύπτει τη μηχανική της απληστίας; Γιατί οι υπερπλούσιοι πελάτες της, που υπερασπίζονται μέχρι θανάτου το (τραπεζικό) απόρρητο του ατομικού πλούτου τους, ανέχονται (και εμμέσως χρηματοδοτούν) την αποκάλυψη της σκηνής της παγκόσμιας αρπαγής;

Ενδεχομένως, οι πυραμίδες της Credit Suisse, η διαχρονική και λεπτομερής παρακολούθηση του παγκόσμιου πλούτου, έχουν σκοπό να υποδείξουν στους πλούσιους πελάτες της ακριβώς αυτό: το πόσο καλά κάνει το σκοτεινό χρηματοπιστωτικό σύστημα τη βρομοδουλειά της αναδιανομής υπέρ τους και να τους υποδείξει τα επόμενα πεδία αρπαγής. Εφόσον οι υποτελείς του πλανήτη και πραγματικοί παραγωγοί του πλούτου αντέχουν και ανέχονται να συμπιέζονται όλο και περισσότεροι, όλο και φτωχότεροι στον πάτο της πυραμίδας, όλα πάνε καλά. Για την Credit Suisse και τους πελάτες της, εννοείται. 

Αλλά, όπως όλα τα κερδοσκοπικά παράγωγα, οι οβιδιακές μεταμορφώσεις του χρήματος και οι φούσκες που πουλάει η Credit Suisse έχουν το ρίσκο τους, έτσι και οι αλήθειες που πουλάει μαζί με τις εκθέσεις της έχουν τους κινδύνους τους. Κάποια στιγμή θα σκάσει και η φούσκα της ανοχής, έτσι δεν είναι; Και στους ενοίκους της κορυφής της πυραμίδας θα μείνει ό,τι έχει απομείνει στους φαραώ που είναι θαμμένοι στα σκοτάδια των δικών τους πυραμίδων. 


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Ενώ το κεφάλαιο μας έχει προμηθεύσει μια πληθώρα μέσων με τα οποία μπορούμε να προσεγγίσουμε το έργο της αντικαπιταλιστικής μετάβασης, οι καπιταλιστές και τα παράσιτά τους θα κάνουν ό,τι μπορούν για να αποτρέψουν μια τέτοια μετάβαση, όσο κι αν την επιβάλλουν οι συνθήκες. Αλλά το καθήκον της μετάβασης βαραίνει εμάς, κι όχι την πλουτοκρατία. Οπως συμβουλεύει ο Σέξπιρ: «Το σφάλμα… δεν είναι στ’ αστέρια μας, αλλά στον χαμερπή εαυτό μας». 

Ντέιβιντ Χάρβεϊ «Το αίνιγμα του κεφαλαίου και οι κρίσεις του καπιταλισμού»


Sunday, March 12, 2023

Τον ξεσκεπάζουν, κι ας πλευριτώσει

Εφημερίδα των Συντακτών, 11-12/3/2023

Ευτυχισμένες μέρες στο LSE, 28/11/2022. Οι σέλφι που έβγαλαν μαζί του οι χαρούμενοι γόνοι  
εκλεκτών οικογενειών του πλανήτη μπορεί σύντομα να γίνουν συλλεκτικές. 


 Οι δημοσιογράφοι είμαστε νάρκισσοι. Είναι απίθανο να επιλέξεις αυτή τη δουλειά χωρίς να έχεις ελαφρώς υπερτροφικό εγώ, μια παραπανίσια αγωνία για την υπογραφή σου, τη δημόσια εικόνα σου, τις επιβραβεύσεις αναγνωστών, ακροατών, τηλεθεατών. Αλλά, για να ικανοποιηθεί αυτός ο (δημιουργικός, κατ’ αρχήν) ναρκισσισμός, πρέπει να έχεις και το σαράκι της είδησης, τη χαρά της αποκάλυψης και της «εξόρυξης», κατά κανόνα από το «ορυχείο» της εξουσίας, στην κάθε εκδοχή της, και σχεδόν αναγκαστικά σε σύγκρουση μαζί της. 

Ωστόσο, από τη στιγμή που για να δουλέψεις εντάσσεσαι σε επιχειρηματικά οργανωμένα ΜΜΕ (αν δεν έχεις την τύχη να δουλεύεις σε ανεξάρτητο μέσο, με οικονομικό τίμημα, βεβαίως), των οποίων οι ιδιοκτήτες έχουν τις δικές τους ιδιαίτερες σχέσεις, διαπλοκές ή αντιθέσεις με το σύστημα εξουσίας και διακυβέρνησης, ο ναρκισσισμός και η «εξορυκτική» ορμή των δημοσιογράφων ακρωτηριάζονται ή εξαγοράζονται. Με χρήμα, αναπαραγωγές non paper και δελτίων Τύπου και με μια εκμαυλιστική εγγύτητα με τα πρόσωπα της εξουσίας, που τελικά τους κάνει και τους ίδιους μέρος της. Αυτό συμπυκνούται συνήθως στο ρητό «το πάθος για το χρήμα σε κάνει….» και βάλτε ό,τι όνομα θέλετε δίπλα. 

Αλλά αυτή η συνθήκη είναι αμοιβαία επωφελής για το σύστημα εξουσίας, τους μιντιάρχες και τους νάρκισσους δημοσιογράφους μόνο σε συνθήκες «κανονικότητας». Δηλαδή, όταν το σύστημα διακυβέρνησης, παρά τις εντάσεις του πολιτικού ανταγωνισμού, δεν φαίνεται να απειλείται σοβαρά από κάτι. Η επιχειρηματική ελίτ υποβάλλει, η κυβέρνηση εξαγγέλλει, οι μιντιάρχες στηρίζουν, οι δημοσιογράφοι παπαγαλίζουν (με πολλές τιμητικές εξαιρέσεις, που ωστόσο δεν μακροημερεύουν στην πιάτσα), η αντιπολίτευση και τα συνδικάτα κάτι ψελλίζουν. 

Αυτό το βολικό πλαίσιο, που δουλεύει ακόμη και σε συνθήκες οξείας κρίσης όπως η κρατική χρεοκοπία ή η πανδημία, βασίζεται σε έναν καταλυτικό παράγοντα: τη σιωπή των αμνών. Δηλαδή, στην ανοχή της κοινωνικής πλειονότητας που έπειτα από πολλές διαψεύσεις, έχοντας χάσει την προσδοκία της από την πολιτική, βλέπει, κοιτάζει ή απλώς χαζεύει τις πολιτικές διεργασίες, τις αλχημείες για τη διανομή της πίτας, τις ομιλούσες κεφαλές (και τις αυτάρεσκες γραφίδες) της ναρκισσιστικής δημοσιογραφίας. 

Μέχρι που γίνεται κάτι και τα αλλάζει όλα. Μέχρι που η θερμοκρασία στο ρευστό κοινωνικό σώμα ξεπερνάει το flashpoint, το σημείο ανάφλεξης, κι ακολουθεί εκκωφαντική έκρηξη. Και τότε, τα τηλεφωνικά κέντρα των ΜΜΕ κατακλύζονται από οργισμένους αναγνώστες/τηλεθεατές/ακροατές, τα σόσιαλ μίντια πλημμυρίζουν από καταγγελίες, συνθήματα και αυτοσχέδια μανιφέστα. Δεν έχει σημασία αν αυτό που προκαλεί την αναταραχή είναι ένας σεισμός, μια φονική πυρκαγιά, μια έκρηξη ανατιμήσεων, ένα προεδρικό διάταγμα, μια αστυνομική δολοφονία ή μια σύγκρουση τρένων με δεκάδες νεκρούς που αποκαλύπτει τον κυνισμό και τη γύμνια της κρατικής εξουσίας. Σημασία έχει ότι το αμέριμνο μέχρι τότε τρίγωνο της χειραγώγησης (κυβέρνηση, μιντιάρχες, δημοσιογράφοι) αποσταθεροποιείται. Ο αμοιβαία επωφελής συμβιβασμός τους κλονίζεται και κυριαρχεί το ένστικτο της επιβίωσης: ο σώζων εαυτόν σωθήτω. 

Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο βρισκόμαστε τώρα. Αν και προσκρούει στον δημοσιογραφικό ναρκισσισμό, η στήλη με μεγάλη χαρά αναγγέλλει την αυτοαναίρεσή της. Στις 3/12/2022, πριν από τρεις μήνες δηλαδή, στο εβδομαδιαίο παμφλέτο έγραφα: «Θα τον σκεπάσουν, μην τους κρυώσει». Εννοώντας ότι, παρά το σκάνδαλο των υποκλοπών και τον καταιγισμό αποκαλύψεων για τις αθλιότητες της «Μητσοτάκης Α.Ε.», το επιχειρηματικό και μιντιακό κατεστημένο θα έκανε τα πάντα για να αποτρέψει τον κλονισμό της και την άτακτη προσφυγή σε πρόωρες εκλογές ακόμη και τον Γενάρη. Γιατί έπρεπε πρώτα να τελειώσει τη δουλειά: τη διανομή της μεγάλης πίτας του Ταμείου Ανάκαμψης και των πόρων του ΕΣΠΑ, το κλείσιμο όλων των υπεσχημένων «μεταρρυθμίσεων», πωλήσεων φιλέτων δημόσιας περιουσίας, αναθέσεων έργων και προμηθειών. 

Μέχρι πριν από δέκα μέρες το μέτωπο οικονομικής ελίτ και «Μητσοτάκης Α.Ε.» ήταν αρραγές. Τώρα καταγράφεται μια εντυπωσιακή κωλοτούμπα, μια θεαματική απόσυρση εμπιστοσύνης, μια πανικόβλητη, άστοργος εγκατάλειψη που δεν φαίνεται να τη σώζουν οι δημόσιες συγγνώμες του πρωθυπουργού, ακόμη κι αν έπαιρναν τη μορφή δημόσιας αυτομαστίγωσης στο Σύνταγμα. Τώρα, τα ΜΜΕ που τον στήριξαν με ζήλο, και πολύ χαρακτηριστικά αυτά των βαρόνων του εφοπλισμού, ξεσκεπάζουν τον Κυριάκο. Κι ας τους πλευριτώσει. Είναι μια επιλογή αυτοπροστασίας μπροστά στην απρόσμενη κοινωνική αφύπνιση. Το γελοίο του πράγματος είναι ότι οι ίδιοι οι μιντιάρχες επέδειξαν πολύ ταχύτερα ανακλαστικά από αυτά των υποτελών νάρκισσων της δημοσιογραφίας, που τρέχουν καθυστερημένοι και πανικόβλητοι να αλλάξουν τα κοστούμια της αφοσίωσης στη «Μητσοτάκης Α.Ε.» με αυτά της κριτικής, της αποκάλυψης και της γλοιώδους κολακείας στα πλήθη των δρόμων και των πλατειών. 

Εχει εναλλακτική διακυβέρνησης το σύστημα εξουσίας σε περίπτωση οριστικής κατάρρευσης της «Μητσοτάκης Α.Ε.»; Προς το παρόν στέκεται αμήχανο, απορημένο, ανήσυχο. Τα αναβράζοντα πλήθη είναι η βασική πηγή της αγωνίας του. Ας επενδύσουμε τουλάχιστον στην παράταση και την ενίσχυσή της. 


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 


― Φταίει το ζαβό το ριζικό μας!

― Φταίει ο Θεός που μας μισεί!

― Φταίει το κεφάλι το κακό μας!

― Φταίει πρώτ’ απ’ όλα το κρασί!

Ποιος φταίει; ποιος φταίει; Kανένα στόμα

δεν το βρε και δεν το 'πε ακόμα.


