Βαβυλώνα, Ρώμη, Βρυξέλλες (10/12/2011)

Ο τρόπος που συμπεριφέρονται η Μέρκελ, ο Σαρκοζί κι όσοι τους ακολουθούν πιστά στην εγκαθίδρυση της σιδηράς αυτοκρατορίας της Πίστης (της τραπεζικής, φυσικά) στην Ευρώπη δεν είναι απλά καταστροφικός. Είναι και αυτοκαταστροφικός. Χαρακτηρίζεται από έλλειψη μιας στοιχειώδους αίσθησης της Ιστορίας. Παρ’ ότι ο αιώνας στον οποίο γεννήθηκαν και ξεκίνησαν την πολιτική τους καριέρα δίνει τα οδυνηρά παραδείγματα δύο παγκόσμιων πολέμων, με το διάλειμμα ενός ολέθριου κραχ και με παρονομαστή τον ίδιο: το χρέος.

Η Ιστορία προσφέρει, βέβαια, πολύ περισσότερα παραδείγματα ολέθριας ή σωτήριας διαχείρισης του δημόσιου ή ιδιωτικού χρέους. Από μια άποψη, ολόκληρη η Ιστορία της ανθρωπότητας μπορεί να διαβαστεί κι ακριβώς έτσι: σαν μια Ιστορία του χρέους, από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τις μέρες μας.
Διάβασα μια εξαιρετικά διαφωτιστική προσέγγιση για το πώς η διαχείριση του χρέους και ο τρόπος που αυτή επηρέαζε τη σχέση οικονομίας και πολιτικής κατέληξε να καταστρέφει ή να διασώζει κράτη και αυτοκρατορίες στο πέρασμα των χιλιετιών. Ο Michael Hudson, καθηγητής Οικονομικής Έρευνας στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι, εξετάζει υπό αυτό το πρίσμα τη μοίρα της Βαβυλώνας, της Αιγύπτου, της Αθήνας, της Ρώμης, των βασιλείων του Μεσαίωνα και των δημοκρατιών νεότερων χρόνων. Ξεκινώντας από τον Αριστοτέλη και την ανάλυσή του για την εναλλαγή αριστοκρατίας, ολιγαρχίας, δημοκρατίας και τυραννίας στο πέρασμα του χρόνου, θέτει στο επίκεντρο τον πολιτικό και κοινωνικό ρόλο που έπαιξε στην εξέλιξη των πολιτευμάτων η αυτονόμηση της τάξης των πιστωτών.

Η ιστορία είναι λίγο πολύ γνωστή. Από τα προϊστορικά χρόνια οι υπήκοοι των αρχέγονων κρατών είχαν δύο επιλογές για να αντεπεξέλθουν στις δυσκολίες της ζωής: ή να ξεπληρώσουν μέχρι κεραίας το χρέος τους στους πιστωτές τους, χρέος σε είδος ή σε χρήμα, ή να γίνουν δούλοι τους. Αν ο πόλεμος ήταν η μία πηγή αυτής της φθηνής «πρώτης ύλης», των δούλων, το χρέος ήταν η δεύτερη. Συχνά, μάλιστα, υπήρχε μια συνέργεια ανάμεσα στις δύο «πηγές», μια κι οι πιστωτές ήταν και χρηματοδότες των πολέμων. Όταν η δουλεία των υπερχρεωμένων υπηκόων έφτανε στα όρια συναγερμού για το κράτος, οι πιο διορατικοί ηγέτες έκαναν το αποφασιστικό βήμα: διέγραφαν τα χρέη, αγροτικά κυρίως, των υπηκόων τους. Το έκανε ο Χαμουραμπί στη Βαβυλώνα 3.700 χρόνια πριν, το έκαναν αρκετοί φαραώ στην Αίγυπτο, το έκανε κι ο Σόλων στην Αθήνα, που έδωσε το πιο λαμπερό ιστορικό παράδειγμα σεισάχθειας, το οποίο κατά κάποιο τρόπο αποτελεί και ιδρυτική πράξη της αθηναϊκής δημοκρατίας. Η αποδυνάμωση της τάξης των πιστωτών, των ραντιέρηδων της αρχαίας Αθήνας, είναι ο προπομπός των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων που ακολούθησαν. Και μαζί αφετηρία της εντυπωσιακής οικονομικής άνθησης της Αθήνας, που την κατέστησε ιμπεριαλιστική δύναμη του γνωστού τότε κόσμου.

