Τίνος είναι η AI;

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 1-2/2/2025

Ο πόλεμος των κόσμων έχει προ πολλού αρχίσει. Kαι δεν έχει σχέση με το ζοφερό αφήγημα του Γουέλς, την επιχείρηση ριζικού αφανισμού του ανθρώπινου είδους από εξωγήινους εισβολείς που έβλεπαν το είδος μας απλώς ως τροφή. Ο πόλεμος των κόσμων εξελίσσεται εντελώς γήινα, δεν υπάρχει ίχνος εξωγήινης παρέμβασης σε όσα αιματηρά ή αυτοκαταστροφικά συντελούνται στον πλανήτη με συντελεστές κρατικές υπερδυνάμεις, διακρατικές συμμαχίες, κράτη-τρομοκράτες, οικονομικές οντότητες που έχουν συγκεντρώσει ασύλληπτη οικονομική, πολιτική, διανοητική ισχύ, ικανή να επηρεάζει ταυτόχρονα δισεκατομμύρια ανθρώπους, πέρα από σύνορα και αποστάσεις. Το καινούργιο πεδίο του πολέμου των κόσμων, ή τουλάχιστον καινούργιο για μας, τους κοινούς θνητούς που δεν παρακολουθούμε καταλεπτώς την αδιάκοπη εδώ και δέκα χρόνια ροή πληροφοριών και χρήματος σε αυτό, είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη. ΤΝ ή ΑΙ. Πάνε σχεδόν 25 χρόνια από τότε που ο ευφάνταστος Στίβεν Σπίλμπεργκ πήρε τον Πινόκιο του Κάρλο Κολόντι και τον μετέφερε σε μια δυστοπική, μελλοντική εποχή κλιματικής κατάρρευσης, με ήρωα έναν ρομποτικό κλώνο ενός παιδιού που εκτός από τεχνητή, αποκτά τόσο έντονη συναισθηματική νοημοσύνη, ώστε μόνη του επιθυμία είναι να νιώσει τη μητρική αγάπη. Εστω κι αν είναι για μία μόνη μέρα, την τελευταία της ζωής του. Το φιλοσοφικό ερώτημα του κινηματογραφικού παραμυθιού είναι σχεδόν κοινότοπο στην επιστημονική φαντασία: Ποιο είναι το όριο του πνευματικού εξοπλισμού που δικαιούνται η επιστήμη και η τεχνική να φορτώσουν σε μια μηχανή, ένα ρομπότ, έναν υπολογιστή ή μια απλή εφαρμογή, ώστε να μην απειληθεί η αυτονομία της ανθρώπινης ύπαρξης; Η Big Tech, που έχει τη βάση της στη Silicon Valley, μαζεύει αθρόα χρήμα από τη Wall Street και επενδύει στη μεγαλομανία του Τραμπ να καταστήσει τις ΗΠΑ παγκόσμια, μοναδική και αδιαμφισβήτητη αυτοκρατορία, δεν έχει μπει στον κόπο να ασχοληθεί με την υπαρξιακή αγωνία των ανθρώπων απέναντι στην απροσδιόριστη δύναμη της Τεχνητής Νοημοσύνης. Προς το παρόν την ενδιαφέρει να κρατήσει το παγκόσμιο μονοπώλιο στις βασικές και πιο εμπορικές εκδοχές, όπως έχει άλλωστε πετύχει με τις μηχανές περιήγησης στον παγκόσμιο ιστό, με τα λειτουργικά συστήματα των υπολογιστών ή τα σόσιαλ μίντια. Εξ ου η πανικόβλητη αντίδραση στην εμφάνιση της φθηνής κινεζικής ανταγωνίστριας Deep Seek, που μπορεί να σπάσει το αμερικανικό μονοπώλιο στην ΤΝ. Και, κυρίως, να σκάσει τη χρηματιστηριακή φούσκα που έχει χτιστεί γύρω από αυτό το μονοπώλιο. Στην πραγματικότητα η ψηφιακή GAFAM του αυτοκρατορικού MAGA δεν έχει κανέναν λόγο να απαντήσει στα ανθρώπινα υπαρξιακά διλήμματα για την