Ετσι στη σκοτεινή ταβέρνα

πίνουμε πάντα μας σκυφτοί.

Σαν τα σκουλήκια, κάθε φτέρνα

όπου μας έβρει μας πατεί.

Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα,

προσμένουμε, ίσως, κάποιο θάμα!

Κώστα Βάρναλη, «Οι μοιραίοι» 


Wednesday, March 8, 2023

Απολείπειν ο θεός Κυριάκον

 (Με τον τρόπο του Κ. Π. Κ.)

Εφημερίδα των Συντακτών, από τη στήλη ΑΝΩ ΚΑΤΩ, 7/3/2023

Σκίτσο του Μιχάλη Κουντούρη, ΕφΣυν 12/4/2021


Του ΚΙΜΠΙ

Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτα, ακουσθεί
αόρατος θίασος να περνά (ή και ορατός και στεντόρειος, όσο κι οι διαδηλώσεις των χιλιάδων νέων)
με μουσικές εξαίσιες, με φωνές (ή με συνθήματα και κραυγές οργής)-
την τύχη σου που ενδίδει πια (τους κολλητούς σου μιντιάρχες που σε εγκαταλείπουν διακριτικά), τα έργα σου
που απέτυχαν (αν και, δυστυχώς για μας, τα περισσότερα πέτυχαν και θα τα πληρώνουμε για δεκαετίες), τα σχέδια της ζωής σου
που βγήκαν όλα πλάνες (ή ξεκάθαρες απάτες), μη ανωφέλετα θρηνήσεις (και γιατί να τα θρηνήσεις; Ο θρήνος είναι το θλιβερό προνόμιο των θυμάτων σου).
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος (ή σαν θρασύδειλος που στην πραγματικότητα είσαι)
αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει (για την ακρίβεια, ούτε η Αλεξάνδρεια, ούτε η Αθήνα, ούτε τα Τέμπη θα πάνε πουθενά, εσύ 'σαι που θα φύγεις)
Προ πάντων να μη γελασθείς (έχεις ξεγελάσει εκατομμύρια, που σε πήραν πια είδηση), μην πεις πως ήταν
ένα όνειρο (όχι, δεν ήταν όνειρο, αλήθεια ήταν το γιουρούσι στο κράτος και στη δημόσια περιουσία, αλλά για μας ήταν εφιάλτης), πως απατήθηκεν η ακοή σου (εσένα τίποτα δεν έπαθε η ακοή σου. Εμάς έχεις κουφάνει κι έχεις εξαπατήσει και τις πέντε αισθήσεις μας)·
μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς. 
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος (είπαμε, αυτό δεν παίζει),
σαν που ταιριάζει που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι (αλλά η πόλη κι όλη η χώρα τι έφταιγε;)
πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο (στην άκρη της γλώσσας το έχω, αλλά δεν θα πω τι να κάνεις εκεί, δεν είμαι τόσο μοχθηρός), κι άκουσε με συγκίνησιν (εδώ θα χρειαστεί σκηνοθέτης. Ο Γκρίνμπεργκ, ο επικοινωνιολόγος, τι λέει; Να βάλουμε και δάκρυα;), αλλ’ όχι 
με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα (από ποιον να έχει παράπονο άλλωστε ο Κυριάκος;)
ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους, («πάρε με όταν φτάσεις»)
τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου («τα κέρδη σας, οι νεκροί μας»), 
κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις (γιατί, αν δεν τη χάσεις και μετά τα Τέμπη, δεν υπάρχει σωσμός).

ΥΓ. Συγγνώμη για την ιεροσυλία εις βάρος του Καβάφη. Είναι, πάντως, πιο ειλικρινής από τη συγγνώμη του Κυριάκου.

Saturday, March 4, 2023

Το λάθος, το «ορθόμετρο» και το πάθος

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 4-5/3/2023


Δεν υπάρχει πιο ανόητη φράση απ’ αυτήν που έχει γίνει η –κατάπικρη- κυβερνητική καραμέλα των ημερών. «Ανθρώπινο λάθος». Εντάξει, δεν έχει ο Μητσοτάκης το κοπιράιτ της φράσης, είναι ένα κλισέ που χρησιμοποιούμε οι πάντες για να ξεμπερδεύουμε από περίπλοκους συλλογισμούς και αναζητήσεις ορθολογικών ερμηνειών για όσα μας συμβαίνουν, διακρίσεις αιτίων και αιτιατών. Αλλά πρέπει να παραδεχτούμε ότι το «ανθρώπινο λάθος» είναι μια ξεκάθαρη βλακεία. Τι άλλο μπορεί να είναι ένα λάθος εκτός από ανθρώπινο. Δεν υπάρχουν σκυλίσια, γατίσια,  γουρουνίσια ή λιονταρίσια λάθη. Γιατί πολύ απλά ό,τι κάνουν τα σκυλιά, οι γάτες, τα γουρούνια και τα λιοντάρια δεν είναι «σωστό» ή «λάθος», είναι μόνο αυτό που τους επιβάλλει η φύση και το ένστικτό τους. Ακόμη κι όταν τα κατοικίδιά μας, τα προς κατανάλωση οικόσιτα ή τα εξημερωμένα θηρία επιβραβεύονται για τις «ορθές» επιλογές τους και τιμωρούνται για τις «λάθος», δεν είναι γιατί έχουν ενστερνιστεί με πάθος τον ανθρώπινο ορθολογισμό, αλλά γιατί ένα κομμάτι τροφής τούς περιμένει στην άκρη μετά τη δοκιμασία «σωστού-λάθους». Θα το κερδίσουν ή θα το στερηθούν ανάλογα με την ανταπόκριση σε όσα τους έχει υποδείξει ως σωστά ή λανθασμένα- στην πραγματικότητα επιτρεπτά ή απαγορευμένα- το αφεντικό/τροφός τους. Δεν υπακούν στον ανθρώπινο ηθικό κώδικα, αλλά στα μηνύματα βασανιστικής πείνας τους. Σ’ αυτή η διαπαιδαγώγηση των ζώων στις ανθρώπινες κατηγορίες «ορθού- λάθους» έχει ενίοτε και τις αιματηρές αστοχίες της. Ρωτήστε κανένα θηριοδαμαστή που έχει χάσει χέρι ή πόδι από κάποιο «απείθαρχο» πεινασμένο λιοντάρι. Το λιοντάρι καλύτερα να μην το ρωτήσετε.

 Αρα, τι εννοεί η φράση «ανθρώπινο λάθος» και, κυρίως, τι εννοούν οι πολιτικοί χρήστες της; Για κακή τους τύχη, η γλώσσα, οι λέξεις και οι νοηματοδοτήσεις τους στο πέρασμα του χρόνου καμιά φορά εκδικούνται τους πονηρούς χρήστες τους. Το «λάθος» προέρχεται από το ρήμα «λανθάνω», που στην αρχική του εκδοχή δεν σήμαινε «κάνω λάθος», αλλά «κρύβομαι, διαφεύγω την προσοχή των άλλων, δεν γίνομαι αντιληπτός». Ετσι, το «ανθρώπινο λάθος», παρά την ανοησία του, αποκτά μια αποκαλυπτική κυριολεξία όταν χρησιμοποιείται από την κυβέρνηση για την τραγωδία των Τεμπών και όλες τις τραγωδίες στις οποίες είναι συνένοχη: το «ανθρώπινο λάθος» είναι η κρυψώνα της, ο θάμνος πίσω από τον οποίο προσπαθεί να «λανθάνει», να κρυφτεί από την κοινωνική κατακραυγή και να κρύψει όλες τις «ορθές» επιλογές της που κατέληξαν στο μακελειό. Ευτυχώς, αυτή η πολιτική λούφα και παραλλαγή αποδεικνύεται ηλίθια και αναποτελεσματική. Θα χρειαζόταν όχι ένα θάμνο, αλλά ολόκληρο τον Μέλανα Δρυμό για κρύψει η κυβέρνηση- και οι πολλές προηγούμενες, είναι αλήθεια- τη συνενοχή της σε ένα ξεκάθαρο έγκλημα. 

Αλλά, εάν έχουμε συμφωνήσει στο βασικό, ότι το σωστό και το λάθος είναι ανθρώπινες επινοήσεις- η φύση στις ατέλειωτες εκδοχές της δεν κάνει λάθη, κάνει μόνο τη δουλειά της, κι ας καταπίνει χιλιάδες ανθρώπινες ζωές μ’ ένα απλό τράνταγμα του φλοιού της Γης, έναν ηφαίστειο ή ένα τσουνάμι-, κι επομένως ότι σε κάθε αιματηρό ή δαπανηρό λάθος έχουν συγκλίνει οι επιλογές συγκεκριμένων ανθρώπων ή ανθρώπινων ομάδων (κυβερνήσεων, επιχειρήσεων, κομμάτων, τάξεων), το επόμενο ερώτημα είναι: τι είναι σωστό και τι λάθος, ποιος το ορίζει, ποιος το αποφασίζει; 

Εντάξει, υπάρχει ο Μωσαϊκός νόμος και οι δέκα εντολές του χριστιανο-ιουδαϊκού πολιτισμού, από τις οποίες οι μισές έχουν εκπέσει, διότι ποιος πιστεύει πια ότι το «ου μοιχεύσεις» είναι μια «ορθή» απαγόρευση ή πως το «ουκ επιθυμήσεις την οικίαν του πλησίον σου ούτε τον αγρόν αυτού» στέκει στην εποχή της τραπεζικής τοκογλυφίας, των ενυπόθηκων δανείων και των πλειστηριασμών ακινήτων; Αλλά επειδή στην πραγματικότητα το λάθος είναι ο πρόγονος του σωστού, κι αυτό που θεωρούνταν αδιανόητο και λάθος πριν ένα αιώνα σήμερα μπορεί να έχει γίνει νόμος και κανόνας, το πραγματικό ερώτημα είναι: «λάθος και σωστό για ποιον»; Ποια είναι η «σωστή πλευρά της Ιστορίας» και ποια η λάθος της; Και, τελικά, ποιος έχει το «ορθόμετρο» και επιβάλλει με όρους ισχύος, εξουσίας, πειθούς ή επιβολής τα ρευστά όρια μεταξύ λάθος και σωστού. 

Για παράδειγμα: τα πολιτικά συστήματα που κυριαρχούν στη Δύση στον μισό αιώνα κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού και των εφαρμοσμένων πολιτικών του έχουν επιβάλει ως μοναδική ορθολογική επιλογή τη συρρίκνωση του κράτους και την ανάθεση στον ιδιωτικό τομέα, μέσω ιδιωτικοποιήσεων ή εργολαβιών, όλων των κοινωφελών δραστηριοτήτων και υπηρεσιών που αφορούν τη λειτουργία της κοινωνίας και την υπόσταση του ίδιου του κράτους. Από τη διαχείριση του κρατικού χρέους μέχρι τον εξοπλισμό του στρατού και από τη  δημόσια υγεία μέχρι τα οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα. Στις πρώτες δεκαετίες μετά τον Β' Παγκόσμιο ακόμη και συντηρητικοί πολιτικοί, όπως ο Αμερικανός πρόεδρος Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, εξέφραζαν την ανησυχία τους για την επικίνδυνη για τη δημοκρατία επιρροή του στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος που είχε γιγαντωθεί την περίοδο του πολεμικού καπιταλισμού και του Ψυχρού Πολέμου. Αλλά σήμερα αυτό το σύμπλεγμα έχει γίνει από αμερικανικό οικουμενικό και έχει επιβάλει τους δικούς τους κανόνες για το «σωστό και το λάθος» στις διεθνείς σχέσεις. Ετσι, η στρατιωτική κλιμάκωση στην Ουκρανία και η ραγδαία μετάλλαξη της Ε.Ε. από μετριοπαθή δύναμη συνδιαλλαγής σε σκληρό σκυλί του πολέμου έχει ανακηρυχθεί ως μοναδική «ορθή» επιλογή και κάθε αντίλογος θεωρείται όχι απλώς λάθος, αλλά έγκλημα καθοσιώσεως. Και φυσικά το ίδιο ακριβώς ισχύει και για το καθεστώς Πούτιν και την επιχειρηματική νομενκλατούρα του που θησαυρίζει από τον πόλεμο. Το ποιος έχει το «ορθόμετρο» και για ποιους είναι ορθή η πολεμική επιλογή που έχει στοιχίσει μισό εκατομμύριο ζωές είναι προφανές. 