Τα κίνητρα των ηγετών που διέγραφαν τα χρέη των υπηκόων τους δεν ήταν φυσικά ανιδιοτελή. Τα βασίλεια των οποίων ηγούντο ήταν σε διαρκείς πολέμους. Ο πόλεμος και η εδαφική επέκταση ήταν ίσως το κυριότερο μέσο επιβίωσης, απόκτησης νέων αγορών και αύξησης των πλουτοπαραγωγικών πόρων τους. Και πόλεμος χωρίς στρατιώτες, πολίτες ελεύθερους από τη δουλεία στους πιστωτές τους, ήταν αδύνατος. Τι να υπερασπίσουν οι στρατιώτες-αγρότες αν είναι αποστερημένοι από τη γη τους και τελικά από το ίδιο τους το σώμα;

Ίσως, πάντως, το κορυφαίο παράδειγμα των αρχαίων χρόνων είναι η αργόσυρτη κατάρρευση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ακριβώς υπό την πίεση του χρέους και της διαρκώς αυξανόμενης επιρροής της τάξης των πιστωτών, των πατρικίων, στη δημοκρατία. Είναι γνωστό το φρικτό τέλος των Γράκχων στην προσπάθειά τους να προστατεύσουν τους φτωχούς Ρωμαίους αγρότες από την αρπάγη των πιστωτών τους. Η εξόντωσή τους εγκαινίασε μια μακρά σειρά εμφυλίων πολέμων που κατέληξαν στην πολιτική αποδυνάμωση των φτωχών, στην υποδούλωση λόγω χρεών τουλάχιστον του ενός τετάρτου του πληθυσμού της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, στην υπερχρέωση του ίδιου του κράτους στους πιστωτές για τη χρηματοδότηση διαρκών πολέμων για τη διατήρηση της συνοχής του αποσυντιθέμενου ρωμαϊκού imperium και, τελικά, στην κατάρρευση της απογυμνωμένης από χρήματα αυτοκρατορίας τον 5ο μ.Χ. αιώνα. Αυτό ήταν και η απαρχή της οικονομικής και παραγωγικής παρακμής της Δύσης που ακολούθησε κατά τον Μεσαίωνα.

Σε μιαν αναλογία αυτό συμβαίνει και σήμερα. Η διολίσθηση της ρωμαϊκής δημοκρατίας στην ολιγαρχία, μέσω της αυξημένης πολιτικής επιρροής των πιστωτών, βρίσκει την αντιστοιχία της στην πεμπτουσία των πολιτικών που ακολουθούν με αποκλίσεις οι ΗΠΑ και πολύ περισσότερο, με δογματική εμμονή, η ηγεσία της Ευρωζώνης. Η αμερικανική ηγεσία, από την αρχή της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, έχει διαθέσει στις τράπεζες με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το ιλιγγιώδες ποσό των 16 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, θέτοντας υπό τραπεζική ομηρία όλες τις πολιτικές του αμερικανικού κράτους. Το οποίο δεν διατρέχεται μεν από πληθωριστικά ταμπού, αλλά στην πραγματικότητα έχει εκχωρήσει στις τράπεζες το δικαίωμα να τυπώνουν και να πλημμυρίζουν τον πλανήτη με πληθωριστικά δολάρια. Με μια διαφοροποιημένη, αντιπληθωριστική εκ πρώτης όψεως, πολιτική η ευρωπαϊκή ηγεσία εμπνέεται από το ίδιο σύμβολο πίστης: «σώστε τις τράπεζες». Μέρκελ και Σαρκοζί, υπερασπίζοντας την «ανεξαρτησία» της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ως πεμπτουσία της «ευρωπαϊκής δημοκρατίας», ουσιαστικά διακηρύσσουν την παραίτηση της πολιτικής εξουσίας από το δικαίωμα να δημιουργεί χρήμα και πίστωση υπέρ της ανάπτυξης. Αυτή η εξουσία εκχωρείται στις τράπεζες που μπορούν να διεκδικήσουν ως άλλοι Σάιλοκ την πληρωμή τους για το δημόσιο χρέος όχι μόνο σε χρήμα, αλλά και σε είδος. Σε δημόσια περιουσιακά στοιχεία, σε δικαιώματα εκμετάλλευσης εθνικών πόρων, σε αποκλειστική προτεραιότητα σε κάθε μικρό ή μεγάλο πλεόνασμα που δημιουργεί μια οικονομία. Η μόνη «σεισάχθεια» που υπερασπίζεται με πάθος η ευρωπαϊκή ηγεσία είναι η διαγραφή των τραπεζικών χρεών. Αυτών που πληρώθηκαν με 1,6 τρισ. ευρώ από την αρχή της χρηματοπιστωτικής κρίσης και θα συμπληρωθούν μ’ άλλα τόσα μέσω του προγράμματος ανακεφαλαιοποίησης των ευρωπαϊκών τραπεζών, αυτών που από ιδιωτικά χρέη των ίδιων των τραπεζών έγιναν δημόσια χρέη των Ευρωπαίων φορολογουμένων.