ισχύ των μηχανών και το ενδεχόμενο να πάρουν το πάνω χέρι. Ισως μάλιστα έχουν κάθε λόγο να συντηρούν τους μεταφυσικούς φόβους και τις πιο ευφάνταστες θεωρίες συνωμοσίας για το ενδεχόμενο οι εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης να βγάλουν νοκ άουτ τη φυσική, την ανθρώπινη νοημοσύνη και να καταστήσουν άχρηστους εκατομμύρια ανθρώπους, δημιουργούς, τεχνίτες, επιστήμονες, εργάτες. Αυτοί οι φόβοι έχουν ήδη μπει σε κάθε σπίτι, σε κάθε χώρο δουλειάς, σε κάθε επαγγελματική ομάδα, σε κάθε τάξη που καλείται να βάλει στη ζωή της εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης. Προ ημερών έγινε μια ανάλογη συζήτηση στην «Εφ.Συν.»: «Δεν είμαστε κατά της ΤΝ που κλέβει τη δουλειά δημιουργών;» αναρωτήθηκε η Λ. «Ναι, αλλά δεν μπορούμε να δαιμονοποιούμε την ΤΝ συνολικά, υπάρχουν εφαρμογές της που συντελούν στην πρόοδο», αντέτεινε η Ε. «Μα θα χαθούν εκατομμύρια θέσεις εργασίας», είπε η Λ. «Ομως αυτό φέρνει κάθε τεχνολογικό άλμα, από την εποχή των μηχανικών αργαλειών», είπε ο Γ. «Δεν είμαι λουδίτισσα, αλλά πρέπει να υπερασπίζουμε τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας», απάντησε μαχητικά η Λ. «Αμφιβάλλω αν αυτά τα δικαιώματα αφορούν πραγματικά τους δημιουργούς και τους παραγωγούς, νομίζω πως απλώς έχουν γίνει μια βιομηχανία αποκλεισμού μας ακόμη και από τα κοινά τοις πάσι», είπε ο Γ. Κι αυτό το τελευταίο επιχείρημα παρέπεμπε κάπως στην αμήχανη αντίδραση του επικεφαλής της αμερικανικής OpenAI (Σαμ Αλτμαν) ότι θα κυνηγήσει τους Κινέζους ανταγωνιστές της Deep Seek για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας, γιατί τάχα έχουν χρησιμοποιήσει δικούς του κώδικες για την παραγωγή της φθηνής μηχανής τους Τεχνητής Νοημοσύνης. Ο παγκόσμιος πόλεμος της ΤΝ επεκτείνεται ήδη στο πεδίο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Κι εδώ μπαίνουμε μάλλον στο ζουμί της υπόθεσης. Αν μιλήσουμε για την ιδιοκτησία της ΤΝ, πνευματική ή υλική και απολύτως χειροπιαστή, θα τη δούμε γυμνή, απαλλαγμένη από κάθε πέπλο υπερφυσικής ισχύος και φετιχιστικής επιρροής. Ο συμπαθής εκ πρώτης όψεως Κινέζος ιδρυτής της Deep Seek, ο κ. Γουένφνεγκ Λιανγκ με τα τεράστια ματομπούκαλα, που στο μέλλον μπορεί να αποδειχθεί εξίσου καθίκι με τους Αμερικανούς ανταγωνιστές του, είπε με τον πιο απλό τρόπο ότι η επιτυχία της εταιρείας του στην Τεχνητή Νοημοσύνη βασίστηκε στα ταλέντα των ειδικών, τεχνικών και επιστημόνων που μάζεψε από τα καλύτερα κινεζικά πανεπιστήμια (δεν μας είπε βέβαια αν τους πληρώνει καλά). Και το ίδιο έχουν κάνει στην άλλη ακτή του Ειρηνικού οι Αμερικανοί ανταγωνιστές του, κυνηγοί κεφαλών απ’ όλο τον κόσμο, με ταλέντα και δεξιότητες στους αλγόριθμους και στο απεριόριστο σύμπαν των μαθηματικών κωδίκων, οι οποίοι