 Το ίδιο περίπου «ορθόμετρο», εξάλλου, που έχουν επιβάλει σε αυτή τη χώρα οι εθνικοί εργολάβοι και προμηθευτές, οι μόνοι ιδιοκτήτες της χώρας και οι πολιτικές φαμίλιες που τη διακυβερνούν, είναι αυτό που μετέτρεψε το σιδηροδρομικό δίκτυο σε καρμανιόλα, τα νοσοκομεία σε προθαλάμους νεκροτομείου στη διάρκεια της πανδημίας, τα Πανεπιστήμια σε σταθμούς χωροφυλακής, την κρατική περιουσία σε μεσιτικό γραφείο και το δημόσιο ταμείο σε ιδιωτικό θησαυροφυλάκιο χρηματοδότησης ημετέρων και επιχειρηματικών ομίλων. 

 Ετσι, αυτό που εξελίσσεται τις τελευταίες μέρες μετά το μακελειό στα Τέμπη, αφήνοντας άφωνους τους κατόχους του «ορθόμετρου», ίσως αποδειχθεί μια ελπιδοφόρα εξέγερση του ανθού αυτής της χώρας ενάντια στη δικτατορία του «σωστού» που μας καταστρέφει συστηματικά. Το πάθος τους είναι το μόνο που δεν είναι λάθος. 

ΚΙΜΠΙ 


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Στο περιγιάλι το κρυφό

κι άσπρο σαν περιστέρι

διψάσαμε το μεσημέρι·

μα το νερό γλυφό.


Πάνω στην άμμο την ξανθή

γράψαμε τ' όνομά της·

ωραία που φύσηξεν ο μπάτης

και σβήστηκε η γραφή.


Mε τι καρδιά, με τι πνοή,

τι πόθους και τι πάθος,

πήραμε τη ζωή μας· λάθος!

κι αλλάξαμε ζωή.

Γιώργου Σεφέρη, «Αρνηση» 


Thursday, March 2, 2023

Καμιά κατανόηση

 Του ΚΙΜΠΙ 

(ΕφΣυν 2/3/2023, από τη στήλη ΑΝΩ ΚΑΤΩ) 


Περίπου 12 μηνύματα έστειλε προχθές μέσω Telegram η ΤΡΑΙΝΟΣΕ-Hellenic Train στους επιβάτες των συρμών της. Αγνωστο αν και πόσα έφταναν πραγματικά στους τελικούς αποδέκτες, τους «αγαπητούς επιβάτες» της. Ολα πάντως ενημέρωναν για καθυστερήσεις στην αναχώρηση αμαξοστοιχιών. Από 15 λεπτά στα πρωινά δρομολόγια μέχρι 70 λεπτά στα βραδινά, λίγο πριν από το μετωπικό ολοκαύτωμα στα Τέμπη. Ολα τα μηνύματα, ανεξάρτητα από το πόσο καθησυχαστικά ή ανησυχητικά ήταν, κατέληγαν στο ίδιο κλισέ: «Ευχαριστούμε για την κατανόηση». Και αγγλιστί: «Thank you for your understanding».

Αυτή ακριβώς ήταν και η επωδός του τελευταίου μηνύματος, στις 2.26 μετά τα μεσάνυχτα, με το οποίο η εταιρεία ενημέρωνε τους επιβάτες για τη σύγκρουση στον Ευαγγελισμό των Τεμπών, χωρίς την παραμικρή νύξη για το μακελειό που κρυβόταν κάτω από το μακάβριο κράμα στραπατσαρισμένων μετάλλων και κατακρεουργημένης/απανθρακωμένης ανθρώπινης σάρκας. «Ευχαριστούμε για την κατανόηση».
Ε, λοιπόν, όχι. Δεν απομένει ίχνος κατανόησης. Καμιά κατανόηση από τους γονείς που θρηνούν τα παιδιά τους, σταλμένα από την καρναβαλική χαρά κατευθείαν στον θάνατο. Καμιά κατανόηση από τους εργαζόμενους στους σιδηροδρόμους που εδώ και χρόνια καταγγέλλουν τις μαύρες τρύπες ασφαλείας στο δίκτυο, αλλά καταγγέλλονται ως κακομαθημένες «συντεχνίες». Καμιά κατανόηση για την τρόικα των δανειστών και τις μνημονιακές κυβερνήσεις που επέβαλαν να ξεπουληθεί η ΤΡΑΙΝΟΣΕ κοψοχρονιά. Καμιά κατανόηση για τους κρατικούς αξιωματούχους που κόβουν καμαρωτοί κορδέλες εγκαινίων για έργα που δεν γίνονται. Καμιά κατανόηση για την εταιρεία που επιβραβεύεται με κρατικές επιδοτήσεις 800 εκατ. για επενδύσεις που δεν έκανε. Καμιά κατανόηση για την κυβέρνηση και τους αρμόδιους υπουργούς που χαρίζουν δισεκατομμύρια δημόσιου χρήματος σε ιδιώτες και εργολάβους με σκανδαλώδεις συμβάσεις. Καμιά κατανόηση για τα ΜΜΕ που θρηνούν υποκριτικά πάνω από τα θύματα, έπειτα από πολύχρονη ομερτά για τους θύτες. Καμιά κατανόηση για την πολιτική «μαφία» των ιδιωτικοποιήσεων. Καμιά κατανόηση για τους ηθικούς και φυσικούς αυτουργούς της μαζικής δολοφονίας των Τεμπών. Και καμιά, μα καμιά κατανόηση για το «βαθύ κράτος» -που θα ’λεγε κι ο Πολάκης- του πλιάτσικου, του κυνισμού και της απανθρωπιάς.

Saturday, February 18, 2023

Το Τετράγωνο της Αθηναϊκής Τριλογίας

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 18-19/2/2025


Στο «Τετράγωνο» του Ρούμπεν Εστλουντ, που είχε πάρει Χρυσό Φοίνικα πριν από πέντε-έξι χρόνια, ένα πρωτοποριακό μουσείο σχεδιάζει μια εγκατάσταση με κεντρικό στοιχείο ένα τετράγωνο 4x4 μέτρα χαραγμένο στο έδαφος με την προσδοκία να αποτελέσει «καταφύγιο εμπιστοσύνης και συμπόνιας» για τους επισκέπτες. Τόσης εμπιστοσύνης, που οι επισκέπτες καλούνται να αφήσουν πορτοφόλια, κινητά, ό,τι πολύτιμο έχουν μαζί τους σε έναν άδειο χώρο, με την πεποίθηση ότι θα το ξαναβρούν. Η ταινία -εύστοχη κινηματογραφική τρολιά του Σουηδού σκηνοθέτη- καταλήγει σε μια παρωδία της πολιτικής ορθότητας των καθωσπρέπει δυτικών κοινωνιών, όπου οι στομφώδεις διακηρύξεις εμπιστοσύνης πνίγονται στη δυσπιστία και στον ανελέητο ανταγωνισμό.

Αν και η Ελλάδα οριακά μπορεί να συγκαταλεγεί στις «καθωσπρέπει δυτικές κοινωνίες» όπως η σουηδική, παρά τον μακρόχρονο, εντατικό εκδυτικισμό της, διαθέτει ένα τετράγωνο όχι 4x4, αλλά 200x200 (περίπου). Το ιστορικότερο οικοδομικό τετράγωνο της βαυαρικής Αθήνας, όπως σχεδιάστηκε από τους Χάνσεν και Κλεάνθη, που περικλείει τα δύο από τα νεοκλασικά μνημειακά κτίρια της λεγόμενης «Αθηναϊκής Τριλογίας», στην οποία αυτή την περίοδο συντελείται ένα παράδοξο πείραμα εμπιστοσύνης και συνύπαρξης των πιο ακραίων και αντιφατικών στοιχείων της ελληνικής πραγματικότητας. 

Ο λόγος για το τετράγωνο που περικλείεται μεταξύ Πανεπιστημίου, Σίνα, Ακαδημίας και Ρήγα Φεραίου, με μοναδικά κτίρια αυτά της Ακαδημίας και του Πανεπιστημίου. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι περνάμε κάθε μέρα από εκεί, με μια αξιοσημείωτη ανοσία ή αδιαφορία για τα «έπη» που εξελίσσονται εντός του τετραγώνου. Στο πέρασμα ανάμεσα στα δύο εμβληματικά κτίρια κάθε μεσημέρι αναπτύσσεται η πιο διαφανής πιάτσα ναρκωτικών της πόλης. Δεκάδες καταρρακωμένα πλάσματα, με ισχνά και γεμάτα πληγές σώματα, γυναίκες και άνδρες απροσδιόριστης ηλικίας, περιμένουν με αγωνία τους πωλητές, που πάντως σκούζουν με παρρησία ντελάλη: «Οποιος είναι να ψωνίσει να έρθει τώρα!» Οι «πελάτες» τούς περιστοιχίζουν διαπληκτιζόμενοι κι αφού ψωνίσουν ακροβολίζονται στα παγκάκια ή πίσω από τους θάμνους και τρυπιούνται. Στο στήθος, στο πέος, στο πόδι, όπου έχει απομείνει φλέβα. Ολη η οδυνηρή τελετουργία γίνεται στο φως της μέρας, μπροστά στα χαμηλωμένα ή απλώς αδιάφορα βλέμματα εκατοντάδων περαστικών που διασχίζουν την πιάτσα απλώς προσέχοντας μην πατήσουν καμιά σύριγγα. Ή καμιά κουράδα. Γιατί το πέρασμα, ιδιαίτερα στον τοίχο του Πανεπιστημίου, είναι ένα κανονικό δημόσιο αφοδευτήριο για τα ανθρώπινα ράκη, που έχουν προ πολλού υπερβεί κάθε όριο ντροπής και αυτοεκτίμησης. 

Στην απέναντι του δημοσίου αφοδευτηρίου πλευρά, στη μάντρα που περικλείει το μαυσωλείο του ελληνικού πνεύματος, την Ακαδημία Αθηνών, που ο εξαιρετικός κήπος της έχει τουλάχιστον τη χρησιμότητα πάρκινγκ για τους λιγοστούς καθημερινούς ενοίκους της, γίνονται δύο παράλληλες ανασκαφές. Η μία σε ελάχιστο βάθος, μόλις ενός μέτρου, έχει αποκαλύψει μια αρχαία ή μεσαιωνική θεμελιοδομή, που δυο-τρεις αρχαιολόγοι προσπαθούν να διασώσουν στα λίγα τετραγωνικά της. Κατά σύμπτωση, τη διασχίζει ένας μεταλλικός σωλήνας αποχέτευσης, που προφανώς μεταφέρει άλλων περιοίκων λύματα και αφοδεύματα. Στην άλλη ανασκαφή, τεράστια και σε βάθος δεκάδων μέτρων, γράφεται ακόμη ένα επεισόδιο του σύγχρονου εργολαβικού έπους, με ακόμη μία γραμμή και σταθμό μετρό που χτίζεται κάτω από το τεράστιο εργοτάξιο, κλεισμένο πίσω από λαμαρίνες και απαγορευτικές πινακίδες. 