Αυτή η συνδιαχείριση της εξουσίας με το χρηματοπιστωτικό λόμπι βρίσκει την έκφρασή της και στη διθυραμβική προβολή της πολιτικής αποτελεσματικότητας των «τεχνοκρατών» – αυτή είναι η νέα, κωδική ονομασία για τους πληρεξουσίους των πιστωτών. Κι αυτή αποτελεί την πιο σύγχρονη εκδοχή της κατά Αριστοτέλη διολίσθησης από τη δημοκρατία στην ολιγαρχία μέσω του χρέους.

Αυτό δεν είναι απλά ένα λάθος. Είναι μια εγκληματική επιλογή, μια βαθύτατα ταξική επιλογή που δεν έχει στόχο την επιστροφή σε έναν «ενάρετο κύκλο», όπως ευαγγελίζονται οι Μερκοζί. Θέτοντας ως απόλυτο στόχο τον αποπληθωρισμό του χρέους με τους όρους των πιστωτών, επιλέγουν να στραγγαλίσουν τις οικονομίες. Τις εγκλωβίζουν στον αποκλειστικό προορισμό να πληρωθεί μέχρι και το τελευταίο σεντ που έχουν εγγεγραμμένο ως χρέος οι τράπεζες στα βιβλία τους. Αυτό υποδηλώνει η μονότονη επανάληψη της διακήρυξης ότι η Ελλάδα είναι η πρώτη και τελευταία εξαίρεση, ότι η αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους ήταν μια αναπόφευκτη αλλά μοναδική απόκλιση, ενδεχομένως κι ένα λάθος, όπως ξέφυγε από το στόμα του Γάλλου πρωθυπουργού Φρανσουά Φιγιόν, ο οποίος έστειλε με μια κουβέντα στη φισκαρισμένη χωματερή των ευρωπαϊκών συνόδων και τις αποφάσεις του Ιουλίου και του Οκτωβρίου.

Και ποιο θα είναι το αποτέλεσμα της εμμονής στη μέχρι σεντ εξόφληση των τοκογλυφικών δανείων στους πιστωτές; Ακόμη κι αν η Ευρωζώνη αποφύγει τη διάλυση, τη διάσπαση ή τον ακρωτηριασμό των ασθενέστερων μελών της, η δέσμευση κάθε παραγωγικής ικμάδας στην εξυπηρέτηση του χρέους θα καταστήσει το χρέος ακόμη πιο ανεξόφλητο. Αυτός είναι ο πραγματικός «δρόμος προς τη δουλεία» – στον αντίποδα της άλλης «δουλείας» που απεχθανόταν ο πατέρας του οικονομικού φιλελευθερισμού Φρίντριχ φον Χάγιεκ. Ο δρόμος προς τη δουλεία του χρέους. Η κατάληξή του, πέρα από την υποδούλωση των κοινωνιών στο κυνήγι μιας φενάκης, είναι η οικονομική παρακμή και κατάρρευση. Οι Βρυξέλλες, το Βερολίνο, το Παρίσι δεν θα αποφύγουν την τύχη της Ρώμης. Εκτός κι αν εμφανιστεί ένας Χαμουραμπί, ένας Σόλωνας και καταλάβει πως τα χρέη που δεν είναι δυνατό να εξοφληθούν απλούστατα δεν εξοφλούνται. Εκτός κι αν εμφανιστούν κάποιοι αδελφοί Γράκχοι και δεν έχουν κατάληξη να βρεθούν σφαγμένοι στον Τίβερη, στον Σηκουάνα, στον Ρήνο. Ή στον Κηφισό…