εκπαιδεύονται για να πολλαπλασιάζονται, να αναβαθμίζονται και να μεταλλάσσονται διαρκώς. Με λίγα λόγια, η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι πριν απ’ όλα κοινή, κανονική ανθρώπινη νοημοσύνη. Η νοημοσύνη χιλιάδων, εκατομμυρίων, δισεκατομμυρίων ανθρώπων, όλων των ανθρώπινων πλασμάτων που έχουν περάσει απ’ αυτόν τον πλανήτη, όλη η γνώση και όλες οι πληροφορίες που έχουν καταγραφεί σε σπαράγματα της λίθινης εποχής, σε βιβλία της αναλογικής, σε κώδικες και αποθηκευμένα αρχεία της ψηφιακής εποχής. Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι η πιο πυκνή συνεκδοχή της συλλογικής ανθρώπινης νοημοσύνης κι επομένως, κατ’ αρχήν, ανεπίδεκτη ιδιοκτησίας. Ακόμη κι αν οφείλουμε στις συνθήκες της εμπορευματικής οικονομίας να αναγνωρίσουμε κάποιον βαθμό πνευματικής ιδιοκτησίας στους περίπλοκους κώδικες που περιλαμβάνει κάθε εφαρμογή AI, αυτή ανήκει πριν απ’ όλα στους συνδημιουργούς τους, στους τεχνικούς και επιστήμονες που τους κατασκεύασαν. Επομένως, είτε αντιμετωπίσουμε την ΑΙ ως μέσο παραγωγής –γιατί αυτό είναι για τις εκατομμύρια επιχειρήσεις στον κόσμο που θα την εντάξουν στην παραγωγική και εφοδιαστική αλυσίδα τους- είτε ως προϊόν, το ερώτημα είναι σε ποιον ανήκει. Ποιος θα έχει τον έλεγχό της. Αυτό άλλωστε ήταν το ερώτημα για κάθε τεχνολογική εξέλιξη και καινοτομία που άλλαζε τον τρόπο παραγωγής και εργασίας, απελευθερώνοντας τον άνθρωπο από βαριές και χρονοβόρες δουλειές, αλλά αφήνοντας ταυτόχρονα εκατομμύρια ανθρώπους χωρίς δουλειά και πόρους επιβίωσης. Για κάθε ανθρώπινο τεχνολογικό «θαύμα», από τον τροχό μέχρι την Τεχνητή Νοημοσύνη, τα ερωτήματα είναι τα ίδια: «Ποιος σε έφτιαξε; Σε ποιον ανήκεις; Ποιον ωφελείς;» Αυτά τα ερωτήματα -και κυρίως οι απαντήσεις τους- είναι η «φιλοσοφική λίθος» του πολιτισμού της ιδιοκτησίας. ΚΙΜΠΙ kibi2g@yahoo.gr, kibi-blog.blopspot.com ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ Ντέιβιντ: Πώς μπορεί η Μπλε Νεράιδα... να μετατρέψει... ένα ρομπότ... σε πραγματικό, ζωντανό αγόρι; Dr. Know: Ελα, ανθρώπινο παιδί, στα νερά και στην άγρια φύση... κρατώντας μια νεράιδα απ’ το χέρι, γιατί ο κόσμος είναι πλημμυρισμένος από δάκρυα, περισσότερο απ’ όσο μπορείς να καταλάβεις. Η αναζήτησή σου θα είναι επικίνδυνη, ωστόσο η ανταμοιβή υπερβαίνει το κόστος. Στο βιβλίο του «Πώς μπορεί ένα ρομπότ να γίνει άνθρωπος;» ο καθηγητής Allen Hobby γράφει για τη δύναμη που θα μεταμορφώσει έναν Mecha σε Orga. Ντέιβιντ: Θα μου πεις πώς θα τη βρω; Dr. Know: Η ανακάλυψή της είναι αρκετά πιθανή. Η Μπλε Νεράιδα μας υπάρχει σε ένα μέρος, σε ένα μοναδικό μέρος. Στο τέλος του κόσμου, όπου τα λιοντάρια κλαίνε. Εδώ είναι το μέρος όπου γεννιούνται τα όνειρα. Steven Spielberg, Brian Aldiss, Ian Watson, «Α.Ι.» (2001)