Αφού περάσει κανείς τα πενήντα μέτρα ανθρώπινης καταρράκωσης, πνευματικής χαύνωσης και κατασκευαστικού οργασμού, φτάνει σε αυτό που ήταν κάποτε το πιο φωτεινό, ανοιχτό και κοινωνικά ζωντανό κομμάτι της μητρόπολης: τα Προπύλαια. Ή, για την ακρίβεια, ό,τι έχει μείνει από αυτή τη μεγάλη πλατεία διαμαρτυρίας και νεανικής διεργασίας. Αποκλεισμένα από τα εργολαβικά, φαιοπράσινα «συρματοπλέγματα» του Μεγάλου Περιπάτου, τα Προπύλαια έχουν αποστειρωθεί από την ενοχλητική συλλογική, ανθρώπινη παρουσία, κι αυτό αποδεικνύεται το πιο αποτελεσματικό τρικ κατάλυσης του πανεπιστημιακού ασύλου. 


Κι έπειτα είναι ο ίδιος ο «Περίπατος», το κατασκευαστικό έπος του μελλοντικού ιδιοκτήτη της χώρας, που θα κλείσει τη θητεία του ως δήμαρχος της πόλης έχοντας μετατρέψει την Πανεπιστημίου σε μια ανοιχτή πληγή, έναν διάδρομο μπάζων και ακατάληπτων εκσκαφών και επιχωματώσεων, έναν λαβύρινθο για περαστικούς, επιβάτες του μετρό και των λεωφορείων που στριμώχνονται ανάμεσα στους μπερντέδες του εργολαβικού έπους απροσδιόριστου κόστους και στο μόνιμο Μεγάλο Μποτιλιάρισμα, το μόνο μεγάλο που έχει προκαλέσει η μικρονοϊκή σύλληψη του Μεγάλου Περιπάτου. 


Ολη η Ελλάδα με τις παθογένειές της σε ένα τετράγωνο; Ισως είναι υπερβολή να το πει κανείς αυτό, αλλά πού αλλού συγκλίνουν τόσα ετερόκλητα συστατικά της κοινωνικής πραγματικότητάς μας, από τον κατεστραμμένο κι εγκαταλελειμμένο πάτο της μέχρι τη νοσηρή, αλαζονική και άπληστη κορυφή της; 


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 


Κατήντησα σχεδόν ανέστιος και πένης.

Aυτή η μοιραία πόλις, η Aντιόχεια

όλα τα χρήματά μου τάφαγε:

αυτή η μοιραία με τον δαπανηρό της βίο.


Aλλά είμαι νέος και με υγείαν αρίστην.

...............................................


Σ’ ό,τι δουλειά με βάλουν θα πασχίσω

να είμαι στην χώρα ωφέλιμος. Aυτή είν’ η πρόθεσίς μου.

Aν πάλι μ’ εμποδίσουνε με τα συστήματά τους -

τους ξέρουμε τους προκομμένους: να τα λέμε τώρα;

αν μ’ εμποδίσουνε, τι φταίω εγώ.


Θ’ απευθυνθώ προς τον Ζαβίνα πρώτα,

κι αν ο μωρός αυτός δεν μ’ εκτιμήσει,

θα πάγω στον αντίπαλό του, τον Γρυπό.

Κι αν ο ηλίθιος κι αυτός δεν με προσλάβει,

πηγαίνω παρευθύς στον Υρκανό.


Θα με θελήσει πάντως ένας απ’ τους τρεις.


Κ’ είν’ η συνείδησίς μου ήσυχη

για το αψήφιστο της εκλογής.

Βλάπτουν κ’ οι τρεις τους την Συρία το ίδιο.


Aλλά, κατεστραμμένος άνθρωπος, τι φταίω εγώ.

Ζητώ ο ταλαίπωρος να μπαλωθώ.

Aς φρόντιζαν οι κραταιοί θεοί

να δημιουργήσουν έναν τέταρτο καλό.

Μετά χαράς θα πήγαινα μ’ αυτόν.


Κ.Π. Καβάφη, «Ας φρόντιζαν» (1930)


Saturday, February 11, 2023

Ατεχνη ανοησία

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 11-12/02/2023



Ομολογώ τη θεμελιώδη άγνοιά μου στην ψηφιακή τεχνολογία. Και παρότι είμαι, όπως όλοι μας, εκών άκων χρήστης μερικών από τις αναρίθμητες εφαρμογές και εκδοχές της τεχνητής νοημοσύνης, η δυνατότητα κατανόησής της παραμένει στο επίπεδο της φυσικής ανοησίας. Μπορεί αυτό να είναι ψιλο-υπερβολή για να υπηρετηθεί το σχήμα λόγου (τεχνητή νοημοσύνη>< φυσική ανοησία), αλλά μερικές φορές αισθάνομαι πραγματικά χαζός και πιθανότατα θα παραμείνω για τις επόμενες λίγες δεκαετίες του βίου μου, καθώς η AI (Artificial Intelligence) και τα ρομπότ θα εξελίσσονται αλματωδώς, αλλά ο δικός μου νους θα μένει καθηλωμένος στα πενιχρά κεκτημένα της αναλογικής εποχής. 

Με παρηγορεί, ωστόσο, η ιδέα ότι τα επιτεύγματα του γενναίου νέου κόσμου για τα οποία επαίρονται οι πολυεθνικές της τεχνητής νοημοσύνης προέρχονται από ανθρώπους της γενιάς μου και λίγο μικρότερους. Οι ιδιοκτήτες της Google είναι ήδη πενηντάρηδες, ο Μπέζος κοντεύει τα 60 και ο Γκέιτς είναι ήδη 67. Ακόμη πιο παρηγορητικό είναι πως αρκετοί συνομήλικοι φίλοι που δεν είχαν αλλεργία στα μαθηματικά, τη φυσική και τις λεγόμενες θετικές επιστήμες δεν έχουν καμιά αμηχανία και κανένα μεταφυσικό δέος απέναντι στα μηχανήματα του διαβόλου, τους αλγόριθμους και τα ρομπότ. Κι αν χρειαστεί, θα βάλουν ένα χέρι βοήθειας. 

Ισως η πιο αισιόδοξη και θετική είδηση των τελευταίων ημερών για το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης είναι ότι το Bard της Google έκανε λάθος. Αδιάφορο αν η εταιρεία έχασε μετά 100 δισ. δολάρια χρηματιστηριακή αξία, μην ανησυχείτε, σε δυο βδομάδες μπορεί να την ανακτήσει γιατί, ανεξάρτητα από τις γκάφες της τεχνητής νοημοσύνης, η αγελαία κερδοσκοπική ανοησία της αγοράς είναι αήττητη. Η είδηση ότι το Bard όπως και το ChatGPT κάνουν λάθη είναι αισιόδοξη γιατί μας θυμίζει πως είναι ανθρώπινες κατασκευές. Οι μηχανές μπορούν να είναι τόσο σοφές, τόσο έξυπνες, αλλά και τόσο χαζές και τόσο άσχετες όσο τα δισεκατομμύρια ανθρώπων των οποίων τη γνώση και την άγνοια ενσωματώνουν. Οι πληροφορίες που διαχειρίζονται και επεξεργάζονται τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης της Google ή της Microsoft είναι οι πληροφορίες που εμείς διαθέτουμε και εισάγουμε στην τεράστια ψηφιακή δεξαμενή δεδομένων της ανθρωπότητας. Αλλά, μαζί με τις τεκμηριωμένες, επιστημονικά διασταυρωμένες πληροφορίες εισάγουμε και δοξασίες, θρησκευτικές πεποιθήσεις, θεωρίες συνωμοσίας, παρανοήσεις και απλές μπούρδες. Το λάθος είναι ο πρόγονος του σωστού. Είναι ο τρόπος που ο ανθρώπινος εγκέφαλος μαθαίνει διορθώνοντας διαρκώς τον εαυτό του. 

Το ανθρώπινο λάθος του Bard μας θυμίζει ότι το πρωταρχικό ερώτημα στο οποίο οι μηχανές απαγορεύεται να κάνουν λάθος είναι αυτό: Ποιος σας έφτιαξε; Αν η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι τόσο αυτονόητη ώστε ακόμη και οι «αυτοκράτορες» της ΑΙ δεν μπορούν να κρύψουν ότι οι μηχανές είναι προϊόντα της συλλογικής ανθρώπινης διάνοιας, την οποία αυτοί απλώς ιδιοποιούνται, στο επόμενο ερώτημα οι δρόμοι μας όχι απλώς χωρίζουν, αλλά μας βάζουν σε τροχιά σύγκρουσης: «Και ποιον ωφελείτε;» είναι το ερώτημα που οφείλει να απευθύνει στις μηχανές κάθε πολίτης του ψηφιακού σύμπαντος. Οχι μόνο ως αμήχανος Λουδίτης της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, αλλά και ως καταναλωτής-συμπαραγωγός κάθε προϊόντος τεχνητής νοημοσύνης, με κάθε εφαρμογή που χρησιμοποιεί στο κινητό του, με κάθε «κούκι» που αποδέχεται, με κάθε ανάρτηση που κάνει ανυποψίαστος στα σόσιαλ, διά να απολαύσει την εκτίμηση του πλήθους και τα λάικ των ακολούθων. 

Οι ίδιες οι μηχανές ίσως αδυνατούν να απαντήσουν στο ερώτημα «ποιον ωφελείτε;» χωρίς να αποφύγουν τις προγραμματισμένες κοινοτοπίες ότι τα ρομπότ είναι απλώς υπηρέτες των ανθρώπων. Αλλά οι διαχειριστές, ιδιοκτήτες και πωλητές των μηχανών ήδη απαντούν με τον πιο αποκαλυπτικό τρόπο. Οι δεκάδες χιλιάδες απολύσεις που ανακοινώνουν εδώ και μήνες οι τεχνολογικοί κολοσσοί της Silicon Valley ενσαρκώνουν το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου της ψηφιακής ολιγαρχίας του πλανήτη: η τεχνητή νοημοσύνη και τα ρομπότ είναι γι’ αυτούς το μέσο απαλλαγής από την ενοχλητική μισθωτή εργασία, από τη φυσική παρουσία των εργαζομένων, με τα μπλε ή τα λευκά κολάρα τους, με τις απαιτήσεις, τις δυσφορίες, τις διεκδικήσεις τους. Με τις ατομικές κι αυθόρμητες ή με τις οργανωμένες και συλλογικές αντιδράσεις τους. 

