Σπαρίλες… (3/9/2011)

Αυτό είναι το κακό με τις διακοπές. Λίγες ή πολλές, χλιδάτες ή ταπεινές, σκαφάτες ή all inclusive, κοσμικές ή ασκητικές, στο τέλος σού αφήνουν κάτι σαν τραύμα, σαν ενοχλητική πληγή. Όλα εκείνα τα κύματα ευφορίας που σε κατέκλυζαν όσο ήσουν αλλού μεταλλάσσονται σε ρεύματα δυσφορίας μόλις βάλεις το κλειδί στην πόρτα του σπιτιού, μόλις πάρεις τους λογαριασμούς από το γραμματοκιβώτιο, μόλις πατήσεις το πόδι σου στη δουλειά. Πού πήγε τόση βιταμίνη αισιοδοξίας -ή Ε- που μάζευες κάτω από τον ήλιο; Γιατί σέρνεσαι απρόθυμος, με τα βήματα βαριά και τα χέρια κρεμασμένα, γιατί νιώθεις το κεφάλι σου ακατοίκητο, γιατί αδυνατείς να προσαρμοστείς στη ρουτίνα που μόλις πριν από δυο- τρεις εβδομάδες εγκατέλειψες, γιατί δυσκολεύεσαι να ανασυγκροτήσεις την αδρή εικόνα που είχες στο μυαλό σου για την πραγματικότητα και τα βασικά συστατικά της, γιατί τα δάχτυλα πατούν αμήχανα το πληκτρολόγιο και τα μάτια πιο πολύ χαζεύουν παρά βλέπουν την οθόνη του υπολογιστή;

Το φαινόμενο συμπυκνώνεται στη λέξη «σπαρίλα», για την οποία ενδεχομένως ένας ψυχολόγος θα έγραφε πολυσέλιδη πραγματεία περί «συνδρόμου κατάθλιψης μετά τις διακοπές», αλλά η λαϊκή θυμοσοφία την έκλεισε σε τρεις συλλαβές. «Σπαρίλα» σημαίνει νωθρότητα, βαρεμάρα, ενδεχομένως και τεμπελιά και υποθέτω ότι χαρακτηρίζει αρκετά εκατομμύρια νεοέλληνες αδειούχους του Αυγούστου. Η ετυμολογία της σχετίζεται με τον σπάρο, αλλά αγνοώ γιατί το συμπαθές ψάρι επικρίνεται για νωθρότητα – ίσως το γεγονός ότι είναι από τα ελάχιστα ψάρια που έχω πιάσει στις λιγοστές εμπειρίες μου ως ερασιτέχνη ψαρά αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Από την άλλη, όμως, με ξενίζει το γεγονός πως ο Τσιτσάνης, στα περίφημα «Καβουράκια» του, διέσωσε το γόητρο του σπάρου, εμφανίζοντάς τον ως πολύ δραστήριο εραστή και ακούραστο ξενύχτη στο πλάι της καβουρίνας. Δύσκολη συνύπαρξη, άρα οφείλουμε να αναγνωρίσουμε στον σπάρο μια αποκοτιά που κάθε άλλο παρά σπαρίλα αποδεικνύει.

Αλλά ο τραγουδιστικός άθλος του σπάρου διασώζει τον ίδιο κι όχι εμάς. Οι δικές μας σπαρίλες είναι η χειρότερη δυνατή εκκίνηση για ένα δύσκολο φθινόπωρο και έναν ακόμη δυσκολότερο χειμώνα. Ίσως δεν είναι υπολείμματα από τα άδεια μπαγκάζια των διακοπών, αλλά δυσβάστακτα φορτία του εγγύς μέλλοντος. Και ίσως, ακόμη χειρότερα, δεν είναι απλώς συμπτώματα του «καταθλιπτικού συνδρόμου μετά τις διακοπές», αλλά σημάδια ενός άλλου συνδρόμου, πολύ πιο απτού, ενός συνδρόμου εγκλωβισμού: ο σπάρος έχει ήδη δαγκώσει τ’ αγκίστρι, έχει ήδη πιαστεί στα δίχτυα. Προορισμός, η σχάρα ή το τηγάνι…