Θεωρητικά η τεχνητή νοημοσύνη, τα ρομπότ και η αυτοματοποίηση της παραγωγής, που ενσωματώνουν τη συλλογική ευφυΐα της ανθρωπότητας από την ανακάλυψη της φωτιάς μέχρι το Bard, είναι η μεγάλη της ευκαιρία να κάνει χειροπιαστό το όραμα του Λαφάργκ για το δικαίωμα στην τεμπελιά. Δηλαδή, για τη χειραφέτηση του είδους μας από την εργασία ως καταναγκασμό. Αν τα ρομπότ κάνουν όλο και μεγαλύτερο μέρος της βρομοδουλειάς, διανοητικής ή χειρωνακτικής, απελευθερώνεται όλο και περισσότερος χρόνος για απόλαυση και δημιουργική σχόλη. Ο χρόνος της κοινωνικά αναγκαίας εργασίας περιορίζεται θεαματικά, παρότι η παραγωγικότητά της απογειώνεται ακόμη πιο θεαματικά. Για να το πούμε πολύ απλά, η τεχνητή νοημοσύνη, που είναι η δική μας, ανθρώπινη νοημοσύνη πολλαπλασιασμένη ψηφιακά, επιτρέπει με ένα μισαωράκι δουλειάς να παράγεις πλούτο που αντιστοιχεί σε κοπιαστική εργασία ετών της αναλογικής εποχής. Καθόλου άσχημα, έτσι; 

Αυτό είναι το μυστικό της τεχνητής νοημοσύνης που η ολιγαρχία των αλγορίθμων θέλει να αποκρύψει πάση θυσία. Δεν είναι άχρηστοι και περιττοί οι χιλιάδες και εκατομμύρια εργαζόμενοι που οι θέσεις εργασίας τους καταργούνται. Ισα ίσα, είναι πιο πολύτιμοι και παραγωγικότεροι από ποτέ. Θα έπρεπε να δουλεύουν λιγότερο από ποτέ και να αμείβονται περισσότερο από ποτέ. Χρυσοφόρο μυστικό, που υποχρεώνει τους ολιγάρχες της τεχνητής νοημοσύνης να την περιβάλλουν με τόσο μυστικισμό και φαντασιοπληξίες που τη μεταλλάσσουν στο αντίθετό της, μια άτεχνη ανοησία.


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Η φυσική νοημοσύνη, η μόνη που υπάρχει πραγματικά, είναι χαρακτηριστικό του κοινωνικού ανθρώπου κι αυτό που ονομάζουμε τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι παρά ένα από τα αξιοθαύμαστα προϊόντα της εργασίας του. Από τις δικές του επιλογές και μόνο εξαρτάται αν αυτή η καινούργια, ισχυρότατη παραγωγική δύναμη που διαχέεται σε όλες τις πλευρές της σύγχρονης ζωής θα αποδειχθεί ιστορικά μέσο χειραγώγησης ή εργαλείο απελευθέρωσης. 

Πέτρου Παπακωνσταντίνου, «Ανθρωποι και ρομπότ» 


Saturday, February 4, 2023

Δελτίο καιρού

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 4-5/2/2023


Ακούω ότι πλακώνονται οι μετεωρολόγοι –οι κανονικοί, όχι οι Weathermen των σίξτις/σέβεντις– για το πόσο βαρύς είναι ο χιονιάς που έρχεται. Μια παράδοξη προσμονή τη βλέπεις και στα δελτία ειδήσεων: «Πείτε μας, κ. Αρνιακέ, θα δούμε χιόνι και στο κέντρο της Αθήνας;». «Χριστίνα, πόσο κάτω από το μηδέν θα πέσει ο υδράργυρος;». Θένε δε θένε, και οι γουέδερμεν μπαίνουν στο παιχνίδι. Αλλά από τότε που ο καιρός έγινε ριάλιτι πλανητικών διαστάσεων –και ιδεολογική διαχωριστική γραμμή των μετεωρολόγων–, έσπασαν κι αυτοί σε ομάδες και σχολές πρόβλεψης. Κι άργησαν κιόλας, αν πάρουμε υπόψη ότι παράγωγα καιρού από τη δεκαετία του ’90 παίζουν σε όλα τα καθωσπρέπει χρηματιστήρια κόσμου. 

Κι εντάξει, πες ότι στα τερατώδη που συμβαίνουν στις αμερικανικές ακτές του Ατλαντικού, με τους τυφώνες και κυκλώνες με τα γυναικεία ονόματα (μετεωρολογικός μισογυνισμός;) που αφήνουν πίσω τους συντρίμμια και νεκρούς, έχει ένα νόημα το παιχνίδι με τα μετεωρολογικά παράγωγα. Εδώ, τι ζόρι τραβάνε για το πόσο χιόνι θα φέρει η «Μπάρμπαρα»; Ας φέρει. Τι να κάνουν και τα ποτάμια, αν δεν ασπρίσουν λίγο τα βουνά; Να στερέψουν; Και τόσο ήλιο που μαζέψαμε οκτώ μήνες τώρα, τι να τον κάνουμε; Δεν αποθηκεύεται η ηλιοφάνεια, να τη βγάλεις σε ώρα ανάγκης.

Ας μαλώνουν οι γουέδερμεν για τα βαρομετρικά τους και πόσο χαμηλά ή ψηλά, ανατολικά ή δυτικά θα περάσουν. Ο καιρός θα κάνει τα δικά του. Ερήμην μας. Οσο κι αν η ανθρωπόκαινος εποχή είναι πράγματι το οδυνηρό αποτύπωμα του είδους μας κι έχει επηρεάσει την «παραγωγή» του κλίματος, το πώς ακριβώς αντιδρούν τα στοιχεία και τα στοιχειά της φύσης παραμένει στον χώρο του απρόβλεπτου. Οχι, δεν είμαι αρνητής της κλιματικής κρίσης, αλλά οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχει μια μεταφυσική ματαιοδοξία στην πεποίθηση πως μπορούμε να ρυθμίσουμε τη θερμοκρασία της γης ή να δαμάσουμε τα «ακραία» φαινόμενα. Οφείλουμε να κάνουμε ό,τι περνά από το χέρι μας μειώνοντας τις εκπομπές άνθρακα, αλλά ας κρατάμε μικρό καλάθι ως προς την αποτελεσματικότητα των επιλογών της παγκόσμιας ηγεσίας. Και κανένα καλάθι ως προς την ειλικρίνεια των (φαιο)πράσινων προθέσεών της. 

Η αλήθεια είναι ότι από την εποχή των οιωνοσκόπων της προϊστορίας, που «διαβάζανε» το πέταγμα των πουλιών ή τα σπλάχνα των σφαγμένων ζώων, ο καιρός πουλάει. Ο κανόνας των χρηματιστηρίων «αγόραζε στη φήμη, πούλα στην είδηση» είναι παλιό κολπάκι, από την εποχή των μάντεων, που χρησιμοποιούσαν τα μαντεία ως αποθετήρια προσφορών –σε τρόφιμα, ζώα, τιμαλφή– των εύπιστων υπηκόων. Στη συνέχεια, όταν μια καταστροφική για τη σοδειά πρόβλεψη επιβεβαιωνόταν, οι ιερείς τους τα μοσχοπουλούσαν με όρους αισχροκέρδειας. Γερή μπίζνα, που σε μεγάλο βαθμό μεταλαμπαδεύτηκε ώς τις μέρες μας, εμπλουτισμένη με μαθηματικά, αλγόριθμους, στατιστικές, προθεσμιακά συμβόλαια, παράγωγα που κάνουν τζόγο με τον καιρό. 

Είναι κατακαλόκαιρο, σκάει ο τζίτζικας, αλλά ποντάρω μερικά εκατομμύρια στην πρόβλεψη ενός σκληρού χειμώνα, που θα ανεβάσει στα ύψη τις τιμές αερίου και πετρελαίου, θα καταστρέψει μεγάλες σοδειές χειμωνιάτικου σταριού και θα προκαλέσει κι άλλα κακά. Αλλά, ταυτόχρονα, αγοράζω και μερικά συμβόλαια πετρελαίου ή δημητριακών, που είναι κάτι σαν τις αποθήκες των ιερατείων. Βρέξει, χιονίσει, το παιχνίδι είναι win win. 

Κάπως έτσι έγινε και με το ενεργειακό. Οι οιωνοσκόποι της αγοράς και της πολιτικής πόνταραν σε έναν βαρύ χειμώνα και σε μια σκληρή ύφεση. Τελικώς, ο χειμώνας αποδείχθηκε ήπιος, η ύφεση απεφεύχθη, η επιχειρηματική κερδοφορία πάει καλύτερα από ποτέ. Οι αποθήκες του ιερατείου είναι φίσκα από προσφορές που εισφέραμε εμείς οι κοινοί θνητοί, οι δικές μας μένουν άδειες. 

Το παιχνίδι για μας είναι lose lose κι ο καιρός πάντα κωλόκαιρος.


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Οταν βρέχει

δεν παίρνω ομπρέλα.

Το θεωρώ δειλία να προφυλάσσομαι

από το ξεκάθαρο.

Οταν δε βρέχει

όσο κι αν ευτυχεί ο ουρανός

όσο κι αν το πιστεύω

ανοίγω την ομπρέλα μου

δεν είναι ξεκάθαρη

καιρική συνθήκη η ευτυχία. 

Κική Δημουλά, Δημόσιος καιρός (2014)


Saturday, January 28, 2023

Μένουμε Ευρώπη. Αλλά η Ευρώπη πού μένει;

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 28-29/1/2023


Ο Βενιζέλος έκανε ρούμπο. Μού ήταν πάντα πολιτικά και ιδεολογικά αντιπαθής -προσωπικά δεν τον ξέρω τον άνθρωπο-, ο ναρκισσισμός και ο ρητορικός αυτοθαυμασμός που απέπνεε μού ήταν ενοχλητικός και φυσικά το μνημονιακό έπος που έγραψε μετά το 2010 τον συγκαταλέγει στους συντελεστές μιας κοινωνικής και οικονομικής καταστροφής. Αλλά έτσι κι αλλιώς, μετά το 2015 ουδείς αναμάρτητος κι αμέτοχος του εγκλήματος από το πολιτικό σύστημα, με τις γνωστές τιμητικές ή απλώς γραφικές εξαιρέσεις. 

Την ευστροφία, την ευγλωττία, την ευστοχία και την ακριβολογία του «Μπένι», όμως, ουδείς μπορεί να την αμφισβητήσει. Ετσι, ο τρόπος που απάντησε στους γραφικούς «μενουμευρωπιστές» -και υποτιθέμενους ομοϊδεάτες του, όπως ο ίδιος είπε- για τη συμμετοχή του στην εκδήλωση για τις παρακολουθήσεις, αποτυπώνει με ακρίβεια την πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί μετά την πύρινη κυβερνητική θητεία ΣΥΡΙΖΑ: με εξαίρεση το ΚΚΕ (κι αυτή η εξαίρεση περισσότερο ρητορική, παρά κυριολεκτική), όλο το κοινοβουλευτικό πολιτικό φάσμα έχει μετατοπιστεί στην πλευρά των «μενουμευρωπιστών» (για να μην πω και «μενουμευρωατλαντιστών»). Εστω κι αν κάθε δύναμη έχει μια διαφορετική Ευρώπη στο μυαλό της.

Αίφνης, αν μείνουμε στην πολιτική συγκυρία της προεκλογικής πόλωσης και της πρωτοφανούς για το πλαίσιο της μεταπολιτευτικής αστικής δημοκρατίας θεσμικής εκτροπής, η μεν Ν.Δ. του Μητσοτάκη βλέπει μια Ευρώπη που από την ώσμωσή της με τον ταύρο-Δία μεταμορφώθηκε σε αγελάδα για άρμεγμα από τα δισεκατομμύρια του Ταμείου Ανάκαμψης και του κοινού ευρωπαϊκού προϋπολογισμού. Ο δε ΣΥΡΙΖΑ και άλλες δυνάμεις του κεντροαριστερού φάσματος βλέπουν στο γλυκό τέρας, τις Βρυξέλλες, την οντότητα που μπορεί να υπερασπίσει τα θεμελιώδη δικαιώματα, τη δημοκρατία και τους στοιχειώδεις κανόνες του κράτους δικαίου. Να τα υπερασπίσει ακόμη και από τον μητσοτακικό ολετήρα. 

Σε γενικές γραμμές, το υπονοούμενο πίσω από το προβοκατόρικο ερωτηματικό στον τίτλο της εκδήλωσης «Μένουμε Ευρώπη;» είναι πως η Ε.Ε. είναι πια μια οντότητα που μπορεί να εγγυηθεί τα βασικά: δημοκρατία, ατομικά και συλλογικά δικαιώματα, δικαιοσύνη, κρατική κυριαρχία, διεθνές δίκαιο, ειρήνη. Αυτά, τα περισσότερα από τα οποία τα καταστρατήγησε με τον πιο βάναυσο τρόπο στη διάρκεια των τριών μνημονίων και της τροϊκανής δικτατορίας στην Ελλάδα, που ουσιαστικά κατάργησε ακόμη και τη νομοθετική εξουσία του κοινοβουλίου. 

 Αλλά όχι. Επειδή πέρασαν πια τα μνημόνια (από πάνω μας), επειδή η Ε.Ε. ανακάλυψε στην πανδημία την ξεριζωμένη από το νεοφιλελεύθερο DNA της κρατική παρέμβαση, τον συλλογικό δανεισμό και το πόσο βλακώδες είναι το Σύμφωνο Σταθερότητας, δεν μεταλλάχθηκε ξαφνικά σε συμπονετική, φιλάνθρωπη κυρία. 

Επομένως, αν έχει απαντηθεί για την πλειονότητα του πολιτικού συστήματος, της οικονομικής ελίτ αλλά και της κοινωνίας –με αποχρώσεις και αστερίσκους- το ερώτημα «Μένουμε Ευρώπη;» μένει να απαντήσουμε στο επόμενο ερώτημα: «Και η Ευρώπη, πού μένει;».

Διότι προφανώς δεν μένει πια στο Δικταίο Αντρο να απολαμβάνει τον έρωτά της με τον Δία, ούτε στην Κρήτη αφοσιωμένη στον μετέπειτα γάμο της με τον Αστερίωνα και στα παιδιά της. Η Ευρώπη για δεκαετίες έμενε κυρίως στο Παρίσι, γοητευμένη από τα φεντεραλιστικά οράματα των Γάλλων εμπνευστών της ενοποίησής της, αλλά πάντα κάτω από τη βαριά σκιά των Αμερικανών νονών της. Υστερα, μετακόμισε ή απλώς απήχθη στη Γερμανία και κυρίως στο Βερολίνο μετά την πτώση του τείχους, που επέβαλε το σκληρό μείγμα δημοσιονομικής πειθαρχίας και νεοφιλελεύθερης απελευθέρωσης της ενιαίας αγοράς (ορντολιμπεραλισμός), προκαλώντας αβυσσαλέα χάσματα ανισότητας ανάμεσα στις χώρες-μέλη. Επειτα, άρχισε να μοιράζει τον χρόνο της μεταξύ Βρυξελλών, όπου αναπτύχθηκε η τεράστια γαλλογερμανικής κοπής νομενκλατούρα και η «δημοκρατία των λόμπι», και Φρανκφούρτης όπου εγκαθιδρύθηκε η ανεξέλεγκτη δικτατορία του ευρώ και της νομισματικής ένωσης. Για τις αρκετές δεκαετίες της γερμανικής αιχμαλωσίας της, η ερωτευμένη με τον γερμανικό ταύρο Ευρώπη απολάμβανε τις κλεφτές αποδράσεις τους προς Μόσχα, της οποίας το φτηνό αέριο και πετρέλαιο έχτισαν το γερμανικό «θαύμα», μαζί βέβαια με τα εκατομμύρια κινεζικά εργατικά χέρια που συναρμολογούν τα γερμανικά αυτοκίνητα και συσκευές. Επειτα, η επιρρεπής σε νέους έρωτες ή βίαιες απαγωγές Ευρώπη, άρχισε να ανακαλύπτει ξανά τη γοητεία του υπερατλαντικού νονού της. Κι αν η μισή της καρδιά βρισκόταν στο Βερολίνο ή στο Παρίσι, η άλλη μισή στη Νέα Υόρκη βρισκόταν. Αλλά το κακό είναι ότι μαζί με την καρδιά της μετακόμιζαν εκεί μαζικά επιχειρήσεις της, κυνηγώντας αμερικανικούς φορολογικούς παραδείσους, κι αυτό θα γίνει ακόμη χειρότερο με τον ανοικτό πια επενδυτικό «πόλεμο» που έχει κηρύξει ο Μπάιντεν, επιδιώκοντας να αποψιλώσει βιομηχανικά και επιχειρηματικά την Ευρώπη. Κι αν αυτός ο «πόλεμος» είναι προς το παρόν μεταφορικός, η Ευρώπη τα έχει δώσει όλα και στον κυριολεκτικό πόλεμο που γίνεται στην καρδιά της, απολαμβάνοντας με μαζοχιστικό πάθος την ύστατη μιλιταριστική της μετάλλαξη. Τον τελευταίο χρόνο η Ευρώπη μένει σχεδόν αποκλειστικά στην Ουκρανία, όταν δεν λείπει ταξίδι στην Ουάσινγκτον ή δεν περνάει από τη Φρανκφούρτη για να παστρέψει λίγο το Δικταίο Αντρο της νομισματικής δικτατορίας της, τώρα που έχουν πέσει φούριες με τα επιτόκια και την εξόντωση του πληθωρισμού. 

Είναι μια μεγάλη αντίφαση, εδώ που τα λέμε. Τώρα που εμείς, οι ιθαγενείς της υποτιθέμενης κοιτίδας της, αποφασίσαμε περίπου αμετακλήτως ότι «μένουμε Ευρώπη», η ίδια η Ευρώπη δεν μένει πια εδώ. Διακτινίζεται όπου Γης μεταξύ ανατολής και δύσης, βορρά και νότου, σε ένα αυτοκαταστροφικό σκόρπισμα και σε έναν κατακερματισμό της ταυτότητάς της. Εβδομήντα χρόνια από τη σύλληψή της η Ευρώπη άγεται και απάγεται από ταύρους που δεν έχουν καν τις τρυφερές ερωτικές προθέσεις του Δία. Της ορμούν ως ταύροι εν υαλοπωλείω. Θα την κάνουν κομμάτια και θρύψαλα. 


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ

...Οσο για την ευρωζώνη, η ανεξαρτησία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ουδόλως την εμπόδισε να συμμετάσχει στην Τρόικα, στην περίπτωση της Ελλάδας, ή να στείλει το 2011 μία επιστολή, με την υπογραφή του τότε διοικητή Ζαν-Κλοντ Τρισέ και με την υποστήριξη του Μάριο Ντράγκι (ως διοικητή της Τράπεζας της Ιταλίας), στον Ιταλό πρωθυπουργό Σίλβιο Μπερλουσκόνι. Η επιστολή αυτή συμπεριελάμβανε ένα κατάλογο «απαραίτητων» μέτρων που θα έπρεπε να λάβει η κυβέρνηση της χώρας- από την ιδιωτικοποίηση δημοσίων υπηρεσιών και τη μείωση μισθών των δημοσίων υπαλλήλων μέχρι τη συνταγματική αναθεώρηση του φορολογικού συστήματος και την κατάργηση περιφερειακών διοικητικών διαιρέσεων. 


Eric Monnet, «Κεντρικές τράπεζες, κράτος πρόνοιας και Δημοκρατία: Για τον εκδημοκρατισμό των Κεντρικών Τραπεζών και της νομισματικής πολιτικής»


Saturday, January 21, 2023

Η καλοσύνη των πάνω

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 21-22/1/2023

Diego Rivera,  Man in the Time Machine, 1934, 

Υπάρχει κάτι διφορούμενο στην εντυπωσιακή έκκληση των 205 «πατριωτών εκατομμυριούχων» (γιατί “πατριωτών”, άραγε;) προς την ελίτ του κόσμου που μαζεύτηκε φέτος στο σχεδόν αχιόνιστο Νταβός: «Φορολογήστε μας τώρα!». Παρότι η έκκλησή τους πήρε μεγάλη δημοσιότητα, προβεβλημένη ακόμη και από παγκόσμια ΜΜΕ ταγμένα στην υπεράσπιση της απληστίας, στη θρησκευτική λατρεία του ακραίου πλούτου και στην επιμελή αγιογράφηση των υπερπλουσίων του κόσμου, δεν προκάλεσε την παραμικρή πολιτική αντίδραση από τους εκπροσώπους της παγκόσμιας διακυβέρνησης. Αντιμετωπίστηκε ως  ακόμη μια γραφική πινελιά στην τοιχογραφία του ζοφερού κόσμου που ανέχεται και «χωνεύει» τους πάντες: τις αποκαλυπτικές έρευνες της Oxfam για τη χαοτική διεύρυνση της ανισότητας στην κατανομή του παγκόσμιου πλούτου, τον θυμωμένο περιβαλλοντικό ακτιβισμό της Γκρέτα Τούνμπεργκ, τις καταγγελίες των εκπροσώπων των φτωχότερων χωρών του πλανήτη που απειλούνται από υποσιτισμό ή περιβαλλοντικό αφανισμό. 

Τι το διφορούμενο υπάρχει σε αυτή την έκκληση (αυτο)θυσίας των «πατριωτών εκατομμυριούχων»; Η ίδια η προέλευσή της, το γεγονός ότι η «λύση» στο πρόβλημα που προκαλεί ο ακραίος πλούτος -η ακραία ανισότητα, ο κατακερματισμός του κόσμου και η έκθεσή του σε υψηλά ρίσκα σύγκρουσης και αυτοκαταστροφής- εκπορεύεται και υποβάλλεται από τους βασικούς συντελεστές του προβλήματος. Η συνήθης και ταξικά φυσιολογική αντίδραση των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων, πολυεθνικών ή εθνικών, κάθε φορά που γίνεται η παραμικρή νύξη για αύξηση στη φορολόγηση των κερδών και των μερισμάτων τους είναι γνωστή: «Μα, αυτό είναι δήμευση ιδιοκτησίας!» Αυτό ακριβώς δεν λένε οι δικοί μας ενεργειακοί όμιλοι για την υπεσχημένη (αλλά ακόμη άφαντη) φορολόγηση των υπερκερδών τους; «Αυτό είναι δήμευση! Είναι ανηθικότητα!» Συνήθως, ακολουθούν και μερικές δικαστικές προσφυγές σε εθνικά ή διεθνή δικαστήρια, που εξίσου συνήθως τους δικαιώνουν, γιατί η ιδιοκτησία είναι το ιερό θεμέλιο του κόσμου. 

Αλλά, επειδή η απληστία των υπερπλουσίων συχνά επεκτείνεται και στον ηθικό πλούτο της ανθρωπότητας, διατηρούν πάντα το δικαίωμα να είναι αυτοί οι ηθικότεροι, οι πιο καλοσυνάτοι, οι πιο συμπονετικοί του βυθισμένου στον φθόνο και την κακία κόσμου μας. Η φιλανθρωπία είναι ο αφρός αυτής της ηθικής διάστασης του πλούτου, εκφρασμένη τις τελευταίες δεκαετίες και ως Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ή ως δέσμευση στους στόχους βιωσιμότητας του ΟΗΕ. 

«Αν είχα όλα αυτά τα χρήματα, θα ήμουν κι εγώ καλή. Κι ακόμη καλύτερη. Το χρήμα είναι σαν το ηλεκτρικό σίδερο. Ισιώνει όλες τις τσαλακωματιές», λέει η Κιμ Τσουνγκ-σουκ, μία από τις ηρωίδες των «Παρασίτων» του Μπο Τζουν Χο, καθώς απολαμβάνει μερικές στιγμές χλιδής στο πλουσιόσπιτο όπου έχει εισβάλει με την άπορη οικογένειά της. 