Θα μου πείτε, «μα συνέβη και πέρυσι, συμβαίνει κάθε χρόνο τέτοια εποχή». Προσπαθήστε, όμως, να δείτε τις διαφορές. Κάθε Σεπτέμβρη, όταν οι χώροι εργασίας ξαναγέμιζαν, επικρατούσε ένα είδος θορυβώδους επανεκκίνησης που γρήγορα απορροφούσε τη νωθρότητα και την απροθυμία των αδειούχων του Αυγούστου. Πάντα υπήρχε κάποιο πραγματικό ή συμβολικό πρόγραμμα «ανασυγκρότησης». Τα κανάλια διαφήμιζαν καταιγιστικά τις νέες χαζοχαρούμενες σειρές τους, τα ΜΜΕ «προπονούσαν» τις ηχηρές μεταγραφές τους, οι εφημερίδες ετοίμαζαν ανασχεδιασμούς, οι επιχειρήσεις σχεδίαζαν νέα προϊόντα, επέκταση ή αναδιάταξη των δικτύων πώλησης, προγράμματα διαφημιστικής προβολής, άλλες υποδέχονταν στις εντατικές συσκέψεις το νέο στέλεχος με τη μαγική συνταγή άμυνας στην κρίση και απάντησης στην ανταγωνισμό. Γενικώς, επικρατούσε παντού μια κινητικότητα -έστω και εικονική- που συντηρούσε μια προσδοκία βελτίωσης ή, στη χειρότερη περίπτωση, επιβίωσης.

Αυτό που κατά βάθος αυτή τη φορά καίει όλα τ’ αποθέματα της βιταμίνης της αισιοδοξίας που καταφέραμε να συλλέξουμε στις διακοπές είναι η διάχυτη βεβαιότητα μιας επερχόμενης καταστροφής. Κάθε στοιχειώδες ή «μεγαλειώδες» σχέδιο ανάταξης μιας κοινωνίας που βυθίζεται στην ολική χρεοκοπία έχει καταλήξει σε παταγώδη αποτυχία. Όλα τα δεδομένα υπόσχονται μόνο επιδείνωση. Το χρέος βρίσκεται εκτός ελέγχου και δεν είναι βιώσιμο, αποφαίνεται με τον επισημότερο τρόπο η αρμόδια υπηρεσία της Βουλής. Οι εκτιμήσεις για την ύφεση αναθεωρούνται προς το χειρότερο και οι προβλέψεις για ανεργία 20% τους επόμενους μήνες ακούγονται μάλλον μετριοπαθείς. Η τρόικα, σαν να μην τρέχει τίποτα, σαν να μην έχει ουδεμία σχέση με τον φόνο και τη συστηματική επιχείρηση παραπλάνησης με ψευδείς εκτιμήσεις, επιμένει στη συνταγή της δημοσιονομικής αποτυχίας και της ανθρωπολογικής απαξίωσης: εξαλείψτε κάθε τι δημόσιο, εκμηδενίστε το εργασιακό κόστος. Η κυβέρνηση, που επιπλήττει για εξωθεσμική συμπεριφορά όποιον αμφισβητεί την εφαρμογή νομοθετικών εκτρωμάτων που υποβάλλει η τρόικα, ομολογεί τη δική της συνταγματική εκτροπή, λέγοντας πως προωθεί «με τον πιστόλι στον κρόταφο» ακόμη και μέτρα που αναγνωρίζει ως καταστροφικά. Οι υπουργοί, όταν δεν βρίσκονται σε πολιτική καταστολή (ή σπαρίλα), διαπληκτίζονται δημόσια για τον βαθμό συμμόρφωσής τους προς τα υποδείξεις της τρόικας. Οι ευρω-ηγεμόνες, έχοντας ήδη τινάξει στον αέρα την υποτιθέμενη σωτήρια συμφωνία της 21ης Ιουλίου, επεξεργάζονται σενάρια για μια Ευρωζώνη χωρίς «βαρίδια» ή τη διχοτόμησή της σε έναν υγιή κι έναν ασθενικό πόλο. Οι κυβερνήσεις όλης της Ε.Ε. ανταγωνίζονται με ζήλο στην προώθηση νέων πακέτων λιτότητας, φορολογικής εξουθένωσης και ισοπέδωσης των τελευταίων ψηγμάτων κοινωνικού κράτους ή κρατικής περιουσίας. Οι τραπεζίτες, έχοντας απομυζήσει από τα κράτη κάθε αναπτυξιακή ικμάδα, διαπραγματεύονται την ελαχιστοποίηση του κόστους από το «κούρεμα» του ελληνικού χρέους και απεργάζονται σχέδια προστασίας τους από μια πανθομολογούμενη καταστροφή. Ακόμη κι αν ο κόσμος χαθεί, αυτοί πρέπει να επιβιώσουν. Σαν τις προϊστορικές κατσαρίδες…