Δεν είναι και τόσο καινούργια αυτή η δηκτική διαπίστωση. Η Annie Ernaux, στο βιβλίο της «Ο τόπος», παραθέτει το χαρακτηριστικό περί πλούτου αξίωμα με το οποίο γαλουχούνταν μέσω του αναγνωστικού τους τα Γαλλάκια των αρχών του 20ού αιώνα, πριν οδηγηθούν ως κρέας για τα κανόνια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου: «Το πιο καλό πράγμα στον πλούτο είναι ότι ανακουφίζει τη φτώχεια των άλλων». Η φιλανθρωπία προβάλλεται ως μια εγγενής αρετή του πλούτου και των πλουσίων, ενώ οι φτωχοί είναι επικίνδυνα εκτεθειμένοι στον φθόνο και στην κακία. Η καλοσύνη είναι κάποιου είδους ηθικό αντίσωμα της απληστίας. 

Και πού είναι το πρόβλημα, θα αναρωτηθεί κανείς, στο παρατηρούμενο ηθικό άλμα των κυνηγών του πλούτου από την απλή επίδειξή του -που όπως παρατηρούσε ο οξυδερκής Ανταμ Σμιθ ήταν η κυριότερη απόλαυση που αντλούσαν απ' αυτόν- στην εθελοντική αναδιανομή του υπέρ των αναξιοπαθούντων και των φτωχότερων; Κανένα πρόβλημα, είναι η απάντηση, δεν θα υπήρχε αν οι εκκλήσεις φορολογικής αυτοθυσίας των υπερπλουσίων προς τις πολιτικές ηγεσίες συνοδεύονταν από «γενναιόδωρες» πράξεις εκχώρησης των τεράστιων περιουσιών τους, παραίτησης από τα ιλιγγιώδη επιχειρηματικά κέρδη τους, δέσμευσης ότι δεν θα απολύσουν κανέναν από τους χιλιάδες εργαζομένους τους και, αντιθέτως, ότι θα προχωρήσουν σε μεγάλες αυξήσεις στους μισθούς τους, πάνω από τον πληθωρισμό. 

Ενδεχομένως το κίνητρο των 205 «πατριωτών εκατομμυριούχων» να είναι μια ειλικρινής ανησυχία για τις παρενέργειες του «ακραίου πλούτου». Για το πού μπορεί να καταλήξει «η ιστορία των τελευταίων πέντε δεκαετιών, που είναι μια ιστορία πλούτου που δεν ρέει πουθενά αλλού παρά μόνο προς τα πάνω», όπως λένε στο «μανιφέστο» τους. Είναι, βέβαια, μια λάθος ανάγνωση της Ιστορίας. Δεν είναι υπόθεση πέντε δεκαετιών, αλλά δύο αιώνων. Και δεν μια απόκλιση από κάποια ιστορική κανονικότητα, είναι η μόνη κανονικότητα ενός οικονομικού συστήματος που βασίζει την αναπαραγωγή του στο κέρδος, δηλαδή στη βίαιη απόσπαση πλούτου από τους κάτω προς τους πάνω, από τους πολλούς στους όλο και πιο ελάχιστους, από τους παραγωγούς του πλούτου στους άπληστους απαλλοτριωτές του. Αυτή είναι η «βασική αιτία του διχασμού» του κατακερματισμένου κόσμου που αδυνατούν να δουν και να κατονομάσουν οι κατά τα λοιπά καλών προθέσεων πρόθυμοι δισεκατομμυριούχοι. 

Ο Γκουτέρες, ο γ.γ. του ΟΗΕ, ήταν πολύ πιο ριζοσπαστικός στο Νταβός όταν διακήρυξε ότι το επιχειρηματικό μοντέλο των πετρελαϊκών εταιρειών είναι ασύμβατο με την επιβίωση της ανθρωπότητας. Οχι μόνο των πετρελαϊκών, θα πρόσθετα. Ολο το κυρίαρχο παραγωγικό μοντέλο, φαιό ή πράσινο, είναι στην πραγματικότητα συμβόλαιο θανάτου για το είδος μας. 

Αλλά στην καλοσύνη της απληστίας και στην ηθική ανησυχία των απλήστων υπάρχει κάτι πιο σκοτεινό πίσω από τη λαμπερή τους έκκληση. Μια ιστορική αναίδεια, μια ταξική υπεροψία απέναντι στους φτωχοδιάβολους του κόσμου, στους ριγμένους από την προκλητική ανισότητα στην κατανομή του πλούτου. Μια αμφισβήτηση της ικανότητας και της βούλησής τους να ανατρέψουν αυτή τη ζοφερή κανονικότητα. Ισως και μια βολική διαπίστωση ότι οι πάνω είναι ασφαλείς από τους βυθισμένους στην παθητικότητα και την πλάνη των κάτω. Οι κάτω δεν μπορούν να κάνουν τίποτα. Ο,τι είναι να αλλάξει, για λόγους ευστάθειας και αυτοπροστασίας του συστήματος, μπορεί να αλλάξει μόνο από την καλοσύνη των πάνω. Οποιαδήποτε βελτίωση στο «κόστος του ακραίου πλούτου» μπορεί να προκύψει μόνο από μια ρεαλιστική συναλλαγή των υπερπλουσίων με τις πολιτικές ηγεσίες και τις κυβερνήσεις. Πώς είναι η εθελοντική φορολογική συνεισφορά των Ελλήνων εφοπλιστών; Ε, κάπως έτσι. 

Βεβαίως, αυτή η εκ του ασφαλούς καλοσύνη των πάνω, ενίοτε διακόπτεται από βίαιες εκρήξεις κακίας των κάτω. Να το προσέξουν αυτό οι πάνω. Ποτέ δεν ξέρεις τι κρύβει η σιωπή των αμνών. 


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Οι γονείς μου έβλεπαν απληστία και φθόνο σε ό,τι άκουγαν, ακόμη και στα δικά μου λόγια. Οταν είπα, «ξέρω ένα κορίτσι που επισκέφτηκε τα κάστρα του Λίγηρα», ξέσπασαν οργισμένοι, «έχεις χρόνια μπροστά σου να πας, να 'σαι ευτυχισμένη με ό,τι έχεις». Μια συνεχής στέρηση χωρίς νόημα. 

Ομως, επιθυμούσαν ίσα για να επιθυμούν, γιατί κατά βάθος δεν ήξεραν τι ήταν το ωραίο ή τι θαύμαζαν οι άνθρωποι. Ο πατέρας μου ακολουθούσε πάντα τη συμβουλή του μπογιατζή, του μαραγκού για τα χρώματα και τα σχήματα, τίποτα το φανταχτερό, κάτι απλό. Δεν ήξερε ότι κάποιοι περιβάλλονταν από αντικείμενα διαλεγμένα ένα προς ένα…

Το μότο του, Μην απλώνεις τα πόδια σου πέρα από το πάπλωμά σου. 

Annie Ernaux, «Ο τόπος» 


Saturday, January 14, 2023

Η ανθεκτικότητα, μια αράχνη κι ο Κοκός

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 14-15/1/2023



Ο καλός Αϊ Μπαζ βρήκε αυτή την ωραία φωτογραφική σύνθεση που συνδέει τη στήλη απευθείας με Τατόι και με όλους τους βασιλικούς οίκους της γηραιάς ηπείρου, που τελικά είναι πολύ περισσότεροι απ' όσους νόμιζα. Αλλά στη φωτογραφία και στο ιστορικό συμπύκνωμά της θα επανέλθω, αφού περάσω πρώτα από μια άλλη εικόνα.

Στο αυτοκίνητό μου, που αν δεν βρέξει νερό πάνω του σπανίως θα πέσει, μια αραχνούλα έχει πλέξει έναν μικρό ιστό μεταξύ του καθρέφτη του οδηγού και της πόρτας. Τον βλέπω πολλές μέρες, αλλά δεν μου πάει καρδιά να τον καταστρέψω. Πολύ περισσότερο που παρατηρώ την αξιοσημείωτη αντοχή του. Μικρά σκουπιδάκια, φυλλαράκια, σκόνη έχουν μπλεχτεί πάνω του, αλλά, παρά τον αέρα, τον φυσικό ή αυτόν που παράγεται από την ταχύτητα του αυτοκινήτου, ο ιστός μένει στη θέση του. Τον βλέπω να κυρτώνεται, να τεντώνεται, να ταλαντεύεται, αλλά, μόλις το αυτοκίνητο σταματήσει, επανέρχεται στη θέση του. Αυτό λέγεται ανθεκτικότητα. Φυσικά, αν βάλω το χέρι ή περάσω ένα χαρτί από πάνω του, ο ιστός θα διαλυθεί. Αλλά στην πίεση που του ασκούν τα λίγα Μποφόρ φυσικού ή τεχνητού ανέμου αντέχει.

Η ανθεκτικότητα είναι όρος της φυσικής, με την οποία ουδέποτε τα πήγα καλά, οπότε ας μην εκτεθώ περισσότερο. Σε αδρές γραμμές, η ανθεκτικότητα μετρά την ικανότητα ενός αντικειμένου να επιστρέψει στην αρχική του κατάσταση μετά από σοκ ή συνεχή πίεση. Ο ιστός της αραχνούλας μου π.χ., από εκεί που είναι μόλις πέντε, δέκα εκατοστά, όταν τρέχει το αυτοκίνητο μπορεί να επιμηκύνει τη μεγαλύτερη ίνα του μέχρι και τα είκοσι εκατοστά, αλλά μετά επανέρχεται στη αρχική διάσταση, ίσως με κάποιες μικρές απώλειες.
Η ανθεκτικότητα έχει προ πολλού πάψει να αφορά αποκλειστικά τους φυσικούς και τους μηχανικούς και έχει γίνει κυρίαρχη κατηγορία όχι μόνο της ψυχολογίας αλλά και της οικονομίας και της κοινωνικής μηχανικής. Εχει γίνει κριτήριο αποτελεσματικότητας κάθε πολιτικής και κάθε κρατικού ή διακρατικού μέτρου. Εχει γίνει όρος της αειφορίας και της βιωσιμότητας, έχει παρεισφρήσει ακόμη και στην αγορά χρέους, όπου τα «εξωτικά» πράσινα ή κοινωνικά ομόλογα που εκδίδουν κράτη, η Ε.Ε. ή μεγάλες επιχειρήσεις περνούν από φίλτρα κοινωνικής και οικονομικής ανθεκτικότητας.

Και, φυσικά, η ανθεκτικότητα ποζάρει εδώ και τρία χρόνια στο χρηματοδοτικό εργαλείο που υποτίθεται θα επιτρέψει στην Ε.Ε. να σταθεί ξανά στα πόδια της: Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας Next Generation EU, Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, RRF, όπου η κρίσιμη λέξη αντιστοιχεί στο δεύτερο R, Resilience, προφερόμενο «ρεζίλιενς», και αρκούμαι σ’ αυτό μη γίνουμε περισσότερο ρεζίλι. Η ανθεκτικότητα έχει γίνει το κυρίαρχο μότο της ευρωπαϊκής νομενκλατούρας.

Και τι ακριβώς είναι η ανθεκτικότητα της πολιτικής, κυβερνητικής και τεχνοκρατικής ελίτ που διαβουκολεί την ήπειρο και το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη μας; Δεν είναι ακριβώς μια διακήρυξη, δηλαδή μια υπόσχεση ότι με το χρήμα που μοιράζεται, π.χ. μέσω του Ταμείου Ανθεκτικότητας, οι οικονομίες, οι κοινωνίες, οι κοινωνικές ομάδες θα γίνουν ανθεκτικότερες/ελαστικότερες στις έξωθεν πιέσεις. Οχι, γιατί το χρήμα καταλήγει έτσι κι αλλιώς στα ήδη κατά τεκμήριο ανθεκτικότερα πάνω επίπεδα της κοινωνικής πυραμίδας.