Αυτή η οδυνηρή ανασύνθεση της πραγματικότητας, που είχε κάπως καλυφθεί από τον παφλασμό των κυμάτων, τον ήλιο ή μερικές δόσεις αλκοόλ, είναι κάτι περισσότερο και βαθύτερο από ένα εποχικό καταθλιπτικό σοκ, μια σπαρίλα. Είναι η αδυναμία του μέσου πολίτη να σχεδιάσει στοιχειωδώς το μέλλον του, ακόμη και το εγγύτατο. Όχι λόγω κοσμοθεωρητικών ανησυχιών για τον καπιταλισμό. Αλλά για πολύ πιο χειροπιαστούς λόγους που σχετίζονται με τους κεφαλικούς φόρους που φτάνουν τις επόμενες μέρες σε εκατομμύρια νοικοκυριά, με τη φορολογική σχιζοφρένεια του ΦΠΑ 23% ακόμη και στο σουβλάκι, με την επίμονη πίεση στους μισθούς δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, με την εμπαθή εμμονή της τρόικας να κατεδαφιστεί και το τελευταίο οχυρό συλλογικής διαπραγμάτευσης, με τις επιχειρήσεις που κλείνουν, τις δουλειές που χάνονται, με την αμφιβολία για το αν και πώς θα λειτουργήσουν τα δημόσια σχολεία, για το αν θ’ ανοίξουν τα πανεπιστήμια, αν τα νοσοκομεία θα έχουν γάζες ή παυσίπονα για τους ασθενείς, αν θα καταβληθεί ο μισθός του μήνα που τρέχει, αν τα Ταμεία θα μπορούν και για πόσο να πληρώνουν συντάξεις, αν…

Εδώ ακυρώνονται τα στοιχειώδη κίνητρα να σχεδιάσεις, να επιβιώσεις, να αμυνθείς, να δράσεις, να αντιδράσεις. Η σπαρίλα καταλαμβάνει κάθε μυϊκή σου ίνα, κάθε νευρώνα του εγκεφάλου σου. Παρ’ ότι δεν διαφαίνεται ίχνος οράματος ή σχεδίου στις κινήσεις της κυβέρνησης, της πολιτικής τάξης, της επιχειρηματικής ελίτ, της πνευματικής αριστοκρατίας, της ευρωπαϊκής ηγεσίας ή της «παγκόσμιας διακυβέρνησης», αναρωτιέται κανείς αν το σχέδιο είναι ακριβώς αυτό: να εξουδετερωθούν τα ανακλαστικά αυτοσυντήρησης της κοινωνίας, και ιδιαίτερα των στρωμάτων που έχουν επιλεγεί ως διακεκριμένοι στόχοι της πιο ανάλγητης επίθεσης των μεταπολεμικών χρόνων.

Βεβαίως, ακόμη κι αν υπάρχει τέτοιο σχέδιο, δεν είναι τίποτα παραπάνω απ’ αυτό. Σχέδιο, πρόθεση, προσδοκία. Το τι είδους συνάψεις θα προκαλέσουν στον εγκέφαλό μας τα επόμενα φορολογικά, εργασιακά και κοινωνικά σοκ, οι επόμενες απόπειρες «σωτηρίας» από τους εαυτούς μας, είναι απρόβλεπτο. Ακόμη κι ο συκοφαντημένος για νωθρότητα σπάρος, σπαρταράει από φόβο και λαχτάρα να ελευθερωθεί από το δίχτυ ή τ’ αγκίστρι. Σπανίως, δε, τα καταφέρνει, έστω κι αν φύγει μ’ ένα σκισμένο χείλος ή ένα τσακισμένο πτερύγιο. Συμβουλή, λοιπόν, προς «μεταρρυθμιστές», «αναμορφωτές» και «θεραπευτές» της ελληνικής κοινωνίας: αν στο εξής βλέπουν στον ύπνο τους ψάρια -σπάρους, μπαρμπούνια, ή σαρδέλες-, να μην έχουν αμφιβολία. Λαχτάρα τούς περιμένει.