Η ανθεκτικότητα της κυρίαρχης ρητορικής είναι περισσότερο μια απαίτηση και ταυτόχρονα μια διαπίστωση ότι τα κάτω επίπεδα της πυραμίδας, οι φτωχοί, οι φτωχότεροι των φτωχών, οι μεσαίοι, οι μικρομεσαίοι που περιδινούνται σε αλλεπάλληλα οικονομικά ή τεχνολογικά σοκ, οφείλουν να επιδείξουν αντοχή στις κρίσεις, για τις οποίες είναι πια δεδομένο ότι η παγκόσμια ηγεσία δεν έχει καμιά ικανότητα, αλλά ούτε πρόθεση να αποτρέψει την ένταση και την όλο και πυκνότερη συχνότητά τους. Οι κοινωνίες υποχρεούνται να δοκιμάζουν την ανθεκτικότητά τους σε όλο και μεγαλύτερες εντάσεις, οι κρίσεις θα είναι η μόνη κανονικότητά τους. Οπότε, για να μη διαλυθεί το μαγαζί, δηλαδή το οικονομικό μοντέλο που διέρρηξε διά παντός τις σχέσεις του με την ευημερία, εκπαιδεύονται σε άμεση επάνοδο στην προτέρα κατάσταση, όση πίεση κι αν υποστούν, όσο πιο κάτω κι αν πέσουν. Επειτα από έναν ευρωπαϊκό πόλεμο, μια ενεργειακή κρίση διαρκείας, μια χρηματοπιστωτική κατάρρευση ή μια κρατική χρεοκοπία. Το νόημα είναι χοντρικά: «Αφού αντέχουν περισσότερο πόνο, γιατί να τους τον στερήσουμε;»,

Εδώ περίπου είναι που, κατά τον νοσηρό συνειρμό μου, η ανθεκτικότητα του ιστού που ύφανε η ανυποψίαστη αραχνούλα συναντά τη φωτογραφία του Αϊ Μπαζ, το θρυλικό «ψωμί, ελιά και Κώτσο βασιλιά», που έθρεψε πολλές γενιές πεινασμένων και παραπλανημένων ιθαγενών. Από τη δεκαετία του 1920, της μικρασιατικής καταστροφής (με άλλον Κωνσταντίνο τότε), μέχρι τη δεκαετία του ’60, της ένδειας, της μαζικής εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης, των διωγμών και των παλατιανών πραξικοπημάτων. Ο αναχρονισμός της βασιλείας με την γκλαμουριά του αιμομικτικού δικτύου γαλαζοαίματων όλης της Ευρώπης ήταν ευθέως ανάλογος της εξαθλίωσης στην οποία υποβαλλόταν ιδιαίτερα η φτωχολογιά της υπαίθρου, όπου το ψωμί και η ελιά ήταν μια κυριολεξία επιβίωσης για πολλούς που συνάμα ήταν θερμοί βασιλόφρονες. Αυτό το μίγμα κοινωνικής εξαθλίωσης και πολιτικής ηλιθιοποίησης ήταν για το καθεστώς ένα χρήσιμο μοντέλο ανθεκτικότητας.

Και να και η ειρωνεία της Ιστορίας φέρνει το πρώην «βασιλικό κτήμα» στο Τατόι να εντάσσεται στα έργα που θα χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, εξ ου και η Μενδώνη έπεσε με φούρια στο ξεχορτάριασμα και στον εξωραϊσμό, διότι η καμένη γη που θα δεχθεί στο χώμα της τον τελευταίο Κώτσο ή Κοκό της δυναστείας Γκλίξμπουργκ πώς θα πατηθεί φαιή και ασουλούπωτη από ευαίσθητα πόδια εστεμμένων, ευγενών και πριγκίπων;

Υ.Γ. Στο μεταξύ, την καντέμιασα την αραχνούλα και τον ανθεκτικό ιστό της. Κάτι έγινε και τον βρήκα να κρέμεται σαν ρετάλι από τον καθρέφτη του αυτοκινήτου. Εφτασε στο τέλος της αντοχής του.


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ


«Θεέ μου, αν υπάρχεις, μη μου δώσεις όσα μπορώ ν’ αντέξω»

Ελαφρά πειραγμένη λαϊκή ρήση

Saturday, January 7, 2023

Μια δίκαιη βράβευση

 Η Εφημερίδα των Συντακτών, 7-8/1/2023

Ο βραβευμένος με Νόμπελ λέγεται νομπελίστας.
Ο κάτοχος βραβείου Banker λέγεται μπανκερίστας;

Ειλικρινά δεν καταλαβαίνω τη μεμψιμοιρία, τα ειρωνικά σχολιάκια και τις πλακίτσες με τη βράβευση του υπουργού Οικονομικών από το περιοδικό The Banker. Ηταν μια πέρα για πέρα δίκαιη βράβευση, τουλάχιστον με τα κριτήρια του περιοδικού του ομίλου Financial Times, που είναι αφιερωμένο και αφοσιωμένο στην καλή και εις βάθος πληροφόρηση της τοκογλυφικής «Διεθνούς». 

Θα τολμούσα μάλιστα να πω ότι το The Banker (= Ο Τραπεζίτης) έκανε μεγάλη υπέρβαση βραβεύοντας τον κ. Χρήστο Σταϊκούρα, αφού κατά κάποιο τρόπο αναγκάστηκε να προδώσει τη σεβαστή ομάδα των τραπεζιτών στους οποίους απευθύνεται. Υποθέτω ότι αν η κριτική επιτροπή –θα υπάρχει μια κριτική επιτροπή για το casting των υπουργών, έτσι δεν είναι;– γνώριζε την τιτάνια σύγκρουση του υπουργού με τους τραπεζίτες, τα μπινελίκια που αντάλλαξαν την αποφράδα ημέρα της 14ης Δεκεμβρίου 2022 για τα επιτόκια, το μπούλινγκ που υπέστη από τον υπουργό το ιερατείο του εγχωρίου χρηματοπιστωτικού καρτέλ, αν τα ήξερε όλα αυτά το The Banker, θα το ξανασκεφτόταν να βραβεύσει τον Σταϊκούρα υπουργό Οικονομικών του 2023. 

Τώρα το κακό έγινε. Τα μπινελίκια διεθνοποιήθηκαν και το μπινελίκωμα κινδυνεύει να αναδειχθεί ως βέλτιστη πρακτική για υπουργούς Οικονομικών ανά την υφήλιο. Οι τραπεζίτες θα τρέμουν την ώρα και τη στιγμή που θα συναντηθούν με φιλόδοξους υπουργούς Οικονομικών, τους οποίους ουκ εά καθεύδειν το του Σταϊκούρα τρόπαιον, διότι τα μπινελίκια ας πούμε ότι καταπίνονται (άλλωστε υπάρχουν και βρώσιμα μπινελίκια, μετά μπίρας ή τσίπουρου). Αλλά αν οι υπουργοί απαιτήσουν από τους τραπεζίτες να αυξήσουν τα επιτόκια καταθέσεων, να μειώσουν τα επιτόκια δανεισμού, να μειώσουν ή και να μηδενίσουν τις προμήθειες για κάθε σελφ σέρβις υπηρεσία που δεν προσφέρουν, να σταματήσουν τους πλειστηριασμούς ακινήτων, να κουρέψουν δραστικά τα χρέη των πιο ευάλωτων πελατών τους, να φρενάρουν τη συρρίκνωση του δικτύου καταστημάτων τους, να σταματήσουν τη μείωση και τις απολύσεις των τραπεζοϋπαλλήλων, αν γίνουν όλα τα αυτά τα ύστερα του κόσμου, τι θα γίνει; Θα τα κλείσουνε τα μαγαζιά; 

Κι έπειτα, αν αποδεχθούμε τον ρεαλισμό της λαϊκής θυμοσοφίας «Δώσε θάρρος στο χωριάτη να σ’ ανέβει στο κρεβάτι», ποιο μπορεί να είναι το επόμενο βήμα από τους σχεδόν αποθρασυμένους από τη βράβευση Σταϊκούρα υπουργούς Οικονομικών του κόσμου; Να αμφισβητήσουν την ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών; Να ανατρέψουν την τάξη του κόσμου μας εδώ και μισό αιώνα και να απαιτήσουν από τους κεντροτραπεζίτες να σταματήσουν τις αυξήσεις επιτοκίων; Να τους επιβάλουν να εγκαταλείψουν τον ιερό αγώνα τους κατά του πληθωρισμού; Να τους απαιτήσουν να ενθαρρύνουν και να χειροκροτήσουν ακόμη και τις αυξήσεις στους μισθούς; Να σταματήσουν να ακριβαίνουν το κόστος του χρήματος; Να πετάξουν ξανά χρήμα από το ελικόπτερο; Κι αν καταλήξει σε λάθος χέρια; Να γίνει όλος ο κόσμος Τουρκία, με πληθωρισμό 65%; 

Δίκαιη η βράβευση Σταϊκούρα, κι έχουμε κάθε λόγο να νιώθουμε εθνική υπερηφάνεια για την επιλογή του. Αλλά έχει τα ρίσκα της. Αν ο υπουργός Οικονομικών του 2023 (για την Ευρώπη, για να μην παρεξηγούμαστε, γιατί ανάλογα βραβεία πήραν υπουργοί Οικονομικών στις άλλες ηπείρους) αναδεικνύεται ένας τόσο σκληρός διώκτης των τραπεζών από το περιοδικό των τραπεζιτών, μπορούμε βάσιμα να προσδοκούμε ότι η διεθνής συνομοσπονδία των συνδικάτων θα βραβεύσει τον Χατζηδάκη για τον απεργοκτόνο νόμο και το συνδικαλιστικό μητρώο, η Greenpeace θα αναδείξει τον Σκρέκα κορυφαίο υπουργό «πράσινο» Ενέργειας για την ολική επαναφορά στους υδρογονάνθρακες, η Διεθνής Διαφάνεια θα ανακηρύξει τον Πιερρακάκη κορυφαίο στις απευθείας αναθέσεις, το λόμπι των φαρμακευτικών θα απονείμει στον Πλεύρη το βραβείο αυτοΐασης άνευ φαρμάκων, ο Economist θα επιβραβεύσει τον Αδωνι ως «χρυσό αόρατο χέρι της αγοράς» και το Forbes θα αναγκαστεί να αναθεωρήσει τις λίστες των υπερπλουσίων του κόσμου, ψάχνοντας εξονυχιστικά τα μέλη της κοινοβουλευτικής ομάδας της Ν.Δ. Εννοείται πως ο οίκος Sothby’s θα ανακηρύξει τον Κυριάκο κορυφαίο συλλέκτη της χρονιάς. 

ΥΓ. Στο σκεπτικό του The Banker για τη βράβευση Σταϊκούρα μεταξύ άλλων αναφέρεται «η ψηφιοποίηση της δημόσιας διοίκησης». Οπα! Ο Πιερρακάκης το ξέρει αυτό; Κι ακόμη «η απλούστευση του πλαισίου για την αδειοδότηση επενδύσεων και η τόνωση της έρευνας και της καινοτομίας». Στάκα! Τον Γεωργιάδη τον ρώτησαν γι’ αυτό; Ευτυχώς που τα παλικάρια δεν κατεβαίνουν στις ίδιες περιφέρειες, ειδάλλως θα χυνόταν αίμα. Γαλάζιο και αδελφικό.


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Η ψωροκώσταινα πατρίς και πάλιν κοκορεύεται,

άσβεστος κρύπτεται πυρά στης δόξης το καμίνι,

και Στάδια μαρμάρινα κι αγώνας ονειρεύεται

αν κι εκ της πείνας μάρμαρο προώρισται να μείνει.

Γεωργίου Σουρή, «Προς τον Αβέρωφ επιστολή του κακομοίρη του Φασουλή» («Ρωμηός», 8/4/1895)